7 ייטש 0: = : 1 וד טיט יי .'ג'. = 0 11 : עיל לק 1 עג 4217 יי יע א ר גנ 1 ; יט :1 61 == 2 : 1 בר אע אט טע אל : יה א + א : = י 8 17 11 ת יד 2 11 11, : ? 1 ++ רועיב אט : א אי טאטש 4 4 די נצ 16 : : 1118 ור אט :15 3 הא א 6 10 2/65601664 6 /ס 83 1188 סזדאספסד ?ס צידופמטענאט עט צ508ז ‏ זא טי דס דיי טא סזהאזדאס ?0 +ח5001 - = יש = בה - א 3 זי : י יי 5 : : נ י 64 ם ו וו 5 יש /װ/ ו - : : : - ' אל" י ּ = :5 ר די 4 1145 11111111111111111111111171111111111111111111111111ר1דווווווווווווווז באַלד ערשיינם א נווייטע {רישאָן שלום אש'ס ערצעהלוננען. דיזעלבע ערצעהלונגען וועלכע זיינען ערשיענען אין 1, אין דריי כענדער וועלען אין קורצען ערשיינען אין איין פּראכטפאָלען באנד. וו ארויסגעגעבען פון , פאַווועוטם" דדררררדרררר ור רוד דוד רד ר רוד רד רד ר רוד ר רד רד ר רד רד רד רב 11 :111 1111 ר דררדרר רוד רררדררררררררררר ור רד ר רוד רד רוד ?דוד ררררררדרדרוגוווווווווווווו וווווווווווווווצ 1111 1111 רד ברד 1ד ר רד רד ד רבד רד ר רד 11 ברד דרררד ר ד רוד רדרד רד רד דל רד ראד ד דוד רדדרדררד רד ררדדרצ רד רררדדרדררורדרדדלדדודופלצררדרוורוווו בי ר רע רע עד ש לום אַ ש 27 יי ייו עי יע שי יי אע בעל פאר דער אױספאָרשונג, האָט פּאָלקאָווניק-קאָמיסאר כוואסטאון גע- לאָזט רופען צו זיך חנה'לען מיט איהר פאָטער און זיי שרעקליך נע- זידעלט און נעסטראַשעט, געשראָקען מיט איינזעצען, ווען זיי וועלען נישט ביי דער אויספאָרשונג אלעס אָפּלייקענען װאָס מאָטקע האָט פּערטרויעט זיין כלה, און זאָגען, אז דאָס האָבען זיי אויסנעטראַכט אויף איהם אזא בלבול. און טאַקע ביי דער אויספאָרשונג האָט חנה'לע פאר'ן ריכטער נע- לייקענט, אַז מאָטקע האָט איהר ווען עס איז עפּעס פערטרויעט, און נישט נאָר חנה'לע, נור פּאָלקאָװניק כוואסטאוו האָט אָפּנענעבען איבער מאָטקע'ן אַזאַ גינסטינען בעריכט, אַז דער ריכטער האָט איהם נעװואָלט נלייך בעפרייען. נאָר פּלוצלונג האָט זיך מאָטקע אויפנע- הויבען און אלעס װאָס ער האָט פערטרויעט חנה'לען האָט ער איבער- דערצעהלט אויף די אױיספאָרשונג, בעשריעבען קאַנאַריק'ס מאָרר מיט אזעלכע איינצעלהייטען, אז עס איז מעהר קיין ספק ניט נעווען אין זיין שולר, ‏ דער פּאָלקאָווניק-קאָמיסאר איז דערביי געזעסען א בלייכער, נאָר מאָטקע האָט מיט קיין איין װאָרט ניט דערמאָהנט די דראָטען-גע- הערין. ער האָט די גאַנצע שולד גענומען אויף זיך. אב .שש 240 מאַט קע ננב --- פאר װאָס ? -- ניין, ניב זיך ניט ארויס, ווער דארף דען וויסען דערפון ? --- אוי, חנה'לע ! -- האָט עס גענעבען אַ שפּראָץ ארויס פון זיינע אוינען, און דער יונג האָט זיך נעגעבען א װאָרף צו חנה'לעס פיס און אָנגעהויבען איהרע פיס צו קושען. חנה'לע האָט ניט נעוואוסט װאָס צו טהאָן. זי האָט איהם נע- נלעט מיט איהרע הענר איבער זיין קאָפּ,. און דער יונג האָט געכאַפּט איהר האַנד, געקושט און געקושט מיט אזעלכע בעטענדינע אויגען וי אַ הונד : --- חנה'לע, וועסט מיט מיר חתונה האָבען ? --- נעוויס ווע? איך מיט דיר חתונה האָבען,. סיר זיינען דאָך חתן-כלה. -- און וועסט אלעס פערגעסען, אלעס ? --- געוויס על איך פערגעסען. דיין מז? איז דאָך שוין מיין מול, --- חנה'לע !... דער יונג האָט שוין גאָר ניט מעהר געקענט רעדען, נאָר איינגעגראָבען זיין פּנים אין איהר קלייד און געװויינט, וי אמאָל, ווען ער איז געלענען א נאַקעטער אין א ווינקע?ל קעלער און געזעהן וי די מאַמע נייהט איהם די הויזען... זי האָט איהם געגלעט מיט איהרע קאַלטע הענד איבער זיינע האָאר, נאָר פּלוצלונג האָט זיך די טהיר אויפגעעפענט, און עס זיינען אדיין צוויי סטראַזשניקעס מיט פּיסטאָלעטען אין די הענד, זיי זיי- נען נעגאַנגען פּאַמעלאך, אז מאָטקע זאָל זיי ניט בעמערקען, און פּלוצ- לונג זיך געגעבען א װאָרף אויף מאָטקע'ן און איהם אויפגעוועקט פון זיין ליעבעס חלום. מאָטקע האָט זיינע קלאָהרע קינדישע אויגען אויפנעריסען, ארומ" נעקוקט זיך מיט פערוואונדערונג אויף די סטראַזשניקעס, זיך מאַכט- לאָז איבערגעגעבען אין זייערע הענד און געפרעגט מעהר מיט די אויגען, װוי מיט די לִיפּען : --- חנה'לע פאר װאָס ?... דאָס מיירעל? האָט ארויסנעפּלאַצט אין א וויינענדינען קוויטש און איז אריין אין אַ צווייטער שטוב. קיינער ווייסט ניט פאַר װאָס און פאר ווען. נאָר איינינע טענ יי עי ש 5ו ם אַ ש 345 --- נאָט מיינער, האָסט מיך אזוי דערשראָקען װאָס דו ביזט נע- קומען אזוי פריה היינט... אומנעריכט... װאָס איז עפּעס נעשעהען 9 --- חנה'לע, עס איז נאָר ניט נעשעהען -- האָט מאָטקע אָננע- הויבען צו שמייכלען פאר נחת, זעהענדיג חנה'לען. --- װאָס האָסטו זיך אזוי דערשראָקען {ָ אז חנה'לע האָט בעמערקט, אַז מאָטקע ווייסט נאָך פון נאָר ניט, האָט זי צוריקנעקראָנען איהר רוה און געזאָנט ; --- נאָר ניט, אז מען ריכט זיך ניט, און מען קומט פּלוצלונג --- יא, װאָס איז נעשעהען? -- עס האָט דאָך יאָ עפּעס נעמווט נע- 6 וי א אט מאָטקע האָט אויסנעטייטשט איהר אונרוהינקייט פון דעם װאָס ער האָט איהר נעכטען אלעס דערצעהלט, און זיך פעראנטװאָרטליך נעמאַכט פאר דער שרעק װאָס ער האָט אויף איהר געװאָרפען. ער האָט זי אָנגענומען ביי דער האַנד, זי האָט זיך געלאָזט קאַלט און שרע- קּענדינ, ער האָט זי געגלעט מיט זיין האנר איבער די האָר און נעפרעגט : -- חנה'לע, דו שרעקסט זיך נאָךְ פון נעכטען ? -- חנה'לע, זאָג מיר, איך װוי? פון אלעס וויסען, עס געפעלט דיר שוין ניט דער שירוך מיט מיר 4 זאָנ מיר, איך װעל גאָר ניט טהאָן. איך װועל אזוי לאַנג װאַרטען ביז דו וועסט וועלען, ביז דו וועסט זיך אויפהערען צו שרעקען פאר מיר. -- איך שרעק זיך ניט פאר דיר, --- פאַר װאָס זאָל איך זיך שרע- קען פאר דיר ? און פּלוצלונג האָט דאָס מיידעל פארשטעלט איהר פּנים אין איהרע ביידע הענד און איז אַרױיס אין אַ נעוויין : נאָט, איז דאָס אלעס וואַהר ? מאָטקע'ן האָט עס נעשניטען ביים הארצען, ער האָט זיך נגעװאָלט אַוועקלענען א טוידטער צו איהרע פיס, ער האָט ניט געוואוסט װאָס צו זאָנען. פּלוצלונג האָט ער זיך אויפגעכאַפּט און אויסגעשריען : -- חנה'לע, איכ'? אלעס דערצעהלען דער פּאָליציי. אז דו ווילסט, װועל איך איך זיך אליין ארויסגעבען, אליין אלעס דערצעהלען דער פֹּאַ- ליציי. ווילסטו ? נאָר חנה'לע האָט זיך נור נעהאַט פּערלאָרען אויף איין מינוט. --- זי האָט זיך באלר געפונען, און נעזאָגט : 344 מאָט קע ננב זיך אזוי פריה אויף מאָטקע'ן נישט געריכט. דער פעטער וועלכער האָט פון אַלֶעס נעוואוסט, האָט צוזאַמען מיט חנה'לעס פאָטער צונענרייט מאָטקע'ס פאַננען ערשט אויף שפּעטער, ווען מאָטקע קומט, װי תמיר, פארנאכט, און חנה'לע האָט געזאָלט פון הויז אַוועקגעהן פדיהער, און פּאְלִיציי האָט בעדארפט דאָרט װאַרטען. דער פעטער אין צומישט געװאָרען, דערזעהענדינג מאָטקע'ן. אָבער ער האָט זיך באַלד נעפונען און פערשטעלט זיך פאר מורא און פאר כיטרעקייט וי ווייט ער האָט געקענט, --- װאָס איז די מעשה עפּעס אזוי פריה היינט ? --- איך האָב עפּעס איבערצורעדען מיט חנה'לען. חנה'לע איז ראָ ? --- וואו דען זאָל זי זיין ? --- האָט דער פעטער געשמייכעלט און גערופען אין צווייטען צימער אריין. -- חנה'לע, חנה'לע, זעה נאָר װאָס פאר א אונגעריכטען נאַסט דו האָסט. חנה'לע האָט געהאַלטען אין סיטען אָנטהאָן זיך, און געהערט אז מאָטקע איז דאָ, האָט זי ניט געװאָלט ארויסגעהן. --- זי טהוט זיך אָן דאָרטען, זי קומט באַלד ארויס --- ווארט נור א מינוט, איך קום באלד אַרױף -- האָט דער פעטער זיך אָפּנערופען, --- לאה, לאה, גיב אַריין אַ גלעזעלע טהע, זעה װאָס פאר א נאַסט מיר האָכען -- האָט ער גערופען צו דער ווייב, בעפאָר ער האָט די שטוב פערלאָזען. מאָטקע איז אליין איבערגעבליעבען אין דער עס-שטוב, ער איז געווען אונרוהיג, דערשראָקען,. ער האָט אריינגערופען אין דער טהיר פון דער שטוב, אין וועלכע חנה'לע האָט זיך אָנגעטהאָן : --- חנה'לע, חנה'לע, ביזט באלד פארטינ ? --- אָט שוין, האָט חנה'לע זיך אָפּגערופען פון דער צווייטער שטוב, און פערצוינען דאָס ארויסקומען : --- װאָס איז די מעשה עפּעס אזוי פריה היינט ? עס איז עפּעס נעשעהען ? -- האָט זי געפרעגט פון דער צווייטער שטוב. -- ניין, עס איז גאָר ניט געשעהען, איך וויל דיר עפּעס זאָגען. לאַנג פערוויילען האָט זי ניט געקענט. צום סוף האָט זי נעמוזט ארויסנעהן. זי איז געווען דערשראָקען. דאָס פּנים בלייך, און איהרע הענד קאָבען נעציטערט : ש ?וו ם אש 249 ארי = פאר דיר גיט נוט ? -- האָסט דאָך אזעלכע טהייערע אויערינגען אין די אויערען, און אונטער די אויגען... --- מאָטקע, גערענק אין נאָט, עס איז ניטאָ קיין צייט צו רעדען. -- איך וויל דיר ניט אַװעקנאַרען. איך װויל?, אז דו זאָלסט זיך ראטע- ווען און זאָלסט מיך ראַטעװען -- כװאָסטאָוו ווייסט פון אלעס -- חנה'לע האָט איהם אלעס דערצעהלט. --- שווייג, זאָג איך דיר, װאָרים איך פּאַטש דיך אויס אין מיטען דער גאס. --- איך געה שוין ארויף צו חנה'לען, איך װע? זי אלעס פרע- נען. פרעגען אויב זי האָט דערצעהלט, --- װאָס טהוסטו ? -- ביי חנה'לען װאַרט דאֶךְ אויף דיר די פּאָלִיציי. -- שאַדט ניט, אז חנה'לע וויל, אז איך זאָל זיך איבערגעבען דער פּאַליציי, װעל? איך זיך איבערגעבען דער פּאָליציי. איך האָב קיין מורא. אז דו האָסט מיך נאָר ניט ארויסגעגעבען, האָט מיך קיינער נישט ארויסגעגעבען און חנה'לען לאָז אָב, איך בעט דיך, װאָרים די חאָלערע וועט דיך כאַפּען אויפ'ן אָרט. העי, דראָזשקארזש ! -- האָט ער צו- נערופען א דראָזשקע. --- וואוהין װוילסטו פאָהרען ? -- דאָס איז ניט דיין עסק, דו פאָהר צו כװאָסטאָװו'ען. גיב מיך ארויס, אז דו װוי?לסט --- אויף װאָס פאר א שטיקע? זי איז געפאַלֶען ! מיט װאָס פאר א סטראַשונקעס זי האָט מיך געװאָלט אָפּשלאָגען פון חנה'לען ! -- העי, דראָשקאַרזש, אויף די פּאוויא גאס !ָ עס האָט ניט געהאָלפען, װאָס די קונצען מאַכערין האָט איהם פּערשטעלט דעם וועג, געװואָרפען זיך צו זיינע פיס אין קאָררידאָר אויף פּאַויע גאס און געבעטען זיך ביי איהם, אז ער זאָל זיך ראַטעוען דאָפ לעבען, זיינס און איהר'ס און זאָל אַנטלויפען מיט איהר שוין נלייך. אָבער וואוהין װועט ער אַנטלױפען אֶהן חנה'לען? -- װאָס איז די וועלט און דאָס לעבען אֶהן חנה'ען ? --- ער האָט זי אָפּגעשטױסען פון זיך, געשלאָנען זי, און געשריען : --- איך געה ארויף צו איהר, איך האָב ניט קיין מורא, אַז זי וויל מיך איבערגעכען אין דער פּאָליציי, לאָז זי מיך איבערגעבען. ביי'ם פעטער, וואו חנה'לע האָט זיך אויפגעהאַלטען, האָט מען 342 פאָטקע ננב איכערלייגען און איבערערען מיט חנה'לען. און וי אזוי זי וװועט איהם עצה'נען, אזוי װועט ער טהאָן, נאָר אזוי װוי מאָטקע איז אָנגעקומען מיט זיינע פערד אויפ'ן גרזשיבאָוו צום סוחר, האָבען איהם זיינע חברים, די פוהר-יונגען, דער- צעהלט, אז עפּעס א נקבה, פון די ,ריכטינע נקבות" אין א דראָזשקע, האָט זיך געפרענט אויף איהם און זוכט איהם ארום. טאָטקע'ן אין געווען א וואונדער, װאָרים צייט ער האָט אריינגעגעבען די דראָטען- געהערין אין שאנטאן ,אקוואריום" האָט ער זי ניט געזעהן. און דאָס קען דאָך ניט זיין קיין אנדערע וי מארי, ער האָט אױיסגעשפּינען און געזאָגט ,א בייזער חלום אויף איהר קאָפּ" און ווייטער זיך גענומען צו דער ארבייט, אױיסלאָדענען די פיש. ‏ ערשט א דראָזשקע איז צונע- פּאָהרען צום װאָגען, ביי וועלכען ער איז געשטאַנען, און מאָטקע האָט בעמערקט א בעקאַנט פּנים שטאַרט ארויס פון די דראָזשקע און ווינקט צו איהם, -- א בייזער חלום אויף דיין קאָפּ! -- האָט ער זיך געטראַכט, דערקענענדיג מארי'ן --- װאָס וויל זי פון מיר ? און ער איז צוגעגאַנגען צו דער דראָזשקע געװואָהר ווערען, װאָס זי האָט צו איהם. ראַטעװע דיר דאָס לעבען װוי אם שנעלסטען ! -- פּאָליצײי זוכט דיך, כװאָסטאָװו ווייסט פון אלעס. מאָטקע איז בלייך געװאָרען, פערביסען מיט די ליפּען און גע" פרעגט רוהיג : --- װאָס, דו האָסט מיך ארויסגעגעבען ? -- איך נישט, דיין כלה, חנה'לע, איז געווען נעכטען מיט איהר פאָטער ביי כװאָסטאָװו'ן און איהם אלעס דערצעהלט, --- וועמען דערצעהלסטו מעשיות ? -- לאָז דיר א פייער אין דיינע אויגען אריין ! חנה'לע האָט געזאָגטט? אז דו האָסט נאָר ניט געזאָגט, האָט קיינער ניט געזאָגט. --- אָבער געדענק אין נאָט, פּאָליציי זוכט דיר ! כאַפּ אַ דראָזשקע און פאָר נאָך מיר, איך האָב ביי מיר געלד, מיר מוזען ארויס װי אם געשווינדסטען פון דער שטאָדט. -- אַהא, אזוי מיינסטו ? איך פערשטעה דיינע שטיק, ווילסט מיך אוועקנארען פון חנה'לען ? אַנטלויפען מיט דיר ? יעצט דארפסטו שוין מעהר ניט זאָגען, יעצט ווייס איך שוין אלעס. װאָס, כװאָפטאָו אין ש לום אַש 2341 7 חנה'לע פאר װאָם ?י:+ מאָטקע האָט זיך אויפגעכאַפּט דעם מאָרנען א פרישער און א נע* זונטער. דאָס װאָס ער האָט נעכטען נגעעפענט זיין הארץ פאר חנה'לען, און זי ווייס שוין אלעס, אז ער איז ניט קאנאריק, נאָר מאָטקע -- דאָס האָט איהם נעמאַכט וי ניי געבאָרען. אפילו עס זאָל איהם אלעס קאָסטען, האָט ער זיך נעטראַכט, אפילו אז זי זאָל ניט מעהר מיט איהם וועלען א כלה זיין און אָפּלאָזען דעם שידוך, נאָר דאָס װאָס זי ווייסט שוין פון אלעס --- דאָס האָט איהם גליקליך געמאַכט. עס האָט זיך איהם נעדאכט, אז ערשט צייט נעכטען, צייט ער האָט זיך פאר איהר מתודה נעווען, איז ער מיט חנה'לען א חתן געװאָרען. צוערשט איז קאַנאַריק א חתן נעווען, קאַנאַריק איז מיט חנה'לען שפּאציערען נע- נאַננען. פון נעכטען אָן האָט ער קאַנאַריק'ען צוריק אריינגעװואָרפען אין טייכע?, וואו ער איז געלענען און מאָטקע איז מיט הנה'לען א חתן. מאָטקע װועט מיט חנה'לען התונה האָבען און דאָס אין ער, מאָטקע. מיט דעם נעזונטען ווילען פון א מענשען װאָס מאַכט זיך זיין צוקונפט מיט זיינע אייגענע הענר האָט זיך מאָטקע פריהער אויפע- כּאַפּט היינט װי אן אַנדערס מאָל צו דער ארבייט. ער האָט איינגע- שפּאַנט זיינע פערד און אַראָפּנעלאָזט זיך צו דער באהן אֶפּנעהמען א וואַנאָן געפרוירענע פיש, װאָס זיינען נעקומען פון רוסלאנר פאר א סוחר. עס האָט איהם היינט נעשמעקט די ארבייט און ער האָט נע- קלעהרט וועגען דעם װוי ער װועט פארנאכט געהן צו חנה'לען און זי בע- טען, אז זי זאָל שרייכבען א בריעף צו זיין מאַמען, אז זי זאָג קומען קיין ווארשא. אָבער ניין, ,אפשר איז כעסער איך זאָל אליין אין קליי- נעם שטעדטעל פּאָהרען און אַרויסקרינען א פּאס פון נאַטשאַלסטװאָ פאר נעלר", האָט ער געטראַכט. ער האָט זיך געװאָלט וועגען דעם אלעס 340 מאָט קע ננב בלייכע העלזער פון לאבענדזשעס, האָבען זיך געשלענגעלט איינער אין אנדערען, די פיס האָכען געהאַלזט, געליעבט, געגלעט און געקושט וי הענר... אזוי האָט זי זיי אָבגעהאַלטען א גאַנצע נאַכט, ביז אין נרויסען טאָג אריין, און האָט זיי אָבגעלאָזט שכור פון וויין, ליעבע און רייץ, קוים האָט זי נור כװאָסטאָוו'ן ארויסגעלאָזט פון איהרע ארעמס, אין וועלכע זי האָט איהם געהאַלטען איינגעוויעגט ביז'ן שפּעטען מאָרנען אריין, איז זי ארויס אויף דער גאס, געכאַפּט א דראָשקע און נעלאָפען זוכען מאָטקע'ן . אין דער מיים אויף זיין וואָהנונג האָט זי איתם שוין ניט געפונען.. ש לום אש 299 --- דאָס איז גוט. איך על איהם שוין דאָרט ביי דיר אָבואַר- טען מיט מיינע לייט, אי לייכט װעט עס זיין, אי אֶהן סקאַנדאַלען. פּערשטאַנען ? -- פּערשטאַנען, -- האָט דער איד געענטפערט. -- געה אהיים, און דערצעה? קיינעם קיין װאָרט ניט, און דו וועסט פון מיר בעלוינט ווערען דערפאר, מאַרי האָט נוט אױסגעשפּיצט די אויערען, אז קיין װאָרט זאָל איהר ניט פערלוירען געהן פון דעם װאָס דער קאמיסאַר רעדט מיט מלך קאפע-מאַכער. זי האָט שוין אלעס געהערט און פון אלעס געוואוסט. -- אַ וויכטיגע זאך, א אינטערעסאַנטע זאַך, -- האָט דער קאָ- מיסאר געזאָגט צו זיינע געסט -- בעדארף געהן, דאָס געזעץ רופט, נור ראָס האַרץ לאָזט ניט, --- ווייזט ער אויף מאַרי'ן -- נעמאַכט אזוי, אז אי דאָס האַרץ איז רוהיג און אי דאָס נעזעץ וװועט ניט ליידען. קאָפּ דארף מען נור האָבען, דאָס איז אלעס. נו, יעצט, מיין קעצעלע, דאָס טאַנץ. מיר קומט.., -- יא, ער האָט רעכט, איהם קומט, --- האָבען אלע מיטגעשטימט. -- ער האָט נאָךְ צייט, זאָל ער טרינקען. מיר אלע האָבען גע- טרונקען, ווען ער האָט געהאַט צו טהאָן מיט עסקים, -- דאָס איז וואהר, כװאָסטאָו; דו האָסט מז?, זעהסט וי זי זאָרגט וועגען דיר, -- דאָס איז אלץ מיין הארץ שולרינ. א נוטע הארץ --- זאָנט ער אליין אויף זיך. אין א שטונדע ארום זיינען זיי שוין אלע געווען שכור. דאָס ?נעזעץ" און די ,גערעכטינקייט" אין די געשטאַלטען פון קאָמיסאר כװאָסטאָוו און פון דעם ריכטער האָבען געקניעט פאר דער דראָטען- געהערין, און זי האָט געגאָסען וויין אויף זייערע ביירענס פּליכען, פאר װאָס דאָס ,געזעץ" און די ,גערעכטיגקייט" האָבען איהר די הענד גע- קושט. דערנאָך האָט זי אויסגעפיהרט דעם שלאַנגען-טאַנץ, וועלכער איז בעשטאַנען אין דעם, װואָס דאָס מיידעל?ל האָט זיך געשטעלםט אויף די הענד מיט די נאַקעטע פיס אין דער הויך, און איהרע פיס, װוי צוויי 238 מאָט קע גנ ב --- און איך װוע? ניט פריהער געהן, ביז דו וועסט ניט טאַנצען --- שפּאַרט זיך כװאָסטאָוו --- און -- נעה צום טייוועל! -- שרייט ער צום דיענער, וועלכער איז אריינגעקומען אויף זיין רוף. -- און איך על ניט טאַנצען אז דו װעסט דאָ זיין, --- רייצט זיך אלץ מיט איהם די דראָטען-געהערין. -- כװאָסטאָוו, געה דערלאנג מיר א קישעלע ! -- בעפעהלט זי איהם מיט א נגעביעטערישען טאָן, כװאָסטאָוו האָט איהר דערלאנגט א קישעלע און געבליבען שטעהן. --- און יעצט נעה ארויס, געה צו ריינע פליכטען. --- איך על ניט געהן, איך על דאָ זיין, --- האָט ער זיך איינ- געשפּאַרט, --- אויב אזוי, שיק דיינע אידען צום טייוועל און זעץ זיך אוועק וי אַ מענש. האָסט געסט פערבעטען, און יעצט לאָזטו מיך אלֵיין מיט זיי, א שעהנער קאַװאַליער ביזטו, --- נעהמט זי איהר זיירען געשטיקט טיכעל צו די אוינען. --- דאָס איז רעכט, זי האָט רעכט, כװאָסטאָוו, --- האָט דער ריכ- טער און דער אָפיציער צוגעשטימט -- געה בעט זי איבער. --- איך ווי? ניט, איך װוי? ניט! -- האָט מארי נעשריען. -- זעהסט ואָס דו האָסט אָנגעמאַכט, כװאָסטאָוו, מיט דיינע אידען ? זי האָסטו בעליידיגט און אונז האָסטו דעם אבענד פערשטערט. --- שולדיג ! --- האָט זיך כוואסטאָוו נעקלאפּט אין הארץ --- דאָס געזעץ פערלאננט, און די פליכט רופט. זאָל זי צוזאָנען, אז זי װעט טאַנצען דעם שלאַנגען-טאַנץ, שיק איך די אידען צום טייוועל און איך בלייב, אין א פּאָאר מינוט ארום איז כװאָסטאָוו נעשטאַנען ביי דער טהיר און גערעדט מיט מלך קאפע-מאכער. ער האָט גערעדט הויך, כרי דער ריכטער און דער אָפיציער זאָלען הערען, אז עס איז א וויכ- טינע זאך : --- דו נעה אהיים, און זאָג קיינעם, קיינעם קיין װאָרט ניט דערפון. מאָרגען. ווען קומט ער צו דיר, צו דיין טאָכטער ? -- ער קומט יעדען פארנאכט נאָךְ דער ארבייט. אזוי ארום זעקס א זיינער, ש לום אַש 297 ריר אב י.י מע יי בי עבט גי עי בי אויף דעם יונגען אָפיציערס שוֹיס. זי האָט איהם גענלעט מיט איהרע פּיס, און דער יונגער אָפּיציער האָט זי נעקושט אין רי פיס, באַלר איז ארייננעקומען דער פּאָלקאָװוניק-קאָמיסאר א רויטער, אַן אָבנעקאָכטער, געדרעהט זיך די װאָנצעס און נערעדט וי צו זיך : --- זעהר א וויכטינע זאַך, אינטערעסאַנט.. אינטערעסאַנט... מען דארף באַלְד אָנהייבען צו טהאָן... ' מאַרי האָט איהם ניט נעהערט. זי האָט מיט איהרע נאַקעטע פיס ארומנענומען דעם יונגען אָפיציער װוי מיט צוויי לייכטע הענר. --- װאָס נעהסטו טהאָן ? זעהסט, דאָ האלט עס סיט דיר אין סכנה --- ווייזט דער ריכטער אויף מארי'ס פיס... --- ברודער, די פּפליכט רופט... אַלערערשטענס דאָס נעזעץ, דער- נאָךְּ דאָס פּערגענינען. זעהר אינטערעסאַנט, אִ-װאַ, א וואוילער חתן, -- זאָנט דער קאָמיסאר פאר זיך און קליננט נאָכ'ן דיענער. --- װאָס, ביזט משונע נגעװאָרען ? וואוהין נעהסטו? און דו לאָזט זי איבער דאָ מיט דעם ? איך, ברודער, בין דאָ אן איברינער. אז זיי זיינען ביירע, זעהען זיי מיך נאָר ניט, --- זאָגט דער ריכטער. -- זאָל ער נעהן, זאָל ער נעהן, און איך װועל פאר אייך, מיינע העררען, דאָ אויספיהרען דעם שלאַנגען-טאַנץ, װאָס דער רעזשיסער האָט מיך אויסנעלערענט. ווארט אביסעל, זאָל ער פריהער אַװעקגעהן, -- רופט זיך אָן מאַרי. געכאַפּט דעם יונגען אָפיציער'ס גלאָז, גע- טרונקען פון זיין נלאָז און דערנאָך עס איהם נעגעבען אין מויל אריין. --- שעהן זעהסטו אויס, כװאָסטאָוו ! הפּנים מיר זיינען ביירע אַלט. מיר ביידע טוינען שוין אויף טויזענד כפּרות, -- האָט געלאַכט דער ריכטער, וועלכער איז שוין האַלב-שכור'לעך געווען. --- אויב אזוי, נעה איך ניט ביז דו וועסט ניט אויספיהרען דעם שלאַנגען-טאַניץ. פאר מיר האָסטו איהם נאָך ניט געטאַנצט; פאר זיי נעהסטו איהם שוין טאַנצען ! --- אוּן איך װעל ניט פריהער טאַנצען, ביז דו װועסט ניט אַװעק- נעהן, נעה, נעה !.= -- אָ, שעחן. שעהן, כװואָסטאָוו, א בראָך נאָךְּ דיינע יאָהרען ! --- האַלט אלץ אין איין לאכען דער אַלטער ריכטער. 296 פיע ט = ע ויפ דעם פּאָלקאָווניק-קאָמיסאר. זי האָט געלאַכט און געוויזען איהרע קליי- נע שאַרפע ווייסע צייהנדלאך, פון וועלכע דער ריכטער איז שיער ניט פון זינען אראָב. פּלוצים האָט זי דערהערט פון דעם צווייטען צימער, וואוהין דער פּאָלקאָװוניק איז אריין, א געוויין פון א יונג מיידעל. די דראָטען- טענצערין, וועמען עס איז בעקאַנט פאָרנעקומען אי די שטימע, אי דער נעוויין, איז געבליבען זיצען װוי פערגאפט. זי האָט זיך אויפנע- הויבען, לייכט אונטערגעשפּרוננען צו דער טהיר, פּאמעלאך זי אוים- געעפענט און אריינגעקוקט. זי האָט געזעהן װוי חנה'לע שטעהט א וויינענדיגע פאר'ן פּאָלקאָווניק-קאמיסאַר און פערהילט זיך מיט אַ טי- כעל די אוינען. און דער פאָטער שטעהט איבער איהר און שרייט : -- דערצעה? אַלעס דעם פּאָלקאָװוניק-קאָמיסאר, וי פאר א פאָ- טער דערצעה? איהם אלעס, װאָס דער חתן דיינער האָט דיר געזאָנט. אזוי װוי דו האָסט מיר דערצעהלט אין דער היים. די דראָטען-געהערין האָט שוין פון אלעס געוואוסט. זי איז בלייך געװאָרען, דערשראָקען. באַלְד האָט זי צוגעקלאַפּט די סהיר און איו צוריק אוועק צו די געסט. --- וי א פרוי איז נייגעריג ! דערהערט א פרוי א שטימע, אין זי שוין דאָ. --- דאָס אין זי אויפערזיכטיג אוים'ן פּאָלקאָווניק, ער זאָל זיך קיין אַנדערע ניט נעהמען, ניט װאַהר? -- האָט דער ריכטער זי אָנ- גענומען ביי דער האַנד, --- װאָס דען, אויף דיר זאָל איך זיין אויפערזיכטיג, מיט דיין פּלִיךְ אויפ'ן קאָפּ? --- האָט זי נעפּאַטשט מיט איהר האַנד אויפ'ן ריכטער'ס קאָפּ און נעלאַכט. זי האָט נעוואוסט, אז דרינען האַנדעלט זיך ווענען מאָטקע'ן. און איין זאך איז איהר מיט אַמאָל קלאָר געװאָרען --- זי מוז מאָטקע'ס לעבען ראַטעװען. די ערשטע זאַך אויפהאלטען דעם קאָמיסאר ביז טאָג, ביז מאָטקע װועט פון דער היים אַװעק, אז מען זאָל איהם שוין ניט געפינען. זי האָט געכאַפּט א פלאש שאַמפּאַניער, אָנגענאָסען רי גלעזער, און נעשריען צו די הערען: טרינקען! און כדי דעם פּאָלקאָווניק אייפערזיכטיג צו מאַכען, האָט זי איהרע נאַקײַטע פיס אוועקגעלעגט ש 5ום אש 398 דאָך, אז דו ביזט א פרויען-פרעסער און דו האָסט ליעב שעהנע מיירלאך, נאָך דערצו אידישע. דעם פּאָלקאָװוניק-קאָמיסאר האָט זעהר אָנגעשמעקט דער קאָמפּלי- מענט. ער האָט זיך אָנגערופען מיט א פערגניגענרען שמייכעלע : : --- עפּעס א שעהנע טאָכטער האָט ער, דער איר ? -- זעהר א שעהנע מיידעלע, א זשידאָווקעלע, א נעשמאַקע. --- אויב אזוי, פיהר זיי דאָ אריין. | --- ניין, ניין ! ניט דאָ. געה דו ארויס צו זיי. דאָ איז א דאַמע | דאָ, --- האָט זיך דער ריכטער אבנערופען, ווייזענדיג אויף דער טענ- | צערין --- אפשר איז עס פאר איהר אונאַנגענעהם. ' -- איך האָב מורא אייך צו לאָזען דאָ אליין מיט מיין שעהן פוי- נעלע --- האָט זיך דער פּאָלְקאָווניק אָבגערופען --- איהר קענט דאָ אויף מיר פאר איהר שלעכטס אָנרעדען. פאר דיר האָב איך שוין ניט קיין מורא אַלְטער תרח, --- האָט דער פּאָלְקאָווניק געזאָנגט צום ריכטער -- נור אָט פאר דעם יונגען שנעק --- ווייזט ער אויפ'ן יונגען אָפיציער --- זיי נעהמען ביי אונז אלע פויגעלעך אוועק, די יונגע שנעקעס. --- אויב אזוי, פּאַני פּאָלקאָווניקו, קענט איהר זיי דאָ עמפּפאַננען --- ווייזט דער דירעקטאָר אויף א צווייטען צימער מיט גלעזערנע שויבּען, װאָס האָט זיך אָנגעשלאָסען ביים קאַבינעט --- אי דער קאָ- מיסאר װועט זיין נאָהענט צו זיין פויגעלע, און אי ער װעט קענען די אידען עמפּפאַנגען. --- פיהר זיי דאָרט אריין אהין ! --- האָט דער פּאָלקאָווניק בע- פוילען דעם בעדיענטען. דער פּאָלקאָװוניקדקאָמיסאר איז אריין אין דער צווייטער שטוב צו די אידען, װאָס מען האָט איהם ארייננעבראכט, און דער עוֹלם איז גע- ווען פערנומען מיט טרינקען. דער דירעקטאָר איז גענאַנגען ברעננען עפּעס א נייע מאַרקע שאַמפּאַניער, און אקרומאשאטקאַ" איז גע- גאַנגען האַנדלען אין. די אַנדערע קאַבינעטען. די דראָטען-טענצערין, וועלכע איז איצט נעווען די קעניגין פון די צוויי הערען, װאָס זיינען איבערנעבליבען מיט איהר, האָט מיט ביידע קאָקעטירט, און האָט ביי- דע נערייצט, ניט פאר לוסט, נור אויס נעװואָהנהייט און צו ערנערען = יי .= ר 284 מ אפפסע ונב באַלד האָט זיך דער פּאָלקאָװוניק-קאָמיסאר מיט זיינע פריינד, א שטאַבס-אָפּיציער און א ריכטער און נאָךְ עפּעס א ציווילנער, נעפונען אין זייער קאַבינעט, וואו זיי האָבען מיט בלומען און שאַמפּאַניער אין די הענד אבגעווארט די דראָטען-געהערין. באַלד האָט ,קרומאשאט- קאַ", דער שעהנער יונג, װאָס האָט פערקויפט ציהרונג צו זי שאַנסאָ- נעטקעס, זי אריינגעטראָגען אויף די הענד און דער פּאן ,דירטקטאָר" איז נאָכגעלאָפען שווער אָטהעמענדינג. די געזעלשאַפט האָט זי עמפ- פאַנגען מיט א הוררא. דער פּאָלקאָװוניק-קאָמיסאר האָט אנידערנע- קניעט פאר איהר און זי האָט א לייכטען שפּרונג געגעבען, געשטעלט זיך מיט איהרע נאקעטע פיס אויף זיין פּליך און א שפּרונג געטהאָן אויף די ווייכע זאָפא ארויף. -- נו, קרומאשאטקא, ווייז װאָס דו האָסט ! -- האָט זיך דער פּאָלקאָװוניק-קאָמיסאר אָנגערופען. --- צוויי טהייערע רינגען מיט רויטע שמאַראַנדען, אויסגעקויפט פון פּעטערבורגער לאָמבארד, װאָס די , קעניגין פון די פּעריל" האָט פערזעצט. --- ווייז אַהער. און דער פּאָלקאָװוניק-קאָמיסאר האָט מכבד נעווען מיט די רינ- גען דעם שעהנעם יונגען שטאַבס-אָפיציער, וועלכער האָט אַנידערנע- קניעט און אָנגעטהאָן די רינגען אויף די צוויי דיקע פינגער פון דער דראָטהען-טענצערינס פיס, דענסטמאָל האָט דער דיענער װויעדער געמעלדעט דעם פּאָלקאָװו- ניק-קאָמיסאר : --- פּאַני פּאַלקאָווניקו, דער איד וויל ניט אוועקנגעהן. ער איז דאָ מיט זיין ווייב און זיין טאָכטער. זיי זאָגען, אז זיי האָבען אייך מיט- צוטהיילען זעהר א וויכטיגע זאך. --- װאָס ווילען די אידען האָבען פון מיר ? איך האָב דאָך זיי געזאָגט, אז זיי זאָלען קומען מאָרגען אין צירקעל. -- זיי זאָגען, אז עס איז א זאַך, װאָס איהר דארפט היינט, שוין, וויסען, -- האָט אָבגעענטפערט דער דיענער, וועמען מלך קאפע-מא- כער האָט נעגעבען טרינק-געלד. --- אפשר ווילען זיי דיר די טאָכטער פערקויפען. זיי ווייסען ש לום אַ שׁ 2033 וועלט. די ביהנע איז געווען פון הינטען אויס בעלויכטען רויטליך, און דאָס קליידעל עקסטרא שווארץ, כדי די העלקייט פון די פיס זאָל זיך בולט'ער אָנזעהן. און די דראָט איז געווען אין דער הויך, כרי אלע זאָלען קענען זעהן די פיס. די דאַמען און די אפיציערען --- אלע זיי- נען געווען פערכאפּט פון די ווייכע סאַמעטענע מוזיק-ליניע, פון דעם עדעלען נעבוי פון די פיס װאָס האָבען זיך גענאָסען וי וויין אויס א בעכער. דורך די ווייסקייט פון די פיס האָנען זיך ארויסנעצויגען רי בלויע אָדערען, וועלכע האָבען אין דער בלוט-רויטער בעלויכטונג אָנ- גענומען א רויטליכען קאָלִיר, און די אָדערען זיינען געווען װוי שנירלאך בלוט, װאָס ציהען זיך איבער די ווייכע ווייבערשע ווייסקייט פון פוס... אלע זיינען געווען ענטציקט פון די רויטליכע אָדערען; די דאַמען נאָך מעהר פון די העררען, און אַלע האָבען מיט א פריידענס-קרעכץ אויסנעשריען, ווען די דראָטען-טענצערין האָט פּלוצלונג געגעבען א שפּרונג אויף פון דער דראָט אין דער לופט און עס האָבען זיך איהרע פיס געשלעננעלט וי צוויי ווייכע לאבענדזש-העלזער. אין א סעקונרע איז זי וויערער שטעהן געבליבען אויף דער דראָט. אלע האָבען גע- כאַפּט די שאַמפּאַניער נלעזער אין די הענד און געבויגען צו איהר און געקרעכצט פאר פרייד, און זי האָט אָבגעענטפערט מיט א ביג פון איהר נאַקעטען שעהנעם פוס... דענסטמאָל האָט מען דעם פּאָלקאָװניק-קאָמיסאר, וועלכער איז געשטאַנען נעבען דער ביהנע און געגעסען די דראָטען-געהערין מיט די אוינען, אָנגעזאָגט, אז עפּעס א איד מיט אַ טאָכטער ווילען איהם זעהען. ער האָט זיי נעשיקט צום ,טייווע?", און ווייטער געוועז פער- נומען מיט די קונצען-מאַכערין. אָבער מלך קאפע-מאכער איז ניט אָבנעטראָטען. -- אַ נאַנצע נאַכט וועל איך דאָ ווארטען, --- האָט ער געזאָגט. ער האָט מורא נגעהאַט, אז טאָמער װעט ער אהיים נעהן און אָבלעגען אויף מאָרנען, װועט דער יונג שוין פערשווינדען און װועט נור טראָגען א האַס אויף איהם. און עפּעס אן אונפערשטענדליכע נקמה האָט דעם אידען ארומגענומען, דוקא מאָטקע'ן צו פּאַקען נאָך היינט ביינאַכט, יוען ער שלאָפט און ריכט זיך גאָרניט דערויף. עס איז שוין ביי מלך דעם קאפע-מאַכער נעװאָרען אן אַמביציע, א נקמה-געפיהל און ער האָט עס געװאָלט נלייך אויסטיהרען. 292 מאָטקע ננ ב מלך קאפע-מאכער, ניט געפינענדיג דעם קאמיסאר ניט אין דער היים און ניט אין צירקעל, האָט געשלעפּט די טאָכטער אין שאַנטאַן ,אקוואריום" און אז דאָס ווייב האָט געפּרואווט אָברעדען, אז מען זאָל עס אָבלענען אויף מאָרגען, האָט דער איד גע'טענה'ט : -- נאר איינער, װאָס פריהער איז בעסער פאר אונז. ביז מאָרנען ווער ווייס װאָס עס קען זיך מאַכען. אפשר װועט ער זיךְ איבערלענש, חרטה האָבען װאָס ער האָט זיך מודה געווען, אַנטלויפען, אָדער אונז נאָך שלעכטס טהאָן -- אונז אויך אריינשלעפּען... אויף די הייסע שעה, אז ער ריכט זיך נאָר ניט דארויף, דארף מען איהם פּאַקען. און אז חנה'לע האָט געוויינט, האָט דער איד דער אידענע איינ- גערוימט אין אוער : -- מען קען נאָך כאַפּען פאר אזא מעשה געלד אויך. קאַזנאַ- טשייסטװאָ בעלוינט פאר אזא זאך, מיט א הונדערטער און אמאָל מיט אַ פּאָאר. זי קען קריגען נדן דערפאַר. געגען דעם לעצטען אַרגומענט האָט די אידענע ניט געקענט ביי- שטעהען, און האָט זיך אָנגעהויבען בייזערען אויף דער טאָכטער : --- חנה'לע, װאָס ווילסטו אונז אונגליקליך מאַכען? דיך און אונז אויך --- מיר מוזען װוי אַם שנעלסטען דאָס פּעקעל פון זיך אראָב- ווארפען. אָבער אין שאנטאן ,אַקװאַריום" האָט מען זיי ניט אריינגעלאָזט, דער פּאָלקאָװוניק-קאָמיסאר איז געווען פערנומען. עס האָט פּונקט אויפ- נעטרעטען אויף דער ביהנע , דאָראָטהעא". זי איז געגאַנגען אָנגעטהאָן אין א שװאַרץ זיידען קורץ שאַנטאַןדקלײיד מיט קליינע בלישצענדע פּעריל בעזעצט. מיט נאַקעטע פיס, מיט צופּלאַשעטע שװאַרצע האָאר האָט זי געטאַנצט אויף א ווייכע דראָט, װאָס איזן געווען געצוינען איבער דער ביהנע. די מוזיק האָט אויפגעהערט צו שפּיעלען. אין זאאל איז האַלב טונקעל געווען, און דער עולם האָט זיך אויפגעשטעלט פון די פּלעצער, און די דאַמען מיט די אָפיציערען פון זייערע לאָדזשען. און אלעמענס בליקען זיינען געווען צונעצויגען צו דער ביהנע, וועלכע איז געווען רויט בעלויכטען װוי מיט א בלוט-בעלויכטוננ. די דראָטען- טענצערין האָט זיך גענליטשט מיט איהר קליין שווארץ שירעמעל איבער דער דראָט און געבוינען אזוי איהר בוינזאמען שלאַננענדינען קערפּער, אז זי האָט נעקענט ארויסווייזען די ,.שעהנסטע פיס" אין דער שלום אַש 2331 696 מאַטקע האט א נוטען שוטץ-מלאך... מלך קאפע - מאכער האָט די טאָכטער געשלעפּט מיט נעוואלר צום פּאָלקאָװוניק-קאָמיסאר און שוין, ביינאַכט. אניט איבערנעכטינען זאָל עס ביי מיר !" האָט ער געשריען, אומזיסט האָט חנה'קע געוויינט זיך געבעטען ביים פאָטער -- דער איד האָט זי געשלעפּט, און חנה'לע איז 'גענאַנגען. זיי האָבען אָבער דעם פּאָלקאָװוניק-קאָמיסאר ניט געטראָפען, ניט אין צירקעל און ניט אין דער היים. דער פּאָלקאָווניק האָט פערבראכט די אָבענדען אין קאפע-שאנטאן פאַקואַריום". וואו עס איז אויפנע- טרעטען די בעריהמטע שפּאַנישע דראָטען-טענצערין ,דאָראָטהעא", וועגען וועלכער די ווארשאווער צייטונגען און די נאנצע ווארשאווער ,קאַװאַלעריע" האָבען געשריעבען און גערעדט, אז זי האָט די שעהנסטע פיס אויף דער וועלט...און פּאָלקאָװוניקדקאָמיסאר כוואסטאוו איז נע- ווען מיט דער שפּאַנערין א גאנצער מחותן. ניט איינער פון די אַפי- ציערען-וועלט האָט איהם מקנא געווען די שלאנג-בויגענדע שפּאנערין מיט איהרע בלייכע דינע פינגער און אויסגעאיידעלטע פיס, וועלכע ניסען זיך אין איהרע זיידענע זאָקען, וי אן אויסנעטאָקטער בעכער מיט וויין... און מען האָט זיך געהאלטען אין איין סוד'ען פון װאַנען די שפּאַנערין קומט, און פון װאַנען פּאָלקאָװוניק-קאָמיסאר כוואסטאוו איז מיט איהר אַזאַ מחותן... דאָס סור'ען זיך אָבער און דאָס אָרט, װאָס מען האָט אָנגערופען פון װאַנען ,די שעהנסטע פיס" קומען, האָט דער שפּאַנישער דראָטען-טענצערין נאָך מעהר רייטץ גענעבען. אלע האָבען דעם קאָמיסאר מקנא נעווען און איהם בעגליקווינשט מיט ,אזא נומער". און פּאָלקאָװניקדקאָמיסאר כוואסטאוו איז אויף זיין ,נומער" זעהר שטאָלץ געווען. עטאט 230 מ אט קעינונף יינ" 1 יק יה אן טי עז אט אי יי טי --- צום פּאָלקאָװניק-קאָמיסאר כװאַסטאָוו -- אלעס זאָלְסטוּ איהם דערצעהלען, אזוי װוי דו האָסט מיר דערצעהלט. אלעס! -- טאַטע !... --- מיט געװאַלד װעל איך דיך שלעפּען, מוזט דיך ואטעווען, מיין קינד, װאָס קעהר ער זיך אָן מיט דיר ? ער האָט דען חתונה נעהאַט מיט דיר ? אויס מחותנים'שאַפט !... א פרעמדער איז ער. װאָס נעהט ער אונז אָן ? קום ! ש ?ו ם אש 29 --- װאָס זאָל איך דיר זאָגען, טאַמע-לעכען ?4 איך האָב דיר שוין אלעס געזאָגט. --- האָט ער דיר נישט געטהאָן קיין שלעכטס ? --- ווער, מאַמע ? --- מאָטקע. -- ניין, מאַמע-לעבען, ער איז אומגענאַנגען מיט מיר וי א חתן, וי א פיין לערן-קינד, ער האָט מיר בלויז געגלעט איבער'ן קאָפּ און מיר געזאָגט אז ער האָט מיך ליעב, זעהר ליעב. אלעס ואָס איך האָב געװאָלט האָט ער געטהאָן. ער איז געגאַננען מיט'ן פעטער אין בית המדרש אריין דאַוונען יעדען שבת. ער האָט זיך שוין נישט גע"- חבר'ט מיט יונגען. אַלעס האָט ער געטהאָן פאר מיר, ווייל ער האָט געװאָלט ווערען אן אָרענטליכער מענש, אז איך זאָל איהם ליעב האָבען און דאָס האָט ער מיר אויך דערצעהלט, אז איך זאָל שוין פון אַלעס וויסען, אום ער זאָל שוין נאָר ניט האָבען צו בעחאַלטען אין זיין האַרצען פאר מיר. דערפאר האָט ער עס מיר געזאָגט. --- און ווייטער האָט ער דיר גאָר נישט געטהאָן ? זעהסטו, מיין קינד, איז ער שוין מיט דיר אזוי נאָהענט אז אלעס איז שוין פאר- פאלען, וועלען מיר זיך מוזען קנייפּען אין די באַקען און שוויינען, איז עס שוין אונזער שאַנדע, מוז מען שטעלען א חופּה... -- ניין, מאַמעלע, איך האָב דיר שוין געזאָגט, אזן ער איז זיך בענאַנגען מיט מיר אזוי איידע?, אזוי שעהן װוי ער װאָלט נישט געווען דאָס, נור א לערן-קינד,. ער האָט געזאָגט אַז גאָט װועט איהם העלפען און ער װועט שוין האָבען די זכיה צו שטעהען מיט מיר אוֹנטער דער חופּה, וועט ער זיין דער גליקליכסטער מענש. --- ער וועט שוין די זכיה האָבען, ער װועט שוין... נליקליך ביזטו 'מיין קינד װאָס דו האָסט זיך ניט נעלאָזט פערפיהרען פון איהם. מלך -- רופט זי אריין דעם מאַן -- װאָס האָסטו נעפּלאַפּעלט, װאָס האָסטו געװאָלט פון דער מיידעל? --- װוי א לערן-קינד איז ער זיך בעגאַנגען מיט איהר. ער האָט זי איידע? בעהאַנדעלט. --- אויב אזוי, זאָל דאָס אלעס אויסגעהען צו זיין קאָפּ! --- זיי- נען מיר ריין דערפון. קום מיין קינד -- די מינוט קום מיט מיר. - וואוהין, טאטע ? 298 מצט7קע' גנ ב אױיסנעלאָזט. דו ביזט נאָר ניט זיינע און ער איז ניט דיינער, תנאים איז נאָך ניט חתונה, ער איז א פרעמדער מענש. חנה'לע האָט פון דעם אלעס געוואוסט, אָבער עס האָט איהר שוין נגעהאַט געצוינען צו מאָטקע'ן. מאָטקע איז געווען דער ערשטער מאַנס- פּארשוין װאָס האָט זי נעקושט, --- מיר מוזען, טאָכטער, פון זיך דאָס פּעקעל אַראָבװאַרפען אום מיר אליין זאָלען נישט אריינפאַלען, מיר מוזען ארויסקומען פון דעם, מיר האָבען דערמיט נאָר ניט צו טהאָן. אז חנה'לע האָט דערהערט דאָס דער פאָטער פערלאַנגט פון איהר אז זי זאָל מיטנעהען מיט איהם צום פּאָלקאָװוניק-קאָמיסאר און איהם אלעס דערצעהלען װאָס מאָטקע האָט איהר פערטרויעט, איז זי ארויס אין אזא געוויין, אַז פּאָטער און מוטער האָבען זיך דערשראָקען, אויב חנה'לע קעהר מאָטקע'ן ניט אָן מעהר װוי א כלה... דאָס מיידע? האָט אַינגענאָרעט איהר פּנים אין איהרע הענד און זיך איינגעגראָבען אין גאַנצען אין קישען --- און ניט געװואָלט קיינעם זעהען און קיינעם הערען. --- הינדעל, איך האָב מורא, איך האָב מורא אז מיר זיינען דער- אינען ! דער יונג האָט אונז אונגליקליך געמאַכט. --- װאָס פאַלט דיר איין אויף מיינע שונאים'ס קעפּ? א אונ- שולדיג קינד און דער יונג איז נעווען צו איהר וי אַ לערן בחור, וי א רב'ס א קינד, אזוי איז ער זיך בענאַנגען מיט איהר. --- איך האָב מורא אז מיר מוזען שוין שוויינען, עס איז שוין אונזער אונגליק. זעה, װוי די מויד וויינט, זעה. --- מלך בענקאַרט, נעה אוועק פון מיר! לאָז מיך מיט'ן קינד אליין. -- ווער נעװואָהר, הינדעל, ווער געװואָהר וואו מיר האַלטען. איז עס שוין נאָך אלעמען, מוזען מיר שויינען, אין אונזער בראָך, ווער געװואָהר --- האָט דער איד געזאָגט, ארויסגעהענדיג אין א צוויי- טע שטוב אריין. --- טאָכטער לעבען, זאָג מיר, קינד, שעהם זיך נישט, איך בין דאָך דיר א מאַמע, קינד מיינס -- האָט די מוטער גענומען דער טאָכ- טער'ס קאָפּ אויף איהר שויס. כש ש לום אַ ש 27 --- מלך, װאָס רעדסטו ! --- װאָס דו הערסט. װאָס ווילסטו, אז דער פּאָלקאָװניק-קאָ- מיסאר זאָל עט געװואָהר ווערען אֶהן דיר און דערנאָך זאָל ער דיך און די כלה אויך אריינציהען מיט'ן חתן ? --- און נאָט ווייסט װאָס עס קען זיך אױיסלאָזען. ---װאָס שרעקסטו מיך איבער ? װאָס זיינען מיר שולריג ? מיר האָבען נעוואוסט ? -- זעהסטו שוין, דורך דעם איז גלייכער אז מיר זאָלען ארויפ- נעהן צו איהם, צום קאָמיסאר חװאָסטאָוו און איהם אלעס דערצעהלען : פּאַני, אזוי און אזוי איז געווען. מיר האָבען ניט געוואוסט, די טאָכטער ; אונזערע איז א כלה געװאָרען פאר איהם. ווען מיר זיינען געװאָהר נע- װאָרען אזא זאך, זיינען מיר די ערשטע צו דיר נעקומען צולויפען דער- צעהלען, מיר זיינען ניט שולריג. --- איך ווי? נישט. זיין דערביי, נישט פון אונזערע הענד זאָל ער פאַלען --- בעט זיך דאָס ווייב. -- און אז דו װעסט עס איהם ניט זאָגען, מיינסטו, װועט ער עס ניט געװואָהר ווערען ? ער װעט עס געוװואָהר ווערען אֶהן דיר. עס וועלען זיך שוין געפינען אזעלכע װאָס וועלען איהם דערצעהלען, אז זי ווייסט, ווייפען עס אנדערע אויך דער שטריק קומט פאר יעדען גנב. און אז עס װועט ניט זיין היינט, װעט עס זיין אין א יאָהר, אין צוויי, ווען דו װועסט שוין זיין משפּחה מיט איהם און מען װעט דיך אויך אריינשלעפּען און חנה'לען אודאי, זיין ווייב נעווען --- נגעוואוסט און ניט דערצעהלט. איך װעל ניט לאָזען אוננליקליך מאַכען מיין טאָכ- טער. איך װעל אויף נאָר ניט קוקען, איך נעה שוין אריכער צו איהם, אָט יעצט, און דערצעה? עס איהם נלייך, איך װויל דערמיט ניט האָבען צו טהאָן, זיי זאָלען נאָר נישט קענען האָבען נענען אונזער קינד. די לעצטע ווערטער האָבען די אידענע איבערציינט אז עס איז נויטווענדיג ארויסצונעבען מאָטקע'ן, כדי צו ראַטעוװען זייער קינד. זי האָט שוין נאָר נישט נעזאָנט נור שטי? נגעוויינט. מען האָט אריינגערופען חנה'לען, זי איז נעווען בלייך און דער- שראָקען און האָט ניט נעוואוסט װאָס עס איז געשעהן און װאָס עס טהוט זיך מיט איהר. -- שאָכטער, וויין נישט --- דאַנק נאָט װאָס עס האָט זיך אזוי 226 פאט פע ננב 5 אויס מחותנים'שאפט מיט מאָטקע'ן. אז חנה'לע איז נעקומען אהיים, האָט זי א דערשראָקענע, א צו- טראָגענע אריינגערופען פאָטער און מוטער אין א צווייטע שטוב אריין און מיט א ציטערענדיג האַרץ און אן ערשראָקענעם לשון דערצעהלט דעם סור װאָס מאָטקע האָט איהר פערטרויעט: אז ער טראָגט אַן אַנדערען'ס נאָמען, פון אַ מענשען וועלכען ער האָט נע'הרג'עט. מלך קאפע-מאַכער, דערהערענדיג אזא שרעקליכע זאך, מיט וועמען זיין טאָכטער איז א כלה געװאָרען, איז ער אויך פערציטערט געװאָרען. די ערשטע פֹּאָר מינוט האָט ער נאָר נישט געקענט רעדען, ד-אָס ווייב האָט זיך געבראָכען די הענד און איז ארויס מיט א געוויין. --- שווייג, געדענק אין גאָט, מען װעט הערען ! --- האָט ער איהר געזאָגט. אז די ערשטע איבעראשונג איז אריבער, האָט מען אָנגעהויבען צו איבערקלעהרען װאָס צו טהאָן. א לאַנגע צייט האָט זיך טאַטע-מאַמע אָנגעקוקט שטום מיט בליקען, ביז הנה'לע איז פּלוצלונג ארויס מיט א נרויס נעוויין. --- וואָם וויינסטו, מיין קינד ? דאַנק נאָט, אז ער האָט עס דיר יעצט געזאָגט -- וואָס װאָלסטו נעטהאָן חלילה נאָך דער חתונה 4 מען האָט געטרייסט חנה'לען און מען האָט זי אריינגעפיהרט אין א צווייטע שטוב אריין. --- די ערשטע זאַךְ װאָס מיר דארפען טהאָן איז בעהאַלטען חנה"- לען פון איהם --- האָט די מוטער געזאָגט, ווען זיי זיינען אליין נע- בליעבען. -- די ערשטע זאַך דארפען מיר ארויפגעהן צום פּאָלקאָװניק- קאָמיסאר און איהם אלעס דערצעהלען, איהם אלעס זאָגען, האָט זיך דער פאָטער אָנגערופען. ש 5ום אַ ש 308 איך מורא האָבען ? איך האָב זיך נאָר געהאַט דערשראָקען. --- חנה'לע, חנה'לע, װאָס רעדסטו ? --- האָט זיך מאָטקע אַראָב- נעלאָזט אויף דר'ערד און אָנגעהויכען אייננראָבען זיין פּנים אין איהר. --- קום, קום, --- האָט חנה'לע נעזאָנט --- עס איז שוין נאַכט, די מאַמע װועט אונרוהינ זיין. זי װעט ניט וויסען וואו מיר זיינען. שװאַרץ און פעט איז נעלענען רי פריהליננס-נאַכט אין דער לופט און איבער'ן הימעל און אויף דער ערד. אין די נאַכט איז אָנגעקומען צו פליסען די שטילע ריחות פון די פּערבאָרגענסטע בליהעכטסען, װאָס |האָבען אויפגעעפּענט זיייירע יוגענד-קוואַלען, און מען האָט געהאַט דאָס נעפיהל וי הוּנדערט נאַקעטע כלות זיינען איינגעשלאָסען אין א פער- מאַכטען נאָרטען און זיי בע'שכור'ען די לופט מיט דעם יונפרוי-נע- שמאַק, װאָס יאָגט פון זייערע יונגע לייבער ארויס... און אין דער לופט פון דער נאַכט האָבען זיך נעטראָגען פּערבאָרגענע שװאַרצע פלעקען אין דער לופטען, װוי שאָטענס פון ניט געזעהענע געשטאַלטען װאָלטען פארביי שפּאַציערט פאר זייערע טריט. אין דער נאַכט און אין דעס דופט זיינען חתן-כלה צוריק אין שטאָדט אריין און האָבען צווישען זיך קיין װאָרט ניו: אויסגערערט... 324 סמ אצאטטקע ננבף איך בין נעבוירען, איך על נעכען די סשראַזשניקעס א סך געלר און װועל ארויסנעהמען א פּאַס אויף מיין אייגענעם נאָמען. איך וויל מיך רופען וי מיין מאַמע האָט מיך גערופען : מאָטקע ! איך ווי? הייסען מאָטקע... דער יונג האָט אָבגעהאַקט אין מיטען און חנה'לע איז נגעזעסען וי איינגעטונקט אין א װאָלקען. איהר האַרץ און איהרע נעפיהלען זיינען נעווען פער'חלש'ט. און עס האָט זיך איהר געדאַכט, אז זי שלאָפט, אז זי חלום'ט... -- שוין,. יעצט ווייסטו אלעס. אלעס -- האָט מאָטקע אָבנע- זיפצט --- זאָג, זאָג, װילסטו נאָך מיין כלה זיין ? זאָג. אַ כלה מיט מאָטקע'ן, ניט מיט קאַנאַריק'ען. קאַנאַריק איז געשמאָרכען, ער אין טויט.,, בעגראָבען,.. איך האָב איהם גע'הרנ'עט, מיט מיינע הענר צורושעט.,, איך בין מאָטקע... מאָטקע... זאָג, ווילסטו מיט מאָטקע'ן א כלה זיין ? האָב ניט קיין מורא, אז ניט, בין איך נישטאָ, געה איך אַװעק, זעהסט מיך מעהר ניט. דאָס מיידע? האָט זיך פּלוצים אױיפּנעכאַפּט פון די לעצטע ווער- טער. זי האָט זיך ארומגעקוקט. די נאכט איז שוין געלעגען איבער'ן ברייטען פעלד, פון דערווייטענס האָט זיך געלויכטען דאָס ליכט פון דער שטאָדט, און פּלוצים איז איהר בעפאלען אן אימה צו זיין מיט איהר חתן איינע אליין אין פעלדר ביינאַכט,. האָט זי אָנגעהויבען צו שרייען מיט אַן אונמענשליכע שטימע : -- מאַמע! מאַמע! מאַמע!.. מאָטקע האָט זיך דערשראָקען פאר איהר קול. ער האָט זיך אויפ- געכאַפּט און געזעהען װאָס ער האָט נעטהאָן, אז ער האָט זיך ארויס- נעגעבען. עס האָט איהם ניט באַנג געטהאָן דערפאר, פערקעחרט, ער איז צופריעדען נעווען, װאָס יעצט האָט ער שוין נאָר ניט אויפן געוויסען. --- װאָס שרייסטו ? מענשען וועלען זיך צוזאַמענליפען. קום, איך װועל דיך צוריקפיהרען אין שטאָדט אריין. האָב ניט קיין מורא, איך װעל דיר גאָר ניט טהאָן. --- פארװאָס זאָל איך מורא האָכען? -- האָט דאָס מיידעל זיך שוין געהאַט געפונען, און איבערלעגט זיך, אז עס איז בעסער ווייטער צו שפּיעלען די כלח --- דוֹ ביזט דען ניט מיין חתן ? פאר מיין חתן זאָל ש לום אַ ש 228 פיהלט, אז מאָטקע נעהט איהר פערטרויען עפּעס זעהר וויכטינעס פון זיין לעבען. זי האָט זיך נעשראָקען דערפאר. נור זי האָט געװאָלט וויסען דעם גורל, מיט וועלכען זי פערבינדעט זיך. --- חנה'לע, זעהסט, אז דוֹ האָסט פריהער אזוי נערעדט וועגען מיין מאַמען, האָב איך נעזעהן, אז איך און דו זיינען משפּהה, איך קען דיר אלעס פערטרויען. האָרך אויס, חנה'לע. איך טראָנ א פרעמדען נאָמען. פון אַ מענשען, װאָס איז שוין ניטאָ. װאָס לעבט שוין ניט. דער מענש האָט מיר שלעכטס געטהאָן, זעהר פיעל שלעכטס נעטהאָן, און דער מענש האָט געהאַט אַ נאָמען און איך האָב ניט געהאַט קיין נאָמען. איך בין אנטלאָפען פון דער היים, ווען איך בין אַ קליינער אינגעל געווען, אֶהן אַ נאָמען בין איך אַנטלאָפען. זי האָבען מיך נעשלאָנען. האָב איך צוריק געשלאָנען, האָט מען מיך נעזוכט, נע- װאָלט מיך איינזעצען, בין איך אַנטלאָפען. קיין פּאס האָב איך ניט נעהאַט, און אֶהן אַ פּאַס איז אֶהן א נאָמען. דו קענסט זיך אין דער וועלט ניט ווייזען --- און דער מענש האָט יאָ געהאַט אַ נאָמען, און א פּאַס, איך האָב איהם מקנא געווען און געקלעהרט, וי אזוי פון איהם דעם נאָמען מיט דעם פּאס צוצונעהמען -- -- -- גנעקלעהרט, נע- קלעהרט, ביז איך האָב עס געטהאָן... חנה'לע איז געזעסען, איהר האַרץ האָט הויך נעשלאָנען. זי האָט ניט נעפיהלט דעם נאַסען הויך, װאָס פאלט אויף איהר, זי האָט נור געפיהלט מאָטקע'ס נרויסע אוינען, װאָס האָבען אָנגעצוינען איהרע אוינען און איהב פּנים וי אן עלעקטרישע שוואַם, און זי האָט געפיהלט מאָטקע'ס װאַרימע האַנד און אָטהעם. -- ...און אַמאָל, אז ער האָט מיר זעהר, זעהר שלעכטס געטהאָן --- ער מיט זיינע חברים האָבען מיך געשלאָנען, ביז איך בין קראנק נע- װאָרען, האָב איף נעוואוסט, אז ער געהט אַנטלויפען מיט נאָך אימי- צען, האָב איך זיך מיט יענעם אָבגערעדט, אָבגעװואַרט איהם אין מיטען וועג ביינאַכט, און געמאַכט אזוי --- אז ער זאָל פערשווינדען, פער- שווינדען פון דער ערד, און איך טראָג יעצט זיין פּאַס אויף מיין האַרץ, און איך רוף מיך מיט זיין נאָמען. האָב ניט קיין מורא, ער װועט שוין פיינמאָל ניםּ צוריקקומען. ער איז גוט בעהאַלטען אין א טייך מיט אַ שטיין אָנגעבונדען... קיינער ווייסט ניט. נור זיין נאָמען װויל איך מעהר ניט טראָגען. איך על פאָהרען אין מיין שטעדטעל אריין, וואו , קט מ אמ סטע נגבֿ וועמען דען זאָל איך ליעב האָבען ? זי איז דאָך דיין מאַמע, איז זי דאָך מיין מאַמע אויך. האָט מאָטקע פערקרימט די ליפּען פאר װועהטאָג און האָט אוי געזאָגט : --- מאָרגען שרייב איך אהיים א בריעף און שיק געלד, אז די מאַמע זאָל קומען. --- איך ווי? דורכאויס, אז די מחותנת'טע מיט מיין מאַמען זאָלען מיך פיהרען אונטער דער חופּה, אז ניט װוע? איך האָבען א נעשטערטע חתונה. האָט מאָטקע שוין געפיהלט, אז ער איז טיט איהר משפּחה. אן חנה'לע איז געבוירען געװאָרען מיט איהם, און אז זי איז ניט זיין כלה, נור זיין משפּחה, זיין נאָהענטע משפּחה --- וי זיין מאַמע. און אז חנה'לע האָט זיך אָנגערופען : --- אהרון ליב, איך האָב פאר דיין מאַמען אָנגעגרייט א שעהנע מתנה, א שייטעל מיט א שװאַרצען קארעקאָוװוען טוך -- האָט זיך מאָטקע אַועקגעזעצט און אָנגענומען חנה'לעס האַנד און געזאָגט אין דער שטיל: --- חנה'לע, איך הייס ניט אהרון ליב, איך הייס מאָטקע. רוף מיך מאָטקע, איך בעט דיך. --- מאָטקע ! -- לאַכט דאָס מיידעל פרעהליך --- נעה שוין, געה שוין, דו לאַכסט אויס מיר, װאָס פאר א נאָמען איו מאָטקע ? מאָטקע פּאַסט פאר א גנב. --- איך לֹאַךְ ניט, חנה'לע. איך טראָנ א פרעמרען נאָמען. --- וי הייסט דו טראָגסט א פרעמדען נאָמען ? וועלכער מענש טראָגט דאס אַ פרעמדען נאָמען ? דו טרייבסט שפּאַס. --- איך טרייב ניט קיין שפּאַס, האָרך אויס, חנה'לע, איך האָב דיר שוין לענגסט געװאָלט זאָגען, חנה'לע, דיר בעדארף איך אַלץ זאָגען. איידער איך געה מיט דיר חתונה האָבען, וויל איך אז דו זאָלסט אלץ וויסען, פּונקט אזוי װוי מיין מאַמע. איך ווי? דו זאָלסט זיין מיין מוטער פון היינט מאָל אָן, אַלעס זאָלסטו וויסען. דאָס מיידעל איז שטיל געװאָרען און דערשראָקען. זי האָט דער- ש ?לו ם אַ ש יב איז מאָטקע אױסנענאַננען מיט זיין כלה שפּאַציערען. חנה'לע האָט דענסמאָל געהאָט נעמאַכט אויף יום טוב א נייע קליירעל מיט אַ וועס- טעלע װי א איננע?, און א ווייכען ווייכערשען קראנען -- װאָס איז דענסמאָל זעהר אין מאָדע געווען. האָט זי מאָטקע געזעהן אין נייעם קליידע?ל מיט דעם אינגעלשען וועסטעל און מיט דעם ווייבערשען קרא- גען, האָט ער געמיינט אז ער ווערט פּערכאַפּט ; אזוי שעהן און טהייער האָט זי אויסגעזעהן אין דעם נייעם קליידעל. און מאָטקע איז אויך געווען אין א נייעם אַנצוג, װאָרום עס האָט שוין נעהאַלטען נאָהענט פאר דער חתונה, און מען האָט געהאַלטען אין איין איינקויפען אויס- שטייער, זיינען זיי ביירע ארויס פארנאַכט שפּאַציערען, װוי געוועהנ- ליך, צום ציטאַדע? צו. א שבועות-טאָג איזן דענסמאָל געווען. א גןדעדן. די בוימער בעקליידעט מיט בעז -- עס האָט פּשוט פער- כאַפּט דעם אטהעם. ארונטערגעקומען צום ציטאַדע? צו, ביי די גרינע טאפּאלען, האָט זיך פאר זיי געעפענט א גרויסער הימעל איבער'ן גרינעם פעלד. איין האַלבער הימעל איז געווען נאֶךְ אין דער זון און דער אַנדער האַלבער הימעל האָט זיך שוין געבאָדען אין בלויען. און אָט איז דאָס בלויעכטס אריינגעשוואומען אין די זון און אָט איז די זון ארייננעשוואומען אין דאָס בלויעכטס. און ביים עק אויף יענער זייט ווייכסע? איז נאָר געווען א רויטער קאָכענדיגער טייך -- א גיהנום. און אזוי ליכטינ און פריי איז געווען איבער דער וועלט, אז די פיס זיינען נעװאָרען פליגעל, און עס האָט זיך נעגלוסט צו טאַנצען. זיי- נען זיי אָנגעקּומען צו לויפען צו זייער בעליעבט אָרט -- צו דער גרינער לאָנקע, װאָס איז אויפ'ן בערגעל הינטער די טאָפּאָלען, האָבען זיך דאָרט אוועקגעזעצט און אָפּנעשפּיעגעלט זיך אין'ם בלאָטיגען טאָרף-זומפּעל, װאָס איז הארט צווישען די טאָפּאָלען; האָבען גע- רעדט וועגען זייער חתונה, וועגען זייער צוקונפטיגען לעבען ; האָבען געלאכט און געפרעהט זיך, װוי יונגע חתן-כלה. פּלוצים האָט זיך חנה'לע אָנגערופען אזוי : -- אהרון ליב, פאַרװאָס שיקסטו ניט נאָךְּ דער מאַמען? איך װואָלט געװאָלט זעהען װי די מחותנת'טע זעהט אויס, האָט זיך מאָטקע אָנגערופען מיט האַרצקלאַפּען : --- האָסט ליעב מיין מאַמען, חנה'לע ? --- נעוויס האָב איך זי ליעב, װאָס פאר }} פראנע איז ראָס ? 390 מאָטקע גנב .1 ששעט,. קעש שי יו טא :םי אוש א ( א מע א א יו און מעהר זיך גע'חנר'ט מיט די כעל-הבתים פישערס, װאָס דאָס איז מעהר כבוד און יחוס געווען. װאָרום אזוי האָט חנה'לע געװאָלט. און װאָס חנה'לע האָט געװאָלט האָט מאָטקע געטהאָן. װאָרום זי האָט עס געמאַכט אין דער שטיל, כלה-אַרטיג, ציערליך-מאַניערליך, און האָט אזוי געזאָגט צו איהם : --- זעהען זי, אהרון ליב, זי זיינען דאָך שוין א חתן, עס פּאַסט דאָך ניט. --- ,זי" זאָגסטו מיר גאָר, חנה'לע... --- האָט זי מאָטקע אָנגענו" מען ביי דער האַנד, --- נו, זאָל שוין זיין ,דו", -- האָט דאָס מיירע? געזאָנט קאָקע- טיש, אראָבגעלאָזט די אויגען און נערויטעלט זיך. און אָט פאר די ,אַראָכגעלאָזענע אויגען" און דאָס רויטלען זיך פון חנה'לען, און פאר דעם ,דו" װאָס איז ארויסגענאַננען פון איהר קליין מיילכע? און נאָך קלענערע צייהנדלעך -- פאר דעם אַלעס איז מאָטקע געווען אזוי ענטציקט, אז ער װאָלט אלעס, אלעס פאר איהר געטהאָן. נור הייסען הייסט ער נאָךְ ביי איהר ,אהרון ליב קאַנאַריק" און ניט מאָטקע. און ווען זיי געהען שפּאַציערען איינזאַם צווישען רי טאָפּאָלען ביי דער װאַרשאַװער ציטאַדעל צו דער ווייכסעל צו, פאַר- נאכט, ווען די זון געהט אונטער, רופט זי איהם אאהרון ליב לעבען". קרענקט עס איהם, און עס דאַכט זיך איהם, אז ניט איהם מיינט זי נור קאַנאַריק'ען, און ער איז נור קאַנאַריק'ס שטעלפערטרעטער, און באַלר וועט זיך קאַנאַריק אויפהויבען פון טונקלען טייכעל, וואו ער האָט איהם אריינגעװאָרפען, און קומען אהער, און אָננעהמען חנה'לען ביי דער האַנד --- און ער װועט ווערען דער חתן. און זעצען זיי זיך אוועק אויף דער גרינער לאָנקע, װאָס איז אויפ'ן בערנעל הינטער'ן ציטאַרעל, נעהמט זי זיין קאָפּ צווישען איהרע קאַלטע הענדלאך און לעגט איהם אוועק אויף איהר שויס, און קושט מיט איהרע קאַלטע ליפּען און קאלט נעזעל, און זאָגט פטהייערער אהרון ליב", ?האַרציגער אהרון ליב -- מיינער, מיינער",. מאַכט מאָטקע צו די אויגען און זאָגט אין דער שטיל, פאר זיך, קוים, קוים מיט די ליפּען: ?מאָטקע"... ,מאָטקע"... ,מאָטקע"... איינמאָל, אין א שבועות פארנאַכט, דעם ערשטען טאָג יום טוב, שלו ם אש 219 94 מאָטקע איז זיך מתודה פאר זיין נלח. אַ נאַנצע וואָךְ האָבען זיך חתן-כלה ניט געזעהען. דערפאר זיי- נען זיי שבת א נאַנצען טאָנ געווען צוזאַמען ‏ שבת האָט מאָטקע גע- נעסען ביי חנה'לעס פעטער און חנה'לע איז דאָרט געווען אַ גאַנצען טאָג שבת. זיי זיינען אינאיינעם אויסגעגאנגען שפּאַציערען, ניט אין זאַקסישען נאָרטען, וואו אלע האָבען געקענט מאָטקען, נור הינטער דעם אידישען האָספּיטאל צום ציטאַדעל צו, וואו עס שטעהען די טאָ- פּאָלען, און וואו עס געהען די איינזאַמע פּאָארלאך אין ווארשא, װאָס האָבען עטװאָס צו רעדען צווישען זיצ און ווילען ניט אנדערע זאָלען זי שטערען... אין זאקסישען נאָרטען און אין אידישען טהעאַטער האָט חנה'לע נאָך ניט געװאָלט נעהן מיט איהם. זי האָט מורא געהאַט, מען זאָל דאָרט מאָטקע'ן ניט דערקענען. דורך די פּאָאר װאָכען, װאָס זיי זיינען געווען חתן-כלה, זיינען זי אזוי נאָהענט נגעװאָרען איינער צום אַנדערען, אז די כלה האָט מאָטקע'ן געלערענט, װוי מען לערענט א קליין קינד, װוי ער זאָל זיך פיהרען, און מאָטקע האָט זי אין אלץ געהאָרכט, אבי ער זאָל ווערען אַן אנשטענ- דינער מענש. זי האָט שוין אזוי ווייט געבראַכט, אז מאָטקע איז יעדען שבת גענאַנגען מיט חנה'לעס פעטער אין די חברה אריין דאַװװנען. מאָטקע האָט זיך אָנגעהויבען צו קליידען װוי א חתן-בחור --- לענגליך. חנה'לעס אַ פּאָרטרעט, אייננעפאַסט אין מעדאַליאָן, האָט מאָטקע גע- טראָנען אין לאַטץ, און נאָך א פּאָרטרעט האָט ער געטראָגען אנגע- קניפּט אין די נאָלדענע קייט צום זיינער, וואָס חנה'לע האָט איהם גענעבען אַ מתנה. און פון די בעל-עגלה-יונגען, װאָס האָנען גע" האַלטען די פערד אויף גרזשיבאָוו, האָט ער זיך געהאַלטען פון דער" ווייטענס. ניט געגאַננען מיט זיין אין שענק אריין ביער טרינקען. 218 מ אטקעי טעב אהרון ליב קאַנאַריק. --- מזל-טוב, אהרון-ליב, מזליטוב ! --- האָט מען מאָטקע'ן צו- נעוואונשען פון אלע זייטען. נור א וואונדערליכע זאַך. צום ערשטען מאָל איז איהם דער נאָ- מען אזוי פרעמד פאָרגעקומען, און ער האָט נעהאַט דאָס געפיה?, אז ניט ער, נאָר קאַנאַריק איז א חתן געװאָרען פאר חנה'לען, ווייל מען האָט זיין נאָמען אונטערגעשריעבען אונטער די תנאים... ש 5ו ם אַ ש 217 (די מוטער האָט עס איהר נעהייסען אַזױ זאָגען, כרי מאָטקע'ן בעסער צו מאַכען. נור דאָס מיידעל? האָט ווירקליך מורא געהאָט פאר מאָטקע'ן --- און טרעהרען האָבען זיך איהר געוויזען אין די אויגען). מאָטקע האָט נאָר נישט נעקענט ענטפערען. געװאָלט האָט ער זיך דאָ אַנידערלענען צו איהרע פיס און איהר אלעס דערצעהלען. דערצעהלען װוי מען דערצעהלט פאר נאָט, פאר א גרויסען רב, פון זיין יונענר --- און אלעס װאָס ער האָט בעהאַלטען אין זיין האַרץ, אז ער הייסט ניט קאַנאַריק נור מאָטקע, און אז ער האָט א מענשען נע'הרנ'עט וועמענס נאָמען ער טראָנט. ער האָט געפיהלט, אז ער בעדארף איהר אלעס דערצעהלען -- נור עס האָט איהם געשטערט, װאָס אין די צווייטע שטוב זיינען מענשען. האָט ער געניסען די ליפּען, די הענד האָבען זיך ביי איהם געטרייסעלט, און געשטאַמעלט אונפערשטענדליכע ווערטער... -- חנה'לע... איך'? שטאַרבען פריהער... אַ טויט זיך אָנמאַכען... אין וואסער זיך ואַרפען איידער דיר שלעכטס טהאָן... אויף אזוי פיעל שלעכטס טהאָן... איך'ל דיר זיין א געטרייער מאַן, חנה'לע, וועסט זעהען... און דער יונג האָט זיך צו-וויינט. דאָס מיירעל האָט אויף איהם רחמנות נעקרינען : --- וויינען זי נישט, איך נלויב איהן, אז איך װאָלט איהן נישט גענלויבט װאָלט איך ראָך מיט איהן נישט קיין כלה געװאָרען... מאָטקע האָט פלינק די אוינען אויסגעווישט און בעהאַלטען די טרעהרען, ווייל פון דער צווייטער שטוב האָבען זיך טריט געהערט. --- נעפעלען זיך ? חתן כלה האָבען נעשווינען. אין אָבענד זיינען נעווען די תנאים, די תנאים האָט מען נע- מאַכט אין דער שטיל, נור מיט א מנין נעבעטענע אידען, דער מחותן האָט ניט געװאָלט האָבען, אז מען זאָל שוין וויסען אויף דער אַלטער שטאָרט" אז חנה'לע איז א כלה געװאָרען פאר קאַנאַריק'ען. און איינעטליך האָט ער נעװואָלט נאָך די תנאים אבליינען, נאָר דער חתן האָט זִיךְּ זעהר געבעטען, אז מען זאָל באַלר די תנאים שרייבען. אז פ'איז נעקומען צום אונטערשרייבען, האָט דער שרכן פאר'ן חתן אונטערגעשריעבען : 216 מאשטטפע ננהף מאָטקע האָט געקלעהרט ווענען דעם און איז טרויעריג און שטי? געװאָרען. --- לאָז מען זיי אליין לאָזען, --- ווינקט דער שדכן צום מחותן מיט די מחותנת'טע. --- יונגע-לייט, אפשר ווילען זיי זיך עפּעס זאָנען װאָס מיר טהאָרען ניט הערען. --- קומטס, קומטס --- האָט די מוהמע גערופען די נעסט אין אֵן אַנדער שטוב אריין, פערשטעהענדיג פון מאָטקעס שווייגען, אַז מאָטקע וויל מיט דער כלה אליין זיין. אז מאָטקע אין סיט דער כלה אליין נעבליבען, איז ער נאֶָךְ שטילער, בלייכער און דערשראָקענער נעװאָרען, דער יונג װאָס האָט צודריקט מיט זיינע פיס מענשעךלעבענס, אין הילפלאָן געװאָרען בלייבענריג מיט דער מיירעל אליין, און ניט געוואוסט קיין װאָרט אויסצורעדען, חנה'לע איז אויך דערשראָקען נעװאָרען. ער האָט נע- הערט וי איהר האַר? קלאַפּט הויך. נור דאָךָ האָט זי פריהער נעפונען ווערטער וי ער. זי האָט זיך אָנגערופען : -- מן הסתם איז ראָך מיר שוין בעשערט אזוי, אז איך זאָל פאר איהן א כלה ווערען. מען זעהט דאָך, עס איז א גאָט'ס זאַך. --- און זי ווילען פאר מיר א כלה ווערען ? פרעגט מאָטקע בע- שיירען. -- איך װועל אלעס טהאָן װאָס דער טאַטעשי און רי מאַמעשי הייסען מיר, זיי ווייסען בעסער װאָס איז נוט פאר מיר, -- זאָגט' חנה'לע מיט די אוינען צו דר'ערד. --- און זי ווילען פאר מיר א כלה ווערען ? --- פרענט מאָטקע נאֶךְ אַמאָל איבער. --- איך'? איהן זאָגען דעם ריינעם אמת, איך האָכ זעהר מורא, מיין האַרץ שרעקט מיר זעהר. -- פאר װאָס האָכען זי מורא ? --- פרענט מאָטקע דערשראָקען. --- זי ווייסען שוין פאר װאָס איך האָב מורא. איך האָב מורא, אז זי זאָלען נישט געהן אויף דעם זעלבען וועג װאָס זי זיינען נעגאַנ- נען. טאָס טויג מיר שוין אזא לעבען. איז דאָך גלייכער אז פון אונזער שידוך ווערט נאָר נישט, איידער מיר נעהן זיך פארבינדען פאר נאָט און פאר לייט. ש ?ום אש 215 זיך בעקענט מיט'ן חתן. דער מחותן האָט געװאָלט וויסען, מיט וועמען ער איז זיך משרך, ווער זיין מחותן איז, -- אויב דער חתן האָט נאָךְ א פאָטער, אַ מוטער. --- איך האָב א מאַמע, א טהייערע מאַמע, אזא נוטע מאַמע! ווען איך בין א קליין אינגע? געווען -- אָט אזא קליינער יאַט -- האָ- בען זיי מיך נעװאָלט שלאָנען --- האָט מיך רי מאַמע נישט נעלאָזט שלאָנען... און זי האָט מיר.... -- און א טאַטען האָט ער אויך ? האָט דער מחותן פלינק איבער- געהאַקט מאָטקעס רייד, װאָס זיינען ניט שעהן געווען פאר די געסט ביים טיש. -- אַ טאַטען האָב איך אויך, נאָר איהם האָב איך ניט ליעב. --- וואו װאָהנען זיי ? --- זיי וואָהנען אין א קליין שטעדטעל, אין ווארשעווער נובער" ניע, אין זשאַכלין. -- און װי רופט מען דעם חתן מיט'ן אידישען נאָמען? איך מיין, װוי הייסט ער ? פרעגט דער שדכן. -- איך הייס מאָטקע. -- מאָטקע ? -- איך הער עס צום ערשטען מאָל. -- ניין. ווען איך בין געווען א קליין אינגעל האָט מען מיך נע- רופען מאָטקע --- האָט זיך מאָטקע פלינק צוריקגעכאַפּט. איך הייס -- אהרון ליב קאַנאַריק. איך האָב אַ פּאַס, אָט דאָ האָב איך איהם. און מאָטקע האָט ארויסגענומען דעם פּאַס. --- אהרון ליב, א גאַנץ אירישער נאָמען -- האָט ר' ברכיה שרכן געזאָגט צום מחותן. נור מאָטקע'ן האָט עס עפּעס גענעבען א ריס אין האַרצען. ראָס ערשטע מאָל האָט ער דערפיהלט אז ער טראָגט אַ פרעמדען נאָמען פון א פרעמדען מענשען, און זיינעם האָט ער בעגראָבען... און דעם ער- שטען מאָלּ האָט ער אָנגעהויבען צוריק צו בענקען נאָךְ זיין נאָמען -- קיינמאָל נאָךְ האָט ער נישט נעפיהלט דאָס בעדערפעניש נאָךְ זיין נאָמען ווי יעצט, ווען ער נעהט א חתן ווערען... 214 מאָט קע גנ ב דאַנען, אז קיינער זאָל נישט וויסען װער דו ביסט נעווען, ווען און װאָס. --- פערשטעהסט, האָט איהם ר' ברכיה נע'עצה'ט אויף מלך קאַפע-מאַכער'ס וואונק. און מאָטקע האָט געפאָלגט. ערשט נאָכדעם װוי מאָטקע איז שוין נגעווען א שטיקעל? צייט אוועק פון ,,אַלטען מאַרק" און אַלע האָבען געהאַט פערגעסען אין איהם --- און מאָטקע איז געװאָרען דער פישער יונג אויפ'ן גרשיבאָווֹ --- דענסמאָל ערשט האָט מען מאָטקע'ן צוזאַמענגעפיהרט כיט חנה'לען, אז חתן כלה זאָלען זיך בעקענען. אָנגעפיהרט דעם שידוך האָט טאַקע ר' ברכיה, און יעצט האָט מאָטקע נעהייסען ,א פישער פון נרשיבאָוו, א געזונדער יונג, פריי פון מיליטער, מיט אַ פּאָאר הונדערט רובעפּ זיין אייגענס -- האָט אַ װאָנען מיט אַ פּאָאר פערד". סלך קאפע- מאַכער מיט זיין ווייב האָבען זיך געלאָזט רעדען דעם שידוך, און אויס- געפרעגט זיך וועגען חתן, װי ער װאָלט נעווען א פרעמדעו, װאָס זיי האָבען איהם קיינמאָל נאָך נישט געזעהן... מען האָט אָבגעױעדט דאָס ,זעהעכץ" אוֹיף שבת. און שבת נֹאָךְּ מיטאג זיינען זיך התן-כלה מיט רי מחותנים צונויפנעקומען אויף די פּאַװיאַ גאס צו דער כלה'ס פעטער, ביי וועלכען מען האָט טאקע חנה'לען געהאַט בעהאַלטען פאר מאָטקע'ן, מאָטקע איז נעזעסען א בלייכער, א דערשראָקענער, אין א נייעם קאָר- טענעם אַנצוג, װוי א חתן בחור און מורא געהאַט צו ריהרען מיט א אבר, מיט אַ האַנד, אז ער זאָל נישט עפּעס צוברעכען אויפ'ן טיש. נעגען איבער איהם איז געזעסען חנה'לע, אויך א בלייכע און דערשראָ- קענע, אין א נייע קליידע? אָנגעטהאָן,. פערפלאָכטען די האָר אין צוויי צעפּ, און א רחמנות, און א חן האָט גערוהט אויף איהר קאָפּ... מאָטקע האָט געקוקט אויף איהר און זיין האַרץ איז איהם אױיסגעגאַננען פאר רחמנות אויף איהר.... עס האָט זיך איהם געדאַכט, אז זי איז א קליין, קליין פיינעלע, װאָס האָט נאָך נישט קיין פעדערען, וי ער פלעגט אַראָבנעהמען פון די נעסטען פון די בוימער, ווען ער איז נאָך א קליינער יאַט געווען... און דאָס קליינע פוינעלע ציטערט אין זיינע הענד פאַר קעלט... און קלאַפּט מיט די קליינע פלינעלעך... און ער נעהמט עס און לענט עס אריין צי זיך אין בוזים, אז עס זאָל זיך אָנ- װאַרימען... אזוי האָט ער אויך נעװאָלט זי ארייננעהמען צו זיך אין נאַקעטען בוזים אריין... דאָס נעשפּרעך איז אָנגעגטַנגען וועגען היימישע זאַכען. מען האָט ש פום אַ שׂ 13 -- א יונג מיט אַ פּאָאר הונדערט רובע?, ווער דארף דען וויסען, װאָס ער איז געווען, --- װאָס איז ער, א מיידעל איז ער ? אַ שלעכטען נאָמען קרינען ? א מיידע? טאָר ניט --- א יונג מענג אַלֶעס. -- קיין קינד אין די שירץ האָט ער ניט אהיים געבראַכט -- לענט די אידענע צו --- און אַזאַ איינער, אז ער ווערט אַ אַנשטענ- דיגער מענש, איז ער א פיינערער מענש. ער קען נאָך ווערען אַ שעה- ; נער בעל הבית. און חנה'לען האָט ער ליעב וי דאָס לעבען, די אויגען װאָכט ער זיך געלאָזט ארויסנעהמען פאר איהר. -- און, דער עיקר, פארגעס ניט, אז ער האָט זיינע אייגענע די שעהנע פּאָאר הונדערטער, און אזא יונג נעהמט זיך צו עפּעס. ווער דארף וויסען פון װאַנען ער האָט זיין געלד ? --- אין פּאַס שטעהט עס ניט פארשריבען, --- און געלד שטינקט ניט, מיין ווייב. נאָר דער איד האָט מיט מאָטקע'ן ניט גערעדט דאריבער, חלילה, ער האָט זיך אפילו מיט איהם ניט נעזעהן, אז קיינער זאָל גאָר ניט וויסען, אז קיינער זאָל נאָר ניט מערקען צי װאָס מאָטקע ציעלְט. ער האָט אָבער שוין געהאַט זיינע מענשען, בעקאַנטע און פריינד װאָס האָבען מאָטקע'ן געפיהרט, געלערענט װאָס ער זאָל טהאָן,. געוען איז עס טאַקע ברכיה דער קרעמער, דער חזן פון דער אַלְטער שוה?, צו וועלכען מאָטקע איז גענאַנגען בעטען רעדען איהם אַ שידוך מיט חנה'לען. -- אַזאַ יונג וי דו, האָסט אַ פַּאָאר שעהנע הונדערט רובעל, װאָס דרעהסטו זִיך ארום אין גאס און טהוסט גאָר ניט --- מען קען זיי פער- לעבען, פער'שכור'ען מיט גוטע ברידער, גוטע ברידער פעהלען ניט. האָט איהם ר' ברכיה איינמאָל מוסר געזאָגט, ווען מאָטקע איז וויעדער אין קרעמעל אריינגעקומען צו איהם, אז ער זאָל נאָך אַמאָל אהין געהן ריידען איהם דעם שידוך מיט חנה'לען, נאָך דעם װוי מאָטקע איז אויס קאַדעט געװאָרען. -- האָט ניט קיין מורא, איך על נישט טרינקען. חנה'לע זאָל אזוי לעבען. איך'? נישט טרינקען, גוט היטען רעם נראָשען. --- ווילסט דאָך א חתן ווערען --- דארפסטו זיך צו עפּעס נעה- מען. נעהט מען אויפ'ן נרשיבאָוו, מען זוכט א שותף, מען קויפט זיך א פערד, אַ װאָגען -- װאָס טהוסטו דאָ? -- דו דארפסט אַװעק פון 2 ם פיט'ק ע! ינב 5 מאַטקע ווערט א התן. מאָטקע איז אוועק אין נאַנצען פון דער ,אַלטער שטאָרט" און זיך אויפגעטראָרט אויפ'ן גרשיבאָוו ביים אייזערנעם טויער צווישען די פי- שערס, װאָס ברעננגען געפרוירענע פיש פון טיעף ראָסײי. אויף'ן נרשיבאָוו האָט מאָטקע געהאַט בשותפות מיט נאָךְ אַ יונג א װאָגען מיט פערד, װאָס האָבען איבערגעפיהרט די פיש פון די סטאַנציע אין דער שטאָדט אריין. צווישען די פוהרמאַן-יונגען איז נוט בעקאנט געווען מאָטקע'ס נאָמען פון די ,אַלטע שטאָדט", און מען האָט מורא געהאַט כאַר איהם,. דורך דעם האָט מען איהם באַלד אין די חברה ,פי טערס" אריינגענומען, צונעלאָזט איהם צום װאָנען. נאָר נעשעהמט האָט מען ! זיך שוין ניט מיט איהם. מען האָט באַלד פערגעסען זיין פּראָפּעסיע, א חוץ דאָרט ביי א קריעג האָט מען איהם אויפגעמישט זיין איחוס". נאָר מיט איחוס" האָט זיך ניט געהאַט װאָס צו שעהמען קיינער פון די פישער-יונגען, און מאָטקע איז באַלד געװאָרען אזא אַנגעזעהנער מענש אויפ'ן ,גרשיבאָוו" וי ער איז געווען אין דער לאַלטער שטאָדט". מאָטקע האָט שוין נעהאַט זיינע פּאָאר הונדערט רובעל שטעהן ביי פישער בעלי הבתים, און עס האָט נעהאַלטען איהם צוֹ נעהמען אין שותפות אריין צו די פיש. דאָס אַלֶעס האָט מאָטקע געטהאָן אויפ'ן וואונק פון מלך קאפע /מאַכער, חנה'לעס פאָטער. צייט מאָטקע האָט נעקראָגען די פּאָאר הונדערט רובעל פון די מיירלאַך װאָס ער האָט פערקויפט קיין בוע- נאָס איירעס, האָט איהם שוין דער איד ניט אָפַּנעלאָזט פון אויג. נע- זעהן, אַז מאָטקע סטאַטיקט זיך און וויל ווערען אַן אָרענטליכער מענש -- האָט זיך דער איד איבערנעליינט דאָס מיט די אירענע, אַז מאָטקע װאָלט נאָר ניט נגעווען אַזאַ שלעכטער חתן פאר חנה'לען : ש5ום אש 211 שוין פיהרען. אין ,אַקװאַריום". אין קאפע שאַנטאַן אקוואריום. א שאנסאָנעטקע וועסטו ווערען. װועסטו כאָטש האָבען עפּעס פאר דיין ארנייט. ניט פאר מיר, ניט פאר מיר. איך דארף ניט דיין נעלר. נאָר פאר דיר, דו הערסט, זאָלסט צו עפּעס קומען, נישט זיך ארומוואלגע- רען אין הייזלעך. ער האָט פלינק איינגעפּאַקט איהרע זאכען אין קאַסטען אריין. אריינגעװואָרפען די זיידענע וועש, די געוואַשענע און ניט געװאַשענע, די זיידענע קאַפטאנעס, די זאָקען, העטס און קאַמאַשען, און נעשלעפּט זי נאָך דעם זעלבען אָבענד אין קאפע שאנטאַן אַקװאַריום, וואו ער האָט זי פערקויפט דעם ,דירעקטאָר", װוי מען פערקויפט א טהייערען הונר אָדער א לייב-פערד --- צוויי הונדערט און אכטציג רובע? האָט ער אָבגענומען פאר איהר. פאר'ן אוועקגעהען האָט ער זי אָנגענומען ביי דער האַנד און נע- קוקט איהר אין די אויגען אריין, און דאן איהר געגעבען דאָס אִבגענו" מענע געלד: -- נא, נעהם עס צו, איך וויל דערפון נאָר ניט האָבען. פאר דיר, קויף דיר קאַפּעליושען. די מויד האָט דאָס מעהר פּערדראָסען, וי ווען ער װאָלט זי גע שלאָנען. זי האָט איהם צוריקנעװאָרפען דאָס נעלד אין פּנים אריין: -- איך בין דיין נקבה, דו האָסט מיך פערקויפט --- עס איז דיין געלר. װאָס גיסטו עס מיר ? מאָטקע האָט בעהאַלטען דאָס נעלד אין טאַש אריין, און געזאָגט צו איהר אין דער שטיל. --- מיין לעבען איז אין דיין האַנד : אז דו ווילסט, ניב מיך ארויס. האָב איך זאָרנ --- װועל איך געהן נאֶָךְּ סיביר, אויף קאַטאָרזשנע. די מויר האָט געשוויגען, נאָר פערביסען מיט איהרע אױיסנעטאָק- טע שאַרפע צייהן אויף איהרע רויטע פערפיהרערישע ליפּען... 210 מאִיט קע ננב צו שלאָגען. אָפּטמאָל האָט ער געקלעהרט דערפון אזוי צו טהאָן. נעי קלעהרט און ניט געװואַגט צו קלעהרען. טיעף אין זיך האָט ער דאָס געטראַכט, און יעצט זאָגט זי איהם די געדאַנקען ארוי ער האָט גע- שוויגען, אין זיין האַרץ האָט געקעמפּפט דער יצר-טוב און דער יצר- הרע. -- איך על זי אָנרעדען, איך ווייס שוין װוי אזוי מיט איהר צו רעדען ; איך װעל שוין אזוי מאַכען, אז זי װועט בעשטעהען, דו װעסט זעהן זי װועט בעשטעהען... -- האָט די הישפּאַנערין פאָרטגעזעצט, ער האָט מיט אַמאָל דערזעהען זיין מאַמע, די רויטע זלאטע, װי זי זיצט און פערריכט איהם די הויזען. און ער ליעגט א נאַקעטער אין ווינקעל פון קעלער. מען האָט איהם געשלאָנען, צוביילט. ליענט ער און וויינט, און קוקט אויף דער מאַמע, וי זי נעהט איהם די הויזען. ער האָט יעצט געזעהען איהר פּנים וי דאַמאָלס, װוי עס רינען טרערען פון איהרע אויגען אויף איהר איינגעשרומפּען, אויסגעהאַקט וי א זויל נע- זיכט, און וי די ליפּען זיינען פערטריקענט און די אָדערען פון איהר הויטינען האַלז ציהען זיך און ציהען זיך, װי ביי א הוהן. און זי פער- גלייזט די אויגען פּונקט אזוי װוי א הוהן, װאָס דער שוחט האָט אריינ- גענומען אין זיינע קניען, איינגעבויגען דעם האַלז און נגעהט עס שחט'ען... און ער ווייסט ניט וי אזוי דאָס איז געװאָרען --- חנה'לע איז געװאָרען זיין מאַמע, און זיין מאַמע -- חנה'לע. ביירע עפּעס איין נפּש, איין מענש, און װעט ער חנה'לען שלעכטס טהאָן --- װועט עס פּונקט אזוי זיין, װי ער װאָלט דער מוטער שלעכטס געטהאָן. זיין מוטער שלעכטס טהאָן... דיעזער געדאַנק האָט איהם אזוי אויפנעקאָכט, אז ער האָט אָן אלעס פערגעסען. ער האָט געוואוסט, אז זיין לעבען איז אין מאַרי'ס הענד -- נור ער האָט ניט געקוקט דארויף, און מיט א געשריי האָט ער געגעבען א טאָפּיע מיט'ן פוס : --- שווייג ! --- װאָס מיינסטו, חנה'לע איז דו ? ! די מינוט קום... קום.,. קום ! -- האָט ער בעפוילען. --- וואוהין ? --- האָט דאָס מיידעל? געזאָנט מיט אימה. --- װאָס איז דיין עסק ? װאָס האָסטו צו פרענען ? װאָס מיינסטו, כ'וועל דיך דאָ לאָזען מיט אַ פּאַלקאָװוניק-קאַמיסאַר, װאָס זאָל פון דיר דאָס נאַנצע געלר אוועקנעהמען. קום, די מינוט קום. איף על דיך ש לום אַ ש 209 -- יא, -- האָט מאָטקע געענטפערט. --- פארװאָס ? --- איך ווייס ניט. איך מוז. איך וויל. איך קען ניט אַנדערש. דאָס מיידעל האָט איהם אָנגעקוקט. דער פערלאנג נאָך הנה'לען איז נעלעגען אין זיינע אוינען. זיינע אוינען זיינען איהם בעטרערט נעװאָרען, דאָס מוי? אויסגעקרימט און די נאָז בלייך. דאָס מיירעל האָט איהם ליעב געהאַט. זי האָט זיך ניט נעקענט איינהאַלטען און האָט זיך נגעװואָרפען אויף איהם און ארייננעביסען זיך אין זיינע לי- פּען מיט איהרע קרומע, שארפע צייהנדלעך : --- מאָטקע, לעבען, איך װועל דיך ליעב האָבען --- װאָס דו זאָלסט ניט טהאָן. --- האָב מיך יא ליעב, האָב מיך ניט ליעב. איך ווייס, מיין לע- בען איז ביי דיר אין די הענד. דו קענסט מיך ארויסנעבען צום פּאָל- קאָװוניק-קאָמיסאר, אז איך האָב קאַנאַריק'ען נע'הרנ'עט, און איך הייס אן אַנדער נאָמען, און איך האָב א פאַלשען פּאַספּאָרט. ניב מיך ארויס, אז דו װילסט. נאָר חתונה האָבען װעל איך מיט חנה'לען, אפילו אז איך זאָל וויסען יונגערהייד אין דר'ערד צו פוילען. איך װעל חתונה האָבען מיט איהר, דערנאָך קענסטו מיך קיין סיביר אויף קאַטאָרשנע ראַבאָטע שיקען, אז דו ווילסט. נאָר חתונה האָבען מיט חנה'לען װועל איך. עס האָט זי ארומגענומען אן אייפערזוכט אויף מאָטקע'ס ליעבע. די אייפערזוכט אויף חנה'לען האָט יעצט געברענט אין איהר האַרץ, אין איהר אינערליכעס, װי אן עלעקטרישער שטראָם װאָגט זיך אין איהר אָנגעצונדען. זי האָט געביסען מיט איהרע קליינע צייהנדלאך אויף איהרע דינע ליפּען, געביילט די הענד און אָנגעלעגט זיף פאר שװאַכקײיט אויף מאָטקע'ן : --- פארװואָס קענסטו מיך ניט האָבען מיט חנה'לען? ננב'ע זי אוועק. די נאַכט גנב'ע זי, און ניב זי אין א הייזע? אריין,. סיר ווע- לען אינאיינעם זיין אין איין ,הייזעל" -- מען װעט דיר א סך נעלר נעבען פאר איהר, מיר וועלען דיך ביירע ליעב האָבען; ביידע... אר- בייטען פאר דיר.... מאָטקע איז בלייך געװאָרען,. דאָס הארץ האָט איהם אָנגעהויבען 208 ט 8.ט;קע- ניט = חנה'לע זיצט אין ?קאַפע ווארשאווסקי" און בעדיענט אזעלכע מענ- שען, װאָס קומען דאָרט אהין אריין. מאָטקע האָט מיט אמאָל דער- פיהלט דעם גאַנצען עקעל פון געסעל און פון ,קאַפע ווארשאווסקי", און ער האָט געװאָלט אז חנה'לע, זיין חנה'לע, זאָל זיין פון דערוויי- טענס פון דאָרט. ער האָט געװאָלט, אז די מוטער זאָל זי בעהאַלטען ביים פעטער, וי מען האָט זי געהאַט בעהאַלטען פאר איהם... און קיי- נער זאָל ניט קענען צוקומען צו איהר, קיינער זאָל ניט וויסען וואו זי איז,. אפילו ער זאָל ניט וויסען וואו זי איז. א שדכן צו חיים קאַפּע-מאַכער, צו חנה'לעס פאָטער, האָט ער נאָך ניט געװאָלט שיקען. עס איז איהם נאָךְ געשטאַנען אין וועג די הישפּאַניערין. די שװאַרץ-חנ'עוודיגע דראָטען-געהערין האָט זיך נֹאֶך געפונען אין דעם ,הייזעל", אין וועלכען אלע אָבענד איז געקומען דער פּאָלקאָװוניק-קאָמיסאר. סאָטקעס הארץ איז צוריסען געװאָרען צווי- שען די ביידע מיידלאך --- צווישען חנה'לען און די הישפּאַנערין. ער האָט זי ניט געקענט פערקויפען אזוי לייכט וי די אנדערע מיידלאך, יענע מיידלאך זיינען ביי איהם געווען סחורה. די דראָטען-געהערין איז געווען משפּחה. ‏ א לעבעדיגער מענש -- זיינס א מענש. ער האָט עס נעפיהלט, און גערעכענט זיך מיט דעם געפיהל, אָבער ער האָט געוואוסט, אז חנה'לען װועט ער ניט קענען האָבען סיידען נור ער וועט פּטור ווערען פון די הישפּאַנערין, אויסרייסען זי פון זיין לעבען. און חנה'לען האָט ער געװאָלט האָבען מעהר פון זיין לעבען. דאָס איז יעצט געווען זיין אַמביציע, זיין שטאָלץ, צו האָבען א ווייב, אן איינען ווייב, און אן איינענע מוטער, וי יעדער מענש האָט -- דערפאר וואָס אַלע האָבען זיך פערנומען אויף איהם. און צו חנה'לען האָט עד געװאָלט קומען מיט א ריין האַרץ און ריינע הענד. לאַנג האָט ער געקעמפּפט מיט זיך, ביז איינמאָל איז ער געקומען צו דער הישפּאַנערין און איהר אַלץ פערטרויט. ‏ ער האָט גערעדט צו איהר װוי א ברודער צו אַ שוועסטער, וי אַ מענש צו א מענש. ער האָט צו איהר אזוי געזאָגט : |--- מאַרי, מיר מוזען זיך צושיידען. איך געה אוועק פין ראנען. --- וואָס רעדסטו, מאָטקע ! --- האָט דאָס מיידע? איהם אָנגעקוקט און געזאָנגט מיט שרעק -- דו געהסט חתונה האָבען? יע? שלום אַש 307 איז די אַלטע שטאָדט" געװואָהר געװאָרען, אז מאָטקע האָט געלד, אז מאָטקע האָט געכאַפּט די .שעהנע אפּותיקא" פון די בוענאָס איירעסעו סוחרים פאר די פערקויפטע מיידלאך, אז מאָטקע איז געװאָרען א ,מענש מיט מענשען גלייך", האָבען אלע אויפגעהערט זיך פאר איהם צו שרעקען, מורא צו האָבען פאר איהם. געשעמט האָט מען זיך נאָך מיט איהם. עס װאָלְט קיינער פון די שעהנע בעלי הבתים איהם ניט אָבגעשטעלט און גערעדט מיט איהם, נאָר עס איז אַראָב פון איהם יע- נע געהיימניס, װאָס האָט איהם געהאַט איינגעהילט, ווען ער איז גע- ווען דער בע? הבית איבער די מיידלאך, ווען יעדער מענש אין געסעל האָט געציטערט פאר קאַנאַריק'ען, און אז מען האָט איהם געזעהן אויף איין זייט טראָטואר איז מען אריבער אויף דער צווייטער זייט. יעצט האָט מען איהם שוין ניט אויסגעמיעדען. אז ער איז אריינגעקומען אין א נעשעפט קויפען, איז מען שוין ניט אַנטלאָפען פון איהם. מאָטקע איז געװאָרען אן אײינװאָהנער פון דער ,אַלטער שטאָדט", און מענ- שען האָבען איהם געהאַלטען גלייך מיט זיך. אין ,קאַפע ווארשאַווסקי" איז מאָטקע ניט אריינגעקומען צייט ער האָט זיך געשניטען אויף אן אָרענטליכען מענשען. דאָך האָט ער חנה'לען ניט אָבגעלאָזט פון אויג. ‏ ער האָט זי אָבגעוואַרט אין די אָבענדען, ווען זי האָט די ברידערלאך געגעבען צו עסען אין קיך, און אריינגע'גנב'עט זיך אין הויף אריין, און אריינגעקוקט דורך'ן פענסטער. האָט ער נור דערזעהען דעם שװאַרצען קאָפּ איהרען, מיט די לאַנגע שװואַרצע האָאר, װואָס לאָזען זיך אַראָב איבער איהר אַקתעל, האָט איהם ארומגענומען א ריינקייט און עס איז איהם געווען א פערגילטונג פאר אַלעס װאָס ער טהוט פאר איהר, ער האָט אין דעם שווארצען קאָפּ האָאר איהרען געזעהען זיין גאַנץ לעבען, װאָס ער האָט זיך אויס- נע'חלום'ט װוי עס װועט אויסזעהען אין דער צוקונפט -- און דער קאָפּ איז געװאָרען פערבונדען מיט נאָך עפּעס, װאָס איז איהם זעהר טהייער נעווען פון זיין פּערגאַנגענעם לעבען. חנה'לעס קאָפּ האָאר האָט איהם דערמאָהנט אין זיין מאַמעס פּנים. ער האָט איבערהויפּט זיך ניט געקענט פאָרשטעלען חנה'לען אֶהן דער מאַמען. ד' צויי נפשות --- חנה'לע און זיין מוטער --- זיינען ביי איהם געװאָרען איינס. און ער האָט זיי ליעב געהאַט וי איין פּערזאָן. און א וואונדערליכע זאך --- מאָטקע'ן האָט פּערדראָסען װאָס 206 מאט סע ביב געדאַכט, ווען זי װאָלט אַװעקגעגעבען דעם אויסשטויעריוועש -- װאָלט זי אוועקגעגעבען די האָפנונג אַמאָל אַנדערש צו לעבען, אַמאָל חתונה צו האָבען און צו פיהרען אן אנשטענדיגען לעבען. דער קאַס- טען ריינע וועש, די לייליכער, האנדטיכער, טישטיכער און איבערציערס איז געװאָרען ביי דער מיידעל דער סימבאָל פון איהר ריינקייט... פון איהר האָפנונג.... און זי האָט דעם קאָרב וועש געהיט און מיטגעפיהרט די אונבעפלעקטע וועש דאָרט אַהין, אין דעם שװאַרצען קעניגרייך, וואו זי האָט זיך געקליבען ווערען א קעניגין, א פירשטין פון א שוואר- צען פּרינץ. -- אז איהר וועט נור בשלום אריבערקומען די גרענעץ, ?מען השם אַ קאַרטעל, מיר און די קינדערלאַך, --- האָט זיי די קראַנקע פּאַפּיראָסען- מאַכערין צום לעצטען מאָל נאָכגעשריען. און די קינדערלאך זיינען געפאלען אויף זייערע העלוער, ארומ- געכאַפּט זיי, און בעוויינט מיט אמת'ע קינדישע טרעהרען די נוטע ,מוהמעס". און דאָס גאַנצע געסעל, אין וועלכען ס'האָט זיך געפונען -אָס ,היי- זעל", האָט בעגלייט מיט רחמנות'דיגע בליקען די אִבפּאָהרענדע מייר- לאך. אלע האָבען געוואוסט וואוהין מען פיהרט זיי. און פיע? האָבען זיי בעדויערט, ניט איבער דעם שרעקליכען גור?, וועלכער איז זיי בע- שערט אין דער ווייטער מדינה, נאָר איבער די לאַנגע רייוע איבערן גרויסען ים, פאר וועלכע אלע האָבען מורא געהאט. פיע? האָבען זיי מקנא געווען, און געוואונשען זיך צו זיין אויף דעם אָרט פון די מייר- לאך, װאָס פאָהרען אב אין א לאַנד וואו ,מען שאַרט נאָלד אין די נאסען", און געװאָלט פאָהרען, אז זיי װאָלטען נור אויף הוצאות נע- האַט... און אלע האָבען געוואונשען, אז זיי זאָלען בשלום דערגריי- כען דאָס לאנד פון די שווארצע הערשאפט.., מאָטקע איז דערוויי? אויס , קאַדעט" געװאָרען, און איז דער ,אַנשטענדיגער מענש". ער קליידעט זיך שוין ,ציווילנע", נישט יפא קאַדעטסקו". וי יעדער יונגער מענש : אין א נייעם אַנצוג, א קראנען מיט א שניפּס און א גאָלדענעם זייגער, און שפּאַציערט איבער די געס- לאך פון דער ,אַלטער שטאָדט". און א וואונדערליכע זאַך -- קוים שלום אַשׁ 095 2 מאָטקע ווערט א סטאמיק. עס איז נעקומען די צייט ווען די ?סחורה" האָט בעדאַרפט עקס- פּעדירט צו ווערען איבער'ן ים --- האָט זיך די ?.סחורה" צואוויינט און אָנגעהויבען זיך צו נעזענענען מיט די פריינד און בעקאַנטע װאָס זי האָט געהאַט אין דער גאַנצער שכנה'שאַפט. ביי דעם פּאפּיראָסניק אין הויז איז געווען יום-כפּור. די מיירלאך זיינען ארויסגעקוטען געזעגע- נען זיך מיט'ן קראנקען ווייבעל. די מיידלאך האָבען געװויינט, און מען האָט איינער דעם אנדעהען אָנגעוואונשען אל-דאָס נוטם : --- עטץ זאָלט מיך ניט פערגעסען אויף יענער זייט ים. אז עטץ וועט בשלום אהין קומען זאָל עטץ נעדענקען סיך דאָ מיט מיינע קינדער. --- אייך פערנעסען, ננענדעלע.... איהר זיינט דאָך אונז בעסער נעווען װוי אַ לייבליכע מאַמע, וי אן אייגענע שוועסטער, -- האָט זיך די ?.סחורה" פונאַנדערגעװויינט. קיינמאָל ניט אייך פערגעסען. -- גגענדעל, לעבען, בעהאלט דאָס פאר די קינדערלאך, -- האַ- בען די מיידלאך איהר אריינגעטראָגען זייערע וועש און קליירער, און אוועקנענעבען אלעס װאָס זיי האָבען ניט מיטגענומען. נור איינע האָט גאָר ניט אוועקנעגעבען. דאָס איז די אלאָווי- טשערין", װאָס האָט זיך געזאַמעלט איהר אויסשטייער און נעהאלטען איהר קאסטען וועש. --- ווא וועסטו מיטנעהמען אזא קאַסטען וועש איבער דער גרע- נעץ ? װאָס טויג די וועש איבער רער גרענעץ ? װאָס דאָרט, אויף יע- נער זייט, קריעגט מען וועש שפּאָט ביליג, --- האָכען איהר די מיידלאף אויסגערעדט. זי האָט אָבער ניט געװאָלט הערען. ,וועש קומט איבערא?ל צוניץ". ניט נעװאָלט פערקויפען, ניט געװאָלט אוועקנעבען. עס האָט זיך איהר 304 פאטסע 8 בב --- נעה, ער ניט דאָך אויף דאָס געשעפט. ער געהט דאָך א חתן ווערען מיט חנה'לען. --- זי ווי? דאָך איהם ניט. --- יעצט וועט זי איהם שוין וועלען, אז דער יוננ האָט נאָר געלד געקראָגען, װעט זי איהם שוין וועלען. --- און װאָס האָט ער געמאַכט מיט די הישפּאַניערין ?ָ --- ער האָט זי אויך געװאָלט פערקויפען, נאָר דער רויטער וװעפ- פיל האָט נישט צוגעלאָזט. ער האָט מורא פאר'ן פּאָלקאָװוניק-קאָמיסאר -- האָט אַנאַנדערער פערזיכערט. -- ער האָט זי ניט געװאָלט פער- קויפען, מ'האָט איהם אָנגעבאָטען א סך געלד. ער האָט נישט געװאָלט. אזוי האָט מען גערעדט אין ,קאַפע ווארשאַווסקי" און אויף דער גאנצער אַלְטער שטאָדט וועגען מאָטקע'ן און וועגען זיינע כלות. און אלע זיינען גליקליך געווען. אלעמען האָבען די ארנענטיניער סוחרים, ,נדליה דער גלעזער", גליקליך געמאַכט. מאָטקע האָט געלד געקראָגען. דער רויטער וועלפיל האָט שעהן פערדיענט, נאָר אַם מעהרסטען איז גליקליך געווען די לעבעדיגע סחורה אליין װאָס מען האָט זיי פערקויפט, די מיידלאך פון די ,הייז?אך". אלע זיינען זיי בלאָנד געיוען אָבנע- פארבט און העל אָנגעטהאָן, און זיינען שוין מעהר ניט ארויס אויף דער גאַס נעלד פערדיענען. זיי האָבען זיך געגרייט אין א וייטען װענ אריין, וואו עס ווארטען אויף זיי שװואַרצע פירסטען, וועלכע האָבען זעהר ליעב בלאָנדע אידישע מיידלאך. זיי וועלען זיך אין די מיידלאך פערליעבען, און יערע האָט גע'חלום'ט א פּרינצעסין, א פירסטין צו ווע רען פון אַ שװואַרץ קעניגרייך ... ש 5ו ם אַ ש 209 עלטערען, און מאכען חתונה זייערע שוועסטער. זיי האָבען גאָלרענע צייהן און פּוצען שטענדיג זייערע צייהן מיט גאָלדענע שטעקעלאך.. לענענדען געהען ארום אין די ?הייזלאך" ווענען מיידלאך װאָס זיינען אוועק קיין בוענאס איירעס, און עס האָבען זיך פערליעבט אין זיי שװואַרצע פירסטען, שװואַרצע סולטאַנען, און זיי לעבען איצט װי קע- ניגינס. צוליעב דעם גאַרען אלע מיידלאך פון די ,הייזלאך" פערקויפט צו ווערען קיין בוענאס איירעס. און ווען די סוחרים קומען פון ארגענ- טיניען אויפקויפען ,סחורה", ווערט יום טוב אין דער אלטער שטאָדט, אלע מיירלאך פארבען זיך אָפּ אויף בלאָנדע, טהוען זיך אָן העלע קליי- דער, וויי? די סוחרים קויפען גיכער בלאָנדע, ווארום די שװאַרצע נע- נערס אין בוענאס איירעס האָבען נור ליעב בלאָנרע... נור אם מעהרסטען איז געווען פרעהלאך אין רויטען וועלפיל'ס ),הייזעל" צווישען קאַנאַריק'ס כלות. ,קאַנאַריק פערקויפט אלע זיינע !מיידלאך", האָט מען גערעדט אין דער אונטערוועלט. און טאַקע זיינען אלע קאַנאַריק'ס כלות געווען אָבגעפארבט אויף בלאָנד, און מאָטקע האָט זיי אלע פערקויפט מיט א לייכט הארץ. איהם האָט מען נישט /צוגעלאָזט אין דער ,רעזורע" צו ,יענקעלע שעהרער", וואו דער מאַרק :איז געווען. ער איז נאָךְ ניט געווען קיין סטאַטיק, קיין אָנגענומענער יסוחר, אז מען זאָל איהם צולאָזען צו די ,ארגענטיניער" סוחרים אָדער צו ,נדליה גלעזער", װוי מען האָט זיי גערופען אין געהיים. ער האָט אפילו נישט געוואוסט, וואו דער מאַרק איז, דאָס געשעפט איז געמאַכט געװאָרען דורך וועלפיל דעם רויטען. סיי וי סיי, װי עס זאָל ניט זיין, ו!האָט מאָטקע געקראָנען א ,טאַש מיט הונדערטער", װי מען האָט גע- רעדט אין די ,אונטערוועלט". א יונג האָט א בייז מזל, פּונקט ווען ער וויל פערקויפען זיין סחורה קומען אָן די אַרגענטיניער סוחרים, ,נדליה גלעזער" איז אראָפּגעפאלען אויף קאַנאַריק'ס בייז מזל. דאָס גאנצע אַלטע שטאָדט" האָט גערעדט דערפון, אז קאַנאַריק איז ר'יך געואָ- רען, געכאַפּט א גרויסע אפּותיקא, און מען האָט איהם מקנא געווען. -- אָבער װאָס װועט ער טהאָן אָהן סחורה ? --- זאָרג דיך פאר איהם ניט. ער װעט שוין קרינען אַנדערע סחורה. 202 מאָ ט קע ננב ווייל מען ווי? צו א הויכען --- הייסט מען זיך עס פאָרווייזען. דענס- מאָל פערשווינדען אַלע, אום קיינער זאָל גאָר נישט בעמערקען, װאָס דאָ געהט פאָר. די ,;מאַמע" מיט'ן ,זוהן" בלייבען. פּלוצלונג עפענט זיך די טהיר און עס ווייזט זיך א מיידעל. --- דאָ װאָהנט נישט גדליה נלעזער ? --- פרעגט די מיירעל, --- יא, דאָ װאָהנט גרליה גלעזער. קום נור אריין, מיין קינר. די ,מאַמע" מיט'ן ,זוהן" בעקוקען די מיידעל, ווינקען זיך דורך ומיט די אויגען אלעס וועגען ,גדליה גלעזער". כאָטש דאָס מיידעל ווייס גאַנץ נוט וועגען װאָס דאָ האַנדעלט זיך, !און כאָטש דאָס מיידע? אליין װויל זעהר פערקויפם װערען צו די סוחר'טע, דאָך רערט מען אלעס ווענען ,גדליה גלעזער", און פאר מעהר פאָרזיכטיגקייט ליעגט א טאַָס קאַרטען אויפ'ן יטיש. טאָמער בעפאלט פּאָליציי, הייסט עם, מען האָט געשפּיעלט אין יקאָרטען... נור זעהר זעלטען פרעגט מען זיך אויף ,נדליה גלעזער",. מעהר- וסטען פּערלאָזט מען זיך אויפ'ן װאָרט. קיין געשעפט ווערט ניט גע- :פיהרט אויף אזוי פיע? צוטרויען צווישען די סוחרים מיט די קונים, וי ראָס געשעפט פון ,לעבעדיגע סחורות". דאָ װעט קיינער נישט אָפּנא- ירען. מען האַנדעלט אוים'ן װאָרט, און אלע היטען דאָס געשעפט, װוי דאָס אויג אין קאָפּ, און ניט נור די סוחרים, נאָר אפילו די סחורה. מעהר פון אלע פרעהען זיך מיט דעם געשעפט די מיידלאך אײיין, דאָס לעבען פון די מיידלאך אין די הייזלאך װאָס איז איינטאָ- ניג, ווערט זיי אזוי לאַנגווייליג, אזוי דערעסען, אז זיי בענקען נאָך עפּעס; נאָך א געשעהניש, װאָס זאָל ארויסנעהמען פון די ענגע שטיבלאך און ברענגען זיי אין די גרויסע וועלט. און בוענאָכ איירעס, אַרגענטיניען, געהט ארום וי א ליכטיגע לעגענדע צווישען די מיידלאך אין די ,הייזלאך". דאָרטען, אין בוענאס איירעס, זיינען די מיידלאך פריי, פערדיענען פיעל געלד ביי די שווארצע, קריגען דערנאָך זעהר לייכט חתנים און ווערען אליין בעל הבית'טעס פון ,הייזלאך". אָט די אלע רייכע סוחר'טעס װאָס קומען פון בוענאס איירעס זיינען אליין געוועזענע מיידלאך פון די ,הייזלאך". פיעלע פון די מיידלאך, וועלכע זיינען אוועק, שרייבען צו זייערע חבר'טעס בריעף, און עס הייסט אז זיי ווערען אזוי רייך, או זיי שיקען געלד אהיים, מאכען גליקליך זייערע ש 5ום אַ ש 301 און מיט די יונגען, פעהרסטענס רעדען זיי נור צווישען זיך, און די ער* שטע זאַך אויף װאָס זיי פּרעגען זיך, אז מען ניט זיי אן סחורות, איז, אויב דאָס בעטרעפענדע מיידעל, וועלכע מען וויל זיי פֿערקויפען, איז אַ בלאָנדע. קוים איז זי א בלאָנדע, רינגען זיי זיך ניט און בֿעצאָהלען וויפיעל מען הייסט זיך נעבען. פאר זיי אויפֿ'ן טישעל ליעגט אָנגעלעגט א גאנצער הויפּען מיט פאַטאָגראפֿיען פון מיידלאך, אראָפּנענומען אין פּערשיעדענע פּאָזעס, טהיי? אין אנשטענרינע, װוי אַנשטענדיגע אירישע כלה-מיידלאך, טהייל אין אויסגעלאסענע נאַקעטע פּאָזעס... די מאַמע מיט'ן זוהן בעקּוקען די פאָטאָנראפֿיען גלייכגילטינ, לאָזען זיך אוים" ריהמען פּון די פערקּויפער די מעלות פון די מיירלאך, שאָקלען צו מיט'ן קאָפּ. די מאַמע מיט'ן זוהן קוקען זיך איבער, ווארפען צווישען זיך א װאָרט אין א אונפערשטענדליכע שפֿראַך, אין א שפּאַניש אָדער טער" קיש, און דאָס געשעפט ווערט אָפּנעמאַכט. דער הױיפּט מעקלער פון די סחורה. איז איענקעלע שעהרער", א ברייטביינערדינער איד, אָבגעשאָרֹען װי א קאַטאַרינאַרזש, מיט א גרויסען בּויך מיט צוויי אויסגעקושטע פעטע חן-נריבעלאך אין די בא- קען. ער רופּט די סוחר'טע , מוהמע" אוּן דֹעם יונגען מאן ,קאָזין". מיט איהסּ בעראַטהען זיך די סוחרים, אויף זיין װאָרט טרויען זיי, איהם גלויבען זיי, און צו איהם האָבּען זיי צוטרויען, וויי? ער איז א משפּחה. און יעדעס מאָל קומט די אידענע ארויף מיט א פֿאַץ איין- געמאַכטס, א פּלעשעל שנאַפּס אָדער אַ פּאָאר פּאָמעראַנצען, אוֹן זאָגט מיט א נוט שמייכעלע : --- לאָז די ,מוהמע" עפּעס נעהמען אין מויל אריין. לאָז זיך דער ?קאָזין" דאָס הארץ דערכאַפּען. און אז יענקעלע יאָנט זיי אַראָפּ, ענטפערט די אידענע : --- וואָס װוילסטו ? פון דער פֿריה אֶן ריירען זיי, האַנדלען. דאָס האַרץ ווערט דאָך זיי אָפּנעשװאַכט. די פּוחר'טע ניט א גענאָדינען שמייכעלע צו דער אירענע און פערזוכט פון איינגעמאַכטס און רוקט עס צו צום זוהן, זאָגענריג עפּעס צו איהם אויף טערקיש. נור מעהרסטענס האָט מען ניט קיין צייט צו אזעלבע קליינינקיי= טען, ווען דער מאַרק נעהט אָן. מען איז פּערטהאָן אין נעשעפט. א מהיי? ,סחורות", אויף וועלכע מען קעז זי ניט אויסגלייכען אין פּרייו, 200 8 א טקע ננב מורא, אז די נרויסע .סוחרים" זאָלען חלילה ניט אריינפאלען. און דאָס נאַנצע געשעטט זאָל ניט אונטערגעהן. נאָר זיי האָכען זיך ניט װאָס צום שרעקען. פּאָלִיציי אליין היט די ,סוחרים". פּאָלקאָװניק-קאָמיסאר כװאַסטאָוו, װאָס ווייסט נאַנץ נוט ווען די .טערקישע" סוחרים קומען, שיקט צוויי פון זיינע געטרייסטע גאָראָדאָוויעס צו היטע!ן די געסעל, ווען דער יאריד נעהט אִי. די נאָ- ראָדאָוויעס דרעהען זיך איבער דעם טראָטואַר פון דער אלטער שטאָרט, וואו יענקעלע'ס ,רעזורע" איז, און היטען אָפּ אז דאָס ,געשעפט" זאָל חלילה ניט געשטערט ווערען. און ביי יענקעלע'ן אין ,רעזורע" איז היינט לעבעדינ. די אידינע האָט זיך געפעדערט נאנץ פריה אין מאַרק און אויפגעקויפט רי בעסטע פיש און פעטסטע נענזלאַךּ. אין קיך ברענט עס, און דער ריח כון נע- בראָטענס טראָגט זיך איכער'ן מאַרק. דאָס בראָט מען נענזלאד פאר די .סוחרים". אין א קליין שטיכעל, נֵאֶךְּ דער ,רעזורע", פון וועלבען מען קען אַראָפּנעהן טיט הינטער-טרעפּען און די פּענסטער נעהען ארויס אויף א גרויע װאַנר, זיצען די ,סוחרים" אויף די צוויי פו? מיט בעטגעװאַנד בעלייגטע בעטען. די .סוחרים" זיינען: א דיקע עלטערע פרוי אין די פופציגער יאָהרען, זעהר רייך אָנְגעטהאָן, אין זיידענס, מיט בריליאַנ- טען און פּעריל בעליינט אויף די פּעטע דיקע פינגער, און אויף דעם גראָבען, פעטען בעליינטען האַלז װאָס לאָזט זיך שווער אַראָפּ איבער איהר הויכע, גרויסע ברוסט. נעבען איהר זִיצְט א יונגער סאַן, אויך רייך אָנגעטהאָן, אויך מיט בריליאַנטען בעפּוצט, זעהט אויס א קראנ- קער צו זיין, װוי א סוכאטיטשנער, מיט געשפּיצָטע פינגער, קוסט זיך נערוועז אום יערעס מאָל, רויכערט ציגארען און האַלט זיך אין דרעהען די קליינע װאָנצעלאך נערוועז, קּראַנקהאַפּט. דאָס איז די ,פוחר'טעס" א זוהן. צווישען זיך רעדען זיי א שפּאַנישען זשאַרנאָן געמישט מיט טערקישע ווערטער און אויך מיט ווערטער פון אלערליי שפּראכען װאָס ווערען נור גערעדט אוים'ן נְאַנְצֶען קאָנטינענט, כדי די ארומיגע זאָלען ניט פערשטעהען, און מיט די פערקויפער רעדען זיי אויף איריש, כאָטש די פרוי מיט'ן יונגען מאַן זעהען שוין ניט אויס וי קיין אידען, נאָר זעהר אָריענטאַליש, מיט ברוינע געזיכטער און מיט שװאַרצע רויטע אויגען. זיי רעדען זעהר וועניג מיט די בעלי הבתים פון די ,הייזלאך" ש לום אש 299 11 דער טענשען-מאַרק. אין שכנות מיט וועלפיל'ס ,הייזעל" אויף די אלטע שטאָדט האָט געוואָהנט א פעלדשער איענקעלע שעהרער". צו איהם אין ,רעזורע", אזוי װוי אין ,קאפע ווארשאַווסקי" זיינען זיך צונויפנעקומען די וואוי- לע יונגען -- די האַלטערס און די קאַרעטען מיט די אַלֶע בעלי הבתים פון די ,הייזלעך", װאָס האָבען זיך געפונען אויף דער אלטער שטאָדט. נור ווען אין ,קאַפע ווארשאווסקי" איז מען זיך צונויפגעקומטן צו פער- בַּרענגען, איז ביי ,יאַנקעלע שעהרער" אין .רעזורע" געווען די ,, בירזע" פון די ,הייזלאךּ". דאָרט האָט מען געהאַנדעלט, דאָרט האָט איין פּאַט- ראָן פערקויפט אַ צווייטען, אָדער אָבנעלאָזט, אָדער אויסגעטוישט -- א לעבעדינען מענשען. דאָרט האָבען די בעלי הבתים נעקויפט און די יונגען האָבען פערקויפט זייערע ,סחורות". און ניט איינמאָל האָט א קאַדעט אריינגעפיהרט א ,סוחר" אין פקליינעם שטיבעל" אריין, װאָס דער שעהרער האָט געהאַט גאַנץ בעזונדער, אויף אנדערע טרעפּלאך ארויפצוגעהן, צו ווייזען איהם א לעבעדיגען מענשען, נאַקעט, בעקוקען איהם, אויב ער איז ווערטה דעם פּרייז, װאָס מען בעט פאר איהם... נאָר היינט איז ביי יענקלע'ן אין דער .רעזורע" דער גרויסער יאַריד. סוחרים זיינען געקומען, די נרויסע סוחרים מיט די פיעלע בריליאַנטען, װאָס קויפען אויף די סחורות פאר וייט-וייט... און בעצאָהלען מיט הונדערטערס. אויף דעם יאַריד װאַרטען אלע, סאי די יונגען, און סיי די מיידלאך פון די ,הייזלאך", דאַמאָלס ווערען פיעלע פון זיי ערלייזט פון די ,אַלטע שטאָדט" און געהען אין די גרויסע יועלט, ווייט איבער ימים הרייך" צו ווערען... נור שטיל זיינען אלַע היינט, מען זעהט קיין מיידעל ניט אין גאס. די יונגען דרעהען זיך װאָס ווע- ניגער איבער דעם טראָטואַר. אלע היטען דאָס ,געשעפט". אלע האָבען 208 מ אָט קע ננ ב סען-העקער, ביליג װועט ער מאַכען : וויפיעל ער װועט נעבען, װועט ער נעהמען. צונויפנעהמען די פֹּאֶר הונדערט רובעל, און ארומקוקען זיך וועגען א געשעפט : ער װועט אפשר קויפען א פערד און ואָגען, און אפשר װועט ער אָנהויבען צו האַנדלען מיט שטיווע? -- ער װעט שוין זעהן מיט װאָס ער װעט האַנדלען. נור אלעס װועט ער מאַכען, או מאָטקע זאָל האָבען אן אייגען ווייב, א היים און א מאַמע, וויי? קזיי" ווילען ניט. און מיט דעם אימפּעט, װאָס ער איז געווען געוועהנט צו טהאָן זא- כען, װאָס זיינען איהם אויסגעקומען רעכט, איז ער נעגאַנגען אויספיה- רען זיין בעשלוס : אן אנשטענדיגער מענש צו ווערען --- להכעיס דער וועלט. ש 5ום אש 297 איין די פּאָדלאָנע. נאָר די מאַמע װאָס ואָהנט מיט זיי אינאיינעם קומט ארויס, דערלאנגט איהם א בעקען מיט הייס וואסער אִבצואוואַ- שען זיך.... ער האָט דערפיהלט דעם טעם פון פּיש, װאָס קאָכען זיך אין דער קיך ; דעם ריח פון חלה װאָס שמעקט אין שטיבעל, און זיך געזעהען דעם בע?-הבית... ער, מאָטקע, געהט מיט א סידור אין שוהל אריין דאוונען.... ער שמייכעלט אויף זיך אליין.... און וויעדער האָט איהם די פּאסטיע געכאַפּט. ווער לאָזט ניט, ווער שטעהט און לאָזט ניט ? פֿאַרװאָס האָט מען דאָס געמאַכט אויס איהם װאָס ער איז ? און ווער האָט עס געמאַכט ? אלע האָבען עס געמאַכט : אלע מענשען האָבען געװאָלט אז מאָטקע זאָל זיין א ננב ; מאָטקע זאָל קאַנאַריק'ען הרג'ענען און מאָטקע זאָל זיך ארומשלעפּען טיט נקבות אויף דאָס נאַנצע לעבען און ניט טאָרען האָכען קיין ווייב פאר זיך, ניט קיין מאַמע פאר זיך, נור א ,הייזעל" פאר א היים און א ,נקבה", צו וועלכער עס קומט יעדע נאַכט א פּאָלקאָװוניק-קאָמיסאר, פאר א כלה. ער האָט מיט אַמאָל דערפיהלט אן עולה, װאָס די נאַנצע וועלט, אלע, די זונן, דער הימעל, די ערד און די מענשען זיינען בעגאַנגען געגען איהם, װאָס זיי האָבען איהם גענויט צו זיין דאָס װאָס ער איז.... אלעמען האָט ער בעשולדיגט, נור ניט זיך. זיך האָט ער געזעהען ריין, ער איז ניט שולדיג. און איינגעשפּאַרט האָט ער זיך דערפאר טאַקע, װאָס זיי ווי- לען אז מאָטקע זאָל ווייטער אזוי זיין, ארומשלעפּען זיך אין ,הייזלעך" און ניט טאָרען האָבען קיין ווייב חנה'לען, װאָס זאָל שבת מאַכען, װועט ער ווייזען, אז ער האָט אלעמען אין דר'ערד, אז ער וויל --- קען ער אלעס אויספיהרען... ניט פאר זיי וויל ער ווערען אן אנשטענדיגער מענש ! אלע זיינען זיי ננבים ! נור פאר זיך. ער װויל האָבען אן איי- נען ווייב, אן אייגענע מאַמע און אן איינענע היים און זאָלען זיי צו- פּלאַצט ווערען... און ,קאַנאַריק" זאָל ליענען און פוילען אין וואסער, אז עס געפעלט איהם ניט. ער האָט מיט אַמאָל דערפיהלט, אזוי װוי קאַנאַריק װאָלט געווען א לעבעדיג נפש, וועלכער ראַנגעלט זיך מיט איהם. מאָטקע האָט גע- כאַפּט שטיינער, נרויסע שטיינער און געװואָרפען אין דער ווייכסע? אריין, וי ער װאָלט ווארפען אויף קאַנאַריק'ס קערפּער, וועלכער ליעגט אין וואסער ביי א שטיין אָנגעבונדען. די דראָטהען-געהערין פערקויפט עֶר נאָךְ היינט, און די איברינע מיירלעך לאָזט ער אָב שלמה'לע שלאָ- 206 ט אָט קע גנ ב נעם לייב, װאָס װאַלנערט זיך דאָ אויף דער זאָפע ארום מיט די היש- פּאַנערין. און מאָטקע האָט שוין מעהר ניט געקענט זיצען אויף דער זאָפַע... ער האָט זיך מיט אַ מאָל דערמאָהנט אָן חנה'לעס שווארצען קּאָפּ האָאר און די ריינקייט װאָס ליעגט אויף איהר, און ער הּאָט נע- בענקט נאָך דעם שװאַרצען קאָפּ איהרען... ער האָט שוין מעהר ניט געקענט זיין אין שטיבעל. ער האָט זיךְ אָנגעטהאָן און איז אראָבנענאַנגען. אין קאפע-הויזן האָט ער זיך נע- שעהמט אריינצוקומען. ער האָט זיך געשעהמט צו קוקען חנה'לען אין די אויגען אריין. ער האָט נור אריינגעװאָרפען א בליק דורך דער שפּאַ- רע פון אַ פענסטערל? פון דער קיך און דערזעהען חנה'לען. זי איז געשטאַנען און האָט דערלאַנגט איהרע ברידערלאך עסען, און האָט עפּעס נערעדט צו זיי. ער האָט געזעהן איהר שװאַרצען קאָפּ האָאר, וי זי פערקעמט זיך אין א שרינט ביים שייטעל. ער האָט געזעהן איהרע הענד, װוי זי רוקט צו דעם טעלער איהר ברודער'?, און זי רערט עפּעסּ צו איהם מיט א חנ'עוודיג שמייכעלע. מעהר האָט ער ניט געפּענט זעהן און ניט געװאָלט. דאָס הארץ האָט איהס פערקלעמט -- איז ער אוועק. לאַנג איז ער גענאננען איבער די גאַסען, ביז ער איז אָנגע- קומען צו דער אייזערנער בריק צו, האָט ער זיך ארונטערגעלאָזט און אוועקגעזעצט זיף אויף רי שטיינער ביי דער ווייכסע? און געקוקט אין וואסער אריין. לאַנג האָט ער געשוויגען, דערנאָך האָט איהם א כעס ארומגענומען., ער איז בייז נעװאָרען אויף וועמען, און מיט אַמאָל האָט זיך איהם געראַכט אז ער איז בייז אויף קאַנאַריק'ען װאָס ליענט א טויטער דאָרט אין טייך אין וואלד. ער האָט גענומען שטיינער און אריינגעװואָרפען אין וואסער אריין, װוי ער װאָלט געװאָרפּען שטיינער אויף קאַנאַריק'ען : פאלעס איז ער שולדיג, װאָס איךף האָב איהם גע'הרג'עט ! אלעס ער !" ער האָט פּלוצִים אָנגעהויבען צו שמייכלען. ער האָט געזעהען וי חנה'לע גרייט צום טיש שבת פארנאַכט. ער, מאָטקע, איהר מאַן, איז נאָר װאָס אהיים געסומען פון וועג -- א פוהרמאַן איז ער -- און ער ברענגט פּאַסּאַזשירען שפּעט אין פרייטאג אין שטאָדט אריין, איז ער אריינגעקראָכּען סיט די שמוצינע שטיוועל אין שטוב אריין, און דאָס שטיבעל איז שוין צוגעראמט, אויסגעקעהרט, אויסגעשיט מיט זאַמד אויף שִׁבַּתּ, און חנה'לע בייזערט זיך אויף איהם, פארװאָס ער שמוצט ן ש 5ו ם אש 2905 און ער האָט זי אויף זיינע קניען גענומען און זיי האָבען אָנגעהוי- בען נעלעכטער צו מאכען פון דעם ,פּאָלקאָװוניק-קאָמיסאו ", און פון דער גאַס מיט מענשען װאָס האָבען אזוי מורא פאר איהם. און האָבען אויסגעארבייט פּלענער וי אזוי דעם פּאָלקאָװניק-קאָמיסאר שפּיצלעך אָנצוטהאָן און דערנאָך צו אַנטלויפען. --- קום, מאָטקע לעבען, לאָמִיר נאָר אוועק פון ווארשא, ברענען זאָל זי. מיר וועלען צוריק ווערען קונצען-מאַכער וי געווען.. עס בענקט זיך נֹאֶךְּ די שטריק... געדענקסט וי אַלע פּריצים זיינען מיר נאָכגעפאָהרען אין די שטעדטלעך און די מערק ארום, ווען איך בין אויף דער שנור גענאַנגען, א קונצענמאַכערין געווען ? װאָס האָסטו געמאַכט פון מיר, מאָטקע ? ! --- האָט דאָס מיידעל אָנגעהויבען צו וויינען. --- שווייג, נאַר, איכ'? דיך אריינגעבען אין א קאַבאַיעט, אין א גרויסען צירק, אָדער דאָ ערנעץ-וואו, דו װועסט ארבייטען פאר רייכע מענשען. װעסט א סך געלר פארדינען ; איכ'ל דיך אָנטהאָֿן, וועסט זעהן, מארי. -- מאָטקע האַרציגער, מאָטקע געטרייער.... נאָר פּלוצים האָט זיך געהערט א שטימע פון א מיידע? אין קאָרי- דאָר רופען : ?חיים'ל, משה-לעבען, קומט'ס אראָב עסען, מ'דאַרף דאֶך באַלד אין חדר געהען". מאָטקע איז בלייך געװאָרען ‏ ער האָט זי דערקענט. עס איז געווען חנה'לעס שטימע. (מען האָט שוין געהאַט חנה'לען צוריקגעבראכט. קאַנאַריק האָט זיך בערוהיגט, האָט עס גע- הייסען און ארויסגעשלאָגען זיך דעם ,חתן" פון קאָפּ ארויס). מאָטקע האָט זי נאָך ניט געהאַט געזעהען, נאָר צום ערשטען מאָל האָּט ער דער- הערט איהר שטימע, און די שטימע האָט אין איהם ערוועקט א קוואל פון געפיהלען און עראינערונגען. דעם יונג האָט מיט אַמאָל אָנגע- הויכען באַנג צו טהאָן פאר עפּעס. ער האָט זיך געפיהלט שמוציג, און עס איז איהם אן עקעל אָנגעגאַנגען פאר'ן וויין מיט דעם קאָניאַק, מיט די נאַקעטע הישפּאַנערין, פאר זיך, און פאר זיין נאנצעס לעבען... נור ער האָט געלאַכט, און געאַרבײט מיט זיך ניט צו קלערען דערפון. ער האָט אויסגעטרונקען א גלעזעל קאָניאַק און נעקושט די הישפּאַנערין אויף די בריסטען. נאָר עס האָט איהם שוין געעקעלט דאָס לייב װאָס יעדע נאַכט ריהרט עס אָן אַן אַנדערער... ער האָט מיט אַ מאָל דער- זעהען דעם דיקען פּאָלקאָװניק-קאָמיסאר א נאַקעטען, מיט א נעשװאָלע- 204 מאטסע מנב יי עט. ‏ צ יע אע שי יש ץע א אטא ליעגט קאַנאַריק. סיר האָבען איהם אַרײננגעװאָרפען און מיר זיינען אװעקגעגאַנגען. ער האָט געװאָלט אַוװעקגעהן מיט דיר, בין א'ך מיט דיר אװעקגעגאַנגען. ער האָט געהייסען קאַנאַריק; איך הייט קאַנאַ- ריק. דאָ אויף דער ברוסט טראָג איך זיין פּאַס. און איך בין ער. איך האָב קיין מאַמע ניט, קיין טאַטען ניט, נור איך בין קאַנאַריק. פּונקט אזוי װוי ער. קאַנאַריק איז מיט דיר אװעקגעגאַנגען און האַלט זיך מיט דיר, מיר מוזען זיך האַלטען אינאיינעם, צוזאמען אָט אזוי --- קלאַפּט ער מיט ביידע הענד צו --- פּונקט אזוי וי מיר װאָלטען רענסטמאָל חתונה געהאַט,. װאָס עס זאָל ניט זיין.... אז ניט, איז ניט טט. או איך על אויפהערען צו זיין קאַנאַריק, האָב איך מורא װועט ער צוריק- קומען, אויפהויבען זיך פון טייכעל און צוריקקומען אהער. פון מיר נקמה נעהמען, און דיך צונעהמען אויך. דורך דעם האַלט דיך, מאַרי, װאָס עס זאָל ניט זיין צווישען אונז, האַלט דיך. איך בין קאַנאַריק און דו אַ דראָטען-געהערין. טויזענדער זאָל מען מיר געבען, װעל איך דיך ניט פערקויפען ; מען האָט מיר שוין געװאָלט געבען א סך געלד פאר דיר.... דיך ניט פערקויפען -- ניט פערקויפען. מיט דיר חתונה געהאַט אויף שטענדיג. און זיי האָבען זיך ביידע צוגערוקט איינס צום צווייטען, געקוקט זיך אין די אויגען אריין. אין זייער בליק איז געלעגען די שרעק פאר'ן טויט, װאָס זיי האָבען ביידע דורכגעלעבט, דער סור פון ד' זינד װאָס זיי זיינען ביירע בעגאַנגען, און עס איז געווען וי די זינד װאָלט זיי פערבונדען אינאיינעם. קיין װאָרט האָבען זיי ניט גערעדט, נור לאנג און טיעף זיך געקוקט אין די אוינען אריין און נאָכאַמאָל איבערנטלעבט דאָס װאָס זיי האָבען אַמאָל, אין װאַלד, ווען קאַנאַריק איז ;עלענען אין טייכעל, איבערגעלעבט, און ער האָט נעהערט זיין נאָמען רופען.... --- מאָטקע לעבען, פיהר מיך אוועק פון ראנען, גערענט אין גאָט, איך װויל איהם ניט אָנקוקען, דעם פּאָלקאָװוניק-קאָמיסאר. --- נאַר איינער, איך על שוין מאַכען אזוי, אז ער וועט שוין אַוועקגעהן. איכ'? מיך אריינ'גנב'ענען ווען ער איז דאָ, פערשטעלט דאָס פּנים, צונעהמען איהם דעם רעװאָלװער, און ארויסיאָגען איהם אויף דער גאַס אין די גאַטקעס. וועסט שוין זעהען װאָס אינ'ל מאַכען. --- וי דעם פּאָלאַק דענסטמאָל, געדענקסט, ווען דו ביזט נאָך געווען אזא קליינער יאַט, -- האָט די קונצען-מאַכערין געלאַבט. ש 5 ו ם אַ שׁ 293 אז אזוי טהוט זי אויך פאר'ן פּאָלקאָװוניק, איז מאָטקע אייפערזיכטיג געװאָרען און מיט כעס שוין אויסגעשריען : --און װי טיטולירט מען א פּאָלקאָװניק-קאָמיסאר ? --- יעוואָ פּרעװאָסכאָדריטעלסטווא פּאָלקאָװניק-קאָמיסאר װאַסּיל ניקאָלאַיעוויטש כװאָסטאָוו ! -- מאָטקע קאַנאַריק ! -- האָט מאָטקע געגעבעֶן א שריי אייס. -- מאָטקע ! -- האָט דאָס מיידעל? אויסנגעשריען מיט שרּעקּ, דער- הערענדיג זיין גאַנצען נאָמען און דעם נאָמען פוּן טויטען. עס האָט אֵיהר פאר די אוינען נעגעבען א שיין יענע נאַכט, און עס אִיז איהר נעווען װוי ווען א ווייבעל דערמאָהנט זיך די נאַכט פון חתונה. --- און דו האָסט ליעב א קאָמיסאר א נוי! אַ לאָלערע! א כװאָסטאָוו, א טשאָרט. און אזוי מאַכסטו פַאר איהם יעדען טאָנ.. געה! -- האָט ער איהר נעגעבען א שטופּ אָב פון זיך מיט פעראכטונג. -- מאָטקע לעבען, איך האָב איהם דען ליעב ? עס עפֶּעלְט דאָך מיךּ. װאָס זאָל איך טהאָן ? עֶר האָט זיך צוגעטשעפּעט צו מיר און קריכט צו מיר. נעהם מיך ארויס פון דאנען,. פיהר מיך אוועק, זאָל ער מיך ניט געפינען. --- דיך אוועקפיהרען ? אזוי לאנג קרענקט עֶר. מאָטקע אַנטלויפט ניט, פאר מאָטקע'ן אַנטלויפט מען. איך וװוע? שוין מֵאַכַעֶן אזוי, אז ער װועט מעהר ניט קומען, דיין פּאָלקאָווניק-קאָמיסאר. --- וי מיט קאַנאַריק'ען, הע ? קאַנאַריק איז אויך געווען אַ פּאָל- קאָװוניק-קאָמיסאר, --- לאַכט די הישפּאַנערין. --- מאָטקע אִיז בְלֵייךְּ נעװאָרען און פערהאלטען איהר מיט'ן האַנד דאָס מויל, -- קאַנאַריק'ען לאָז אָב, שווייג ! ער האָט דאָס זיינינע געקראָנען. ער איז טויט, און פון קיין טויטען זאָלסטו ניט לאַכּען, דו הערסט, װאָרים איך ווע? זיך אָננעהמען פאר איהם. איך הייס נֵאךְ איהם.... קאַנאַריק, דאָס מיידעל האָט אֵיהם אָננעקוקט און נִיט פּערשטאַנען. מאָט- קע איז מיט אַמאָ? ערנסט נעװאָרען און זיך פערטראַכּט. -- װאָס איז דיר, מאָטקע לעבען ? --- האָט זי זיך צוגעפּיעשט- שעט צו איהם מיט ליעבע. -- האָרך מיך אויס, מאַרי, דו ווייסט, אז דאָרט אין טייכע? 292 פֿאָטלע ננב געזעסען די הישפּאנערין. זי איז געווען אָנגעטהאָן אין דעם שעהנ- סטען זיידענעם קלייד, מיט די שפּיצען בעפּוצט, אין ווייטען טיעפען דעקאָלטע, מיט די נאַקעטע הענד און מיט די נאַקעטע ברוסט, און געטראָגען די גרויסע רויטע רובינעך-אויערינגלאף סיט בריליאַנ- טען בעזעצט, ויִאָס דער פּאָלקאָווניק האָט איהר נעשאָנקען, וי אַלֶע שאַנסאָנעטקעס געהען אָנגעטהאָן. און מאָטקע האָט איהר אליין אָנגע- טהאָן דאָס גאָלדענע רינגעל מיט בריליאַנטען, װאָס ער האָט געקויפט פאר חנה'לען. שכור'לעך איז מאָטקע געווען פון טהייערען וויין און ליקער, האָט ער אַועקנעיאָגט פון זיך אלע סיידלאך, ואָס ער האָט זיי פריהער ארייננערופען צו ווייזען זיי אז די הישפּאַנערין איז וויעדער די קעניגין, אז זיי זאָלען צוזעצט ווערען פון קנאה (אזוי האָט די היש- פּאַנערין געװאָלט), דערנאָך האָט ער זיי ארויסגעטריבען און איז נע- בליעבען מיט איהר אליין. זי האָט שוין געטאַנצט פאר איהם, זי האָט זיך שוין אױיסגעטהאָן נאַקעט פאר איהם, און זי האָט אלעס נע- מוזט מאַכען פאר איהם, וי זי טהוט פאר'ן פּאָלקאװניק-קאָמיסאר... זי האָט זיך אױפּגעטהאָן נאַקעט, נאָר אין די שווארצע שטרימף און רויטע רובינען אין די אויערען מיט די הישפּאַנישע קאַמען אין די האָאר -- האָט זי איהר נאַקעט לייב געבראָכען פאר איהם און געוויזען יערע גליעד בעזונדער... מאָטקע איז געלעגען וי א קעניג און געווֹפּט דעם ליקער און בעטראכט זיין איינענטהום. זי האָט איהם געמווט רוֹפען פּאָלקאָווניק. ער האָט זיך איינגערעדט, אז ער איז דער פּאָנקאָווניק- קאָמיסאר, און אלעס װאָס מארי די הישפּאַנערין האָט נעטהאָן פאר'ן פּאָלקאָווניק-קאָמיסאר, האָט זי געמוזט טהאָן אויך פאר איהם. --- ווער בין איך ? -- האָט מאָטקע געפרעגט. --- פּאָלקאַװוניק-קאָמיסאר פון 9טען צירקעל אין ,נאראר" ווארשא. -- און וי אזוי גיט מען אָב טשעסט (עהרע) אַ פּאָלקאָװניק-קאָ- מיסאר? -- האָט מאָטקע נאָכנעמאַכט דעם קאָמיפאר. -- אָט אזוי, --- האָט זיך די הישפּאנערין אוועקגעשטעלט אַ נאַ- קעטע פאר איהם מיט דער האַנד הינטער דעם שטערן. איהר שטאָלצער שווארץ-חנ'עווריגער קערפֿער, אין וי שװאַרצע זיידענע שטרימף מיט די רויטע רובינען אין די אויערען, שטעהענריג וי א זעלנער פאר איהם האָט איהם גערייצט און דערמאָהנענדיג זיך, ש לום אַשׁ 291 10 מאַטקע כּענקט. ביי דעם רויטען וועלפע? אין ,הייזע?", אין דעם קליינעם שטיבעל ביי דער קונצענמאַכערין, איז היינט געווען אַ באל. דאָס האָט זיך מאָטקע א באל געמאַכט פאר זיך און פאר זיינע כלות, די סיירלאך. פרוכטען, וויין און ו עליקאַטעסען זיינען געווען פיעל, כיד המלך. דאָס האָט דער פּאָלקאָװוניק-קאָמיסאר צונעשטעלט, אריינגעשיקט יעדען טאָנ פוּן די נעשעפטען װאָס ער האָט אונטער זיין קעניגרייך. און די זאַפּאַ- סען זיינען געווען אזוי פיעל, אז צייט דער פּאָלקאָוװניק האָט אָנגע- הויבען פערקעהרען צו די הישפּאַנערין האָבען די פּאַפּיראָסען-מאַכע- רין'ס קינדערלאך, װאָס האָבען נעוואוינט אין שכנות, נאָר אַנדערש, נע- זינטער און פרישער אויסנעזעהן. די גאַנצע שכנה'שאַפט האָט נעלעבט פון די עסענװואַרג און מאָטקע האָט זיך יערען טאָג געקענט מאַכען אַ באל, נור היינט איז נעווען א גרויסער באל, היינט איז חנה'לע צו- ריקגעקומען אהיים צו דער מאַמע אין קאַפע-הויז אריין, און מאָטקע האָט געװאָלט איהר מיט דער מאַמע ווייזען, אז ער האָט זיי אין דר'ערד ; אַז ער איז געווען אַ יאָלד װאָס ער איז זיך געגאננען שרכנ'ען צו א נאַריש מיידע?, און זי האָט געוואגט קאַנאַריק'ען אָבצושלאָנען. ער האָט נגעװאָלט ווייזען, אזּ קאַנאַריק בעדארף קיינעם ניט, אז קאַנאַ- ריק האָט פאר קיינעם קיין מורא ניט, אפילו פאר'ן קאָמיסאר-פּאָלקאָןו- ניק. ער טרינקט אויס זיין וויין, װאָס ער שיקט אריין פאר זיך, ער וועט איהם אוועקנעהמען די הישפּאַנערין און זי ערגעץ-וואו אוועקפיה- רען. און מיט איהם וװועט זי נעהן. פאר איהם װועט זי אפילו אוועק- ווארפען א פּאָלקאָװוניק-קאָמיסאר. מאָטקע, האַלב-אױסגעטהאָן, איז געלענען אױסנגעשפּרײט װי אַ קענינ איבער'ן בעט, פאר איהם אויפ'ן טיש זיינען נעשטאַנען אויסנע- שטעלט די וויינען, ליקערען, קאָניאַקס, און ביי איהם צו רעכטטן איז 290 פ'טטסס7ע יכה" צו איהם מיט לייב און לעבען. זי האָט זיך נעפיהחלט, אז מאָטקע איז איהר כעשערטער, איהר מאַן, איהר ברודער און איהר הערשער, װאָס קען טהאָן מיט איהר אלעס װאָס ער וויל און פיהרען זיך וי אזוי עס געפעלט איהם. נור יעצט איז געשטאנען דער ,פּאָלקאָװניק-קאָמיסאַר" אין וועג און זי האָבען ביידע געקלערט ווי אזוי פון איהם פּטור צו ווערען. ש לום *א שַׁ 289 צו דערמאָהנען די נעכט אין די וועלדער, וי זי האָט זיך אַרויסגע'ננב'ט צו איהם פוּן דער בּויד, און פּאַר די אוינען איז איהם שטעהן נעבלי- בען דאָס בִילְד פון יענער נאַכּט אין װאַלד, װוי ביידע, ער און די קונ- צענמאַכערין שלעפּען קאַנאַריק'ען אַ נאַסען און אַ שוויינעדינען אין טייכעל אַרין... מאָטקע האָט ניט נֶעװועָלְט זיך דערמאָהנען אן דער פצענע. ער האָט זיך געפיהלט פּריקרע יעדעס מאָל ווען ער האָט נעקלערט דערפון. כאָטש ער האָט ניט פערשטאנען און ניט נעפיהלט די שולד און די שרעקליכקייט פון רער טהאַט. עס איז ביי איהם געווען אן אונאנ- גענעהמע עראינערונג פון אַ חוב, װאָס ער האָט געמוזט טהאָן. נור יערעס מאָהל, ווען ער האָט נעקלערט דערפון, אין איהם די קונצענ- מאַכערין פאָרנעקומען אזא נאָהענטע, וי ער װאָלט מיט איהר אין יענער נאַכט חתונה נעהאט און זי איז געװאָרען זיין ווייב אי'ף שטענ- דיג, אָדער וי ער װאָלט טיט איהר צוזאמען דאַן געבוירען געוואָרען און זי איז זיין שוועסטער ; און ער האָט זיך געפיהלט מיט איהר אזוי פער- בונדען, אז ער האָט געפיהלט, אז ואָס עס זאָל ניט געשעהן, אָבער סיט איהר מוז ער שטענדיג זיין,. נור צייט חנה'לע איז איהם געפעלען און ער האָט זיך אין קאָפּ ארייננענומען, אז ער מוז חתונה האָבען מיט חנה'לען, אין איהם די קונצענמאכערין געװאָרען גלייכנילטיג. אָבער קוים איז איהם הנה'לע פערשוואונדען פון אונטער דער האַנד און ער האָט געכאפּט פון איהר מוטער דעם פּסק, האָט ער זיך געװאָלט ארויס- שלאָנען פון קאָפּ די גאנצע נעשיכטע מיט חתונה האָכען און זיר דער- מאָנט אָן די הישפּאנערין. נאָך מעהר האָט איהם צו דעם אייפגערייצט דער , פּאָלקאָװוניק-קאָמיפאר". זיינע אָפטע בעזוכען, די גאַנצע נעכט װאָס ער האָט פערבראַכט איינגעשלאָסען מיט דער הישפּאַנערין און די מתנות, װאָס זי האָט געקראנען פון איהם, האָט איהם אזוי אייפער- זיכטינ נעמאכט אויף דער ערשטער נעליעבטער זיינער, אי ער האָט זיך מיט אמאָל דעם נאנצען חתןך-ווערען פון קאָפּ ארויסגעשלאָנען און אָננעהויבען זיך װיעדער צוּ דערנעהענטערען צו דער קונצענמאַכערין. שווער איז עס איהם אויך ניט אָננעקומען, ביי די ערשטע ווער- טער זיינע, ביי זיין פערלענען שמייכעלע און ביי דעם אָננעהמען זי ביי דער האַנד, האָט זי איהם אלֶעס מוח? געווען. זי האָט ווידער נעהערט 288 8 צטלקע:-נב ון זיינע סּחורות, און די מיידלאַך פון די ,הייזלאַך" האָכען זיך נע- פיהלט נעעהרט און געהאַלטען זיך פאַר עפּעס בעפער פון רי חבר'טעס פון די אַנדערע , הייזלאַך", דאָס זעלבע גליק האָט אויך געטראָפען די הישפּאַנערין. און קוים האָט דער , פּאָלקאָווניק" דערזעהן די קונצענמאַכערין, האָט ער זיך אַזױ איינגעליעבט אין איהר, אַז ער האָט זי יעדע נאַכט בעזוכט. ער איז נגעקומען צו איהר, דוקא אין דעם בלינדען װעלפֿיל'ס ,הייזע?". און דוקא אין אָבענד, ווען די מיידלעך זיינען ארויס אין נאָס. דאָרט אהין, צו וועלפילין אין ,הייזעל" האָט דער , פּאָלקאָווניק" געהייסען אריינשיקען פון די געשעפטען וויין, גערויכערטעס עפענווארג און פרוכטען. די אֶרימע קינדער פון דער נאַנצער שכנ'שאַפּט האָבען אנגעהויבען בעסער אויסצוזעהן פֿון די עסענװואַרגס װאָס זיי האָבען געקראָנען צוטהיילט פון די סיירלעך, און אַלע שׂכנים האָבען גענאָסען דערפון. אין אָבענד פלעגט ער אַהין קוֹמען און איינשליסען זיך מיט דער הישפּאַנערין ביי איהר אין צימער'?, אָנ'שכור'ען זיך און מאַכען פֿרגיעס. ער פלעגט אַלעס צוהאַקען, װאָס האָט זיך געפונען אין שטי- בעל, און כאָטש דער רויטער וועלפיל האָט פון , פּאָלקאָווויק'ס" קומען אין ,,הייזעל" נור היזקות און שאָדען געהאַט, דאָך איז ער זעהר שטאָלץ געווען דאַרױיף, געפיהלס זיך געעהרט, און די איינװאָהנער פון געסע? האָבען שׁוֹין אָנגעהויבען צו קומען צום רויטען וועלפיל בעטען ביי איהם טובות, ,אַ גוט װאָרט" ביים קאַפֿיסאַר, ביי וועלכען דער רויטער וועל- פֿי? איז פּלוצים געװאָרען א גאַנצער ,מאַכּער"... צוערשט איז מאָטקע'ן די מעשה סיט'ן קאַמיסאַר אויף אַזױ פֿיעל אָנגענאַנגען אויף וויפיעל דער קאַמיסאַר האָס איהם קאַלַיע נעמאַכט די פּרנסה, װאָס ער האָט געצויגען פון דער הישפּאנערין. די הישפֿא- נערין איז גאַנצע נעכט געווען פערנומען מיט'ן ,פּאָלקאָווניק-קאָמיסאר" און מאָטקע האָט פון איהר ועניג-װאָס געהאַט. אָבער שפּעטער האָט עס איהם שוין אָנגעהויבען צו פעררריסען, און איינמאָל, ווען דער , פֿאָלקאָווניק" איז געווען איינגעשלאָסען מיט דער הישפּאַנערין אין איחר צימער'?, און דורך דער פערמאַכּטער טהיר האָס זיך פער" נומען דער קלאַנג פון נלעזער, פון דעם ווֹיין װאָס זיי האָנען געטרונ- קען דאָרט, איז מאָטקע געװאָרען אייפּערזיכטיג. ער האָט זיך אָנגעהוי- בּען צו פּערבענקען נאָך דער הישפּאַנערין,. ער האָט זיך אָנגעהויבֿען שפון ה. א 6 287 טען -- שמעקט עס איהם אָן,. געהט ער אַריין אין געשעפט, און אַלֶע, דער סוחר, זיין ווייב מיט זיין שעהנע טאָכטער קומען ארויס צו בע- דיענען דעם ,פּאָלקאָווניק". און ער לאָזט זיך ווייזען פון פרישען קאַ- װױאַר, פון די פיש און די פרוכטען און בעפעלט עס איהם אהיים צושיקען. דער סוחר, מיט זיין ווייב מיט זיין שעהנע טאָכטער שטעהען פאַר איהם מיט אונטערטהעניגקייט, בוינען זיך פאַר איהם, און מיט דעם אַננסטינען שמייכעלע אויף די ליפּען ערפילען זיי דעם וואונש פון ,פּאָלקאָווניק". און באַלד טראָגט אַ גאָראָדאָוואי איהם שוין נֹאֶךְּ פון פרישען קאַװיאַר, פון די גערויכערטע פיש און פון די שעהנע פרוכטען. דערזעהט ער אין אַ שוי-פענסטער שעהנע פוטערואַיג אַרױס- נעשטעלט, שמעקט עס איהם אֶן און באַלד טראָגט אַ צווייטער נאָראָ- דאָוואִי אַן אַנדער פּעקעל נאָכ'ן , פּאָלקאָװניק-קאַמיסאַר". אַזױ שפּאַציערט יעדען פריהמאָרנען דער זעלבסט-הערשער איבער זיין קעניגרייך. און ביז דער ,פּאָלקאָווניק" קומט אָן צו זיין היים, זיינען די הענד פון גאָראָדאָװאָיעס שוין בעלעגט מיט פּעקלעך פון אַלעס שעהנסטען און בעסטען, װאָס ער האָט נור געזעהן אויף זיין וועג. מיט די הייזלאַך װאָס ער האָט געהאַט אין זיין צירקעל. האָט ער געפונען ניעדריגער פון זיין כבוד צו בעשעפטיגען זיך. די ,הייזלאַך" האָט ער איבערנעלאָזט פאַר די קלענערע טשינאָווניקעס, װאָס זיינען געשטאַנען אונטער זיין רשות --- פאַר די גאָראָדאָװאָיעס און פּרי- סטאַוװוס. ער האָט זיך נאָר אָבגענעבען מיט דעם קאַפע-שאַנטאַן פאַקװאַריאום" און מיט אַנדערע אַריסטאָקראַטישע פרעהלינע הייזער, װואָס האָבען זיך געפונען אין זיין קעניגרייך. נאָר דאָך האָט יערער פּריסטאַוו און נאָראָדאָואָי געהאַלטען פאר זיין פּפליכט דעם יפּאֶל- קאָווניק" מיטצוטהיילען פון יעדער אויסערגעוועהנליכער נקבה, וועל- כע האָט אַמאָל, דורך אַ צופאַל, זיך בעוויזען אין די ,הייזלעך". דענסטמאָל איז דער , פּאָלקאָווניק" אַלֵיין אראָבגעקומען אין ,הייזעל" אַריין, בעקוקען די אויסערגעוועהנליכע סחורה און זעהן אויב זי איז ווערטה אַז ער זאָל זיך מיט איהר אָבגעבען. און יעדעס מאָל ווען דער קאַמיסאַר האָט זיך בעוויזען אין אַזאַ הייזע?", איז עס נעווען אַן אונגעוועהנליכער פאַל. דער בעל-הבית פון .הייזעל" האָט דערמיט שטאָלצירט און געריהמט זיך טיט דעם שם 280 ם ע טוקעי ניו ה נור פּלוצים איז די הישפּאַנערין אויפגעהויבען געװאָרען צו אַזאַ גדולה, אויף וועלכער מ'האָט געמוזט אויפמערקזאם ווערען, און ער האָט אָנגעהויבען צו ווערען אייפערזיכטינ. צו דער הישפּאַנערין אין היי- זעל אריין האָט אָנגעהויבען צו קומען ניט קיין אַנדערער וי דער קאָ- מיסאַר פון ניינטען צירקעל, דער אַליין-הערשער איבער דער אַלְטער שטאָדט װאַרשױי, דער גרויזאַמער װאַסי? ניקאָלאַיעװיטש כװאָסטאָוו. דער קאַמיסאַר כװאָסטאָוו האָט געהאַט זיין איינענטהום דאָס גאַנצע פערטעל פון די אַלטע שטאָדט וואַרשױ. אַלֶע געשעפטען האָבען געהערט צו איהם --- אַלֶע ווייןדקראָמען, שניט-לאָרענס און טראַקטירען, די עפענטליכע הייזער און די קאַפּע שאַנטאַנען. אַז ער איז אין דער פריה אַרױס שפּאַציערען איבער זיין צירקע?, האָבען די קרעמער און די בעלי-הבתים פון די הייזער געציטערט פאַר שרעק: ,ואו וװועט ער אַרײנפאַלען? אויף וועמען װעט ער װאַרפען זיין אויג?" ער איז געווען אָנגעטהאָן אין יום-טוב'דיגען פּאַראַר, מיט גלאַנצענדיגע שטיוועל, וועלכע האָבען געסוויסטשעט צעהן איילען פאַר איהם ; די קנעפּ האָבען געבליסטשעט אויף זיין מאַנטעל. זיין קאַרק איז געווען דיק און רויט, זיין געזיכט -- רויה. די באָרד פּערשפּרײט אין צוויי שפּיצען איבער זיין ברוסט, פון וועלכער עס האָט אַראָבגעגלאַנצט אַ לאַנגע שערענגע מיט אָרדענס. ער איז געגאַנגען געלאַסען, רוהיג אי- בער די נאַסען פון זיין קעניגרייך און אומגעקוקט זיך מיט זיינע פינ- קעלדינע אויגען פון אַלֶע זייטען אויב אַלֶע סטראַזשניקעס ניבען איהם אָב ,טשעסט', צו אַלע בעלי-הבתים נייגען זיך פאַר איהם און נעהמען אַראָב דאָס היטעל,. און קוים געהט איינער דורך, װאָס נייגט זיך ניט פאַר איהם, נעהמט ניט אַראָב דאָס היטעל מיט אַ ניינ, קומט ער איהם פאָר פערדעכטיג און ער גיט א וואונק צו די צוויי סטראַושניקעס װאָס געהן איהם נֹאֶךְּ פון הינטען, דעם , בונטאָווניק" אָבצושטעלען און פרט- גען איהם אויף אַ פּאַס. נור זעהר זעלטען טרעפט זיך אַזאַ סקאַנדאל, אַז עס זאָל ווער דורכגעהן און דערזעהן דעם ,פּאָלקאָווניק" (װווי ער האָט ליעב געהאַט זיך צו טיטולירען) און ניט אַראָבכאַפּען דאָס היטעל פאַר איהם. אַלֶע זיינען געטרייע אונטערטהאנען, אַלֶע דיענען געטריי דעם קייסער און דעם , פּאָלקאָווניק קאַמיסאַר". געהט ער דורך פאַר אַ דעליקאַטעסען געשעפט, וואו עס שטעהען אין פענסטער ארויסגע- שטעלט דער פרישער קאַװיאַר, די נגערויכערטע פיש, די שעהנע פרוכ- שלום אַ ש 2859 טיג װוי משונע. זי האָט געהאַט דעם נעפיהל, אַז מאָטקע װאָט זי אָב- גענאַרט. ער איז גענאַנגען מיט איהר אַ שטיק ועג צוזאַמען, יעצט לאָזט ער זי שטעהן אין מיטען און געהט אליין ווייטער. און געשװאָרען האָט זי ביי זיך אין האַרצען מאָטקע'ן ניט צו לאָזען ווייטער נעהן... אַלֶעס צו טהאָן, און איהם מיטשלעפּען אין דעם גרוב, אין וועלכען ער האָט זי אריינגעבראַכט. דערווייל האָט ער זי יעדעס מאָל ערניעדריגט און דערצו נאָךְ אין די אוינען פון די אַנדערע מיירלעך. ער האָט זי געיאָגט אויף דער נאַס מיט די אַנדערע סיירלעך צוגלייך, און אָבגענומען דאָס געלד. און אַמאָל ווען זי איז געזעסען מיט יוספ'ל מאַלפּע אין קאַפע-הויז, האָט מען עס איהם דערצעהלט, האָט ער זי פאר אַלעמען אין די אוינען געפּאַטשט. די מיידלעך, קרעכצענדיג אונטער מאָטקע'ס יאֶךְ, האָבען זיך כאָטש נעטרייסט מיט דעם, װאָס מאָטקע בעהאַנדעלט וי הישפּאַ- נערין אויך ניט בעסער, און זיי האָבען פון איהר געלעכטער געמאַכט : -- ער איז אַ קלוגער, קאַנאַריק, װאָס טויג איהם 8 איאַטישע", אַז ער קען קרינען אַ בעל-הבתיש קינד פון אַ מאַמעס אַ היים, -- האָבען רי מיידלעך געזאָגט, איבערווינקענדיג זיך אויף די הישפּאַ- גערין. און די הישפּאַנערין האָט אַלעס אראָבעשלונגען און געשוויגען. זי האָט אוױיסגעהאַלטען די קלעפּ װאָס מאָטקע האָט איהר געגעבען, און זי האָט זיך ניט-וויסענדיג געמאַכט. נור זי האָט זיך זעהר נע- פּוצט און געװאָלט געסט געפעלען. זי האָט זיך געקויפט הישפּאַנישע קעמעלעך און גאָר ניי-מאָרנע פערקעמט די האָאר, מיט דריי געקריי- זעלטע לאָקעז אויף'ן ניערעריגען שטערען, וועלכע האָבען איהר דער- גרייכט ביז צו די אוינען, און א דרייביינעל צאָפּ, אלט-מאָריש מיט א גרויסע שפּאַנישע קאַם. שטענדיג איז איהר דער שטאַניק ניט צוגענאַנגען און מען האָט אַרויסגעזעהן איהר נאַקעטען רוקען. די הישפּאַנערין האָט. געקראָגען אַ ‏ שם אויף דער אַלטער שטאָדט, און וועלפיל'ס הייזעל האָט פּלוצים בעקומען גאַנץ פיינע, אָנגעזעהענע געסט. צו וועלכע דער רויטער וועלפיל איז גאָר ניט צוגעוועהנט געווען. נאָר מאָטקע האָט דאָס אַלֶעס ניט געזעהן. מאָטקע איז געווען פערנו- מען מיט חנה'לען, און בעהאַנדעלט די הישפּאַנערין וי איינע פון זיינע ,כלות", 284 מ צָ ט קע ננ ב 9 דער פּאַלקאַזוניק קאַמיסאַר כװאַסטאָזו. די מיידלעך, וועלכע האָבען נעהערט צו מאָטקען, האָכען גע- קרעכצט אונטער דעם יאֶךְ פון זיין שווערע האַנד, זייט ער האָט זיך נע"שדכנ'ט צו חנה'לען. ער האָט זיי בעהאַנדעלט װי טויטע סחורה, װאָס געהערט אויסשליסליך צו איהם, און האָט ניט געפיהלט אַז ער טהוט אַן עולה. קיין גוט װאָרט האָט ער זיי ניט געגעבען. ער האָט פון זיי ארויסגעצויגען יעדען גראָשען, װאָס זיי האָבען פיו אַ גאַסט נעקראָנען, און געיאָגט זיי צו דער ,אַרבייט", וי מען יאָנט שקלאַפען... די מיידלעך האָבען ניט געוואוסט װאָס ס'איז נעװאָרען טיט איהם, און זיי האָבען נעבענקט נאָךְ אַן אויסלעזער, װאָס זאָל קומען און בע- פרייען זֵיי פון מאָטקע'ן און זאָל זיי פון זיין רשות צונעהמען. זיי האָבען שוין אפילו מקנא געווען שלמה'לע שלאָסען-העקע ר'ס כלות. דאָך פיהרט ער זיי אַמאָל שבת אויפ'ן שפּאַציער אַרױס ; דאָךְ רופט ער צו אַ מויד און רעדט מיט איהר. מאָטקע אָבער, צייט ער האָט אָנגעהויבען קלעהרען וועגען חתונה האָבען מיט חנה'לען האָט קיינעם ניט געזעהן, נור זיך. קאַרג געװאָרען, געזאַמעלט א גראָשען צו א גראָ- שען און ניט זיי קיין גוט װאָרט ניט. שרייט און בעפעהלט, וי זיי װאָלטען זיינע ריענסטען געווען. נו, זיינען שוין די סיידלעך צוגעוועהנט געװאָרען צ! אונטער- װאַרפען זיך אונטער דער לוינע און געמיטה פון זייער הערשער, אָבער מאַרי, די קונצענמאַכערין האָט זיך צו דעם ניט געקענט צוגעוועהנען, איהר האָט אַם מעהרסטען געקרענקט מאָטקע'ס בעהאַנדלונג. זי האָט זיך נאָר געהאָט פרייוויליג אונטערגעװואָרפען אונטער מאָטקע'ס הער- שאפט, ווייל זי האָט איהם ליעב געהאַט און פאַר-ליעב גענומען אַלֶּעס פון איהם. נור צייט מאָטקע האָט זיך אָנגעהויבען שרכנ'ען צו חנה- לען, האָט זי איהם פיינד געקראָגען. עס האָט זי נעטאַכט אויפערזיכ- ש 5ום אַ ש 283 אין שוה? אריין, וועלען זיי צוזעצט ווערען...* -- פדי רויטע זלאַטקע"? דו הערסט וי זי הייסט?---זי איז פון רי ריכטיגע. -- האָבען די יונגען געלאכט אין די פויסטען מיט אַ פערשטיק- טען געלעכטער. נאָר מאָטקע האָט שוין נעקוקט אויף א טיש, ארום וועלכען עס איז ליידיג נגעווען, און וי ער האָט דיקטירט די ווערטער, ,זאָלסט אָנגרייטען אַ שעהנעם יום טוב פאר אונז", האָט ער געכאַפּט דעם טיש ביי צוויי פיס, אַראָבגעגליטשט אלעס װאָס איז געשטאַ:ען אויף איהם און אריבער- נעװואָרפען דעם טיש איבער די יונגען'ס קעפּ. -- ווער האָט געלאַכט אויס די רו יטע זלאַטקץ ? אין א מינוט ארום האָט ער שוין געהאַלטען אין דער האַנד יוסף'ל מאַלפּע א צו'הרג'עטען און א צובלוטינטען, װאָס האָט נעציטערט אין זיין האַנד, װוי א פיש. --- דאָס האָסטו געלאכט אויס די רויטע זלאַטקע, יא ? -- האָט ער דעם יוֹנג געשלאָגען אין פּנים, --- בויג דיך אראָפּ אויף דער ערד, אָט אַזױ, --- האָט ער אונטערגעקאָפּיעט דעם יונג אין די קניען, ביז דער יונג האָט זיך אראָפּגעלאָזט אויף דער ערד. ידאָ', האָט ער אָנגע- וויזען אויף די שמוצינע פּאָדלאָנע ,איז די רויטע זלאטקע'ס פוס. איז די רויטע זלאַטקעס... קוש די רויטע זלאַטקע'ס..." האָט ער געשלאָגען דעם יונג אין קאָפּ, ביז יוסף'ל מאלפּע האָט אויסנעשטעקט די נאָז און די ליפּען און אָנגעהויבען צו וואלגערען זיין פּנים אין די שמוצינע פּאד- לאָנע. --- אויס די רויטע זלאטקע לאכט מען נישט, און ווער עס לאכט אויס איהר, קושט איהר אזוי די פיס !... און נעבענדינג נאָךְ א טראסק דעם יונג, איז ער צוריקגעגאַנגען און האָט ווייטער דיקטירט דעם בריעף צו דער מאַמען : =---און איך װעל דיר מיטברעננען א געבראָטענע גאנז און לעבע- דיגע פיש, און זאָלסט אונז אָנגרייטען א יום טוב.... פאר מיר, טיט מיין א א ...2 -2:242555462 יע בי ר ,יי עי יי 282 8 אַטקע בנב אי י.י גי אי אע עס ר א א באַלד האָט א יונג ארייננעבראכט א בוינענדי? בריעף-פּאפּיעה, פון געוועלבעל געגענאיבער, וואו מאָטקע האָט אריבערגעשיקט. חיים'5 האָט פוּן שטוב אריינגעטראָגען א טינטער און פעדער, און די לאווי- טשערין האָט געטונקט די פעדער און געפרעגט : --- װאָס זאָל איך שרייבען ? --- שרייב אזוי, --- האָט מאָטקע הויך דיקטירט, או אלע זאָלֶען הערען, און ארויף און אראָפּ געדרעהט זיך איבער'ן קאַפע-הויז --- שרייב אזוי : .צו מיין טהייערע, ליעבע מאַמע". האָסט שוין אָנגעשריעבען ? יא! שרייב וייטער: ,איך שיק דיר פינף און צװאַנציג רובעל", און מאָטקע האָט ארויסגעכאַפּט פון דער קעשענע א פינף און צװאַנצי- נער און אוועקגעלעגט איהם אויפ'ן טיש מיט אַ קלאפּ, , פינף און צװאַנ- ציג רובעל, און קויף דיר א שייטעל, א פֹּאֶר שיך, און א טוך. דעם טאַ- טען זאָלסטו נאָר נישט קויפען, וויי? ער האָט מיך געשלאָגען, ווען איך בין געווען א קליינער יונג. נאָר דאָס גאַנצע געלד פאר דיר. איך בין אין ווארשא, א בעל מלאכה, א קאמאשען שטעפּער, און פערדיען א סך געלד, און געה א חתן ווערען. איך נעהם א שעהן מיידעל, פון א פיין הויז ארויס, און, אז איך װעל מיט איהר א חתן ווערען, װעל איך מיט איהר אהיים קומען צו גאַסט, און על דיר מיטברענגען מתנות... --- אוי וועה מיר, -- קרעכצט די אידענע הינטער'ן בוטעט, כאַ- פּענדיג זיך פאר'ן פּנים -- הערענדיג וי מאָטקע דיקטירט דעם בריעף צו דער מאַמא. ביי אן אנדער טישעל זיינען געזעסען שלמה'לע שלאָסען-העקערס שאַלאַטען-שמשים, יוסף'ל מאַלפּע, דער ממזר און נאָך חברה. זיי האָבען שוין לענגסט אָבגעשאַטעװעט מאָטקע'ן און געלאכט אויס איהם. זיי האָבען אויסנעהערט דעם בריעף, װאָס מאָטקע דיקטירט, און האָ- בען זיך געקנייפּט איינס דאָס צווייטע פאר געלעכטער. די יונגען זיינען געזעסען מיט די פּנים'ער איינגעקופּיעט ארום טישע? און האָבען וויצען געמאַכט איבער מאָטקע'ס מאַמא. מאָטקע האָט דיקטירט דעם בריעף, אָבער הינטער'ן קאָפּ האָט ער נוט פערנומען דאָס לאכען און חוזק מאַכען אויס זיין מאַמען. ער האָט נאַנץ גוט געהערט, װאָס די יונגען זאָגען, נאָר ער האָט זיך איינגעהאַלטען און ווייטער דיקטירט די ,,לאָוויטשערין" : =---און אז מענשען וועלען זעהן װוי די רויטע זלאַטקע געהט שבת שכו פיט ש 281 מאָטקע איז נעשטאַנען. ער האָט נישט נעוואוסט װאָס צו טהאָן און װאָס צו זאָנען. עס האָט איהם נגעקרענקט פאר די אידענע'ס רייר, און ער האָט זי נישט געװאָלט דערצערנען. פאר די אויגען האָט ער שטענדינ געזעהען חנה'לען מיט די שווארצע צעפּ; אין הארצען האָט ער געפיהלט א בענקשאַפט נאָך איהר. ער האָט אָבער פּלוצלוננ רחמנות נעקראָגען אויף זיך, אויף זיין מוטער, װאָס מען האָט זי בעליידינט, האָט ער גענעבען א קלאפ אין בופעט מיט די האַנד, אז אלעס האָט נע- ציטערט, און געשריען. --- װאָס מיינען זי, איך בין א ממזר ? איך האָב אויך א מאַמע ! די אידענע האָט זיך דערשראָקען פאר זיין צאָרן, האָט זי זיך אָנ- נעהויבען צוֹ בעטען : --- ווער זאָגט דען עפּעס אויף איהנס מאַמאַ, חלילה, נעוויס האָבען זי א מאַמא, וועלכער איד האָט דאָס ניט קיין מאמא, ואֶל זי לעבען ביז הונדערט און צװאַנציג יאָהר, --- איך האָב געמיינט... עס װאָלט נישט גוט געווען, ושי - װאָל- טען געווען עפּעס גערעדט אויף מיין מאמא. עס װאָלט נישט נוט גע- ווען... --- האָט מאָטקע איהר נעוויזען א פֹּאֶר פויסטען, אז די אירענע האָט זיך איינגעקאָרטשעט., מאָטקע האָט זיך אוועקגעדרעהט פון דער אידענע, א מינוט עפּעס נעקלעהרט, ער האָט נעװאָלט עפּעס טהאָן, אז אלע דאָ אין קאפע הויז זאָלען וויסען אז מאָטקע האָט א מאַמע. און שוין אויפ'ן שטעל האָט ער גערופען פון דער גאס אריין די ,לאָוויטשערין". --- גנענדיל, קום נור אריין. דאָס מיידעל איז אריינגעקומען פון גאס, אין נאַכט-קאַפטען, מיט די אָבגעפארבטע ליפּען און באַקען, און געפרעגט דערשראָקען : --- װאָס איז ? -- זעץ דיך אוועק, אָט דאָ, -- האָט מאטקע אֶנגעוויזען אויף אַ טישעל, --- זעץ דיך אוועק, נעהם א פעדער, פּאַפּיער, און שרייב מיר אַ בריעף צו מיין מאַמען. די ,לאוויטשערין" האָט געקענט שרייבען אידיש, און זי איז געווען די בריעפען-שרייבערין אין ,הייזעל". צו איהר האָבען זיך אלע געווענ- דעט װאָס האָבען נעטראָגען עפּעס אויפ'ן האַרצען, און זי האָט פאר אלע די בריעף נעשריבען. 280 מאָט קע ננב רעדען, דער עולם האָט איהם נאָכגעקוקט, און מאָטקע איז ארייננע- נאַנגען אין אלקעריל און האָט ארויסגערופען חיים'לען, דאָס פינף יאָה- רינע אינגעלע, וואס האָט, איבערינענס, אויך מאָטקע'ן זעהר ליעב גע- האַט. ער איז צו מאָטקע'ן ארויסגעלאָפען מיט פרייר. מאָטקע האָט איהם עפּעס געפרענט. באַלד האָט א יוננ געגעבען א וואונק צו דער אידענע, חנה'לעס מוטער, װאָס איז יעצט געשטאַנען הינטער'ן בופעט אנשטאַט חנה'לען. די מוטער האָט באלד געגעבען א רוף חיים'לען: --- חיים'?, װאָס טהוסטו דאָ ? געה אין שטוב אריין. דאָס אינגעל איז אװועקגעגאַנגען. מאָטקע'ן האָט עס כערדראָסען, איז ער צוגענאַנגען צו דער אידענע, געזאָגט מיט א'ן איינגעהאַלטענעם כעס, אויף וויפיע? ער איז נור בכח געווען זיין כעס איינצוהאַלטען : --- װאָס יאָגט איהר איהם אזוי, װאָס, איך'? איהם אוי?עסען 5, --- ניין, קאַנאַריק, ווער זאָגט דען עפּעס? נאָר עס איו דאָך א אַ אינגעל, ער מוז דאָך אין שטוב ויין, --- האָט די אידענע אָבגעענט- פערט, בלייך ווערענדיג פאר שרעק. מאָטקע האָט א מינוט געשוויגען, דאן האָט ער זיך פּלוצלונג אב- גֶערופען : --- וואו איז חנה'לע ? די אידענע איז בלייך נעװאָרע, וי א ליילאך. מורא האָט זי געהאַט פאר מאָטקע'ן, דאָך האָט זי ניט נעקענט זיך איינהאַלטען, אז זי זאָל ניט מאָטקע'ן איינמאָל פאר אלע סאָל ארויסווייזען די נאנצע פעראכטונג װאָס זי פיהלט צו איהם. זאָל איהר דאָס קאָסטען, װאָס עס זאָל ניט זיין, אבי דער יונג זאָל זיך חנה'לען פון קאָפּ ארויסשלאָנען. -- װאָס האָבען זי זיך עפּעס צו פרעגען אויף חנה'לען ? --- האָט די אידענע געפרענט מיט געבייזער. מאָטקע האָט שטיל געשווינען און האָט די אידענע אָנגעקוקט. --- זי האָבען זיך נישט װאָס צו פרעגען אויף מיין קינד. מיינען זי נישט דערפאר װאָס איך האָב אזא פינסטערע פּרנסה, מעג שוין יעדער איינער מיט מיין קינד האָבען צו טהאָן, מיינען זי נישט. מיין קינד איז נישט פון אזעלכע מענשען וי זי זיינען, און וי דאָ קומען אריין. --- מיין פינסטערע פּרנסה, נעבאַךְּ. נאָר װאָס וועט מיר העל- פען -- האָט די אידענע אָנגעהויבען צו וויינען, און געווישט איהרע טרעהרען מיט'ן פארטוך. שי םיוצ = 279 פרעמדער, שטרענגער נֹאֶךְּ געװאָרען צו זיי, װוי שלמה'לע שלאָסען-הע- קער, און געוויזען די אידענע פון קאפע הויז, אז ער האָט מיט זיי קיין פאמיליאַרנע בעציהונג נישט, נאָר אז .דאָס איז זיין פּרנסה". אז די אידענע איז געווען האָט זיך קיין מויד אין קאַפע הויז נישט געטאָרט בעווייזען. ער האָט באַלד גענומען שרייען : -- װאָס טהוסטו דאָ ? פארװאָס געהסטו נישט אויף דער גאס ארויס ? אָבער זיין ,פלייסינקייט" זי צו בערוהיגען האָט איהם נאָר נישט געהאָלפען. די אידענע האָט איהם געזעהן אויסצומיידען און דאָס גאַנ- צע הויז פון .קאפע-מאַכער" האָבען נעציטערט פאר איהם, מאָטקע האָט נעבענקט נאֶךְ חנה'לען. ער איז ארומגענאַנגען א צומישטער פאר בענקשאפט, און כאָטש געװאָלט מיט איהרע ברידער- לאַך רעדען. ער האָט ליעב געקראָגען איהרע ברידערלאך, די צוויי איננלאך, דעם צווילינג, און ווען זיי זיינען פון חדר אהיים געקומען האָט זיך מאָטקע מיט זיי נעשפּיעלט, געטהיילט זיי געלד און געפיהרט זיי אין געוועלבע? אריין, וואו מען קריגט צו קויפען צוקערלאך. ער האָט זיך ביי די קינדער נעפיהלט װוי אין איהר נאָהענטקייט. דאָס פּנים'ל פון אינגעל, וועלכער איז נעשלאָפען מיט חנה'לען, האָט איהם דערמאָנט אָן יענע סצענע ביינאַכט, און ער האָט דורך דעם קינד זיך נעפיהלט נאָהענט צו חנה'לען. אָבער חנה'לעס מוטער האָט מורא געהאַט פאר די קינדער אויך, און אז מאָטקע פלענט זיך נור בעווייזען אין קאפע הויז, איז װי פון א שלעכטען גייסט האָט זי באַלֵד די קינדער אין דער שטוב אריינגעטריבען : .,משה'לע, אריין !" ,חיים'?, -אריין !" האָט זי נע- שריען אויף די קינדער. מאָטקע האָט שוין לאַנג געװאָלט רעדען מיט די אידענע און איהר פרעגען, װאָס זי יאָגט איהם אזוי פון זיך. ער האָט זי ניט נגעװאָלט אָבער דערצערנען. ער האָט געוואלט מיט איהר גוט אומגעהן. האָט ער נאָר נישט זיך וויסענדיג געמאַכט. איינמאָל איז ער אין קאפע הויז אריינגעקומען. עס איז נעווען אין אבענד, די ליכט האָט זיך ערשט אָנגעהויבען אָנצינדען, און די אנעסט" האָבען זיך אָנגעהויבען צוזאמענצוקומען. פון דרויסען האָט מען דערהערט דעם רעש פון די נעסט און מ'האָט געזעהען דאָס ליכט פון די לאָמפּען. ביי מאָטקע'ס אריינקומען אין קאפע הויז אין שאַ- שטיל נעװאָרען,. עס זעהט זיך אויס, מען האָט געהאַלטען אין עפּעס 28 פיאום ק ער ב'יניב 8 מאַפקע שרייבּט א כּריוועל צו דער מאַמען. | באַלד זיינען אלע, וועלפיל דעם רויטענס ,הייזעל", דאָס קאפע / הויז ,ווארשאווסקי" און דאָס גאנצע געסעל פון דער אלטער שטאָרט , געוואָהר געװאָרען אז מאָטקע שדכן'ט זיך צו חנה'לען און װויל מיט איהר א חתן ווערען. איז וואו מאָטקע איז נישט געגאַנגען האָט ער גע- הערט הינטער זיך א געלעכטער: דער חתן געהט". איהם האָט זיך / געדאכט, אַז מען שטעקט הינטער איהם א צונג ארויס, און אויף יע דענס פּנים האָט ער בעמערקט א שמייכלען. ער האָט ניט פּערשטאַ- . נען פארװאָס מען לאכט איהם אויס, דאָס האָט איהם צונערווירט, און / ער האָט זיך שוין צו אייניגע יונגען געטשעפּעט, די פּנים'ער אויסגע- / שלאָגען און געשריען : די כאָלערא װעט אייך פּאקען. װאָס איז, / איהר מעגט חתנים ווערען און איך נישט ?" מען האָט מורא געהאַט פאר איהם, און מען האָט איהם אויסגעמיעדען. אָבער מאָטקע איז גע- װאָרען דאָס געשפּרעך פון גאַנצען געסֶעל, און אלע האָבען געהאַט ווע- גען װאָס צו לאַכען. חנה'לע איז פערשוואונדען. די כעל-הבית'טע פון קאפע הז האָט זי מורא געהאַט צו האַלטען אין קאפע ווארשאווסקי פאר מאָטקע'ן, האָט זי די מאַמע אוועקגעשיקט אויף א פֹּאֶר װאָכען צו א מוהמע אויף די פּאוויאדגאס. דאָס האָט מאָטקע'ן געקרענקט מעהר פאר אלעס. ער האָט געפיהלט די גאַנצע פעראכטונג און אימה װאָס מען האָט צו איהם. מען האָט זי בעהאַלטען, כדי ער זאָל איהר קיין שלעכטעס נישט טהאָן. ‏ ער האָט אין אֶנהוֹיב געגלויבט, אז מען האָט זי בעהאַלטען, װוייל מען ‏ גלויבט איהם נישט, אז ער מיינט ערנסט מיט איהר א חתן צו ווערען, נאָר ער וויל זי ארייננאַרען און מאַכען אויס איהר איינע פון די ,מייר- / לאַך". ער האָט געקלעהרט עצות וי אזוי ער זאָל ערוועקען צו זיך צו- טרויען. ער האָט שוין בעהאַנדעלט אַלֶע זיינע כלות וי סחורה, װוי א | ש לום אַש 277 בּאַפּירעל, נעקנייטשט דאָס אין זיין גרויסע שטאַרקע האַנד, און אָנגע- הויבען צו שטאַמלען, בלייךּ-ווערענדינ : --- חנה'לע, איך'ל איהנען עפּעס זאָנען. דאָס מיידע? איז דערשראָקען געװאָרען פאר די ערנסטקייט און בּלייכקייט פון דעם יונג. צום ערשטען מאָל האָט זי איהם געזעהען אזעלכען ; מאָטקע שטאַמעלט, מאָטקע ווערט בלי'ך, זי האָט זיך דער- שראָקען און אויפגעהויבען זיך פון אָרט. --- איך האָב שוין לאַנג געװאָלט זאָגען, נור ניט געקענט. יעצט ווע? איך זאָנען. דאָס מיידעל האָט נעזוכט מיט די אוינען א טהיר,. זי האָט ניט געוואוסט װאָס צו טהאָן,. זי איז רויט געװאָרען און דערשראָקען. מאָטקע האָט אויפנעוויקעלט פון פּאפּיער דאָס גאָלדענע זייגעריל, װאָס ער האָט געטראָנען אין א טעשעל אויפ'ן האַרץ און געזאָנט מיט אַ האַלב-פערשטיקטע שטימע : --- איך וויל מיט איהן א חתן ווערען. דאָס מיידעל איז אין איין סעקונדע בלייך און רויט נגעװאָרען, זי האָט געעפענט דאָס מויל? צו שרייען מאַמאַ, און דאָס װואָרט איז פער- שטיקט געװאָרען פון איהר שרעק. זי האָט מיט רחמנות-בעטענדיגע אוינען נעקוקט אויף מאָטקע'ן, און מאָטקע האָט געמיינט, אז ער דישעט א יונגע טויב, פון דעם בליק װאָס זי האָט געשיקט אויף איהם. ער האָט נעװואָלט עפּעס זאָנען און ניט געוואוסט װאָס, האָט ער געזאָגט : --- חנה'לע, איך מיין נישט אזוי... איך װויל א חתן ווערען, מיט איהן א חתן, זי זאָלען מיין כלה זיין. דאָס מיידעל האָט זיך צוריק געפונען. דאָס לעצטע וואָרט האָט ארויסגערופען וי אַ שמייכעל אויף איהרע ליפּען, װאָס מאָטקע האָט עס נאַנץ נוט בעמערקט. -- װאָס דארפען זי מיך, זי האָבען שוין אזוי פיע? כלות ? און חנה'לע איז אריין אין דער צווייטער שטוב, מאָטקע איז נעשטאַנען מיט'ן גאָלדענעם זייגעריל אין דער האַנר, און ניט נעוואוסט װאָס צו טהאָן.... 206 טיא ט טע פיה א נסכם וי אלע אַנדערע), זיי האָבען שוין געוואוסט דערפון, און ארויס-. געקסוקט וי געפאַנגענע שבת פון די פענסטערלאך פון די הייזלעך, אָרער זיי זיינען געזעסען ביים קראנקען פּאַפּיראָסניק'ס ווייב, מאָטקע איו. שוין בעווען פערנומען מיט אַנדערע זאַכען. ער האָט אָבגעווארט, אז עס זאָל קיינער ניט זעהן, און איז אריין אין קאפע הויז, אין אלקעריל האָט ער געטראָפען חנה'לען. זי איז נע- זעסען ביים װאַרימען אויווען און געלעזען דאָס ביכעל, בעלויכטען פון דעם ליכט װאָס האָט אריינגעדרונגען אין די געפרוירענע שויבען פון קאפע נעוועלב. מאָטקע האָט זיך אויסגעהוסט, געשמייכעלט, און נע" דרעהט זיך אויף די פּאָדקאָװעס פון די שטיוועל. חנה'לע האָט ניט. אַוועקגענומען דעם בליק פון ביכעל ארויס. זי האָט געזעהען מאָט- קע'ן, נאָר ניט געמאַכט זיך דערויס און ווייטער געלעזען. --- געפעהלט איהן מיין נייער אַנצוג, חנה'לע ? האָט מאָטקע נע- פרעגט מיט אַ שמייכעל, און געוויזען זיין ראָק. חנה'לע האָט ארויסגענומען איהרע אוינען פון ביכעל, געװאָרפען א בליק אויף מאָטקע'ן, און נענלעט מיט איהר בליק אויף זיין אנצוג, און געזאָגט מיט אַ שמייכעל ,גוט" און ווייטער געלעזען. דאָס שמייכעלע האָט מאָטקע'ן דרייסט געמאַכט, און חשק גע- געבען. -- רופט ער זיך אָן : --- װאָס לעזען זי, וויעדער די מעשה מיט'ן יתום ? -- ניין, אַן אַנדערע מעשה. --- אויך אַ שעהנע ? -- יא, א שעהנע. --- און די מעשה מיט'ן יתום, זי האָבען מיר נעזאָלט דערצעהלען. זי וועלען מיר דערצעהלען ? --- געהען זי שוין, װאָס דארפען זי אזעלכע מעשות. אויף איהרע ליפּען האָט אָבגעשיינט יענער שמייכעלע, װאָס מאָט- קע האָט געקענט פון איהר שלאָף, און ווידער האָבען זיך די הערלעך פון איהרע אויגען צוגעשלאָסען, ווען דאָס מיידעל האָט אַראָבעבױיגען איהר בליק אין ביכעל אריין, און מאָטקע'ן איז דאָס אַלעס אַזױ בעקאַנט פאָרגעקומען, װוי עס װאָלט שוין זיינס געווען, ער האָט עפּעס גע- זוכט ביי זיך אין טאַש, ארויסגענומען עפּעס, איינגעוויקעלט אין א : שלום אַש 275 - װועל אייך בעצאָהלען וי א רייכער װאָס קומט צו אייך, --- כאַפּט ער די האַנד צו דער קעשענע. --- איהר זעהט, דאָ האַנדעלט זיך, איך מיין. נלאַט אזוי אריבער- נעהן... האָט איהר שוין מיט'ן מיידע? נעשמועסט ? -- איז דער איר נעפאלען אויף א המצאה, קלעהרענדיג וי אזוי ארויסצומאַכען זיך פון דעם עסק. --- מיט'ן מיידע? האָב איך נאָך נישט גערעדט, נור איך מיין, אז זי וועט וועלען, איבריגענס איז עס נישט אייער עסק -- רערט מיט ר' מלך'ן, און זאָגט איהם, אז איך האָב אייך געשיקט. -- פערשטעהט איהר מיך אזוי, א חתן פון דער היינטינער וועלט, איהר זיינט דאָך א יוננער-מאַן פון דער היינטיגער וועלט -- האָט ר' ברכיה דערווייל זיך אָבגעקויפט מיט א קאָמפּלימענט -- רעדט צו- ערשט מיט דער כלה, דערנאָך שיקט מען א שדכן. איהר פערשטעהט דאָך אליין. מאָטקע האָט איינגעזעהען, אז דער איד האָט רעכט, איבויינענס האָט איהם דער קאָמפּלימענט ,א חתן פון דער היינטינער וועלט" זעהר פערשמעקט --- האָט ער זיך געלאָזט איבערלייגען, און טאקע איינגע- זעהען, אז ער בעדארף צוערשט רעדען מיט חנה'לען. -- אַז דאָס מיידעל װוי? איז שוין נאָר אַן אַנדער זאַך. זעהט איהר, דענסטמאָל קען מען שוין דעם טאַטען איבעררעדען, די מאַמען איבעררעדען. מאָטקע האָט איינגעזעהען, אז דער איד האָט רעכט, איז ער אוועק און אָבגעמאַכט ביי זיך צוערשט איבערצורעדען מיט חנה'לען. ער האָט אָבנעליינט אויף שבת. שבת נאָכמיטאג, ווען דער בעל- הבית מיט דער בעל-הבית'טע שלאָפען און חנה'לע זיצט און לעזט דאָס מעשה ביכעל, װועט ער מיט איהר רעדען. ער האָט מיט האַרץ קלא- פּונג געווארט אויף שבת. אָבגעגאָלט זיך, אָנגעטהאָן זיך אַ קראגען מיט א קראוואט און דעם נייען שבת'דיען אַנצוג װאָס ער האָט זיך נעקויפט פאר צוואנציג רובעל, מיט די שעהנע גלענצענדינע שטיוועל, האָט זיך מאָטקע ארומגעדרעהט פאַר דעם טראָטואַר פון הייזעל. בחינם האָ- בּען שוין די מיידלאך נגעווארט אויף איהם, מאָטקע איז שוין מיט זיי שבת נישט געגאַנגען שפּאַציערען. (מאָטקע האָט שוין אפילו געהאַט די שפּאַנערין נעמאַכס פאר אויס נעליעבטע. זי איז שוין נעװאָרען 274 = אט = אין שכנות האָט געװאָהנט א איר װאָס האָט געהאַָט א לערער קרעמע?, נור מאָטקע האָט געוואוסט אז נישט דאָס איז דעם איד'ס פּרנסה. דער איד איז געווען אַ חזן אין שוהל'עכי? פון קרעטשמער' הויף,. א מוה?, און אז עס איז געקומען פאר סכות זיינען די לעדער פערשוואונדען פון דעם קראָם, און אויף זייער אָרט האָבען זיך נעוויזע אתרוגים אוֹן לולבים. און נגלאט איז דאָס נעווען א שעהנער איד, מי א שעהנער באָרד, און אלע איינוואוינער פון דער אַלְטער שטאָדט ה בען אין זיין קראָם אריינגעזאָגט ,גוט מאָרנען". דעם אידען האָט מאָט קע אויסגעקליבען פאר'ן שדכן, ער האָט נעוואוסט אז ער איז א בכבור' ער איד און פאר אַזאַ בכבוד'ע זאָךְּ בעדאַרף מען א בכבור'ען מענש. מאָטקע האָט געהערט, אז דער איד פיהרט אויס שדוכים אין די פיינע הייזער, און ער האָט געװאָלט צו חנה'לען שיקען א פיינעם שרכן, ניט קוקענדיג וויפיעל? געלד עס זאָ? איהם קאָסטען. ער האָט איהר נע- װאָלט אימפּאָנירען מיט'ן שדכן. אַז מאָטקע האָט זיך געוויזען צו דעם אידען אין געוועלבעל, איז דאָרט געװאָרען א בהלה וי אַ שרפה װאָלט געװאָרען, דער איד אין בלייך געװואָרען דערזעהנדיג מאָטקע'ן אריינקומען אין געוועלבעל, אוּן די אידענע מיט די קינדער האָבען זיך געוויזען אויף דער שוועל פון דער טהיר, מורא'האָבענדיג פאר'ן פאָטערס לעבען... מאָטקע האָט נישט פּערשטאַנען, פאַר װאָס זיין ערשיינונג האָט ארויסגערופען אַזאַ בהלה, האָט ער זיך פערוואונדערט אומגעקוקט. און אז ער האָט נאָך נעזאָנט, אז ער בעדארף מיט ר' ברכיה (דער איד ווי יעדער בכבוד'ער איד האָט געהייסען ר' ברכיה) צו רעדען אליין אונטער פיער אויגען, האָט דאָס נאָך מעהר שרעק ארויסגערופען. און די אידענע האָט געזאָגט ,זי װועט זיך דאָס לעבען איינשטעלען" און ניט אוועקגעהן. נור מאָטקע האָט זי באַלד בערוהיגט,. ער האָט זיך אומגעקוקט, און געזאָגט גאנץ נאאיוו : --- איך וויל, ר' ברכיה, איהר זאָלט אריבערגעהן צו ר' מלך'ן פון ,קאפע-הויז" און רעדען מיר א שידוך מיט חנה'לען. אז דער איד האָט דערהערט וועגען װאָס דאָ האַנדעלט זיך, איז איהם אָנגעגאַנגען א געלעכטער, נור ער האָט מורא געהאַט צו שמייכ- לען, װאָרום עס האָט געשמעקט מיט'ן לעבען. דער איר האָט זיך ערענסט פערקלטהרט, און געשוויגען. -- װאָס קלעהרט איהר ? אויף געלד װעל איך נישט קוקען, איך | ש וו ם אַ ש 2 -- דאָס איז דער קליינער ננב, מאָטקע, וועלכער האָט פון די קינ- דער די זעמעל און די ביינעל פון די הענד ארױיסגעכאַפּט ? -- דאָס איז ער, דער ננב, צוליעב וועלכען מען האָט קיין קינד אין נאס ניט געקענט ארויסשיקען, דאָס איז ער דער רויטער זלאַטקע'ס זוהן. --- ניט נאָר א קוק, װאָס פאר א יוננ עס איז אויסגעוואקסען, אוי מאַמעלע קרוין, װאָס א גרויסע שטאָרט מאַכט פון א מענשען ! -- און וי שעהן איז דאָס, א יונג האָט זיך אָן דער מאַמען דער- מאָהנט, שעהנע מתנות איהר נעבראכט. --- לאָז אן אָרימאן אויך אַמאָל נחת האָבען. זי האָט עס, נעבעך, כּשר פערדיענט, וויפיעל צרות מען שטעהט אויס איידער מען ערציהט אזא יונג. אזוי וועלען די ווייבער רעדען, זיצענדינ פאר דער טהיר שבת פארנאַכט, ווען ער װעט מיט דער כלה שפּאַצירען. און ער וועט זיך גאָר נישט מאַכען דערפון. ער וועט נאָר אויפהויבען דעם ראָק און ציינען די נאָלדענע קייט װאָס ער טראָגט אין דער וועסט און חנה'לע װועט טראָגען א הוט , פּאָדווארשאַווסקי". פופצעהן קערבלאך װועט ער פאר א הוט בעצאהלען. אין דער נאַנצער שטאָדט איז נאָך ניטאָ אזא שעהן מיידע? וי חנה'לע, און זאָל געהן אזוי אָנגעטהאָן װוי זי, און דאָס איז זיין כלה, מאָטקע גנב'ס כלה, און זאָלען זיי צופּלאַצט ווערען. דער יונג האָט זיך געבאָדען אין דעם נחת װאָס ער האָט זיך אויס- נעפאנטאַזירט וועגען חנה'לען. נור ווי אזוי קומט מען צו צו איהר ? זאָל ער צוגעהן צו איהר און איהר זאָגען, אז ער װוי? פאר איהר א חתן ווערען ? האָט ער מורא, אז זי זאָל זיך ניט דערשרעקען פאר איהם און אַנטלויפען. ער װאָלט איהר דאָס וועלען זאָגען איירעל, זעהר איידע?, אז זי זאָל פערשטעהן אז ער מיינט עס טאַקע ערנסט, מיט דעם נאַנצען רעכטען אמת, פאר איהר א חתן צו ווערען. קיין פריינד, קיין מענש האָט ער ניט געהאַט צו פערטרויען זיין האַרץ, און איז ארומנענאַננען מיט זיך. ער האָט נאָר בעשטימט צו שיקען צו איהר א שדכן, וועלכער זאָל קומען צו ר' מלך ליכטענשטיין (חנה'לעס פּאָטער). (עס איז איהם מיט אַמאָל געפעלען נאָר דאָס װאָרט ר' מלך, װוי ער האָט איהם אַמאָל געהערט רופען פון שמש פון שוהל- כעל, ווען ער איז נעקומען מאָהנען נעלד פאר אן עליה.) צו איהם וועט ער שיקען א שדכן, וועלכער זאָל איהם ריידען דעם שידוך. 272 מאָטקע ננ ב -- לאָז דיר דעם קאָפּ ניט דארען פאר מיינעט ווענען. אז דו' וועסט לעבען, וועסטו זעהן, אז די לייז וועלען דיר פריהער ניט אוים- עסען, --- איז געווען דער אַנטװאָרט. און ווירקליך איז מאָטקע'ן נישט געווען צו פערשטעהן. מאָטקע האָט זיך געמאַכט א פיינעם אַנשטענדיגען אַנצוג, שבת זיך אָנגעטהאָן וי א געוועהנליכער מענש, און דרעהט זיך פאר דער קאפע ווארשאַוו-! סקי". קיינער ווייסט ניט װאָס איז מיט מאָטקע'ן, און מאָטקע קלעהרט וי אזוי צוצוקומען צו חנה'לען, וי אזוי צו רעדען מיט איהר. ווארום אז מאָטקע האָט זיך עפּעס אונטערגענומען, איזן ער גע- װאָהנט געווען עס גלייך אויספיהרען. און ער האָט ניט געהאַט קיין! צייט צו ווארטען און געמיינט האָט ער אויך, אז אָט באַלד װועט חנה'לע, פאר איהם אַ כלה ווערען. װאָרום סמאָטקע האָט זיך נאָר ניט גע- קענט פאָרשטעלען, אז מען זאָל איהם אָבזאָגען. פאר װאָס ? ,אין ער! ניט אזא שעהנער וי אן אנדערער, און א גראָשען קען ער אויך פער-| דיענען," נור וי אזוי קומט מען צו איהר ? ער האָט איהר שוין געקויפט א זייגערי?, און א נאָלדען פיננגעריל אויך מיט א בריליאַנט, פינף און פערציג רובעל אָבגעצאָהלט דערפאר און האַלט עס אויפ'ן האַרצען, איינגעבונדען אין א שמאַטקע. נאָר וי אזוי גיט מען איהר דאָס, אז עס זאָל אויסזעהן פיין, או זי זאָל וויסען אז ער מיינט מיט איהר אויף אן אמת א חתן צו ווערען ? ער האָט שוין אפילו גאָר נעקלעהרט ווי אויף יום טובים װעט ער מיט חנה'לען גאָר אהיים פאָהרען צו דער מאַמען. ער האָס זיך מיט אַמאָל דערמאָהנט אָן דער מאַמען, און געװאָלט איהר פערגנינען אָנ- טהאָן. דעם טאַטען נישט, נאָר דער מאַמען. איהר װועט ער א שעה- נע מתנה קויפען. א שייטעל איהר קויפען, אַ מאַנטעל מיט ברעגען און אַ פאַטשײילע, און אויף יום טוב װועט מאָטקע קומען מיט דער כלה אהיים. מאָטקע װועט ארויסנעהן מיט חנה'לען שפּאַציערען איבער די גאַסען פון שטעדטעל, עס ועט זיין א געיעג צו די פענסטער, ווייבער וועלען זיך סוד'ן אין די אויערן, און פרעגען איינע די צווייטע : --- ווער איז דאָס ? -- דו דערקענסט איהם ניט, דאָס איז דאָך מאָטקע, דער רויטער זלאַטקע'ס זוהן, נעקומען מיט דער כלה צו דער מאַמען צו גאַסט. של ו ם אַ ש 211 } מאַטקע וויל א חתן װערעןי מאָטקע האָט זיך אָנגעהויבען נאָר אַנדערש צו פיהרען, צו דער פער- וואונדערונג פון אלע זיינע פריינד און בעקאַנטע. וי שלמה'לע שלאָ- סעןדהעקער האָט ער אָנגעהויבען צו בעהאַנדלען זיינע נקבות. ער האָט זי ! אָנגעחויבען צו בעטראכטען װוי א סחורה און קיינע פאמיליערע בע- ציהונגען מיט זיי מעהר ניט געהאַט. ער איז שוין מים זיי ניט גע- זעסען ביי איין טישעל אין קאַפע-הויז ,ווארשאווסקי", ער האָט זיי - שוין ניט אזוי אָפּט ארויסגעפיהרט אויף א שפּאציער שבת נשָּךְ מיטאג, מאָטקע האָט אָנגעהויבען צו שפּאָרען א גראָשען און נים װוי זיין גע- - װאָנהײט האָט ער זיך גאָר גענומען דינגען מיט זיי איבער די קלייר- לּאךְ, שיך און העטס װאָס זיי האָבען פערלאנגט פון איהם, און וי שלמה'לע שלאָסען-העקער פלעגט ער טענה'ן צו זיי, אז זיי זיינען גע- קומען צו מאַכען נעלרד. --- גיב נאָר א קוק, יעדען מאָנטאַג און דאָנערשטאַג א נייעם העט. דו קּענסט געהן אין דעם. קיינער האָט ניט נעוואוסט װאָס איז געװאָרען מיט מאָטקע'. ער פלענט שוין אַ גאַנצע נאַכט אָבזיצען אין קאפע-הויז, אָדער ארומ- דרעהען זיך אין דער נגאס און אַכטונג געבען אויף זיין סחורה. און קוים פלעגט אַ מויד ארויסקומען פון אַ נאַסט, האָט ער זי בעזוכט, אויב זי האָט ניט פערשטעקט קיין קליין-געלד אין זאָק אריין... ער איז געוואָ- רען א ביטערער יונג, יֶוען גוטע ברידער האָבען צוגעזעהן װוי ער רייסט א וועלט איין, שפּאָרט אַ גראָשען --- און ווארפט שוין ניט רובעלס, האָבען זיי הינטער איהם דאָס געלעכטער געמאַכט, און חיים'ל ממזר טאָט אפילו געוואגט איהם אין די אויגען צו זאָגען : -- װאָס איז, קאַנאַריק --- געהסט חתונה האָכען, װאָס רו זשאַ- לעוועסט אזוי א גראָשען ? 20 מאָטקע גנ ב שן ר ירב ולטשטוייט לונ יוטשווק טהור אנא יו" = ארויס, און זיך פאָרגעשטעלט וי ער װאָלט איהר מאַן געווען. ער איז אהיים געקומען שפּעט ביינאַכט פון א יריד. א דערפרוירענער, פון דער פייכטער, קאַלטער נאַכט אין וועג, און קריכט אריין צו איהר, צו זיין ווייבעל אין בעט אריין, און זי דערווארימט איהם מיט איהר יונגע גע- זונטע לייב, דאָ אין בעט צווישען די קישענס און פעדערען. א נוט שמייכעלע איז איהם אדורך געגאַנגען איבער רי ליפּען. עס איז איהם גוט געווען אזוי צו קלעהרען און ער האָט גאָר אין גאַנצען פערגעסען צו װאָס ער איז דאָ אריינגעקומען. ער האָט שוין יעצט קיין חשק ניט געהאַט אויסצופיהרען זיין ווילען. עס איז איהם גוט געווען צו קניען פאר איהר בעט, צו קוקען אין איהר שלאָנענדע איינגעשלומערטע ברוסט, צו פיהלען איהר אָטהעם און וואריסקייט און צו פאנטאַזירען וועגען דעם, אז זי זאָל זיין ווייב ווערען, זיין אמת איינציג ווייב. מיט מעהר פאָרזיכטיגקייט וי ער איז אריינגעקראָכען, איז ער פון איהר שטיבעל ארוױיסגעקראָכען,. נישט זי און נישט איהר פאָטער אויפ- צואוועקען, כדי זיי נישט צו דערשרעקען. די נאַכט איז מאָטקע שוין נישט געשלאָפען רוהיג. ניט די נאַכט און ניט די אַנדערע נעכט. ער האָט געקלעהרט וועגען דעם, וי אזוי זיין פאנטאַזיע ואַהר צו מאַכען, אז חנה'לע זאָל זיין ווייב ווערען. ניט איינע פון די מיירלאך, וועלכע זיינען איהם שוין יעצט גאָר ניט אָנגעגאַנגען, נור זיין אמת ווייב, צו וועלכע ער זאָל אין בעט אריינקריכען, אָנצואווארימען זיך פון דעם קאַלטען, נאַסען נאַכט-װעג, ווען ער קומט פון יריד אהיים.... שלום אַש 209 האַנד און אריינקריכען צו איהר אין כעט אריין. אז ער אין אין שטי- בעל אריינגעקומען האָט איהם אַ ווארימקייט און א דומפּינקײט ארום- נענומען פון די שלאָפענדיגע אַטעמס װאָס האָבען זיך געהערט אין שטיבעל. דאָס הארץ האָט איהם אָנגעהויבען צו קלאַפּען, און ביי רעם קאַרנען שיין פון לעמפּעל האָט ער געזוכט חנה'לעס בעט. עס איז נע- ווען א שלאָף-באַנק. א קאַסטען וועלכער דיענט בייטאָג פאר א באַנק, בּיינאַכט פאר א בעט. דער קאַסטען איז געווען אויסגעבעט מיט קי- שענס, אלע פעדערען פאר חנה'לעס אויסשטייער, געשליסענע און נישט געשליסענע, זיינען אויסגעלעגען אין קאַסטען. צווישען רי קישענס איז געלענען חנה'לע, נעבען איהר, איהר יונגער פינף יעהרינער ברו- דערי?, וועלכער האָט זיך װי א קינר צונעפּיעשטשעט צו די שוועס- טער'ס נאַקעטע יונגע ברוסט. מאָטקע איז פערכאַפּט געװאָרען פון בילד. ער האָט נישט אויסנעלאָשען דאָס לעמפּעל, נור קניענדיג פאר'ן בעט האָט ער זיך אייננגעקוקט אין חנה'עס שלאָפענדע געזיכט. ער האָט געהערט איהר אַטעהעמען װאָס האָט זיך געטראָגען פון איהרע נאָז- לעכער און אָפענעם מויל, און געפיהלט די ווארימקייט װאָפ האָט גע- שלאָנען פון איהר צו-ווארימטען קערפּער. די שווארצע קודלעס האָאָר וועלכע האָבען זיך איצט צופּלאַשעט און געווען בעזייט פיט פעדערען, זיינען געלעגען ארום איהר פּנים, פּערשפּרײיט איבער איהרע נאַקעטע אין איינעם מיט דעם שלאָנען פון איהר ברוסט. די ברוסטען צוזאמענ- געקנייטשט, װוי זי װאָלט וועמען ארומהאַלזען, איז זי געלעגען מיט איהרע יונגע הענד ארומגענומען איהר קליין ברודעריל. די אויגען האָט זי געהאַט פערמאַכטע, נור אונטער די פערמאַכטע הייטלעך האָט זיך ארויסגעזעהען בולט דאָס אויג, און די שווארצע שטייפע הערלעך פון די הייטלעך האָבען זיך פּערשלאָסען, װוי פערמאַכטע פליעגעלעך פון פיינעלעך, און אָבנעהיט דאָס אויג, און ארום איהרע ליפּען איז נעלע- גען אױיסגענאָסען יענער חך-עווריגער שמייכעלע װאָס האָט מאָטקע'ן ;דרך ארץ" געלעהרענט, װאָס האָט מאָטקע'ן געמאַכט הילפלאָז, און וי א קינר איהם נעמאַכט יערעס מאָל ווען ער האָט געװאַגט צוצוגעהן צו איהר און צו רעדען מיט איהר. מאָטקע האָט געקניעט פאר'ן בעט, האָט בעטראַכט חנה'לען, געהערט און געפיהלט איהר ווארימקייט און איהר אַטהעם און געזונרקייט װאָס האָט געשלאָגען פון איהר בעט 208 מאָט קע נגנב ירה שי ר יע ,וי ,יט א א א הינטער דער אלקער זיינען געווען צוויי פינסטערע שטובען, איינס פוּן זיי האָט נישט געהאַט קיין פענסטער נור אן אָפענע טהיר אין א צוויי- טע שטוב װאָס האָט יאָ נעהאַט פענסטער. מאָטקע האָט געוואוסט, אז אין יענע שטוב אָהן פענסטער שלאָפט חנה'לע און צו איהר זיך אריינ- צו'גנב'ענען מוז ער אדורך די ערשטע שטוב מיט'ן פענסטער, אין וועלכען עס שלאָפט דער ?קאפע-מאכער", דאָס הייסט דער בעל-הבית פון קאפע-הויז מיט די אידענע. נור ער האָט זיך פאר דעם איך נישט געשראָקען. ער האָט זיך פּערלאָזט אויף זיין געשיקטקייט און פּראַקטיק. א גאַנצען טאָג און א נאַנצען אָבענד און נאַכט, אין וועלכע ער האָט בעשטימט דאָס זיינינע אויסצופיהרען, האָט ער זיך נישט נע- װאָלט בעגעגענען מיט חנה'לען און ניט קוקען איהר אין די אויגען אריין. שפּעט אין דער נאַכט, ווען די ,מיידלאך" זיינען שוין פערשוואונדען פון דער נאַס, און נור אין דעם קאפע-הויז האַלטען זיך אויף די לעצטע געסט -- האָט ער זיך געוויזען. אין ,קאפע ווארשאווסקי" איז שוין טונקעל נעווען,. די בעל-הבית'טע איז אַ שאָד געווען נייע צװאַנציג קאָפּעקען אריינצואווארפען אין דעם גאז-אויטאַמאַט, און די לאָמפּען האָבען זיך טאַקע געברענט מיט דעם אויסנעהענדען ליכט, פון די לעצטע כחות. אין א וינקעל זיינען געזעסען א פֹּאֶר מיידלאך װאָס עס האָט זיי ניט געלונגען צו פריגען קיין געסט ,אויף א גאַנצע נאַכט" --- און אויסגערעדט זיך די הערצער. אין הויז זיינען שוין אלע געשלאָ- פען. מאָטקע איז אריין אין קיך. זי איז פּערשפּאַרט געווען מיט א ברעט. ער האָט קונציג דאָס ברעט אונטערגעהויבען, עס זאָל ניט פא- לען און אָנמאַכען א גערודער,. אויף אלע פיער, בעלויכטען נור מיט דעם קאַרגען נאַכט-לעמפּעל װאָס האָט זיך געברענט אין :זנה'לעס. צי- מער, איז ער אדורך נעקראָכען די שטוב אין וועלכער דער בעל-הבית מיט די אידענע זיינען געשלאָפּען. פון דער טונקעלהייט האָט זיך פערנומען א הויך שנאָרכען פון פערשיעדענע ווינקלען, און שאָטענס זיינען נאָכגעקראָכען נאָך מאָטקען, וועלכער האָט זיך װוי א קאַטץ גע- גליטשט אין חנה'לעס שטוב אריין. אין חנה'לעס שטוב האָט א לעמ- פּעל געברענט. די ערשטע זאך האָט ער געקלעהרט אויסצוגעפינען, אין וועלכען בעט הנה'לע ליעגט. דערנאָך דאָס לעמפּעל אויסצולעשען, צוצוקריכען צו חנה'לעס בעט, דאָס מויל איהר פערשטעלען מיט די = = = שלום אַשׁ 6 מאַטקע זוי? זיך אַנװאַרימען. מאָטקע האָט ניט געוואוסט װאָס מיט זיך צו טהאָן,. װאָס א טאָג איז איהם חנה'לע מעהר געפעלען און ער האָט זיך איינגעליעבט אין איהר, און ער האָט ניט געוואוסט וי אזוי צו רעדען צו איהר. דער יונג וועלכער האָט געהערשט איבער פיער לעבענס אין ווארשא, װאָס איז געװואָהנט געווען צו בעפעהלען און מען זאָל איהם פאָלגען, און װאָס גאָרנישט האָט עקזעסטירט זיין ווילען צוריקצוהאַלטען, נישט קיין גאָט, נישט קיין געזעץ און נישט קיין געוויסען --- דער יונג אין הילפלאָז געװאָרען און װי א קינד זיך בענומען, ווען ער האָט זיך בע- נגענענט מיט דער קליין חן-עוודיגער מיידע?, װאָס האָט צוויי לאַנגע שווארצע צעפּ און אוינען װאָס קוקען דרייסט אֶָהן שרעק אין יענעמס פּנים אריין, און װאָס האַלט זיך פון דערווייטענס פון אלֶע ,געסט" פון דעם קאַפע-הויז, טהוט איהר ארבייט װוי א פליכט, און ,געהט זיך איהר וועגס". און נאָךְ איינס. דער יונג איז פערשעהמט געװאָרען אין איהר געגענווארט. צייט ער האָט גערעדט מיט איהר שבת ביים ביכעל לעזען, קען ער איהר גלייך אין פּנים נישט קוקען, אז ער זאָל זיך ניט שעהמען... ער האָט זיך פיעל מאָל פאָרווירפע געמאכט, אז ער איז אַ ,פרייער" װאָס ווערט פּערכאַפּט פון אַ ליאַדע מיידעל און עס פּאַסט נישט פאר א יונג א ,קאַדעט", ער זאָל זיך לאָזען פיהרען פון א נאַרישע ,קאַפע-מיידעל", פון א ?פריטץ", אַ גאָר נישט, און כדי זיף אליין איינמאָל פאר אלע מאָל צו ווייזען ווער מאָטקע איז, און מיט מאָטקען שפּיעלט מען זיך נישט, האָט ער בעשטימט, זיך אריינצו'גנב'- ענען צו איהר ביינאכט אין שטוב און ,פערטיג" זי מאַכען.. פאר נאָר נישט, נור נלאַט אזוי, וויי? ער וויל אזוי, און לאָז איהם ווער פּרואווען עפּעס טהאָן. ער האָט שוין נגאנץ נוט אויסנעשפּירט דאָס אָרט וואו זי שלאָפט. 208 מ אס נשט ונב שלמה'לע האָט אויסגעמידען זיין בליק און איהם ניט געװאָלט זעהן. מאָטקע האָט ניט לאַנג פערבראכט אין נאַרטען,. ער האָט גע- פיהרט זיינע כלות אין אידישען טהעאַטער אויף קאראווע גאס. דער יונג װאָס פערקויפט בילעטען אין דער קאַסע האָט קאַנאַריק'ען נוט נעקענט. איבערהויפּט איז מאָטקע געווען אן אָנגעלענטער גאַסט אין אידישען טהעאַטער. ער האָט בעצאָהלט מיט רובעלס פאר בילעטען פאר זיך מיט זיינע כלות, װאָס מען איז עס גאָרניט נעוואהנט געווען אין אידישען טהעאַטער,. דער װויצע-דירעקטאָר, א דיקער יונג, מיט אַ פּאָאר שווארצע צייהן און א גאָלדענע הארפע אין דעם לאץ פון זיין | ראָק איז איהם אַנטקענען געלאָפען און אלע אָנגעשטעלטע זיינען איהם | אַנטקעגען געלאָפען און אָנגעוויזען איהם די פּלעצער און גערעדט צו ! איהם פּויליש ,פּראָשע פּאַנאַ". אין אידישען טהעאטער האָט מען גע- שפּיעלט אַ שטיק, װאָס מען האָט א סך געזונגען און איננלאך האָבען | קדיש געזאָגט. מאָטקע'ס כלות האָבען דערביי געוויינט און געווישט זיך די טרעהרען מיט די זיידענע טיכלאך פון די אָנגעפּױדערטע באַ- | קען. מאָטקע איז ארויס אין בופעט און געקויפט זיינע כלות טשאָקאָ | יאַדס, און געהייסען געבען א יונג פון טהעאַטער, אן אַקטיאָר, אָדער | א װיצע-דירעקטאָר, א טרונק בראנפען ביים בופעט, אוועקגעזעצט זיך | ערנסט און צונעהערט זיך צו די ליעדלאך װאָס זיינען איהם זעהר געפעלען. נור אם מעהרסטען איז איהם געפעלען דער קאָמיקער און די | אינגלאך װאָס האָבען קדיש געזאָגט. ער האָט זי געהייסען ארויפשיקען | אויף דער ביהנע טשאָקאָלאַד. און די מיידלאך זיינען גליקליך געווען. אלעס איז זיי געפעלען | און האָבען איינגעליבט זיך אין אלע אקטיאָרען. אַ גאַנצע וואָך האָבען זיי ! געזונגען די ליעדלאך װאָס זיי האָבען געהערט אין טהעאַטער, דער- צעהלט צו אַנדערע מיידלאך און דעם קראנקען פּאַפּיראָסניק'ס ווייב, ! און חנה'לען, װוי די אינגלאך האָבען קדיש געזאָגט נאָך זייער געשטאָר- | בענע מוטער, און וי דאָס קינד האָט די הענטלאך אויסגעשטרעקט, און זיי האָבען געווארט מיט אונגעדולד אויפ'ן צווייטען שבת, ווען מאָטקע ! װועט זיי נאָךְ אַמאָל פיהרען אין טהעאַטער. אָבער מאָטקע איז טפּעס װאָס מיט זיך ניט צופריעדען געווען, צייט ער האָט זיך שבת בעגעגענט מיט חנה'לען. שלום אַש 269 מיט אַלע מיידלאך שפּאַציערען. ‏ עס איז ניט שעהן, זאָגט ער, מיט פיער, נור מיט צוויי און צוויי. אז ער האָט זיך שוין נעהאַט אָנגעטהאָן, האָט ער איבערגעקוקט דרי מיידלאך, און צום ערשטען מאָל עפּעס איז איהם ניט געפעלען וי זיי געהען אָנגעטהאָן, געהייסען אַראָפּרייסען די וגרויסע פעדערען פון די קאַפּעליושען. די מיידלאך האָבען איהם אָנ- געקוקט װוי משוגע. נור פערפאלען. ער האָט געהייסען. ער האָט זיי געפיהרט, ניט װוי תמיד, פיער אין איין שערענגע, נאָר צוויי און צוויי, וי גענז, אין זאקסישען גארטען אריין. די ,אָװויצאָווע אלעע" אין גאָרטען איז פול געווען מיט שפּאַציערענדע. יוננען און מוידען פיעל אויף אלע בענק, צווישען די בוימער און אויפ'ן ברייטען וועג. מאָטקע איז פארביי מיט זיינע כלות. די מיידלאך זיינען געווען שטאָלץ, גרויס ביי זיך װאָס מאָטקע פיהרט זיי. מאָטקע האָט געהאַלטען די הענד אין די הויזען קעשענעס, דעם הוט פּערװואָרפען אן א זייט און נגעבויגען דעם בליק צו דר'ערד. פון דער אָפּענער װועסט האָט זיך ארויסגעריסען דאָס ווייסע געפּרעסטע העמד, װאָס די מוידען האָבען עס אזוי שטייף אויסגעפּרעסט װווי א ברע- טעל. קיין קראגען האָט ער ניט געטראָגען, דערפאר א רויטען, שמאָ- לען, לאַנגען קראַװאַט, װאָס א מויד האָט איהם אויסגענעהט פון א רויטען באַנד, און זיינע גלענצענדיגע חאָליאַװעס האָבען געפינקעלט פון דערווייטענס. דער עולם האָט איהם געקענט און איין יונג האָט געשטופּט דעם צווייטען : ?זעהט, זעהט, קאַנאַריק געהט מיט זיינע כלות !" די מיידלאַך האָבען געוואוסט, אז מען קוקט זיי נאָך און זיי זיי- נען שטאָלץ געווען דארויף. אויפ'ן שפּאַציער האָט ער זיך אָנגעטראָפען מיט שלמה'לע שלאָ- פען-העקער. יענער איז אויך געגאנגען מיט זיינע כלות, נאָר קאַנאַריק'ס כלות זיינען געגאַנגען שעהנער אָנגעטהאָן און זיינען געווען שטאָלצער, און יענע מיידלאך האָבען זיי מקנא געווען, וויי? זיי האָבען נעוואוסט, אַז קאַנאַריק פיהרט זיינע נקבות אין טהעאַטער און שלמה'לע שלאָסען- העקער זשאַלעװעט א נראָשען, זאמעלט זיך א פערמענענס חתונה צו האָבען. די יונגען האָבען זיך אָנגעקוקט. מאָטקע האָט אויפגעהויבען די אויגען און געקוקט אויף שלמה'לען מיט אַ שפּאָטישען געלעכטעריל, און 264 פמצאטלע ונב דורך דעם איז איהר אזא וואונדער געווען, װאָס מאָטקע האָט זיך פּלוצ- לונג אָבנעשטעלט און ארייננגעקוקט זיך אין איהר לעזען, װאָס ער האָט עס קיינמאָל ניט געטהאָן. דאָס מיידעל האָט איהם אָנגעקוקט, אָבגעענטפערט : -- א ביכעל. --- און האָט ווייטער געלעזען. מאָטקע איז ווייטער נעשטאַנען און געפרעגט : --- װאָס פאר א ביכעל, א מעשה ? -- יא, א מעשה, דאָ האָבען זי, זעהען זי --- האָט איהם ראָס מיידעל געשטעקט דאָס ביכעל? אין האַנד אריין. מאָטקע האָט געהאַלטען דאָס ביכעל אין האַנד קאַפּױער, רויט געװאָרען, וי א חתן-בחור און געזאָגט מיט א פארשעהמטען שמייכעל : -- איך קען נישט לעזען. עפּעס א שעהנע מעשה ? -- יא, א שעהנע מעשה, יאָסעלע --- הייסט זי. -- װאָס פאר א מעשה ? -- א מעשה מיט א יתום, װוי ער האָט ניט געהאָט קיין טאַטען, קיין מאַמען און זיך ארומגעװואַלגערט ביי פרעמדע מענשען און מען האָט איהם געשלאָגען אויך, --- האָט דאָס מיידעל געזאָגט און א טרעהר האָט געגעבען א בליץ אין איהר אוינ אויף דעם העלד פון דער מעשה װאָס זי האָט געלעזען. מאָטקע האָט זיך א מינוט פערקלעהרט. דאָס פּנים זיינס איז נע- װאָרען אונשולדיג װוי ביי א קינד און די אויגען ריין, און ער האָט אֶבַ- נעענטפערט מיט א פערלעגען שמייכעלע : --- אוי, איז עס דאָךְ אַ שעהנע מעשה, איך װאָלט זי געװאָלט הערען. --- איך װועל זי איהן אַמאָל פערצעהלען. --- זי וועלען זי מיר פערצעהלען ? -- יא -- שאָקעלט דאָס מיידעל מיט'ן קאָפּ. --- גוט, --- חנה'לע, חנה'לע ! קום נאָר אריין ! --- האָט די מאַמע גערופען פון די וואָהן-שטוב, מורא האָבענדיג פאר מאָטקע'ן. מאָטקע איז אוועק צו די מיידלאך. ער איז ניט נוט געווען דעם היינטיגען שבת צו זיי עס איז איהם ניט נעפעלען דאָס העמד װאָס זיי האָבען איהם אױיסנעפּרעסט, און דערנאָך האָט ער ניט נגעװאָלט נגעהן בע ע ‏ עב טע עדי דע ר ר ע רער ערע רעיינ = ,יי -+ וא אוויי יי ה-י ש:סו ם' ט' ש 203 געזירט. מאָטקע האָט אריינגעקוקט אין פינסטערן אַלקעריל און האָט בעמערקט חנה'לע איז געזעסען ביים פענסטער און האָט געלעזען א ביכעל. זי האָט זיך שטאַרק פערוואונדערט װאָס קאַנאַריק טהוט יעצט, אין אזא צייט, אין קאפע הויז, ווען קיינער איז ניטאָ, נאָר זי האָט זיך ניט געמאַכט זעהען קאַנאַריק'ען און ווייטער געלעזען אין איהר ביכעל. מאָטקע האָט זיך געדרעהט אין אלקעריל, אריינגעקוקט אין קאפע הויז, װוי ער װאָלט וועמען געזוכט. דאָס מיידע? האָט איהם ניט גע- פרענט װאָס ער וויל,. ער איז געווען א היימשיער. און ער האָט געקענט אייינקומען ווען ער האָט געװאָלט. טאָטקע האָט זיך אוטגעקוקט: די בעל הבית'טע איז ניטאָ. די בע? הבית'טע מיט דעם בעל הבית זיינען געשלאָטשען אין דעט שטיבעפ, די ברידערלאך זיינען אויך ניט געווען, נור חנה'לע אליין איז נעזעסען און געלעזען. דער יונג האָט זיך געמאַכט האַרץ, אויסגעהוסט זיך און נעמאַכט א טריט צום סיידעל, אוועקגעשטעלט זיך פון דערווייטענס און גע- זאָנט מיט א פערשעהמטע מינע : --- װאָס לעזען זי, חנה'לע ? א ביכעל? דאָס מיידע? איז נישט געוועהנט געווען, אז ער פון די יונגען זאָל זיך ווענדען צו איהר מיט אַנדערע זאכען א חוץ צו דערלאנגען טהעע אָדער נעהמען בעצאָהלט. און געװואָהנט איז זי געווען, אז אלע, סיי די יוננען, און סיי די מיידלאך, זאָלען זיך פּערהאַלטען צו איהר אַנשטענדיג. אין די בעל הבית'טעס געגענווארט האָבען זיי זיך ניט נעשעהמט צו רעדען די אויסגעלאַסענסטע רייד, אָבער ווען הנה'לע איז אריינגעקומען און די מיירלאך האָבען גערעדט די מיאוס'טע רייד, האָבען זיי באַלְד איבערנעהאַקט און געזאָגט איינע צו די אַנדערע: ?שא, א מיידעל איז דאָ..." זי האָט געוואוסט די פּרנסה, מיט וועלכע די מיידלאך פאַרנעהמען זיך, נאָר זי איז שוין אזוי צוגעוועהנט געוואָ- רען דערצו אז עס האָט אויף איהר קיין בעזונדער איינדרוק ניט נע- מאַכט. עס האָט ניט נעװועקט איהר מיירעלשע פאַנטאַזיע, און ניט נגעבראכט, אז זי זאָל וועגען עפּעס נאָכקלעהרען. זי האָט נעהאַלטען די מיידלאך פון די ,הייזלאך", װי אלע שכנים, פאר פאונגליקליכע", נאָר װאָס זאָל מען טהאָן ? קיינעמס פּרנסה קומט ניט אֶהן גרינג. און זי האָט זיך בעצוינען צו זיי איינפאך וי צו אלע אַנדערע מענשען. 202 מאטקע הניב יה יי ר יע יאר וי יו אש טץ או ‏ שאר ור יי יי מיט אַן אָרענטליכען מענשען, און זי האָט געהאַלטען אין איין זאמ- לען וועש אויף א אויסשטייער. זי האָט דאָס געהאט א בעזונדערע ליע- בע צו דעם פּאפּיראָסניק, צו זיין פאמיליע, און אז עס איז געקומען שבת, האָט זי ליעב געהאָט צו הערען וי ער לייענט פּרק, עס האָט זי דער- מאָהנט אן פאָטער אין דער היים, און אפשר אן איהר אייגענעם לעבען, װאָס האָט איהר טהיילמאָל אויפגעשיינט פאַר די אויגען װי א חלום.... דערוויי? האָבען זיך אלע מאָטקע'ס נקבות פערזאמעלט אָנגע- טאָנענערהייד ביי דער , שפּאַנערין" און געווארט אויף מאָטקע'ן. עס זיינען געווען פיער מיירלאך: די שפּאנערין און נאָך דריי װאָס מאָטקע האָט זיך ,ערװואָרבען" און געהאַלטען זיי אין פערשיע- דענע הייזלאך אין דער שכנה'שאַפט ארום. זיי זיינען אלע אריינגע- קומען צו די ,שפּאַנערין", ווייל זיי האָבען געוואוסט, אז מאָטקע האַלט די , שפּאַנערין" פאר זיין הױיפּט נקבה, און זי איז מעהר מיוחסת פאר זיי אלעמען, ווייל זי געהט נישט אויף דער גאס, נאָר אין האָטעלען, און מאָטקע קויפט איהר שעהנערע אנצונען װוי אלע אַנדערע. עס איז שוין געווען שפּעט און מאָטקע איז נאָך נישט געווען. שלמה'לע שלאָסענ-העקער איז שוין ראָ געווען, און האָט צוזאַמענגע- נומען זיינע מיידלאך: די נאָסטענינערין, די ,יאטילע" און די , בלאָנ- דע ראָזע". (די ,,לאָוויטשערין" האָט נישט געװאָלט נעהן. זי איז אי- בערגעבליעבען ביים פּאפּיראָסניק און איינגעהערט זיך װי ער זאָגט פּרק מיט דעם גמרא נגון)., די מיידלאך, מאָטקעס כלות האָבען אונגע- דולדיג ארויף און אראָב געדרעהט זיך, געקוקט פון די פענסטער, פון די שטינען און אָנגעגרייט איהם די העמד, דעם אנצוג, די שטיוועל, דעם קראוואט, אָבער מאָטקע געהט ניט. די ,שפּאַנערין" האָט אויס- געטהאָן דעם הוט מיט די רויטע רויזען, און האָט זיך געשװואָרען אפילו אז ער זאָל צוזעצט ווערען, װעט זי אויך שוין ניט געהן מיט איהם שפּאַציערען. --- וועסט דיך לאָזען איבערבעטען. אז ער װועט דיך בעטען, וועסט געהן --- האָבען די אַנדערע מיידלאך געזאָגט, ניט אֶהן קנאה, װאָס זי איז די ,נעליעבטסטע". דערווייל איז מאָטקע אריינגעקומען אין קאפע הויז. אין קאפע הויז איז קיינער איצט נישט געווען, און איינמאל פאר א גאנצע ואָך האָט דער סאַמאָװאַר װאָס איז געווען איינגעמויערט אין א קעסעל נישט אלב אש 261 קייט, האָבען זיי אונטערגעהאַלטען זיין האַנדעל מיט די געזיימע פּא- פּיראָסען און פערקויפט צו די געסט װאָס זייִנען געקומען צו זיי. די טובות האָבען נעפיהרט צו פריינדשאַפט, נישט קוקענדיג אויף די פּראָ- פעסיע װאָס זיי פערנעהמען. איברינענס ביים פּאַפּיראָסניק אין שטוב האָט מען גאָר געהאַט פערגעסען מיט װאָס די מיירלאך פערנעהמען זיך. זיי האָבען זיך אויפנעפיהרט װי נוטע שכנ'טעס און וי אַנדערע נע- וועהנליכע מענשען. און דער פּאַפּיראָסניק איז מיט דער צייט דערצו אזוי געוואָהנט געװאָרען, אז ער האָט אויך פערגעסען, אז רי מיידלאך זיינען ,טמאות". אָפּטמאָל האָט ער בעשטימט צו וועקסלען די וואָה- נונג, כדי פּטור צו ווערען פון די שכנות'שאַפט. נאָר קיין געלד איז נישט נעווען אויף איבערצוציהען זיך. קיין אַנדער וװאָהנונג האָט זיך נישט נעמאַכט, און מען איז שוין פּשוט געווען צונעוועהנט צו די טובות.... נאָר שבת האָט עס איהם פּערדראָסען מעהר װווי אן אנדערס מאָל, ווען ער זאָגט פּרק, קומען זיי, די ,טמאות", אריין. האָט ער זיך פער- דרעהט, און אייננעטונקט זיך אין סדור און נעזאָנגט מיט אַ זינגענדינען ננון. ,על שלשה דברים העולם עומד", אויף דריי זאַכען שטעהט די וועלט.... און די מיידלאך האָבען זיך צונעהערט צו דעם בעקאַנטען היימי- שען ננון און האָבען זיך נוט געפיהלט וי אין דער היים. אם מעהרסטען האָט די ,לאָוויטשערין" שבת נאָכמיטאַג ליעב נע- האַט צו פערברעננען ביים פּאפּיראָסניק. זי איז געווען א פרומע טאָכ- טער פון דער היים. איהר פאָטער איזן נאֶךְ ביז היינט אַ מלמר אין לאָוויטש. זי האָט זיך געהאַט פערליעכט אין א פריזירער, דער פאָטער האָט זי דוקא נגעװאָלט חתונה מאַכען עפּעס דאָרט פאר א אויסגעווייק- טען אָרים בחור פון בית-המדרש. פערדיענט האָט זי געלר פאר זיך, א זאָקען-מאַכערין נגעווען. האָט זי דער פריזירער געהאַט אָנגערעדט און זי איז אַנטיאָפען מיט איהם קיין לאָדז,. דאָרטען האָט ער זי ער- נעץ וואו ארייננענעבען, פון וואנען זי איז דאָ אַהער געקומען אין ,היי- זעל". היינט בעדויערט זי שוין נישט און נישט זי פרעהט ויך. יעדער האָט זיין אונגליק, און קיינעם קומט נישט אָן די פּרנסה גױיננג. נאָר זי האָט נעהאָפט אַמאָל נאָך פון דאנען ארויסצוקומען און חתונה האָבען 200 מאַש קע נעוה טער און דאָס האַרץ זיך דערכאַפּט מיט שאָלעכץ פון א פּאָמעראנץ. רי קינדערלאך פערשמוצט די פּנימ'לאך און די נעזלאך מיט דעם שבת'- דינגען עסען אין די נייע שבת'דיגע קאַשקעטלאך זיינען געזײסען אויף דער ערד און האָבען זיך געשפּיעלט אין ביינדעלאך, און מלך פַּאפּיראָם- ניק, וועלכער איז אליין געווען אַמאָל א חסיד'ישער יונגערמאַן, נאָר היינט פאַריאָגט א גאַנצע וואָךְ אין פּרנסה, האָט שבת זיך אָבגערוהט, געזעסען אין די גאַטקעס און האָט געזאָגט פּרק. די מיידלאך זיינען אריינגעקומען אָנגעטהאָן אין בלויע קארטען- קליידלאך מיט אַטלעסנע אונטערפאלדען, און געוויזען דאָס קראנקע ווייבעל די העטס מיט די פיעלע פעדערען און בלומען, רי נייע קאַמאַ- שען, און געבעטען אויף זיך מבינות זאָגען. דאָס קראנקע ווייבעל האָט דערפון הנאה געהאַט. אליין נאָר נישט געהאט װאָס אָנצוטהאָן און איז שוין ניט געווען אין דרויסען זייט יאָהרען, האָט זי גרויס הנאה נע- האָט צו רעדען פון מאָדעס, אין וועלכע זי איז אַמאָל מיידעלווייז גע- ווען א גרויסע בריה'טע, מבינות געזאָגט, אז דאָס שטעהט ניט נוט, און די קאָלירען פּאסען נישט און אליין זיך נישט געשעהמט אֶנצופּרובירען די העטס אויף איהר שבת'דיגען שייטע? און נעל פּנים און געטראכט ביי זיך מיט קנאה : וען זי האָט אזוינס אֶנצוטהאָן, װאָלט זי נאָך היינט געווען א שעהן ווייבעל און װאָלט אין גאס ארויס שפּאצירען כאָטש קראנקערהייד. --- די פאלדען זיינען דאָך צו ברייט, רייזעלע, זאָנט זי צו א מיידע?, וועלענדיג כאָטש אַ שטאָך געבען יענע װואָס זי איז צו דין. -- אָ, היינט טראָגט מען אזוי. אלע פּאַניעס אויף די מאַרשאַל- קאָווסקי גאס טראָגען אזעלכע. דער איד, מלך פּאַפּיראָסניק איז בייז געווען װאָס די ,טמאות", די מיידלאך פון די הייזלעך פערקעהרען ביי איהם אין שטוב און זיין ווייב האַלט זיך אונטער מיט זיי. אָבער ער האָט זיך גאָר נישט גע- קענעט העלפען. ער האָט געװואָהנט מיט זיי אין שכנות, הויז ביי הויז, און די מיידלאך האָט עס געצויגען צו איהם אין שטוב אריין וואו זי קענען אריינקומען אלס שכנות און פריינד. עס איז נישט געווען פאר זיי די טהיר צו פערמאַכען. און אָפט מאָל האָט מען פון זיי אַ טובה געהאַט. א חוץ װאָס זיי האָבען די קינדער געטהיילט צווייערס אָדער געקויפט געבעקס און פלעגען דאָס ווייבעל? העלפען אין בעלי-הבתיש- ש 5ו ם א ש 299 5 װי מען בגדיענט מאמקע'ן. יעדען שבת איז מאָטקע װוי דער מנהג איז געווען ארויסגענאַנגען שפּאַציערען מיט זיינע ,נקבות" איבער'ן שטאָרט, געפיהרט זיי אין זאַקסישען גארטען, אָדער אין אידישען טהעאַטער, ווען דאָס אידישע טהעאַטער האָט געשפּיעלט איינע פון די נוטע שטיקער, וואו קינדער האָבען געזונגען א סך ליעדלאך, און וואו מען האָט פיע? מאָל קדיש געזאָגט. דעם שבת וי יעדען אַנדערען, האָבען די מיידלאך, מאָטקע'ס נקבות, פאָרבערייטעט זיך צום שפּאַציער. ואָרום שבת ביי טאָג אין געווען דער פרעהליכסטער אדן פרייעסטער טאָג פון זייער לעבען, ווען זיי געהען אויס אויף דער ליכטינער װועלט, ניט געלד צו פערדיענען, נאָר פאר פערגעניגען, און טהוען זיך אָן נישט צוליעב פּרנסה נאָר פאר זיך און נוטע פריינד. אין רויטען וועלפיל'ס ,הייזעל" איז פון דער פריה אָן שבת געווען א גרויסע בעווענגונג. די מיידלאך האָבען זיך פארבערייטעט צום שפּאַ- ציער, זיי האָבען געפּרעסט די בלוזקעס, אויסגעזוכט זיך די שעהנסטע קליידער און בעראַטהען זיך איינע מיט די אַנדערע װאָס אָנצוטהאָן. נאָר מעהרסטענס האָבען די מיידלאך פאָרבערייט מאָטקע'ן צום שפּאַ- ציער. איינע האָט איהם א העמד אױיסגעפּרעסט, די צווייטע האָט איהם די הויזען אױיסגעפּרעסט. אן אנדערע די סאמעטענע וועסט גערייניגט, און נאָר אַן אַנדערע די שטיוועל? איהם אָפּגעפּוצט, װאָרום װאָס שעה- נער און עלעגאַנטנער מאָטקע איז גענאַנגען אָנגעטהאָן ווען ער איז מיט זיי ארויס אויפ'ן שפּאַציער, אלס בככבור'ער איז עס געווען פיר זיי, אלס שטאָלצער האָבען זיי זיך געפיהלט. אז די מיידלאך זיינען שוין געווען אָננעטהאָן, זיינען זיי אריין צו די קראַנקע פּאַפּיראָסען-מאַכערין, אז זי זאָל זיי בעקוקען און מבינות זאָגען. די פּאפּיראָסען-מאַכערין איז וי תמיד געזעסען ביים פענס- 298 סמ אפטקע ננפ שכת'דיגע האָר. האָט געזעהן די צוויי שװואַרצע צעפּ װאָס פלעכטען זיך אראָב איבער איהר רוקען און די שרעק און די ריינקייט אין איהרע אויגען. לאַנג קוקען אויף איהר האָט ער ניט געקענט. ער האָט דעם בליק געבויגען צו דר'ערד, א גוטער שמייכע? האָט זִיךְ צוגאָסען איבער זיין מויל און ואָנצעס, געקראַצט זיך מיט אַ האַנד אונטער אן אוער און זיך אָנגערופען צו די ,דראָטען-נעהערין" : --- קום, נינא. גענומען די דראָטען-געהערין און געװאָרפען א פעראכטענדען בליק אויף שלמה'לען און געברומט אונטער'ן נאָו : --- כאַפּט איהם די שווארצע יאָהר. און איז ארויס פון קאפע-הויז. אלע האָבען זיך פערוואונדערט פארװאָס קאַנאַריק האָט דאָס גע- טהאָן, ש לום אַש 287 צוויי געשטאנען איינער גענען אַנדערען און געקוקט אין די אויגען אריין, װוי צוויי טיגערס, איירער זיי ווארפען זיך איינער אויפ'ן אַנדע- רען. אין קאַפע הויז איז נעווען שטיל, אז מען האָט געהערט די פליע- נען זשומען ארום די קעז-קיכלאַךּ. די יוננען זיינען אלע געבליעבען זיצען אויף זייערע ערטער, מורא געהאַט זיך אריינצומישע;, נאָר די ,לאָוויטשערין" האָט זיך ארויסנעכאפּט פון טישעל און נעגעבען אַ נעשריי אויף דער בע?-הבית'טע : פקומט אריין, זעהט װאָס דאָ טהוט זיך!" דער בעל הבית פון קאפע הויז, א הויכער, שמאָלער אידעל, װאָס האָט ערנעץ-וואו נעהאַט נאָך א נעהיים געשעפטעל, די בעל-הבית'טע די ווארשאווער אידישע דיקע ווירטהין און חנה'לע, אלע שבת'דיג אָנגעטהאָן, זיינען נעבליעבען שטעהען אויף דער שוועל פון דער קאפע. זיי האָכען נעזעהען װוי די צוויי יונגען שטעהען איינער געגען דעם אַנדערען און קוקען זיך אין די אוינען, און אן עלעקטרישער שטראָם ציהט זיך צווישען זייערע אוינען װוי א פייער. קיינער האָט ניט נע- וואנט צוצונעהן צו זיי ; יעדער האָט זיך אינסטינקטיוו אָבענרוקט און נעווארט אויף דעם שטורם, ווען ער װעט אויסברעכען. נאָר פּלוצלוננ האָט זיך חנה'לע, די אַכצעהן-יעהרינע מיידעל, מיט דעם גלאנצינען, פריש-אָבנעוואשענעם שווארצען קאָפּ האָר אויף שבת, ארייננעלאָזט זיך צווישען די צוויי, זי איז אויפנעװואַקסען ביי מאָטקע'ן, אויפגעהויבען די הענד און די אוינען צו איהם און נעזאָנט מיט איהר מיידעלשער שטימע, בעטענדינ זיך : -- קאַנאַריק, װאָס טהוען זיע ? מען װעט אונז דאָס געשעפט שליסינן. דער פּריסטאַוו דרעהט זיך אויף דער גאַס ; קאַנאַריק, איך בעט איה'ן ! אין איהר שטימע האָט זיך געהערט דאָס קלאפּען פון איהר האַרץ. אַלֶע האָבען מורא געהאַט פאר איהר, אז זי זאָל ניט פּאקען א קלאַפּ. די מוטער האָט נעשריען : ,חנה'לע, נעה אוועק, געדענק אין נאָט !" נאָר חנה'לע איז אַליץ געשטאַנען און געבעטען זיך: -- קאַנאַריק, טהוט דאָס ניט ! און פּלוצלונג האָט קאַנאַריק אוועקנענומען זיינע בליקען פון שלמה'לע שלשָסען-העקער, און נעווענדעט זיי אויף חנה'לעס געוואַשענע 256 מאַטפע צהנב --- װאָס טהוט איהר דאָ? װאָס געהט איהר ניט אין גאס ארויס ? -- אָט שוין, נאָר געװאָלט א גלעועל טהעע טרינקען -- רופט זיך אָן די ,גאסטענינערין", און הויבט זיך אויף. --- זיצען בלייבען ! -- האָט קאַנאַריק געגעבען מיט'ן פויסט אַ קלאַפּ אין טיש, א: די מויד און אפילו שלמה'לע זיינען בלייך צוריקנע- טרעטען אויף א טריט. די מויד האָט זִיך צוריקגעזעצט. --- װאָס איז דאָס ? בענקאַרט ! -- האָט זיך שלמה'לע געשטעלט איהם אין די אויגען אריין. קאַנאַריק האָט אָבער ניט געקוזט אויף איהם, נאָר געווענדעט זיך צו די מיידלאך : --- די קעפּ װעל איך צושפּאַלטען, ווער עס וװועט פון דאנען אוועק געהן ! דאָ זאָלט איהר זיצען, ביי מיר, ביים טיש ! איך װע? זעהן ווער עס וועט אייך יאָגען פון דאנען ! --- אזוי ? --- שרייט אויס שלמה'לע און אין זיינע אויגען איז נע- לעגען א כעס און אן אימה --- די מינוט ארויס אויפ'ן נאס ! רי מינוט אָדער איך צושפּאַלט די קעפּ ! די מוידען האָבען זיך מיט שרעק ארומגעקוקט, ניט געוואוסט וועמען צו פאָלגען ; זיי זיינען שוין געשטאַנען, נאָר קאַנאַריק'ס א בליק האָט זיי צוריק אַנידערגעזעצט. אַ מינוט האָבען אַלע געשוויעגען, נור שלמה'לע איז בלייך נעװאָ- רען. די נאָזדלעכער האָבען זיך איהם געעפענט און ער האָט די צייהן פון מוי? ארויסגעשטעקט און די אויגען האָבען איהם אָנגעהויבען אֶנ- צוצינדען זיך װוי א פייערי? און ער האָט געפּרואווט כאַפּען קאַנאַריק'ס בליק. אָבער קאַנאַריק האָט גאָר נישט געקוקט אויף איהם, וי ער װאָלט גאָר ניט געשטאַנען נעבען איהם. --- װאָס טרינקסטו ניט די קאפע ? -- ניט ער א שאר צו א גלאָן צו א מויד. -- דו ממזר איינער, -- האָט שלמה'לע זיך געגעבען א ריק אויף קאַנאַריק'ען. וי אַ שלאַנג איז קאַנאַריק פּלוצלונג אויפגעשפּרונגען און טיעף אריינגעקוקט שלמה'לען אין די אוינען. אזוי זיינען זיי ביידע א מינוט שלֿום אַשׂ 922 יי ר יי יע יע אנ טיה יע בי ...1 וע די געסט אין קאפע הויז זיינען נייגעריג געװאָרען וועגען סקאַנ- דאל?, װאָס דאָ װועט ארויסקומען. זיי זיינען נגעבליעבען זיצען אויףּ זייערע ערטער און פון דרויסען זיינען אַנדערע נעקומען, נייגעריג צו וויסען װאָס דער סוף וועט זיין. --- עסט, טרינקט ! -- האָט קאַנאַריק בעפוילען די מיידלאך. די מיידלאך זיינען אָבער געבליעבען זיצען מיט האַרץדקלאפּעניש און אָנ- נעהויבען זיך בעטען : : --- קאַנאַריק לעבען, װאָס װילסטו האָבען? לאָן אונז נעהן, שלמה'לע װועט דאָך אונז ממית'ן. --- האָט ניט קיין מורא, איך בין דאָ. לאָמיךְ זעהן, אז ער זאָל אייך װאַנען אָנריהרען ! דעם קאָפּ װועל איך איהם שפּאַלטען ! די מיידלאך האָבען זיך אינערליך געפרעהט אויף קאַנאַריק'ען. --- עסט, טרינקט, איך הייס --- האָט קאַנאַריק בעפוילען מיט די אויגען. די מיידלאך האָבען דאָס געטהאָן מיט אַנגסט און האַרץ-קלאפּעניש און געשווינגען אין ערווארטונג. באַלד איז אריינגעקומען שלמה'לע שלאָסען-העקער. ער איז שוין געווען אן עלטערער יונג, די געשטאַלט פון א איד אין די פערציגער, א ברייט-בייניגער, מיט א בויך, מיט א רויטען קארק. די נאָלדענע קייט האָט הויך געבאָמבעלט אויף זיין בויך פון זיינע שווערע טריט, נאָר דאָס פּנים, באָטש שוין פערעלטערט, מיער און אויסגעלאָשען, דאָךְ האָט עס נאָך געהאט אין זיך וואויל? איננלישע שפּורען, קורצע װאָנסעלאך און גרויסע ברעמען, מיט א פּאֶר גרויסע אָבנעשטאַנענע אויערען און ער האָט געװואָרפען א שרעק פון דערוויי- טענס. שטיל איז געװאָרען אין קאפע הויז ביי זיין אריינקומען, וי פאר אַ שטורם. די מיידלאך, די אלאָוויטשערין" און די ,נאַסטענינע- רין" האָבען זיך אייננגעקאָרטשעט און בעהאַלטען די פּנים'ער אין די נלעזער טהעע, אז זיי זאָלען איהם ניט זעהן. שלמה'לע שלאָסען-הע- קער, מיט איין האַנד אין די הויזעןדקעשענע און די אַנדערע פערלענט אויפ'ן רוקען, האָט נלייך נעשפּרײזט צו קאַנאַריק'ס טישעל, צוערשט זיך שטילשוויינענד ארומגעקוקט, וי ער װאָלט עפּעס געזוכט, און אז ער האָט ענדליך בעמערקט די צוויי נקבות זיינע, האָט ער געפרעגט מיט פערוואונדערוננ : 284 מאַטקפ ננב מוידען, אויב זיי פיהרען אהיים די געסט, אָדער זיי דרעהען זיך אין נאַָס. אז די מיידלאך האָבען איהם דערזעהען, האָבען זיי זיך נע- שראָקען פאר איהם װוי פאר א שפּיאָן, און אָנגעהויבען מיט חוצפּה צוּ שלעפּען געסט, ווייזענדיג אז זיי ארבייטען גוט. וי קאַנאַריק איז געזעסען מיט זיין ,שפּאַנקע" ביי א טישעל אין קאַפע הויז, און נעבען זיי איז אויך צוגעקומען די ,לאוויטשערין" מיט די ,גאַסטענינערין", איז אריינגעקומען יוסף'ל מאלפּע און מיט די כיט- רע אויגעלאך וי ביי א קאץ האָט ער זיך אומגעקוקט אין קאפע הויז און, דערזעהענדינ אז קאַנאַריק זיצט מיט שלמה'לע שלאָסען-העקער'ס נקבות, איז ער פערשוואונדען וי א ווינד. עס איז אייגענטליך געווען געגען דעם אָנגענומענעם געזעץ פון דער אונטערוועלט, אז א קאַדעט א נוטער ברודער זאָל זיצען מיט נקבות פון אן אנדערען. דאָס איז שוין געווען א סימן, אז יענער וויל די נקבות אָבשלאָגען און שאפען זיך ,אַ פּראָטענציע", די מיירלאך האָבען אָבער ניט בעמערקט, אז יוסף'? מאַלפּע האָט זיי נאָכגעשפּירט, און זיי זיינען ווייטער געזעסען. באַלד זיינען זיי געקומען אָנזאָגען דערפון אַנדערע מיידלאך, ווארום איינע האָט די אַנדערע אָבגעהיט. --- שרה'לע, געדענק אין גאָט ! די מאַלפּע איז דאָ געווען און האָט אייך געזעהן זיצען מיט קאַנאַריק'ען ! --- וועה איז מיר ! -- האָבען די מיידלאך אויסנעשריען ערשראָ- קענע, און געכאַפּט די טיכער אויפ'ן קאָפּ און געװאָלט פלינק ארויס, אין מאָטקע'ן האָט זיך ערוועקט דער ווילען צו הערשען און ווייזען ווער עס איז שטאַרקער, האָט ער אויסגעשריען : --- זיצען ! איך הייס זיצען ! די מיידלאך זיינען בלאס געװאָרען, ניט געוואוסט װאָס צו טהאָן. געװאָלט האָבען זיי בלייבען און אין האַרצען זיך געפרעהט, װאָס קאַ- נאריק געהט זיי איבערנעהמען אונטער זיין רשות, אז זיי זאָלען גע- הערען צו איהם, אָבער זיי האָבען מורא געהאַט פאר שלמה'לע שלאָסענ- העקער און פאר'ן סקאַנדאַל, װאָס וועט ארויסקומען, נאָר קאַנאַריק האָט בעפוילען מיט אזא שטרענגען טאָן זיצען, אז זיי זיינען זיצען געבליע- בען בלאס, טוידט און אין שרעק. --- גיט דאָ אהער קאפע, קעז-קיכלאך ! -- האָט קאַנאַויק כעפוי- לען. | | | ש5ום אַש 253 - אוּן דאָס מאָל איז אויך די ,לאָוויטשערין" און די גאסטענינעדין אריינ- נעקומען פון נאס אין קאפע הויז, און דערזעהענדיג קאַנאַריק'ען מיט די .שפּאַנקע", זיינען זיי צוגעפאלען צום טישעל און זיך געפרעהט מיט זיי די לאָװויטשערין און די גאסטענינערין האָבען אָבער געהערט צו שלמה'לע שלאָסענ-העקער. שלמה'לע שלאָסענ-העקער איז געוען אַ יונג, פאר וועלכען ס'האָט אַמאָל דער גאַנצער זשיבאָוו און אייזערנער טהויער געציטערט. פמען האָט דערצעהלט פון איהם נבורות, אז ער שלאָנט זיך מיט צעהן סטראַזשניקעס און ברעכט אויף שלעסער וי דורך א צויבער װאָרט. אָבער דאָס איז אלעס געווען אַמאָל, היינט לעבט שלמה'לע שלאָסענ-העקער מעהר מיט די לאָרבער-קראנצען פון זיין פערגאנגענהייט איידער מיט די געגענווארט. ער טרינקט צופיעל ביער, און פון דעם האָט ער געקראָגען א גרויסען בויך און איז געװאָרען שווער-פעלטיג, און גלאט אזוי איז ער שוין אלט געװאָרען. און זייט דער ,נייער שנעק, װאָס איז געקומען פון אלדע-שווארץ-יאָהר" (קאַנאַ- ריק) האָט איהם אזוי די באַקען אונטערגעהאַקט, דאַן, וען שלמה'לע שלאָסענ-העקער האָט איהם געװואָלט די .שפּאַנקע" אִסשלאָ- גען, און דער יונג איז אָפּנעלעגען א פּאָר װאָכען אין בעט -- האָט שלמה'לע שלאָסענ-דהעקער פערלאָרען פון זיין אוישטערליכען רוהם, און דער אויפנעהענדער שטערען איז געװאָרען קאַנאַריק-מאָטקע. נאָר דאָך שרעקט נאָךְ שלמה'לע שלאָסענ-העקער מיט זיין פערגאַנגענהייט, און חברה ווילען זיך נישט טשעפּען צו איהם. יעדער פון די גרויסע שטערען האָנען ארום זיך משרתים'לאך, שאלאטען שמשים רופט מען זיי, װי א קעניג זיינע פיניסטאָרען. קאַנאַריק האָט נאָךְּ נישט געהאַט זיינע, ער איז נאָךְּ געווען צו יונג, און נישט פּערשטאַנען די בעדייטונג פון די שאלאטען-שמשים, האָט ער זיי געיאָגט פון זיך. אָבער שלמה'לע שלאָסען-העקערס'ס רעכטע האַנד איז געווען יוסף'ל מאַלפּע. דאָס איז געווען א קליינער יונג, א הויקער, מיט א גרויסע, קרומע נאָז, וועלכער האָט געדיענט שלמה'לען אזוי געטריי װי א הונד, און איזן אין גאנצען געווען פערנומען מיט זיין רבין'ס לויב און שטאַרקײט. שלמה'לעס פּאַטריאָט" איז אין אָבענד ארומגענאַנגען איבער דעם טראָטואר פון די אלטע שטאָדט און האָט אַכטונג נענעבען אויף שלמה'לע שלאָסען-האַקער'ס נוס, אויף זיינע 282 פֿאָטֿקלע ננב אין טאַש ניט אַראָבלאָזען. דאָס היטען די גוי'ע קומט פאר עפענטליך. די נוי'ע ווייסט דערפון, די געסט ווייסען אויך דערפון, און אלע היטען זי, אז זי זאָל דעם פירער, אָדער זעקסער, װאָס זי נעהמט אב פאר א גלעזעל טהעע גלייך אריינלעגען אין קאסע אריין. און זי טהוט עס. ביי איינעם פון די טישלאך איז געזעסען קאנאריק מיט זיין , שפּאַ- נערין", די דראָטען-נעהערין. די דראָטען-געהערין איז ניט געגאַנגען וי די אנדערע מיידלאַך אויף דער גאס. מאָטקע האָט זי ניט געלאָזט. זי איז נאָר געווען פאר בעסערע געסט, אין די האָטעלען צו פיהרען, אָדער פאר אפיציערען, װאָס פלעגען אראָבפאלען אין דער ,אַלטער שטאָדט". דורך דעם איז זי אין אבענד נישט געווען אָנגעטהאָן אין באַטיסט וי די אַנדערע מיידלאַך, נאָר אין מעהר ,אַנשטענדיגע" קליי- רונג, אין א זיידען ווייסען בלוזקעלע, מיט א טיעף אויסגעשניטענעם האַלז און הענד, און מיט א סך שפּאַנישע קעמעלאך אין די האָאר. קאַנאַריק האָט א חוץ איהר געהאַט זיך שוין ,ערװאָרבען" אַנדע- רע מיידלאך, װאָס האָבען געארבייט אויף איהם. אָבער מעהרסטענס זיינען די אַנדערע מיידלאך געווען עלטערע שוין, בילינע סחורות, װאָס זיינען געווען אין גאס, און מיט יענע איז איהם ניט אָנגעשטאַנען צו געהן, אָדער צו זיצען מיט זיי ביי איין טישעל. איבעריגענס האָט שוין דאָס גאַנצע קאפע הויז און די ,הייזלאך" פון די גאנצע אומגעבונג גע- וואוסט די פּראָפּאָזיציע װאָס מען האָט געמאַכט די שפּאַנקע, און אז דער ,דירעקטאָר" פון ,אַקװאַריום" איז זי געקומען אַננאַזשירען אין זיין קאַפע שאַנטאַן,. די שפּאַנקע" אין מיט אַמאָל געװאָרען א גרויסע מיוחס'טע אין דער אונטערוועלט. און צו דאָס פּאָאר'ל, צו קאַנאַריק מיט די , שפּאַנקע" האָבען זיך געשאַרט די מיידלאך פון די ,, הייזלאך". אלע האָבען זיי מקנא געווען די שפּאַנקע, און אַלֶע האָבען זיי געװאָלט קומען אונטעד קאַנאַריק'ס הערשאַפט. ערשטענס, איז קאנאריק געווען א יונגער, געזונטער יונג, װאָס אלע צוהאַלטערס און וואוילע יונגען האָבען מורא געהאַט פאר איהם, און צו זיינס א נקבה װאַגט זיך קיינער נישט צוטשעפּען און, צווייטענס, האָט קאַנאַריק נוט בעהאַנדעלט זיינע נקבות. ער האָט זיי אָפט ארויסגעפיהרט שפּאַציערען, ער פלעגט זיי נעהמען אין טהעאַטער, אין די גארדענס, און פלעגט זיי קויפען שעהנע זאַכען צום אָנטהאָן. דורך דעם איז שטענדיג ביי זיין טיש געווען פול מיט מיידלאך. ש לו ם אש 291 אָרדנונג. נאָר אָפּטמאָל האָט זיין מענשליכעס נובר געווען זיינע ערנ- סטע פליכטען, און דער ,היטער פון געזעץ" איז אליין פערשוואונדען מיט א טולענעם ווייסען פערפיהרערישען פלעק אין רי טונקעלהייט פון אַ לאברינטישען קאָררידאָר.... דאָס קאפע הויז קווארשאווסקי" איז יעצט אין אָבענד בעלעבט. אויפ'ן בופעט זיינען אויסגעשטעלט די פערשיעדענע געבעקס, אייער- קיכלעך און אנדערע גוטע זאכען, װאָס מען האָט בייטאָג בעהאַלטען פון די פליענגען, און הינטער'ן בופעט זידט הויך דער גרויסער סאַמאָ- װאַר. די טישלאך אין קאפע הויז זיינען אויך בעזעצט, און א דינער רויך פון פּאפּיראָסען און ציגארען הילט איין װוי א פעדשלייערטער װאָלקען די אַנװעזענדע. די מעהרסטע געסט אין קאפע הויז זיינען די , פּאטראָנען" פון די פערשיעדענע פהייזלאך", װאָס זיינען אין די אומ- געבונג. ראָךְ געפינט זיך אויך א גרויסע צאָהל גלאָט אַזױ געסט, װאָס קומען אריין אין אבענד קאַפע טרינקען און א דאמינא שפּיעלען. אָדער א פרעמדער, אן אראָבגעפאלענער. אין הינטער גרונד זיטצען אויך א פֹּאֶר מיידלאך, אָנגעטהאָן אין שטאָפּען פון אויפפאלענדע קאָלירען, מיט נאַסע פערשאַרטע, פערקאַמ- טע האָאר, און א נעשמעק פון בילינען פּערפיום און פּאודער לאָזט זיך הערען פון דאָרטען. דאָס זיינען מעהרסטענס פון די מייד?אך, װאָס כאַפּען זיך אריין פון דער גאס אָברוהען זיך אַביסעל, צו זעהן א פּאַטראָן אָדער א בעל הבית פון א ,הייזעל" און מיט איהם עפּעס איבער-צו- רערען. הינטער דעם בופעט שטעהט נישט היינט װי אַלע מאָל חנה'לע, אָדער די בעל הבית'טע פון קאַפע הויז. עס איז היינט פרייטאג אין אָבענד. און דער בעל הבית פון קאפע הויז, װאָס איזן א גאַנצע ואָך פערנומען ביי זיין געשעפט, איז אהיים געקומען, זיצט זיך מיט זיין פּאַמיליע אין דער קיך און ריכט אָב שבת. פון דער קיך רייסט זיך טאַקי ארויס דער געשמאַק פון פיש און א פּערשלאָפענער ננון פון זמירות. הינטער דעם בופעט שטעהט א קריס- טין, די סטרוזשקע פון הויז, װאָס מען שטעלט זי אָן איבער שבת, אום נעלד פון די נעסט אָבצונעהמען, און נעבען איהר אויף דער װאַך שטעהט אַ אינגעל, איינער פון דעם צווילינג, װאָס זיינען פריהער פון חדר אַהיים נעקומען, און היט אָב, אז די גוי'ע זאָל דאָס קליין געלד צו זיך 250 ם אט סע ננב פריי און אָפען זיך אויסגעלייגט אויף דער גאס. צו שעהמען זיך איז ניט געווען װאָס. איינער האָט דעם צווייטען נישט געקענט. און אלע- מען האָט די נויטה געטריעבען צו לעגען זיך אויף דער גאס אויסנעבעט אויף קישענס. ‏ און פאר גאָט און פאר'ן שימערענדיגען הימעל האָבען זיי געלאָזט זייער ליעבע-לוסט פריי, וי זי האָט געװאָלט... פרייטא), ציינאַכטס איז עס געווען, און אידישע ווייבער האָבען אָבגעקאָכט עסען אויף דעם גאַנצען שבת'דינען טאָג, און דאָס געשמאַק פון די אָבגעקאָכטע פיש און דער ריח פון די געדעמפּפטע פליישען האָט זיך ארויסגעריסען פון די הייזער אויף דער גאס ארויס און פער- כאַפּט מיט זיין פעפערדיגען געשמאַק די דורכגעהענדע און די ליעגענ- דע פּאָרלאך.... װאָס אַמאָל זיינען די טראָטוארען פון דער ,אַלטער שטאָרט" געדיכטער געװאָרען מיט שפּאַציערענדע. דאָס זיינען געווען די אראָב- געקומענע ,געסט" פון די אַנדערע טהיילען שטאָדט צו די מיידלאַך פון די ,, הייזלאך". פערשיעדענע יונגע לייט און עלטערע, אין פּשוט'ע מענשליכע קליידונג און אין אָפיציעלע, זעלנער און אֶפי ציערען, בע- אַמטע און ציווילע, אלע זיינען דאָ געווען נלייך. אלעכען האָט די ליעבע-לוסט געבראַכט צושלעפּען אין דער ;אַלטער שטאָדט" און באַלר האָבען זיך אויסנעמישט די מיידלאך פון די ,הייזלאך" מיט די געסט. די פערבאָטענע ליעבע אין איינעם מיט די על פּי חופּה וקדושין ערלויבטע. צווישען זיי האָבען זיך געדרעהט מוטערס מיט זוינענדע קינדער, און סטרוזשעס מיט דיענסטען, און קינדער פון פערשיעדענעם עלטער האָבען זיך געפּלאָנטערט אונטער די פיס, און אלעמען האָס כעלויכטען דאָס האלב-פערפיהרערישע, האַלב סודות'דיגע גראָהע גאַזדליכט, װאָס האָט זיך געגאָסען איבער די ערנסטע בלאָהליך-פערשאָטענטע ווענד. און די גרויסע ,קולטורעלע" שטאָדט ווארשא איז מיט אַמאָל נע- װאָרען פּערװואַנדעלט אין א ,פּיקיניק" פון אור-אלטע מענשען אין א אור-אלטען װאַלד, ווען די מענשען האָבען זיך ניט געשעהמט צו ליעבען איינער פאר'ן אַנדערען... : און אין דעם יאהר-מארק פון ליעבע פלעגנען פון צייס-צו-צייט דורכמאַרשירען אויף די טראָטואַרען די היטער פון אֶרדנונג א פטראַזשניק אָדער א פּריסטאַוו. און נאָכקוקען אויב אלעס איז אין ש לום אש 249 3 אין דיא געבּעלדינק אבּענדען. די אַלטע שטאָדט האָט אָנגעצונדען איהרע לאָמפּען אויף די עקען גאסען צו איהר נאַכטליכעס לעבען. באַלד האָכען די שוי-פענטטער אין די ביליגע קינעמאָטאָגראפען אָנגעהויכען ארויסצוגיסען זייערע געלע און גראָהע גאז ליכט. דאָס ליכט האָט זיך געגליטשט איבער די אַלטע מויערען, און בלאָהליך-שאָטענדיג בעלויכטען די ערנסטע אַלע ווענד פון די הייזער. אין די טונקעלע לאבריניטשע קאָרריראָרען האָבען זיך אָנגעהויבען צו בעווייזען די מיידלאך פון די ,הייזל?אך", אָנגעטהאָן אין זייערע פערפיהרערישע צוציהענדע באטיסטינע ווייסע נאַכט-קאַפ- טענס, מיט די רויטע בענדער בעפּוצט. און פון די האַלנ-שאָטענדינע טונקעלהייט האָבען ארויסגעבלישצעט זייערע פינקעלדיגע אוינען און קרענקליך-פערפיהרערישע געזיכטער, געקוקט שטיל, ליידענשאַפטליך, וי בעטענדיג אנטהייל צו נעהמען אין דער לאסט פון זייער קרענק, אין וועלכער זיי שטעקען, און מען האָט עס געטהאָן.... באַלד האָבען זיך אויך בעוויעזען די סטרוזשעס מיט זייערע נע- ליעבטע אין די ארימס און געשפּיעלט מיט זייערע הארמאָניקעס. וויי- בער מיט קינדער אויף די הענד האָבען זיך אויסגעזעצט אין די אויס- געטריקענטע רינשטאָקען, געכאַפּט פרישע לופט, און מיט זייערע ענט- בלויזטע, אויסגעדארטע ברוסטען געקאָרמעט זייערע קינדער, וי יע- דעס לעבעדינע בעשעפעניש טהוט עס און שעהמט זיך ניט. ווארום עס איז געווען א זומער נאַכט. לופט האָט געפעהלט אין די עננע, שמאָלע הייזער פון דער אַלְטער שטאָדט, װאָס האָבען קיין הויפען נישט, און די דורשט נאָךְ לופט האָט דארום ארויסגעװואָרפען די איינװאָהנער פון די אינעוועניגסטע וװואָהנוננען אויף דער נאס ארויס. און דאָס אינטימע מענשליכע לעבען, װאָס שפּיעלט זיך תמיד אב אין די סודות'דינע בעהעלטענישען פון די וואָהנונגען, האָט דאָס מאָל 248 מ צם;ס עי 3 5 אז זיי זיינען אריינגעקומען אין שטיבעל אריין האָט ראָס מיידעל איהם ביי דער האַנר אָנגענומען : -- קאַנאַריק, וואוהין ווילסטו מיך פיהרען ? --- וועסט שוין זעהן. זי האָט זיך נעהענטער צונערוקט צו איהם, און מיט שרעק איהם געקוקט אין די אויגען אריין. --- ווער זיינען דאָס געווען די פרעמדע לייט ? --- װאָס איז דיין עסק ? ! זי האָט איהם אָנגענומען ביי ביידע הענד און צונערריקט זיך צו איהם און געקוקט איהם אין די אויגען אריין. --- מאָטקע, װאָס װוילסטו טהאָן מיט מיר ? דער יונג האָט פערביסען די ליפּען, מיט שרעק זיך אומגעקוקט אויב קיינער האָט ניט געהערט זיין נאָמען, נעביילט אַ פּאָר פויסטען : --- װאָס האָסטו געטהאָן, עס האָט דאָך ווער נעקענט הערען. איך װועל דיר די צייהן אויסהאַקען. --- שלאָג מיך, שלאָג מיך וויפיע? דו ווילסט. טהו מיט מיר װאָס דו װוילסט. נאָר גיב מיר ניט אוועק צו פרעמדע מענשען. פערקויף מיר ניט, פערקויף מיר נישט. מאָטקע, מיין איינצינער טהייערער מאָטקע ! --- און דאָס מיירעל האט זיך געװואָרפען צו זיינע פיס, ארומ- גענומען זיינע פיס און צוגעקלעמט זיך צו איהם. זי האָט שוין ניט גע- רעדט קיין װאָרט, נאָר געקוקט אויף איהם מיט אזעלכע זשאַדנע אוי- גען, װוי א שטומער הונד קוקט אויף זיין הערר, אז ער זאָל איהם ניט אוועקטרייבען. --- טהו דיך אָן, איך וויל דיך פיהרען צו א גאַסט אין א האָטעל אריין -- האָט מאָטקע געזאָנט זי צו בערוהינען. -- אָט שוין בין איך באַלד פערטיג --- איז זי אויפנעשפּרונגען, מיט אַ דאַנקבארען בליק א קוק נעטהאָן אויף מאָטקע'ן און געכאַפּט זיך פלינק אָנטהאָן... ש לום אַש 247 שילטען, האָט זי זיך געפיהלט, אז זי געהערט צו איהם, או זי האָט א היים --- און א פאָטער. דורך דעם האָט דער בעזוך פון די געסט, װאָס האָבען זיך אזוי מאָרנע געהאַלטען צו איהר, ארויפגעװואָרפען אויף איהר א שרעק. זי איז ניט געװואָהנט געווען, אז זי זאָל אן אנדערען הערען, וי מאָטקע'ן. זי האָט געהאַט אַ מאָדנעם נעפיהל עפּעס, און, װי תמיד, יוען די מייד- לַּאךְּ האָבען עפּעס געהאַט אויפ'ן הארצען, פלעגען זיי אריינקומען צו די פּאפּיראָסניציכע און אוועקזעצען זיך פאר איהר בעט און פאר איהר פערטרויען זייערע הערצער, אזוי האָט דאָס מארי איצט אויך געטהאָן. -- אוי, לאה לעבען, געקומען צו מיר אזעלכע רייבע מענשען און האָבען מיך עפּעס אזוי מאָדנע בעקוקט, נאָר נישט געװאָלט פון מיר נאָר אזוי מיך בעטראכט, וי זיי װאָלטען מיך געגאַנגען קויפען. אוי, וואו איז קאַנאַריק, דאָס הארץ שרעקט זיך מיר אזוי, וועלפי?ל האָט זיי אריינגעפיהרט, --- האָט זי דערצעהלט פאר דער אירענע אין בעט אריין. -- נעה שוין, נאר איינער, קאַנאַריק ווייס אוראי דערפון, אֶהן קאַנאַריק'ען װאָלט זיי וועלפי? ניט געוואנט ארויפצושיקען. און אז דו האָסט קאַנאַריק'ען האָסטו שוין פאר קיינעם װאָס מורא צו האָבען --- האָט איהר די אידענע געטרויסט. -- פאר קאַנאַריק'ען האָבען זיי אלע מורא. ער איז שטאַרקער פאר זיי אַלע, הע --- האָט דאָס מיירעל געזאָגט מיט שטאָלץ. -- װאָס דען, ניין ? אז דו האָסט קאַנאַריק'ען, נאַר! -- האָט דאָס ווייבעל אָבגעענטפערט. און מארי איז שטאָלץ געווען און רוהינ געװאָרען. נאר באלד האָט זיך קאַנאַריק געוויעזען אין טהיר; --- נינא ! נינאַ האָט זיך אויפנעכאַפּט וי פון א דונער. --- אָט שוין, קאַנאַריק ! --- און איז ארויס אין קאָרידאָר. -- געה, טהו דיך אָן, איך האָב ערגעץ מיט דיר צו געהן. -- קאַנאַריק ! -- יואָס שטעהסטו, מאַך עס פלינקער, איך האָב קיין צייט. 246 פא טפקע ננה לעבען דורכצופיהרען. און קיינעמס פּרנסה קומט ניט אָן גריננג. האָבען זיי ניכער די מיידלאַך בעדויערט איידער פעראכטעט. נאָר בע" דויערט אָפּטמאָל אויך ניט. זיי זיינען שוין צוגעװואָהנט געװאָרען צו זיי און פערטראָנען זיך מיט זיי װוי גלייכע מיט גלייכע, און אָפּטמאָל זעהר בעפריינדעט זיך צווישען אַנאַנדער. מאַרי די קונצענמאכערין, מאָטקע'ס נקבה, האָט זי אויך וי די איבערינע מיידלאך בעפריינדעט מיט דעם פּאפּיראָסניק'ס ווייב און פלעגט דאָרטען פערקעהרען, העלפען די קינדער אין בעל הבית'ישקייט און שמועסען מיט די קראַנקע אידענע, װאָס פלענט זיצען אָפּט ביים פענסטער און לופט כאַפּען. ראָס לעבען דאָ אין דעם ,הייזעל?", וואוֹ מאָטקע האָט זי אריינגעבראכט, איז איהר גאָר נישט געפעלען. ניט צוליעב די אונאַנשטענדיגקייט פון דער פּרנסה. נאָר עס איהר פּשוט לאַננווייליג געװאָרען. צוערשט, ווען זיי זיינען נאָר אריינגעקומען קיין ווארשא, האָט זי אינטערעסירט ווארשא. יעצט האָט זי שוין אַביסע? ווארשא געקענט. געווען שוין אויף די מאַרשאַלקאָווסקי גאַס, אין זאקסישען נגארטען, אין אידיש טהעאַטער -- און זי האָט גע- בענקט נאָך דער בויד, וואו זי פלעגט מיט די קונצענמאַכערס ארומ- פאָהרען פון שטאָדט צו שטאָדט. זי װאָלט שוין לאנג פון דאנען אנט- לאָפען, נאָר זי האָט מורא געהאַט פאר מאָטקע'ן. מאָטקע איז געוואָ- רען ניט בלויז איהר הערשער, נאָר אויך איהר בעשיצער. וי אלע אנ- דערע מיידלאך האָט זי אויך צו מאָטקע'ן געפיהלט דאָס געפיהל פון ליעבע און אונטערטעהניגקייט. מאָטקע איז פאר איהר געװאָרען אין דער גרויסער שטאָדט ווארשא איהר פאָטער, איהר עלטערער ברודער, דער איינציגער מענש, װאָס זי פּערמאָגט. און אלעס װאָס ער טהוט איז גוט, און מען בעדארף איהם הערען בלינדערהייט און פאָלגען אלעס װאָס ער הייסט. די טהאַט װאָס ער איז בעגאנגען מיט קאנאריק'ען אין וואלד, האָט איהם געשטעלט אין איהרע אוינען װוי א נאָט. און די אימה פאר איהם איז פּערװואַנדעלט געװאָרען אין ליעבע. זי האָט זיך גאָר ניט נעקענט פאָרשטעלען װוי זי װאָלט געקענט אַ טאָג עקזעסטירען אֶהן מאָטקע'ס אויבערהערשאפט איבער איהר. און ווען מאָטקע פלעגט קומען און בייזערען זיך אויף איהר, אוועקנעהמען דאָס געלר, דאָס טרינק נעלד, װאָס זי האָט געקראָגען פון די געסט און גוט אויס- שלום אַשׁ 245 מאָטקע האָט זיך אויפּנעכאַפּט ביי דעם װאָרט וי א גערייצטער הונד, נור די בעל-הבית'טע האָט פון דער צווייטער שטוב אָבגעענט- פערט, אז חנה'לע איז ניטאָ און זי איז אליין ארויסגעקומען אויף דער טוועל. דער ,דירעקטאָר" האָט געהערט, אז חנה'לע איז נישטאָ, האָט ער פּערלאָזט מיט ,קרומאשאטקא'ן" דאָס קאפע הויז. וועלפי? איז צונעגאַנגען צו מאָטקע'ן איבעררעדען מיט איהם. אין שכנות מיט די מיידלאך, וואו עס איז געווען די ,הייזעל", האָט געװואָהנט אין דער צווייטער שטוב א איד, א פּאפּיראָסניק, אן ארים, מאָנער אידע?, װאָס האָט געהאַט א סך קינדערלאך. דאָס ווייב זיינס האָט נאָר נגעבוירען צוויליננס. און פון דעם פיעל קינדלען איז זי תמיד נעווען אַ קראנקע און איז תמיד נעלענען אין בעט. דער פּאַמּי ראָסניק פלענט א נאַנצען טאָג אין די קליינע האָטעלען ארומלויפען פערקויפען זיינע פּאפּיראָסען. די מאמע איז קראנק נעוען און די קינדער פלענען איבערבלייבען אויף גאָט'ס בעראָט. נאָר די פּרנסה פון דעם אידען איז ניט געווען די פּאפּיראָסען, נאָר דאָס ווייב, וועלכע איז אַמאָל געווען אַ נייטהערין, האָט נאָך ביז היינטינען טאָג אויפנע- האַלטען א װערקשטאַט, דאָס הייסט, קליינע מיידלאך, אויף דער לעה- רע, זיינען נעזעסען און האָבען גענייהט קינדער-קליידלאך. די שוואכע קינדעלדינע אידענע האָט די קליידלאך צוגעשניטען און רי קליינע מייר- לאָך האָבען זיי נענייהט. מיט די סחורות פון די קליידלאך פלעגט מען דערוויי? די בעטען צורעקען, די טישען נרייטען אָרער די קיידער צו" דעקען ביי נאַכט. צו דער אידענע מיט די קינדערלאך פלענען דרי מייד- לאך פון ?הייזעל" אָפט אריינקומען. בייטאָג, ווען זיי האָבען נאָר- נישט נעהאַט צו טהאָן, פלעגען זיי פערקעהרען ביי רי קראַנקע אידע- נע. איינע פלענט העלפען די קינדערלאך וואשען, אויסקעמען. אן אַנדערע -- דאָס געפעס וואשען; נאָר אַנדערע האָבען נעהאָלפען די מיידלאך די קליידלאך נייהען. איכערהויפּט האָט עס די מיידלאך פון די ?הייזלאך" געצויגען צו די שכנים. זיי פלענען ליעב האָבען געפינען פריינד צווישען די אײינװאָהנער פון הויז. און די שכנים האָבען קיין כעזונדער געפיה? און בעציהונג ניט געהאַט ניט צו די מיירלאך און ניט צו זייער פּראָפּעסיאָן. יעדער איינער האָט זיך זיין פּרנסה וי זיין 244 ס שאימק ש ונב פון זיין כרוסט-קעשענע די ברייטע, גרויסע טאַש, כאַפּט ארויס א פינף-און-צוואנצינער און לענט עס אויפ'ן טיש פאר מאָטקע'ן. -- דאָ האָסטו דערווייל פינף-און-צװואַנציג קערכלאך האַנד-געלד, און אז דו וועסט איהר ברענגען אויף דעם אדרעס, אויף וועלכען מען װעט דיר הייסען, קרינסטו דיינע הונדערט און פופציג קערבלאך. מאָטקע'ן האָט דאָס בלוט געגעבען א שלאָג אין פּנים אריין, דער- זעהענדיג דאָס נעלד אויפ'ן טיש. עפּעס א געדאנק און א האָפנונג האָט איהם נענעבען א לייכט אויף אין די אוינען אריין און דער נע- דאנק האָט עפּעס נעהאַט א שייכות מיט חנה'לען. פארװאָס, האָט ער ניט געוואוסט. ער איז מילדער געװאָרען. דאָס געלד האָט ער ניט צוגענומען, נעלאָזט עס ליענען, נאָר געזאָגט מיט אַ ציטערנדע שטימע : --- אידך'? מיר איבטרלעגען. --- װאָס וועסטו זיך איבערלעגען, נעהם צו דאָס געלד, נאַר -- ווינקט צו איהם וועלפי? -- װאָס? עס פעהלט דיר מוידען ? קענסט דיר אָבשלאָנען די לאָװויטשערין און די זשאַכלינערין, װואָס האָסטו מורא פאר שלמה'לע שלאָסען-העקער ? וי קומט ער צו זיי ? דו ביסט אזא גוטער מחותן צו די נקבות וי ער. --- מורא האָב איך ניט -- זאָגט מאָטקע געלאסען -- נאָר איך װעל זיך איבערלעגען. -- גוט --- זאָגט דער ,דירעקטאָר" --- לעג זיך איבער, און דאָס געלד קענסטו דערווייל צענעהמען. איך האָב ניט מורא װועסט עס מיר בעהאַלטען. און אז דו װועסט זי וועלען אהין פיהרען װועט דיר וועלפיל נעבען דעם אדרעס, און אויף נעלד וועל איך זיך אויך ניט דינגען; וועסט זי ברייננען קריגסטו די נאנצע צוויי הונדערט, נֹאָד איך מון זי האָבען ביז זונטאנ פיער.אזייגער, שפּעטער בעדארף איך זי ניט. קום, ,קרומאשאטקא", איך מוז שוין נעהן -- האָט זיך דער פדי- רעקטאָר" אויפנעהויבען און איבערגעלאָזט דאָס געלד ליעגען פאר מאָטקע'ן. מאָטקע איז געבליעבען זיצען, געקוקט אויפ'ן נעלד. ער איז רויט געװאָרען, האַלֵב דערשראָקען, און געשוויגען. דער ,דירעקטאָר" מיט ,קרומאַשאטקא'ן" האָבען נאָך עפּעס גע- רעדט ביי דער טהיר מיט וועלפל'ען. פּלוצלונג האָט וועלפיל אריינגע- רופען אין שטוב אריין חנה'לען. ש5ום אַ ש 243 איינע האָט די אַנדערע מקנא נעווען, ווען חנה'לע האָט זיך מיט יענע מעהר אָבנעגעבען און גערעדט מיט איהר. אָהנע צו וויסען האָבען די יוננען זיך נעפּוצט פאר חנה'לען און געװאָלט איהר געפעלען. מאָטקע האָט דאָס נעטהאָן װי די אנדערע יוננען, ניט קלעהרענדיג רעריבער. דעם ,דירעקטאָר'ס" רייד האָבען איהם ניט נאָר דערצאָרענט װאָס דער ,דירעקטאָר" װאַגט צו קלעהרען ווענען איהר וי וועגען א נקבה, נאָר זיי האָבען מאָטקע'ן צורודערט און מאָטקע אליין האָט עפּעס אָנגעהויבען צו קלעהרען וועגען חנה'לען, װאָס ער האָט געהאַלטען ביי זיך וי אַ וויכטיגע ענדערנג, און ער האָט זיך געוואונדערט, פארװאָס ער האָט ביז איצט וועגען דעם נאָר נישט נעטהאָן. אזוי פּערטהאָן אין זיינע געדאַנקען, האָט איהם וועלפיל דער רויטער נעקלאפּט איבער'ן פּלײיצע און צוגערופען איהם צום טיש, וואו דער ,דירעקטאָר" מיט דעם הויכען, שעהנעם יונגענמאַן, װאָס מען האָט גערופען ,קרומאשאטקא", זיינען שוין נעזעסען ביים טישעפ און געווארט אויף איהם. -- הער אויס, מאָטקע, דו קענסט דאָ פערדיענען א שעהנעם נראָשען, אזא, װאָס דו האָסט נאָך אין דיין לעבען ניט אָנגעזעהען. --- רופט זיך צו איהם אֶפּ וועלפי? --- און אז דו וועסט זיין אַ קלוגער יונג, קענסטו נאָךְּ געלד פערדיענען. --- פארװאָס און פאר וויפיע?? --- פרעגט מאָטקע קורץ. --- דער ,פּאַן דירקעטאָר" וויל פון דיר די שפּאַנקע אָבקויפען. אָבקויפען אויף איינמאָל, אז דו זאָלסט אויף איהר מעהר קיין פּרע- טענזיעס ניט האָכען --- האָט זיך אָנגערופען דער הויכער יונגערמאַן, װאָס מען האָט גערופען ,קרומאשאטקא". מאָטקע האָט געשווינען און איז געבליעבען זיצען בלאס. ער האָט נעקלעהרט נאָךְ א מינוט אום זיך אויפצוכאַפּען און דעם ,רירעקטאָר" מיט דעם שעהנעם יונג מיט וועלפיל'ען -- אלעמען די צייהן און די אוינען אויסצוהאַקען. ער האָט שוין געביילט א פֹּאֶר פויסטען אויף זיי. דער ,דירעקטאָר" רופט זיך אָן: -- אוּן ביי מיר איז באלד נעלד, ביי מיר איז ניט נגערערט. איך האָב ניט קיין מורא, אז דו וועסט מיר דאָס געלד צונעהמען. מיר בע- האַלט מען קיין נעלד ניט --- זאָגט דער ,דירעקטאָר" און נעהמט ארויס פ יי טפ מאצָטקע גנב 3 קיינעטס פרנסה קומט נישט אָן גריננ. מאָטקע איז איבערגעבליעבען אין קאפע-הויז און איז געווען צורו- דערט. דעם ,דירעקטאָרס" בליקען אויף חנה'לען און זיינע רייד אוֹיף איהר האָבען איהם געמאַכט אונרוהיג. ביז איצט איז איהם גאָר ניט אין זינען אריינגעקומען חנה'לע, אָנדערהאַלבען יאָהר, צייט מאָטקע איז געקומען קיין ווארשא מיט מארי'ן און האָט זי אריינגעגעבען אין דעם ,הייזעל" אין ,קאפע ווארשאווסקי", קען ער חנה'לען אלס די בעל- הבית'טעס מיידעל, וואס בעדיענט די געסט. צוערשט איז איהם אויך א וואונדער געווען, װאָס צו חנה'לען רעדט מען אנדערש, צו חנה'לען בעציהט מען זיך אַנדערש, און אלע, סיי די יוננען, װאָס האָבען צו זאָגען איבער די גאסען-מיידלאך און סיי די געסט, װאָס קומען דאָ ביינאַכט אריין, ווייסען צו מאַכען אן אונטערשיעד צווישען חנה'לען און די אַנדערע מיידלאך. קיינער װועט ניט וואנען זיך צו איהר טשעפּען, צו איהר רעדען אַנדערע ווערטער, וי צו הייסען איהר דערלאנגען טהע, קאַפע, געבעקס און בעצאָהלען איהר. כאָטש חנה'לע האָט זיך ארומגעדרעהט האַלבע נעכט אין קאפע און צוגעזעהן די אלע ווילדע סצענעס, װאָס די געסט ניבען אָן מיט די מיידלעך, דאָך איז עס עפּעס אזוי געווען. דערנאָך איז ער שוין גע- װואָהנט נעװאָרען דערצו, װוי אלע אַנדערע, און געוואוסט, אז חנה'לע איז אַ בעלדהבית'יש מיידע? און די אַנדערע --- נקבות. און פּונקט אזוי װוי אַלע אַנדערע יונגען, האָט ער עפּעס געהאַט א געפיהל פון א פליכט אָבצוהיטען חנה'לען, און וועה װאָלט געווען דעם גאסט, װאָס װאָלט זיך נעוואגט אָנצוריהרען איהר, נאָך מעהר : אפילו די מיידלאך, וועלכע האָבען גערעדט צווישען זיך די אויסגעלאַסענסטע רייד, האָ- כען זיך געהאַלטען פיע? אַנשטענדיגער, ווען חנה'לע איז געווען אין קאַפע הויז. ‏ אלע האָבען געװאָלט נגעווינען איהר פריינרשאַפט, און ש לום אַ ש 241 מיידעל זיך אָבשטעלען אין מיטען נאַנג, די הענד אויפהויבען אין דער הויך, בעוועגען זיך. דאָס מיירעל האָט געפאָלגט אויס געװואָהנהײט. -- נו, האָב איך דעם ,פּאן דירעקטאָר" גענאַרט ? האָט ,קרומאַ- שאטקא" געזאָגט אין רער שטיל צום ,דירעקטאָר". --- זי וועט שוין קענען. מען וװועט זי שוין לערנען --- האָט דער ,דירעקטאָר" אָבגעענטפערט צופריעדען און וויעדער גענומען טהיילען פּאַפּיראָסען. -- ווער האָט זי אַהער געבראכט ? -- האָט דער ,דירעקטאָר" גע- פרענט אין דער שטיל וועלפיל'ען, דעם בעל הבית. -- דאָס איז דער יונג, ער רופט זיך קאנאריק. ער האָט זי נע- בראַכט פון דער פּראָווינץ. ערגעיץ וואו זי דערטאַפּט אין א צירק. אַ, גענוג קלעפּ און מעסער-שטעך האָט ער נעקראָגען איירער מען האָט איהם אין די חברה אריינגענומען. מען האָט יִי איהם געװאָלט אִפַּ- שלאָגען. ער האָט זיך נישט געלאָזט. ער איז א ביטערער יונג. א ליאַדע װאָס שטעכט ער באַלד, און חברה האָבען מורא פאר איהם יעצט. זי איז זיין נקבה, ער נעהמט פאר איהר דאָס געלד אָב, מיט איהם דארף מען זיך דורכרעדען. סיט איהם איז נישט גוט צו האָבען צו טהאָן. ער איז א בייזער יונג. -- אויב אזוי קוסט רעדען מיט'ן יוננ. מיט איהּר איז דאָך ניט דאָ װאָס צו רערען --- האָט דער ,דירעקטאָר" געזאָגט און איז ארויס, 240 ם ציט'ס ע' גנ 5 תמיר, אז דער *פּאַן דירעקטאָר" איז צופריעדען געווען פון עפּעס, האָט ער זיך בעלעקט סיט זיין קליין צינגעל, און די אויגעלעך האָבען זיך איהם געקנייטשט, און ער האָט יעצט אויך ארויסגעכאַפּט די גאָלרענע פּאַפּיראָסען טאַש און אָנגעהויבען פּאַפּיראָסען צו טהיילען. -- פּאַנע דירעקטאָרשע, דאָס איז אונזער שווארצע שפּאַניערקע --- ווייזט אויף איהר אָן וועלפיל, דער בעל-חבית, מיט שטאָלץ. דאָס מיידעל? האָט זיך אומגעקוקט און דערזעהן װוי דער ,דירעק- טאר" בעטראכט זי פון א זייט מיט זיינע איינגעקאָרטשעטע אויגעלעך, הטט זי זיך וי עפּעס פערשעהמט. גערויטעלט זיך אביסעל, און גינטערגעכאַפּט די שווארצע שווערע לאָקען האָאר, װאָס זיינען איהר טיבער'ן דינעם האַלז געפאלען און אויפגעהויבען זיי און פערשפּיעלעט כיט האָר נאָדלען. --- איך זעה, איך זעה, -- האָט דער ,דירעקטאָר" געזאָגט, און גע- גהיילט פּאַפּיראָסען. -- קענסט נעהן אויף א לאַם, נינאַ ? --- האָט זי וועלפי? געפרעגט, --- יא, איך האָב געארבייט אין א צירק אויף דער פּראָװינץ. --- און טאַנצען שפּאַנישע טענץ קענסטו ? --- איך ווייס נישט. מען האָט מיר אַמאָל געלערענט -- האָט ראָס מיירעל געשמייבעלט. -- זי װועט שוין קענען. מען וועט זי שוין אויסלערנען, זאָל זי זיך נאָר אויפהויבען און געהן איבער דער שטוב. דאָס מיידעל, וועלכעס איז געװואָהנט געווען אז די געסט װאָס קומען צו איהר זאָלען זיך מיט איהר אַנדערש בענעהן און אנדערע זאכען פערלאננען, איז יעצט ביי די מאָדנע פראגעס און ביי דעם אַנ- שטענדיגען האַלטען זיך פון די פרעמדע, דערשראָקען געװאָרען, און זיך גערויטעלט וי אן אונשולדיג מיידע? פאר פרעמדע מענשען. נור אויס געװואָנהייט צו פאָלגען מאַנספּערשױינען, האָט זי יעצט אויך גע- פאָלגט, אויפגעהויבען זיך און גענאַנגען איבער דער שטוב. דער -דירעקטאָר" מיט ,קרומאשאטקא'ן" האָבען זיך געשטעלט אין א ווינקע?ל און בעטראכט ביידע דאָס מיירעל'ס נאַנג, איהר פינור און דעם ריטם פון איהרע טריט און האָבען וועגען דעם גערעדט צווי- שען זיך אין דער שטיל װוי פערד-סוחרים רעדען צווישען זיך, בעקו- קענריג א פערד װאָס מען געהט קויפען. זיי האָבען געהייסען דאָס שלום אש 239 מענש נעפעלט מיר נישט. אז ער וויל?ל ארויפגעהן זעהען די שפּאַניע- רין, זאָל ער נעהן. אויבען איז אן אָפען הויז, און ווער עס וויל געהן ארויף, קען נעהן. נאָר קוים װועט ער וועלען עפּעס דאָ טאַבען מיט חנה'לען, דו הערסט, --- געהט ער פון דאנען קיין לעבעדיגער ניט ארויס. -- װאָס פאלט דיר איין ? --- ביזט משונע געװאָרען לָ --- גענוג, איך האָב שוין געזעהען. יעצט קען ער געהען. איך ווע? דאָ ווארטען. --- אפשר וויל ער נישט, אז איך זאָל ארויפנעהן, װעל איך נישט געהען. ?קרומאַשאַטקא*, קום --- זאָגט דער ,דירעקטאָר" צום שעה- נעם, הויכען מאן, װאָס מען האָט איהם אין די אונטער-וועלט גערופען ,קרומאשאַטקא". דאָס איז געווען א יונג א גבור, װאָס דער דירעק- טאָר האָט איהם מיטנעפיהרט סיט זיך צום בעשיצען. דער דירעקטאָר, ,קרומאשאַטקאַ. און וועלפיל? זיינען ארויפגעגאנ- גען צו די שפּאניערין. זיי זיינען געגאַנגען איבער א פינסטערען טרעפּ, דער ,דירעקטאָר" האָט זיך בעלויכטען מיט א עלעקטרישען לעמפּעל. אויף די טרעפּ האָבען זיי אָנגעטראָפּען קליינע קינדער, וועלכע זיינען געזעסען און געשפּיעלט זיך אין דער פינסטער. פון ערנעץ וואו האָט זיך אַ טהיר אָפּנגעעפענט און א אידענע האָט דעם קאָפּ ארויסנע- שטעקט, און פון שטוב האָט זיך נעהערט א קינדיש געוויין. באַלד זיינען זיי אָנגעקומען פאר א טהיר : וועלפי? איז א פריהער אריין. דערנאָך האָט ער דעם קאָפּ ארויסגעשטעקט און אריינגערופען דעם ,דירעקטאָר" מיט ,קרומאשאטקא"יץן". זיי זיינען אריינגעקומען אין א קליין שטיבעל, וועלכע אין נע- ווען פארהאַננען טהיר און פענסטער מיט פערשטויבטע, רויט סאַמעט- נע פּאָרהאנגען. אויף א געבעט סאָפקעלע איז נעזעסען א מיידעל אין א לייכט-באַטיסטען נאַכט-קאַפּטענדע?, גערויכערט א סיגארעטעלע און נעפּוצט זיך די נענע? מיט אַ מעניוקור, עפּעס נעפייפט, און געקוקט האַלב-פערוואונדערט אויף די אריינגעקומענע געסט. דער ,דירעקטאָר" האָט די אויגעלעך פערקנייטשט און דורכנע- עגבערט דאָס שווארץ-כעחנ'עווטע מיירעל מיט זיין בליק, געקנייטשט די אוינעלעך און געקוקט מיט איבערלענונג, װי ער קוקט אויף דעם בריליאַנט, װאָס ער טראָנט אויף זיין קליינעם פיננער. עס זעהט זיך אויס, אַז דאָס מיידעל איז איהם נעפעלען צו זיין צוועק, װאָרום װוי 238 מאָטקע ננב און האָט נישט ליעב געהאַט װאָס דער ,דירעקטאָר" האָט געזאָגט. דורך דעם האָט ער געשוויעגען און גאָר נישט אָבנעענטפערט. -- כאַפּט נישט, לויפט נישט, לאָמִיר זי א פריהער זעהען. איך ווייס װאָס דאָס איז ? --- האָט דער דירעקטאָר געזאָגט גלייכגילטינ. --- דער ,פּאַן דירעקטאָר" קען זי זעהען. וואו איז זי, קאַנאַריק ? --- זי איז אויבען ביי זיך אין שטוב --- האָט מאָטקע ביין אֶפּ- געענטפערט. --- טאָ װאָס וועלען מיר באַלעמוטשען, קומט לאָמיר זעהען די שפּאניערין פון כערדיטשעוו, --- האָט דער ,דירעקטאָר" געזאָגט אונ- געדולדיג. --- חנה'לע, חנה'לע, --- האָט וועלפי? זי גערופען. דאָס מיידעל איז אריינגעקומען. דער ,דירעקטאָר" האָט ארויסגענומען א גרויסען דיקען ברוסטען- טאַש, צוערשט דאָרט געזוכט און דוקא געפרענט, אויב זי האָט נישט פון קיין הונדערטער רעשטע צו געבען. אַלֶע האָבען געלאַכט. דערנאָך האָט ער א פרעג געגעבען -- פון א פינף און צװאַנצינער ? צום סוף האָט ער געפונען א רובעל, ועכָ- כען ער האָט דער מיידע? אין האַנד אריינגענעבען מיט אַ טיעפען בלִיק פון די צוזאמענגעקנייטשטע אוינעלעך. קיין רעשטע האָט ער ניט געװואָלט נעהמען. --- דרעהט זיך ארום א מיידע? אויף נאָט'ס וועלט און טהוט נאָר נישט, --- האָט דער ,דירעקטאָר" נאָךְ אַמאָל געזאָגט פאר זיך. איהם איז נעפעלען די חכמה, און וי אַ מענש, װאָס האָט זיך זעהר ליעב געהאַט, האָט ער ליעב געהאַט אָפט צו דערמאָהנען זיינע חכמות, אז אלע האָבען זיך אויפגעהויבען גרייט שוין צו געהן, איז מאָטקע געבליבען זיטצען. --- װאָס זיצט דו קאַנאַריק ? דו געהסט נישט מיט ? --- קום נור אהער וועלפי?, -- האָט מאָטקע גערופען דעם בעל הבית פון הייזע?ל אין א ווינקעל אריין. --- ווער איז דער ? -- פרענט ער אויפ'ן ,דירעקטאָר". --- דאָס איז דאָך דער ,דירעקטאָר" פון קאפע שאנטאן ,אקוואר- יום", --- כ'ווייס נישט, יא דירעקטאָר אָדער נישט דירעקטאָר, נאָר דער ש?ום אַש 297 בריליאַנטען און סואווענירס און טהיילט ארום די זיצענרע מיט פּאַ- פּיראָסען. -- הער אויס, קאַנאַריק, --- דער ,פּאַן דירעקטאָר" האָט געהערט פון דיין נקבה, די שפּאַניערין, אז זי קען געהן אויף א דראָט און מאַ- בען אַקראָבאַטישע קונצען. ער ויל זי זעהען. --- דאָס מיידעל, אָט די, דעם בעל-הבית'טעס טאָכטער נעפעלט מיר, -- האָט דער דירעקטאָר זיך פּלוצלונג אָבגערופען. --- דער ?פּאן דירעקטאָר" האָט נאָךְּ נישט געזעהן יענע, די שפּאַ- ניערען, פּאנע דירעקטאָרשע. זי איןז גוט. א שווארץ-בלוטינע ברו- נעטקע, גאַנץ שפּאַניש, און נאָך גאָר פריש. קוים, קוים, -- האָט דער יונגערמאַן, װאָס איז געווען דער מבין אויף די סחורות, געריהמט פאר דעם ,דירעקטאָר" די סחורה. -- איך בין אן עהרליכער מענש --- רופט זיך אָן וועלפיל צו מאָט- קע'ן, זעהסט, ווען דער , פּאן" (ווייזענדיג אויה'ן יונגען מאַן) איז נע- קומען צו מיר און נעמאַכט מיט מיר א שמועס וועגען די שפּאַניערין, האָב איך איהם באַלד געזאָגט : די שפּאַניערין איז קאַנאַריק'ס נקבה. ער האָט זי צו מיר אריינגעבראכט, ער האָט זיך צוליעב איהר געשלאָ- גען מיט שלמה שלאָסען-העקער. ער האָט צוליעב איהר אין די זייטען געשטאָכען נעקראָנען,. דאָס איז זיינס. וװואָס מיינס איז מיינס, און װאָס זיינס איז זיינס. קיין סקאַנדאַלען און מעסער-שטעך האָב איך נישט ליעב. דיין נקבה, -- דארף מען מיט דיר רעדען. דער יפּאַן דירעקטאָר" קען מאַכען פון איהר א לייט, און דו קענסט כאַפּען א שעהנעם נראָשען --- װוילסט דו זי אֶפּלאָזען דעם פּאן דירעקטאָר" ? מאָטקע איז געזעסען די גאנצע צייט און האָט געשוויעגען. עפּעס װאָס טיעף אין זיך געקלעהרט און נעצוינען א האלבע װאָנכע און גע- קייעט. אויפ'ן דירעקטאָר האָט ער שוין געטראָגען א כעס, אין בעס- טען פאל װאָלט ער איהם נאָר געװאָלט גאָר די אויגען אונטערהאַקען. פאַר װאָס ווייסט ער נישט. עס איז איהם נישט געפעלען געװאָרען וי דער ,דירעקטאָר" האָט געקוקט אויף חנה'לֶען. ואָרום כאָטש מאָטקע איז נעווען אַ פּאַטראָן פון נקבות, און א נקבה איז ביי איהם געווען גערעכענט פאר א סחורה, אָבער ער האָט געוואוסט דעם אונטער- שיעד פון א נקבה ביז צו חנה'לען וועלכע איז אן אונשולדיג מיירעל, 290 מאַיסס צי הב --- דאָס איז דער , פּאַן דירעקטאָר" פון קאַפע שאַנטאַן ,אַקװאַר- יום". דו ווייסט װאָס דאָס הייסט ? --- ניין,. איך ווייס נישט, --- האָט װויעדער מאָטקע אָבּגעענט- פערט בייז. --- צו דעם מענשען אין שאנטאן קומען אריין אזעלכע געסט. וי דער פּאָלִיצטייסטער. די העכערע נאַטשאַלסטװאָ קומען דאָרטען אריין, דו ווייסט, װאָס דאָס הייסט ? --- דער פּאָליצמייסטער אליין ? און דער נובערנאטאָר נישט 9 אַלֶע העכערע אָפיציערען מיט די פּאָלקאָווניקעס, דער גאַנצער וװאָאינ- סקי שטאַב קומען אין ,אקוואריום" טרינקען שאַמפּאַניער און זעהען די שאַנסאָנעטקעס ארבייטען -- האָט געזאָגט מיט שטאָלץ דער שעת- נער יונגערמאַן. דער ,פּאַן דירעקטאָר" ווענען וועלכען עס איז דער געשפּרעך נע- גאַנגען האָט גאנץ גלייכגילטיג אריינגעקוקט אין בריליאַנט אריין פון זיין קליינעם פינגער. --- ביי דעם , פּאַן דירעקטאָר" ארבייטען די גרעסטע אַקטריסעס. די גרעסטע טענצערינס פון דער וועלט. פארשטעהסט? או ביי איהם. אז עס טאַנצט א שאַנסאָנעטקע, קריעגט זי א נאָמען איבער דער וועלט, און קען קריגען טויזענדער דערנאֶך. די גרעסטע שאַנסאָנעט- קעס קומען צו פאָהרען קיין ווארשאָ און בעטען זיך ביים ;פּאַן דירעקטאָר", אז ער זאָל זיי ערלויבען צו טאַנצען אין זיין שאַנטאַן כדי זיי זאָלען קריגען א נאָמען. חנה'לע האָט דערוויי? אריינגעבראכט אויף א טאַץ טהעע מיט קעז-קיכלעך און אוועקגעשטעלט פאר די געסט. --- נו, דער שאַמפּאַניער איז דאָ? -- האָט דער ,דירעקטאָר" געפרעגט און וויעדער גענומען בעטראכטען הנה'לען מיט זיינע צו- זאַמענגעקנייטשטע אויגעלעך, און דאָס מיידעל האָט זיר גערויטעלט אונטער זיין בליק און איהרע הענד האָבען געציטערט און איבערנע- גאָסען די נלעזער סיט טהעע, װאָס זי האָט אַוועקגעשטעלט. --- דרעהט זיך ארום א מיידעל אויף נאָט'ס וועלט און טהוט נאָר ניט! א שאָד! -- זאָגט דער דירעקטאָר פאר זיך מיט א זיפץ און נעהמט ארויס פון טאַש אַ גאָלְדענע פּאפּיראָסען-טאַש, בעזעצט מיט וו שולזים יש 238 טיידע?ל. דערנאָך, אז דער דירעקטאָר האָט זיך שוין געהאט אַװעק- נעזעצט אביסעל פון דערווייטענס פון טיש, האָט ער זיך אָנגערופען מיט אַ גוטמוטהיגען שמייכעלע : -- אַנו, לאָז זי דערלאנגען אַ פלאַש שאַמפּאַניער, נאָר אן עכטע מייסטער מאַרקע. --- חנה'לע! האָסט שאַמפּאַניער? -- האָט וועלפיל? געפרענט מיט אַ שפּאַסהאַפטען טאָן, וועלענדיג צופריעדענצושטעלען דעם יפַּאן דירעקטאָר". חנה'לע איז נגעבליעבען שטעהן אין מיטען שטוב און האָט נישט געוואוסט װאָס מען בעט איהר. -- װאָס זאָל איך געבען? האָט זי געפרעגט בייז און רויט ווערענריג. -- גיב שוין דאָרט דיין טהעע מיט די קעז-קיכלאך, װאָס דו האָסט, -- האָט דער יונגערמאַן, דעם דירעקטאָר'ס אדיוטאַנט געזאָגט מיט א כעפעהלענדען טאָן. -- ווער איז דאָס ? -- האָט דער .דירעקטאָר" געפרעגט, איינ- קוקענדיג זיך מיט די קורצע אויגעלאך אין זיין גרויסען בריליאנט פון קליינעם פינגער, ווי ער װאָלט ניט געווען געמיינט חנה'לען, נאָר דעם בריליאַנט. --- זי איז די בעל-הבית'טעס טאָכטער. די מוטער איהרע האַלט דאָס דאָ די קאפע הויז. -- אוּן זי דרעהט זיך ארום אויף נאָט'ס וועלט און טהוט נאָר. ניט. אַ שאָר, -- האָט דער דירעקטאָר געזאָגט, װוי פאר זיך. --- יא, זי איז א כעל-זהכתיש קינד, די מוטער היט זי וי דאָס אויג אין קאָפּ, --- האָט וועלפי? ווייטער דערצעהלט. --- נו, לֹאָז זי איהר היטען. װאָס זיצט מען? -- האָט דער ;דירעקטאָר" געפרענגט אוננעדולדיג מיט א קאפּריז. -- קאַנאַריק, דו ווייסט, ווער דער פַּאן איז ? --- ווייזט וועלפי5 דער רויטער אויפ'ן ,פּאַן דירעקטאָר". --- ניין, איך ווייס נישט, האָט מאָטקע אָפּגעענטפערט בייז און צורורערט. די געזעלשאַפט אין וועלכע ער איז נישט געוועהנט גנע- ווען, האָט איהם נערוועז געמאַכט. 244 מאָטקע גנב דאָך האָט ער זיין פערוואונדערונג ניט ארויסגעוויזען. ער האָט נאָר נעקוקט מיט א ברונז'דיגען בייזען בליק אויף וועלפי? דעם רויטען, װאָס ער האָט איהם גערופען, און געפרענט שטום : װאָס אין ? --- הער אויס קאַנאַריק: -- דאָ איז א געשעפט פאר דיר. אז דו וועסט זיין א קּלונער, קענסט דו א גראָשען כאַפּען, נאָר דו מוזט זיין קלוג און פערשטעהן אן עסק. --- װאָס פאר א געשעפט ? לאָמִיר הערען! -- האָט קאַנאַריק נעפרעגט. נעטיינט אז ער טהוט דאָס נאַנץ רוהינ, --- נור די אונרו- היגקייט און די טשיקאַװיגקײט, װאָס האָבען די לייט צו איהם, האָט זיך ארויסגעוויזען פון זיין בעוועגונג. דער עלטערער מאַן, דער תפּאן דירעקטאָד" האָט קאַנאַריק'ען בע- טראכט פון א זייט און דורכגענומען מיט זיינע קליינע פינקעלדיגע אויגעלאך, וועלכע ער האָט צוזאמענגעקנייטשט, וי ער װאָלט גע- װאָלט דערגעהן אין גאנצען ווער ער איז. דערנאָך האָט ער זיך אויס- געהוסט, אױיסגעשפּיגען, וי עס װאָלט געווען א צייכען, אז ער ווייסט שוין, ווער ער איז און האָט זיך אָנגערופען, ארומקוקענדיג זיך מיט פעראכטונג אויף דעם קאפע הויז: -- נישטאָ וואו זיך אוועקצוזעצען. װאָס קען מען דאָ קריגען ? --- חנה'לע, הנה'לע, קום נור ארויס --- האָט וועלפי? ארייננע- רופען אין שטוב אריין, דער בעל-הבית'טעס מיידע? זאָל ארויסקומען. --- חנה'לע, חנה'ע ! האָט מען געהערט פון אינעוועניג רופען. באַלד איז ארויסגעקומען חנה'לע מיט א האַנדטוך אויף'ן פּלייצע, און געקוקט פערוואונדערט און ערשראָקען אויף די פיינע לייט װאָס האָבען בעזוכט דאָס קאפע הויז. און די שרעק האָט גערויטעלט איהרע יונגע, פרישע באקען און ערציטערט און נעגלאנצט איהרע שווארצע, יונגע אויגען. -- מאַך אַן אָרט וואו זיך אוועקצוזעצען. זעהסט דאָך ווער עס איז דאָ, -- האָט וועלפי? געריבען פאר פרייד זיין פּלאַטשיגע נאָז, ווייזענדיג מיט די אויגען אויף די בכבוד'ע געסט. חנה'לע האָט פלינק מיט'ן האַנדטוך איבערגעריבען דאָס טישעל, אַװועקגעשטעלט אַ פּאָר שטוהלען. אַלע האָבען זיך ארומגעזעצט. דער דירעקטאָר האָט מיט די זעלבע קליינע אויגעלאך, װאָס ער האָט פריה- ער בעטראכט האַנשריק'ען, יעצט דורכנעלעכערט דאָס בעווענליכע ש?ום אַש 233 42 דער , דירעקטאָר". קאַנאַריק האָט אָנגעקוקט די ביירע נייע לייט, װאָס וועלפיל האָט אריינגעבראכט אין קאפע-הויז. איינער פון זיי, דער עלטסטער איז נעווען א נידעריגער, א דינליכער, מיט אַ פּאָר שווארצע פינקעלריגע אויגען, װאָס האָבען נעקוקט אויף אלע און אלעס מיט פער- אכטונג און חשד ; וי איינער װאָס איז זיכער אין זיין וועלט, און האָט אלעס אין דר'ערד. א גראָבען ציגאר האָט ער געהאַלטען אין די צייהן, װאָס זיינען שווארץ געווען פון רויכערען. מיט א הייזערינ קול געהוסט יעדען אויגענבליק און געשפּיעגען. נאָר דערפאר האָט פון איהם אראָבנעבליצט בריליאַנטען. ‏ א בריליאַנטענע הארפע אין קריוואט װאָס האָט צו וויסען גענעבען, אז דער נעטרעפענדער שטעהט נאָהענט צו די קונסט. גרויסע בריליאַנטענע רינגען אויף די קורצע, דינע פינגער,. נאָר דעם גרעסטען בריליאַנט אין פּלאטין איינגעזעצט האָט ער נעטראָנען אויפ'ן קליינעם פינגער, װאָס ער האָט געהאַלטען אויס נעװאָנהייט אין איין איבעררייבען אין זיין סאַמעטנע רויט- שרייענדע װועסט און אייננעקוקט זיך מיט האַלב-פערמאַכטע אויגע- לאך אין זיין נלאנץ. דער צווייטער איז געווען א פיעל אינגערער, א שעהנער הויכער יוננערמאַן, אָנגעטהאָן אין א עלענאַנטען אַנצוג, אויך מיט בריליאַנטען בעפּוצט די הענד, נאָר קלענערע. און ער האָט נעהאַלטען אין איין קאָקעטירען מיט די שווארצע קורצע װאָנסעלאך, װאָס זיינען געווען אָנגעשניטען ענגליש-רזשענטעלמעניש. דער אינגערער האָט געקוקט מיט גרויס דרך ארץ אויפ'ן עלטערען, און ער האָט איהם געהאַלטען אין איין טיטולירען : , פּאַן דירעקטאָר", מאָטקע האָט זיי שוויינזאַס בעטראַכט, נעװואָרען אביסעל אונרו- הינ, װאָס אזעלכע וואזשנע לייט האָבען עפּעס צו איהם א געשעפט. 202 מ אוט;ק ע ננב ער האָט זיך נלייכנילטיג די אוינען אויסגעווישט מיט די הענד, און ארומנעקוקט זיך א פערוואונדערטער, וי ער װאָלט דאָ פּלוצלונג אויינ- נעפאַלען, און נעפרעגט מיט א יוננע קלאָהרע שטימע, וועלכע איו נע- ווען פון א שטאַרקע ברוסט :: --- ווער רופט מיך ? אין דער שטימע האָט מען איהם דערקענט, עס אין געוען ,מאָטקע גנב". שלום אַש 231 -- גיב נור א קוק, װוי זי האָט מורא, איך וועל איה: אַ שטיק אָפּבייסען. --- קרימט זיךּ די זשאַכלינערין און קראצט זיךּ אונטער א ברוסט. דאָס אינגע? האָט נאָך מיט בלישצענדע אויגען געקוקט צום צווייער, װאָס די לאָװיטשערין האָט געהאַלטען, און האַלב מיט גע- וואַלד אַװעק פון שטוב. נאָר אין קאפע הויז איז וויעדער געװאָרען א בעווענונג. ‏ עס זיינען אריין צוויי פרעמרע מענשען און לויט זייער אנשטענריגעס אויסזעהן און אנשטענדיגע קליידונג, זיינען זיי, קענטליך, געווען זעהר זעלטענע געסט אין קאפע הויז. די מיידלאך האָבען זיך צוריק געצוי- גען אין א ווינקעל, א טהיי? פון זיי האָבען זיךּ פעררינט זייערע פריזירע און זייערע קליידער, און געקוקט מיט בלישצענדע אויגען. די בעל-הבית'טע איז אויך אריינגעקומען פון קיך, נלייך געמאַכט זיך די האָאר און אין אַנטקעגען געגאַנגען די פרעמרע אונגעוועהנליכע געסט. די בעל-הבית'טע איז בלייך געװאָרען און אביסעל דערשראָ- קּען געװאָרען פאר די פרעמדע מענשען. נאָר באַלד האָט זיך צווי- שען זיי געוויזען א בעקאַנט פּנים. וועלפיל דער רויטער האָט מיט זיין הייזעריגע באס שטימע אריינגערופען אין טונקעלען צימער אריין : -- קאַנאַריק איז נישטאָ ? די מיידלאך און די בעל הבית'טע האָבען זיך בערוהיגט דער- הערענדיג וועלפיל דעם רויטענס, דעם בעל הבית פון הייזעל'ס בע- קאַנטע שטימע, און האָבען אָבגעענטפערט : -- יא, דאָ איז ער, ער שלאָפּט, -- און געוויעזען אויף אַ טונ- קעל ווינקע? פון קאפע הויז, וועלכער אין אין גאַנצען געווען איינ- נעוויקעלט אין פינסטערניש, און האָבען אויסגערופען : -- קאַנאַריק! קאַנאַריק! מען רופט דיך! פון אַ זאָפּע איז אראָבגעקראָכען א הויכער יונג, ארויסגעקומען פון דער פינסטערניש. די לאקירטע חאָליאַװעס פון זיינע שטיוועל האָבען געבלישצעט נאֶךְּ אין די טונקעלהייט. זיין שווארצע גריווע איז געווען צורודערט, און א פּנים האָט ער געהאַט א זויערס, כאָטש אַן אויסנעשלאָפּענס, א חיטרע, מיט צוויי קליינע שווארצע װאָנסעלאך. 20 פאָטקע גנב עטאט רעפטנע יפל;אט:והררי2פֿיע: עי - = --- און פאר מיר אויך --- האָבען זיך געלאָזט הערען שטימען פון אלע זייטען, וואו די מיידלעך אין די נאכט-העמדער זיינען נור גע- זעסען, און חנה'לע האָט אָנגעלעגט דעם קינד אין טוך אריין קעו- קיכלאך וויפיעל זי האָט נאָר געקענט דערטראָנען. -- זעה נור, אז דוֹ זאָלסט ניט פאלען מיט'ן קינד, -- שרייט איהר נאָך די זשאַכלינערין. --- געה פּאמעלאך, דו הערסט, --- זאָגען אַנדערע מיידלאך. -- א רחמנות דעם פּאַפּיראָסניק. דאָס ווייב קרענקט שוין דעם זיבעטען חודש, און א פולע שטוב מיט קינדערלאַך. דאָס האָט מען פון חתונה האָבען, זאָגט די זשאַכלינערין, און װוישט זיך אֶפּ פון פּנים מיט אַ טיכעל דעם נעכטיגען פּודער. -- ניט אַלע מענער זיינען דאָך אזעלכע שלים-מזל'ניקעס װוי דער פּאַפּיראָסניק, --- רופט זיך אֶפּ אין א ווינקעל די לאוויטשערין, װעל- כע ליינט צונויף איהר וועש. באַלד האָט זיך די טהיר פון קאפע הויז אויפגעעפענט מיט רעש און א פֹּאֶר אינגלאך, וי אַ צווילינג, האָבען געגעבען א שפּרונג אריין, געװאָרפען מיט די הענר, מיט די קאַפּאָטעס, מיט די קאַשקעטלאך, און מיט סידורים װאָס זיי האָבען געהאַלטען אין די הענר, --- מאַמט, גיב אונז עסען ! -- האָבען די אינגלאַך אויסגעשריען, נאָך זייענדיג ביי דער טהיר. --- שלמה'לע, קום נאָר אהער, -- רופט צו א איננע? די לְאָווי- טשערין. --- ניין, שלמה'לע, קום צו מיר, אָט האָסטו אַ צווייער, אז דו וועסט אהער געהן -- זאָנגט די זשאַכלינערין, און נעהמט ארויס א צווייער פון זאָק. --- שלמה'לע, איך װוע? דיר קויפען א מעסעריל, אז דו װועסט אהער געהן. דאָס אינגעל איז געשטאַנען אין מיטען, מיט'ן סידור אין דער האַנר, האַלב רויט געװאָרען פון ווארימקייט, װאָס ער איז געלאָפען און געקוקט מיט די בלישצענדע אויגעלאך און ניט געוואוסט וואו צו געהן -- נאָך'ן צווייער צי נאֶךְ'ן מעסעריל, --- שלמה'לע, קום עסען, -- האָט איהם פּלוצלונג אָנגענומען חנה'לע כיי דער האַנד און האַלֵב מיט געוואלד אין קיך אריינגעשלעפּט. שלום אַשׁ 299 טשייניק און ארייננגערעדט מיט א הייזערינע שטיטע, װאָס קומט פון אַ פּערשטאָפּט נעזעל מיט א בעליינטען האַלז, אויף אן עכט ווארשעווער לשון, װאָס האָט נעקלוננען װוי געזונגען : --- פאר א צווייער געזאָטען וואסער ! -- חנה'לע, חנה'לע, א קונה איז דאָ! -- האָט איינע פון די האַלב נאַקעטע מיידלעך אריינגערופען אין קיך אריין, וואו רי בעל- הבית'טע איז געווען. פון דער קיך איז ארויסגעקומען א מיידעל פון א יאָהר אַכט- צעהן, ניינצעהן, אָנגעטהאָן געוועהנליך וי יעדער אַנדער לעבעדינער מענש, נאָר דאָ צווישען די האַלב-נאַקעטע מיידלעך, וועלכע זיינען נעזעסען אין זייערע נאַכט-העמדער און שלאָף-רעק, האָט ראָס מיידעל, וועלכעס מען האָט גערופען חנה'לע, אין איהר רויט-בלויען קארטענעם סטאניקעל מיט די גלאטע פארקעמטע האָאר, מיט די צוגעפלאָכטענע צעפּ, און מיט דעם פרישען, נאַטירליכען פּנים, אויף וועלכען עס איז נישט געלענען קיין פערהאַרטעווער, געבראכענער פּודער, װוי ביי אנ- דערע מיידלעך, זיך אויסגענומען וי אוננאַטירליך און מאָרנע. זי האָט אויסנעזעהען װי אַ אָנגעטהאָנענע צווישען נאַקעטע. הנה'לע איז אריינגעגאנגען אין קאפע הויז, און האָט גענומען פון דעם קינד, װאָס : האָט געהאַלטען נאֶךְ אַ קלענער קינד אין האַנד, דעם כלעכענעם טשיי- | ניק און האָט אָנגענאָסען געזאָטענע װאַסער פון זודיגען סאַמאָוואר. -- װאָס מאַכט די מאַמע ? -- האָט גענענדיל די זשאכלינערין געפרענט די קליינע מיירעל. --- איך ווייס נישט. די מאַמעשי ליעגט אין בעט און דער טאַטעשי איז נישטאָ -- האָט דאָס מיידעל װיעדער געזאָגט אין א ' קינדערשען געזאַנג מיט אַ הייזעריגע שטימע. -- ניב איהר, חנה'לע, א קעוז-קיבעל, דאָ האָפמן א פירער -- זאָגט די זשאַכלינערין, ארויסנעהמענדיג א בייטעלע פון איהר זאָק און אַװעקלענענרי? אַ קופּערנע מטבע אויפ'ן טיש. חנה'לע איז צונעגאַנגען צום שוי-פענסטער,. אין פענסטער איז נעװאָרען א רעש פון די אַנטלאָפענע פליענען. װאָס חנה'לע האָט דערשראָקען מיט איהר האַנד, ארויסגענומען א קעז-קיכעל און דער- לאַננט דער מיידעל, און דאָס מיידעל האָט עס צוגענומען אֶהן ווערטער, --- און פאר מיר אויך. - : ישי אע טע טי טע 298 פמאַטלקע ננב נעטשעפּעט אָן מיר ? לאָז זי זיך דאָס נאנצע נעוועלב אויסקויפען. -- און די בעל-הבית'טע איז צוריק אריין אין קיך. --- װאָס וועסט דו טאַקע טהאָן מיט די טישטיכער און סערווע- טען, וועסט דו דאָס ניצען ? אַךְ, איך האָב דאָרט ליעב אַ שעהנעם קאַ- פּעלוש און אַ שעהנע פּאָלערינע, דאָס איז פאר מיר. --- אָבער אויסגע- האַפטענע טישטיכער, דאָס איז גוט פאַר אַ בעל-הבית'טע װאָס פיהרט אַ היים, נישט פאר אונזער איינע -- האָט זיך אָנגערופען יענטע'לע דער ממזר. די מיידלעך האָבען אונטערגעשמייכעלט. זיי האָבען געוואוסט פון די לאוויטשערינס שוואכקייט צו קויפען זיך בע? הבתישקייט, טהייערע וועש פאר דעם אָבגעשפּאָרטען גראָשען װאָס זי גיט ניט אויס אויף קיין קלייד, אויף קיין שיך, און וי זי קען נור פון א נאַסט ציהען אַ נראָשען --- ניט זי עס אויס פאר א בעל הבתישקייט, כאָטש דאָס בעל הבתישקייט האָט נעפוילט ביי איהר אין קאַסטען,. אפשר האָט זי געהאַט נאָךְ א האָפנונג אַמאָל עס צו בענוצען, ווען זי װעט חתונה האָבען און פיהרען א אנשטענדיג לעבען, װוי עס איז די האָפנונג פון די מעהרסטע פון אזעלכע מיידלעך, און אפשר האָט זי די האָפנונג שוין אַלֵיין אויך ניט געהאַט, נאָר עס איז ביי איהר געווען א מין שפּיעל, ווארום, אז קיינער איז ניט געווען בייטאָג, פלעגט זי ליעב האָכען ארויסנעהמען די אננגעקויפטע זאכען פון קאַסטען און אויפ- ראמען איהר שטיבעל, וי זי װאָלט געהאט אַ סמאַן און געװוען גע- פיהרט א בע? הבתיש לעבען. זי האָט אויף איהר קליינעם טיש אויס- געלענט א ריין טישטוך, אויפגעשטעלט דעם נייעם קופּערנעם סאַמאָ- װואַר, אָנגעהאַנגען די בילדלאך אויף די וואנד, א אויסנעהאַפטענע זיידענע קאפּע אויף'ן בעט. און פארנאכט, ווען מען האָט זיך אָנגע- הויבען גרייטען אויף געסט, האָט זי די זאכען צוריק אויפגעפּאַקט און בעהאַלטען אין קאַסטען אריין... נאָר באַלד איז דער שמועס איבערגעהאַקט געװאָרען. אין קאַפע הויז איז אריינגעקומען א מיידעל פון א יאָהר אַכט, ארומגעהילט אין א גרויסען שאַל, װאָס אַ האַלבער האָט זיך איהר נאָכגעשלעפּט אויף דער פּאָדלאָגע און פון דעם אנדערען האַלבען האָט ארויסגעשטאַרט װוי א קליין חיה'לע דאָס קעפּעל פון א קינד, װאָס דאָס מיידעל האָט געהאַלטען. אין דער צווייטער האַנד האָט זי געהאַלטען אַ כלעכענעם פרייד אויך גענומען בעטראכטען די פרישע נלאַנצענדיגע טישטיכער און האַנדטיכער. וי א טיכטיגע ווארשעווער וירטהין האָט די בעל-הבית'טע נישט געקענט גלייכנילטיג זיין צו וועש, און מען האָט די טישטיכער אויסגעצויגען אויף די טישען, אויף די בענק, אויפ'ן בעט װאָס איז דאָרטען נעשטאַנען, געמאָסטען זייער לענג און געפּרופט טרעפען זייער ווערטה. --- װאָס וועסט דו טהאָן מיט אזוי פיעל וועש, דאָבריש 4 --- האָט די בעל-הבית'טע געפרענט די לאוויטשערין מיט אַ בעהאלטען שמייכעלע אין די פעטע פאַלדען פון איהר גרויסע געזיכט און מיט אַ וואונק צו די אַנדערע מיידלעך, װאָס האָט אויסגעדריקט אי שפּאַס אי א ביסעל קנאה אויף די וועש. --- האָסט דאֶךְ שוין אזוי פיעל, א די וועש פוילט דאָך ביי דיר אין קאַסטען. דו ניצט דאָך זי נישט. --- שאַדט נישט, זאָל זי פוילען. עס װעט קומען אַמאָל אַ צייט, אַז איך על זי ניצען אויך. --- הלואי פאר טיינעט ווענען, -- האָט די בעל-הבית'טע פון .קאַפע ווארשאווסקי" געזאָנט, וויעדער מיט דעם זעלבען שמייכעל. און נעװאָלט ארייננגעהן צוריק אין קיך אריין. אָבער עס האָט זי אַבנע- שטעלט גענענדיל רי זשאַכלינערין'ס שטימע ; --- ניעב נור אַ קוק וי עס אַרט איהר ווען אונזער איינע קויפט זיך וועש. זיי אליין מענען זיך נור קויפען אויסשטייערס, בעל-בתיש"- קייט. שאַדט נישט, דאָבריש. ניץ זי געזונדערהייט. די בע?-הבית'טע פון קאפע הויז איז ניט געווען די בעל-הבית'טע פון .,הייזע?", צו וועלכען די מיידלעך האָבען געקערט. די מיירלעב האָבען געקערט צו אנדערע בעלי-בתים. אין דעם קאפע זיינען זיי נור אריינגעקומען, וויי? דאָרט איז נעווען זייער א,בערזע און זיי פלענען דאָרט פערברייננען ביי טאָג, ביז מען טהוט זיך אָן פאר דער דער נאַכט. און פאר גענענדעל די זשאכלינערין האָט די בעל-הבית'טע פון קאַפע הויז מורא געהאַט. ערשטענס האָט די זשאַכלינערין א גרויס מוי?, און צווייטענס, האָט זיך אין שכנות'דינען הויז אויפגעעפענט אַנאַנדער קאַפּע הויז, אַ קאָנקורענט. און מיידלעך פון אַנדערע הייז- לעך האָבען דאָרטען אָנגעהויבען צו פערקעהרען. -- איך מיין דען עפּעס, פון מיינעט ווענען, װאָס האָט זי זיך אָנ- 2206 מאָטקע גנב ווער וואסער נימפע, װאָס שטעהט אין דעם אויסגעטריקענטען ברו- נען, האָט שוין געזעהן ניט איין נאַקעטען קערפּער. און ווען זי װאָלט נישט געווען געמאַכט. אויס קופּער און מעטאַל, װאָלט זי זיך גערוי- טעלט פאַר שאנדע פון פערשיעדענע סצענעס װאָס עס קומט איהר אויס צוצוזעהן. אין ,קאַפע ווארשאַווסקי" איז יעצט שטי?. איינזאָס זידט דער גרויסער סאמאָוואר אין א ווינקעל פון קאַפע און די פליעגען עסען זיך רוהיג די קעז און קיכעלעך מיט די אַנדערע געקעכטס, וועלכע ליגען אויסגעליינט אין שוי-פענסטער. אין קאפע אליין ווייזט ויך קיינער נישט, נור אין אַ הינטער-שטיבע? װאָס האָט קיין פענסטער נישט, נור א קליינעם לופטשיק, וועלכער געהט ארויס אין אנאנדערן צימער, (װאָס יענער האָט יאָ פענסטער און בעלייבט נאַנץ מאַט מיט א פאר- נאכטליכען שימער דאָס שטיבע?). ביי אַ ווייסען לאנגען טיש, ביי וועלכען א מיירעל שטעהט און וועלגערט אויף א ברעט אַ טיינעל, זיצען א פֹּאֶר אַנדערע מיידלעך, צו ווייבלעך, און טרינקען טהיי. א טהייל פון זיי זיינען נאָך אין נאכט קליירער, כאָטש עס איז שוין אַ שטיק נאָך מיטאָג. איינע אין א העמד, די צווייטע אין אַ שלאָפּראָק, א טהיי? מיט צולאָזטע האָר, וועלכע זיי טרינקענען אין דער לופט, --- אין שטוב פיהלט זיך אַ ריה פון פּודער און שלעכטע , פּאַרפיומען". די , לאָוויטשערין" האָט אראָבגעבראַכט פון דער הויך פון איהר צי- מער'?, וואו זי וואהנט, אַ האַלֵב טוץ באַטיסטענע העמדער, מיט די זשוראדאָווער טישטיכער און האַנדטיכער, װאָס זי האָט געזאַמעלט אין איהר קאָרב און האָט נעוויזען די שעהנע דעסענס אין וועלכע עס איז געווען איהר נאָמען אױיסגעהאָפטען. די מיירלעך האָבען בעטראכט די ארבייט, געפּרופט טרעפען וויפיעל די לאָוויטשערין האָט בעצאָהלט פאר די לייליכער מיט די טישטיכער, און די וועש איז ארומגענאַנ- פון איין האַנד אין דער צווייטער. דאָס נייעס, אז די לאוויטשערין האָט זיך וויעדער געקויפט נייע וועש, האָט ארויסגערייצט די בעל-הבית'טע פון די קיך ארויס --- וואו זי איז געשטאַנען און האָט געקאָכט מיטאג פאר די קינדער װאָס דאר- פען באַלד פון חדר אהיים קומען. די בע?-הבית'טע איז ארויסגעקומען פוֹן קיך מיט א צופלאַמט פּנים פון פייער, א דיקע, פעטע ווארשע- ווער אידענע מיט אַ פעטען האַלז און פעטע פינגער. זי האָט מיט שלום אַש 98 ווארשאווסקי". די אינגערע און די שעהנערע לויפען ארום אױף די טראָטואַרען, לאָזען פליהען זייערע צולאָזטע האָר, לאָזען ארויסווייזען זייערע נאַקעטע הערצער און ברוסטען און זייערע געטאָקטע שטאַרקע קורצע פיס, װאָס הויבען זיך פון די קורצע קליידלעך, און כאַפּען אָן די דורכגעהערס ביי די אָרימס, און די גאס איז דענסטמאָל בעלעבט, פאר פיעלע אזעלכע אַלטע ערנסטע הייזער ברענען רויטע לאַמטערנעס און בעלייכטען די אלטע סימנים פון די פארצייטיגע צעכען. פאר פיעלע טהירען פון אזעלכע קאַפעען זיצען אויסגעזעצט מיירלעך אין אזעלכע מאָדנע שלאָף-צי- מערדינע קאָסטיומען, און פיעלע יונגע לייטלעך, און על?טערע מענ- שען, ציווילנע און רעגיערונגס-לייט אין פערשיעדענע פאָרמען, יונגע און אַלטע, בעלעבען אין די אבענדען די טראָטוארען פון דער אלטער שטאָדט. אָפּטמאָל שפּיעלט אַ קאַטערינקע פאר א הויז און קינדער טאַנצען נאָך'ן טאַקט פון דער קאַטערינקע, אָפּטמאָל הערט זיך אַ האַר" מאָניקע שפּיעלען. דאָס זיצט דער סטרוזש פאר'ן הוין מיט אַ שיקסע אין די אָרימס און שפּיעלט זיך פערגעניגענד א מעלאנכאָלישע פּוילישע מאַזורקע און ,היט דאָס הויז", אז קיין גנבים, און קיין אונגעמאָל- דענע מענשען זאָלען אין הויז ניט אריינקומען. נור ער לאָזט אריין די מיירלעך מיט די נעסט װאָס זיי פיהרען פון דער נאַס און ווערען פערשוואונדען אין פינסטערען לאבירינט פון אזא הויז. דאָס איז אלעס אין אָבענד,. יעצט איז אָבער טאָנ. דער מאַרס פון די אַלטע שטאָדט איו פול מיט סוחרים און קונים. אלעס איז דאָ א סחורה, אלעס פערקויפט מען און מ'קויפט דאָ. עס שטעהט א זעלנער מיט ראָזעוואנע ברויט, אנאַנדערער מיט קאַזיאָנע לייוואנד צו פערקוי- פען. א איר מיט אַלטע שירמס און אָבגעניצעוועטע קראגענס, א אידענע מיט אַלטע ווייבערשע קליידער. און דער מאַרק איז פול מיט קונים, און מען קויפט און מען טהוט אָן די געקויפטע זאכען באלד אויף'ן אָרט. טהיי? מאַכען א טויש. לאָזען איבער די אָבגעטראָגענע זאַכען פאר א ברויט, פאר א פּעקע? פּאַפּיראָסען, און אָפּטמאָל געהט איינער אוועק פון דעם מארק אין גאַנצען אֶהן א ראָק, פאר א טרונק נראנפען, אזוי ווייט װי די פאָרגעשריעבענע אַנשטענדינקייט לאָזט צו, געהט אֶן דער האַנדעל, ד. ה. ביז צו די הויזען. (אֶהן הויזען קען מען זיך אין מאַרק ניט ארומדרעהען לויט פאָרשריפט), און די נימפע. די ווארשע- 224 פאט סע וב בדונען, װאָס איז אַמאָל געווען דער שטאָלץ פון ווארשא, שטעהט די ווארשעווער וואסער-נימפע, האלב פרוי, האלב פיש, דער סימבאָל פון דער ווארשעווער שטאָדט. ארום איהר, ארום די וואסער-נימפע, װאָס איז גיכער אַ סימבאָל פאר די ווארשעווער פערפיהרערישע פרוי, איי- דער פאר דער שטאָדט, שטעהען אין עננשאפט די הייזער וי אַלטע, אַלטע זיידעס, הויכע און שמאָלֶע װי סוכאָטניקעס. יערעס איינע אין אַנאַנדער קאָליער אָבנעפאַרבט מיט די צייכענס פון די אלטע צעכען אויף זיי,. אין מאַרק זיינען אויפגעשטעלט בוידען און שטעלען, און וי עס פּאַסט זיך פאר אזא אַלטע טהייל?ל שטאָרט, איז דאָ דער מאַרק פון אַלט-ווארג. איחר קריעגט דאָ צו קויפען פון אַלטע אָבגעניצעווע- טע לעפע? ביז א פּאָאר אַלטע שטיווע?. און נישט איינער קומט דאָ אריין אן אָבגעריסענער און געהט ארויס א בעקליידעטער מיט א פּאָאר שטיוועל װאָס זיינען גענייהט געװאָרען פאר פינף יאָהר אין פּאריז, כייט א ראָק װאָס איז נעמאַכט געװאָרען אין א ניו יאָרקער שאַפּ, און מיט אַ העט װאָס איז געקויפט נעװאָרען אין א בערלינער קראָם, און דאס אלעס האָט ער געקויטט פאר קליין-געלד, פון וועלכע עס איז איהם נאָך איבערגעבליעבען אויף מיטאג. אין איינע פון די הייזער, וועלכע האָט געטראגען דאָס שטאָל- צען נאָמען ,דער שיף אנקער" און איז טאַקע געווען בעצייכענט מיט אַ שיף וועלכע איז געווען גרין אָבגעפארבט אויף א רויט כעלד, האָט זיך געפונען דאס טהיי-הויז ,קאפע ווארשאווסקי". ביינאכט איז די ,קאַפע ווארשאווסקי" בעלויכטען מיט צוויי רויטע לאמטערנעס, וועל- כע ברענען זיך אונטער דעם שילד מיט דער גרינער שיף. און אויף דריי פיער שטוהלען וועלכע שטעהען אין דרויסען פון דער , קאפע וואר- שאווסקי" זיצען אויסגעזעצט מיידלעך, יונגע און עלטערע אין א מאָך- נע נענליזשע, האַלב אױיסגעטהאָן, האַלב אָנגעטהאָן, אין ווייסע קאַפ- טענדלעך און ווייסע ספּאדניצעס, אָפּט קורצע, און ווייזען ארויס די ויטע, בלויע, שווארצע סטרימפּף און די ווארשעווער געטאָקטע שי- כעלעך. ביי א טהייל פון זיי האָבען זיך די האָר צולאָזט, ביי א טהיי? זיינען די האָר ארומגענומען מיט רויטע בענדער, און ביי די עלטערע און דיקע האָבען זיך די קאפטענדלעך אויפגעשפּילעװעט און צופעליג ווייזט זיך ארויס א לייבליכע געהויבענע ברוסט. די עלטערע זיצען נור אזוי שווער און אונבעוועגליך אויף די שטוהלען פאר דער ,קאפע = +צ א טי ייד = +4ר-2, - ר שֿום אש 2238 זויפעו טהייל טאָמקע אין וואַרשאָ. 3 די אלטע שמאַדט. אין אַ ווינקעל פון דער גרויסער ווארשא איז נֹאָךְ איבערגע- בליבען אַ רעשט פון דער מיטעל-אלטערישער שטאָרט. די אלטע שטאָדט אין ווארשא בעשטעהט פון הויכע, שמאָלע, אַלטע הייזער, װאָס אונזערע זיידעס פאר הונדערטער יאָהרען האָבען זיי אויפגעשטעלט. איין הויז איז אָנגעמויערט אין צווייטען און קוים ריהרט מען איינס, וועלען זיך די אַנדערע צופאַלֶען. זיי האָבען קיין הויף, קיין פענסטער, קיין ליכט, נור יעדעס הויז איז װוי א לאַבירינט, לאַנגע. פינסטערע קאָ- רידאָרען פיהרען דורך געהיימניספאָלע וועגען אין רי שטובען פון די הייזער. און די ווענען ווייסען נור די אַלטע איינװואָהנער פון די היי- זער, וועלכע זיינען אין זיי געבוירען און ערצויגען געװאָרעז. אונזער איינער, אז ער פאלט אריין אין אזא הויז, מיינט ער, אז ער איז פער- בלאָנדזשעט געװאָרען אין אלטען קלויסטער, װאָס פון די ווענט שמעקט די אינקוויזיציע, און א שרעק בעפאַלט איהם פון די הויכע רונדיגע באלקענס, וועלכע בויגען זיך ארום זיין קאָפּ, פון די שווארצע ערנסטיגע ווענט װאָס רינגלען איהם ארום, און ער בלייבט שטעהן אין מיטען וועג פאר פינסטערניש און שרעק. און נישט נור די הייזער --- די גאנצע טהייל אַלטע שטאָרט מאַכט אזא איינדרוק. אין מיטען מארק, אין אן אלטען אויסגעטריקענטען 22 מצטסע בנם נעכאַפּט און ארויסגעקוקט פון װאַסער ביי דעם נאָמען קאַנאַריק -- װאָס האָט זיך געהערט אין װאַלד. מאָטקע און מאַרי האָבען נישט געהערט דאָס ציטערען אין װאַסער. זיי האָבען זיך ביידע ביי די הענד אָנגענומען און געגאַנגען מיט פלינ- קע טריט צו די נאָהענטסטע סטאַציע, צו פאָהרען נאָך װאַרשױי, אויף'ן דעם אַדרעס, וועלכע מאַרי האָט צווישען די ברוסטען געהאַט פער- שטעקט, ש לום אַשׁ 221 זאָלסטו מיך רופען שטענדיג, דו הערסט, זאָלסט נישט פערגעסען -- האָט מאָטקע געזאָנט צו דער מוויד שטרענג. -- און איך הייס חנה דבורה זילבערשטיין. --- װאָס, פון ווען ? --- קאַנאַריק האָט מיר געקויפט אַ פּאַס פון די קאַטאַרינאַרזשעס און האָט מיר איהם היינט געגעבען, ווען איך בין אוועק מיט איהם. גערענק ! --- דאָס איז נוט. די נאַכט איז געווען אַ קאלטע און מאַרי האָט נאָר ניט געהאַט אויף זיך נאָר איהר לייכט טיולענעם קאַפטענדעל און אַ קליידעל אויפ'ן נאַקעטען לייב, מיט דעם טוך האָט זי פערבונדען קאַנאַריק'ס פּנים. זי האָט דערפיהלט מאָטקע'ס װאַרימע לייב װאָס איז צוהיצט ועווען פון אויפרענוננ און פון דעם בלוט װאָס האָט זיך גענאָסען אויף זיינט הענד -- האָט זי זיך איינגעקאָרטשעט און איינגעקנאָטען אין מאָטקע'ן. מאָטקע האָט זי צוגענומען מיט איין האַנד אוֹן פעסט זי געדריקט צו זיך. דער פרישער ציטער, װאָס איז דורכנעגאַנגען דורך איהר קער- פּער פון די נאַכט-קעלט, האָט איהם געקיהלט, און עס איז איהם גוט געווען. באַלד זיינען זיי ביירע געלעגען איינגעקנעטען איינער אין צווייטען אין פייכטען גראָז הינטער אַ בוים, די נאַכט ראָסע האָט גע- ואַשען זייערע האַלב-נאַקעטע לייבער, און דער נאַכט ווינד האָט גע- קיהלט זייער צואװואַרימט יונג בלוט, און מאַרי האָט זיך איינגעקאָר- טשעט וי אַן ערשראָקענער יתומה'דיגער פויגעל הינטער מאָטקע'ס יונגע שטאַרסע ברוסטען, און זי האָט זיך געבעטען : --- מאָטקע, מאָטקע איינציגער, שלאָג מיך, טרעט מיך מיט די פיס, אוּן איך װעל דיינע הענד קושען. טהו מיט מיר װאָס -ו װילסט. איך װועל דיר אַלין, אלץ האָרכען. --- וי הייס איך ? --- האָט זי מאָטקע געשלאָגען מיט די פויסט אין פּנים אריין --- וי הייס איך ? האָסט פערגעסען ? -- קאַ---נא---ריק !‏ מיין ליובאָווניק קאַ---נאַ--ריק ! אין װאַסער װאָס איז געווען ניט ווייט פון זיי האָט זיך ווער בע- וואוינען --- דאָס װאַסער האָט אויפגעציטערט און געפּאַטשט אונרו" היג צווישען דעם גרינס, און די קוויטשערס, וי עס װאָלט זיך ווער אוים- 200 מאָטקע ננב דענסטמאָל איז מאָטקע געקומען צו זיך. ער האָט אויסגעזוכט דאָס פּעקעל, וועלכע קאַנאַריק האָט געטראָגען אויף די פּלייצעס, ווען מאָטקע איז איהם אונטערן אָרים בעפאַלען, געגעבען עס כאַרי'ן צו האַלטען. דערנאָך האָט ער אָנגענומען קאַנאַריק'ען ביי אַ פום און צונעשלעפּט איהם צום טייכעל,. דאָרט האָט ער איהם בעזוכט, ער האָט נאָר נישט געפונען, ער האָט איהם אָבגעבונדען דאָס טוך פון פּנים -- געמאַטערט זיך ניט אַריינצוקוקען איהם אין פּנים אַוײן, האָט איהם אויפגעריסען ראָס העמד, אויפ'ן לייב אנגעבונדען האָט קאַ- נאַריק געהאַט אַ זעקעל, אין וועלכען עס איז געלענען פּאַפּיער געלר און אַ פּאַס איינגעוויקעלט אין אַ שטיקעל פּאַפּיער, אויפ'ן פּאַס האָט זיך מאָטקע מעהר געפרעהט וי אויף דאָס נעלד, בעהאַלטען עס, האָט ער אויסנעזוכט די שטיינער װאָס ער האָט אָנגענרייט נאָךְ פון פאַר- נאַכט, אַרומגעבונדען קאַנאַריק'ען מיט מאַרי'ס טוך און אַרײינגעשטופּט די שטיינער אין טוך אַריין, האָט ער איהם אַריינגעקוליעט אין װאַסער אריין צווישען נעמויזעכטס און קאַנאַריק איז פערשוואונדען פון דער וועלט. אָבגעוואַשען זיך ביים וואַסער, האָט ער בעפוילען די מויד, אַז זי זאָל זיך אויך גוט אַרומװאַשען אין װאַסער. דערנאָך האָט ער אויס- געטהאָן זיין צוריסענעם ראָק מיט די שטיוועל, געמאַכט דערויס אַ פּע- קעל און אָנגעלייגט מיט שטיינער און אריינגעלאָזט אין װאַסער. אין קאַנאַריק'ס פּאַק האָט ער געפונען זיינע נייע שטיווע? מיט די לאַ- קירטע כאַליאַוװועס װאָס קאַנאַריק האָט איהם אויסגעצוינען אין דער שענק, און קאַנאַריק'ס נייעם אַנצוג. ער האָט זיך אויסגעפּוצט אין דעם שפּיעגעל פון דעם שטערען בעלויכטען װאַסער, אין וועלכען קאַ- נאַריק איז יעצט געלעגען. האָט זיך אָנגעטהאָן קאַנאַריק'ס נייעם אַנצוג, די סאַמעט-רויטע אויסגעשניטענע װועסט און אָנגעהאַננען זיך זיין זייגער מיט די גרויסע זילבערנע זעלנערישע קייט. אַז מאָטקע איז שוין געווען אָנגעטהאָן האָט ער נאָך גענומען אַ פּאאֶר שווערע שטיינער און אריינגעלאָזט אין װאַסער, אויף דעם אָרט אויף וועלכע, קאנאַריק איז געלעגען, גענומען קאַנאַריק'ס פּאַק אויף די פּלײיצעס, די מויד ביי דער האַנד און איז געגאַנגען. -- זאָלסט געדענקען, אז איך הייס מאיר אהרון קאַנאַריק און אזוי שלום אַש 219 הָאַסטיג : רעד ניט הויך --- מען קען הערען", און עס איז מאָטקען ג וואונדער געווען װאָס קאַנאַריק קען רעדען. מאָטקע איז געלעגען אונטערן בוים אֶהן אָטהעם און די שטימען און די טריט האָבען זיך געהערט װאָס אַמאָל נעהענטער, באַלְד איז עפּעס פערביי געפלוינען פאַרּ איהם וי אַ שװואַרצער שאָטען און וי אַ ווינד. מאָטקע האָט לכתחילה פערגעסען װאָס ער האָט צו טהאָן. ער האָט זיך באַלד דערמאָהנט, און געגעבען אַ שטילען פייף. ער האָט שוין געװאָלט געבען אַ העכערען פייף, און ער הערט עפּעס אַ גערודער, און קאַנאַריק'ס שטימע, זעהר קלאָהר, וי ער װאָלט געשטאַנען פאַר איהם : --- וואוהין געהסטו, מאַרי ! ווער פייפט ? און מאָטקע האָט פאַר זיך געזעהן אַ שװאַרצען פלעק, און דער פלעק איז ביי איהם געווען א טויטע זאַךְּ. דער שװאַרצער פלעק האָט אויסנעשריען : --- אוי, מאַמע ! מאָטקע איז דערציטערט נגעװאָרען פאר דעם װאָרט ,מאַמע", אוּן ער האָט זיך פערוואונדערט װאָס דער שװואַרצער פלעק קען רופען ,מאַמע". באַלד האָט איהם דער שװואַרצער פלעק געגעבען אַ כאַפּ אֶן ביים האַלז, און דאָס האָט איהם געגעבען ענערגיע און מוטה, אז ער זאָל זיך שלאָגען מיט דעם שװאַרצען פלעק. באַלד האָט ווער אַרומגעװיקעלט דאָס פּנים פון שװואַרצען פלעק, און אַ געשריי איז האַלב דערשטיקט געװאָרען צווישען די בוימער אין װאַלד, און האַלב אין אַ טוך. אַז דער .,שװאַרצער פלעק" האָט שוין נישט געקענט אַרױסגעבען פון זִיךְ קיין מענשליכע געשרי'ען פאוי, מאַמאַ", נור עפּעס ווילדע כאָרכלען -- האָט מאָטקע געקענט אַרײנ- שטעכען אין דעם ווייכען װאַרימען פלעק וי אין אַ טויטע זאַך. ער האָט זיך געוואונדערט, װאָס פון דעם ווייכען װאַרימען שטראָמט ארוי עפּעס װאַרימעס, פעטעס, און דאָס בעגיסט זיין האַנד, און עס איז אַנגענעהם ווען דאָס פעטע װאַרימע ניסט זיך אויף דער האַנד. ער האָט קיין צייט נישט געהאַט צו קלעהרען דערפון, נור ס'איז ביי איהם דורכגעלאָפען וי אין אַ חלום. באַלד האָט דער שװאַרצער פלעק שוין נישט אַרױסגעגעבען פון זיך קיינע כאָרכלען, און איז אומ- געפאַלען און איינגעקאָרטשעט זיך, און עס איז נעבליבען לינען אַ טויטע זאַך. 218 8 אט סע עכב פויגעל רופען אין װאַלד, האָט ער אויפגעהערט צו רייבען דאָס מעסער און איינגעהערט זיך צום פוינעל, געװאָלט דערגעהן װאָס פאַד אַ פוי- נעל רופט, איזן עס אַ אקוקו" אָדער אַ האָלץ פויגע? װאָס ק;אַפּט מיט זיין שנאָבעל אין די שאָל פון בוים... עס איז איהם קאַלט געװואָרען און עס האָט זיך איהם אויסגעדובט, אז עס איז שוין זעהר שפּעט. די נאַכט איז געווען אַ פעטע געדיכטע אלול נאַכט, און ער האָט געהאַט דאָס געפיהל, אז דער װאַלד איז אָנגע- שטאָפּט מיט עפּעס אַזעלכע מיני ברואים װאָס שטעהען נוד ביינאַכט אין װאַלד. ער האָט ניט מורא געהאַט פאר זיי, און זיי זיינען איהם נישט אָנגעגאַנגען אויך, נור ער האָט פערדרוס געהאַט װאָס עס ציהט זיך אזוי לאַנג און זיי קומען נישט, איז בייז געװאָרען אויף די מויר. געמיינט אַז די מויד איז אַלֶעס שולדינג װאָס זי פערשפּעטינגט זיך אַזױי, (ווארים אַז קאַנאַריק זאָל זיין די סיבה, האָט ער נישט גערעכענט, קאַנאַריק האָט שוין אויפגעהערט צו עקזיסטירען אין זיין מח אַלס אַ לעבעדינע זאַך, װאָס קען אפשר ווערען אַ סיבה, און מען קען דערויף נייז זיין). ער איז איינינע מאָל ארויסגעגאַנגען אויפ'ן וועג, דער הימעל איז געווען פּערװאָלקענט און טהיי?מאָל האָט זיך ענטפּלעקט אַ שטיק הימטל מיט שטערען, האָט מען געזעהן אַ שטיק וועג. נור אָפּטמאָל איז דער הי- מעל פערשטעלט געווען, און עס האָט זיך געדאַכט אז די גאַנצע לופט איז אָנגעפִילְט מיט אַזאַ שטאָף װאָס פערשטעלט אַלֶעס פון די אויגען. אויפ'ן װועג האָט ער גאָר ניט געזעהען, קיין מענש איז ניט געגאַנגען, קיין פוהר איז ניט געפאָהרען. עס איז געווען א הינטער וועג, אַ פּױ- ערשער, מיט צואַקערטע זאַמד, און מעהר וי אין דאָרף האָט ער ניט געפיהרט. אַרום פאַרנאַכט האָט ער יאָ געהערט אַ פוהר דורכפאָהרען, אַ גויה האָט אַ קוה געטריבען אויפ'ן וועג --- נור ווען די זונן האָט זיך געזעצט האָט ער שוין גאָר ניט מעהר געהערט. פּלוצים האָט איהם אָנגעהויבען זיין האַרץ צו קלאַפּען --- עס האָט זיך איהם געדאַכט, אַן ער דערהערט מענשען רעדען, געהען האַסטיג און רעדען הויך. ער איז אַרין אין וואלד, און אַװעקנעלײגט זיך אונ- טערן בוים, און געװאַרט, פון נעבע? האָט זיך װאָס אַמאָל דיימליכער דערהערט שטימען. באַלד האָט ער דערקענט מאַרי'ס שטימע. די מויד האָט מיט אַ כיון הויך גערעדט, כדי מאָטקע זאָל דערהערען, אַז זיי געהען. באַלד האָט ער אויך געהערט קאַנאַריק'ס קול, װוי ער זאָנט ש ?ום אש 217 װאָס מען דאַרף טהאָן, איז הרג'ענען היינט אין אָבענד קאַנאַריק'ען, ער האָט איהם שוֹין נישט פיינד געהאַט, נור כבעטראַכט איהם פאַר אַ זאָךְּ װאָס נעהער צו איהם, און דאָס דאַרף מען טהאָן, כרי מאָטקע זאָל האָבען אַ היים, זאָל האָבען וואו אַריינצוגעהן און ניט דאַרפע! בלייבען דאָ אין פייכטען װאַלד. איז איהם קאַנאַריק געװאָרען גלייכגילטיג, גאַנץ גלייכגילטיג, ער האָט איהם קיינמאָל נישט געזעהן, קיינמאָל ניט געקענט, --- קיינמאָל זיך ניט געשלאָנען מיט איהם. נור קאַנאַריק אין א זאך װאָס מען בעדארף נעהמען. און אריינװואַרפען אין וואסער, און צואווארפען מיט שטיינער. אַז עס זאָל קיינער נישט וויסען, אַז דאָרט אָדער טרגעץ אנ- דערשוואו ליענט תאַ קאַנאַריק", און כדי קאַנאַריק זאָל נישט קענען שרייען, אַז מענשען זאָלען זיך צוזאַמענלויפען -- דאַרף מען קאַנאַ- ריק'ען שטעכען אונטער'ן אָרים, פּלוצלונג, טיעף אין דער ריפּ אריין, אז ער זאָל נאָר קיין צייט נישט האָבען צו שרייען. און דאָס דאַרף מען אויספיהרען נעשיקט, שטיל, כדי קיינער זאָל נישט בעמערקען, קיינער זאָל נישט וויסען, דער אַלְטער ,קאַטאַרינאַרזש" און די אאַלטע ; מכשפה" זאָלען מיינען, אַז קאַנאַריק לעבט און איז ערגעץ יִואו אַװעק מיט דער מויד, אוּן די ,אַלטע מכשפה" זאָל שילטען קאַנאַריק'ען, און קאַנאַריק וועט זיך דערווייל ליגען דאָ טיעף אין װאַסער, צווישען די גרעזער פערשטעקט, און מאָטקע וועט פאָהרען מיט דער באַהן קיין װואַרשױ, וועט האָבען די מויד, און וועט האָבען אַ פולע טאַש מיט געלר, און וועט האָבען א פּאַס און װועט הייסען ,קאַנאַריק". ער האָט אַרױסגעצױגען פון דער כאָליאַװע דאָס מעסער, װאָס מאַרי האָט איהם אַמאָל געשאַנקען, צו שטעכען קאַנאַריק'ען, און װאָס ער האָט עס געהאָט בעהאַלטען די נאַנצע צייט אין כאָמאָנט פון פערד. 2 איז געווען אַ קאַװקאַזער קינזשאַל, מיט אַ ביינערנעם הענטעל, און עס איז געלענען אין אַ שיידעל. דאָס מעסער איז געווען האַלכ פער- ראָסטעט. אֶהנע צו טראַכטען וועגען עפּעס דערביי, האָט מאָטקע אריינ- נעשטעקט דאָס מעסער אין דער ערד און אָנגעהויבען אָבצלרייבען די פּערראָסטעטע שטיקער זאַמד, עס האָט זיך איהם געראַכט, אַז כּל זמן דאָס מעסער וועט ניט שיינען אין דעם ליכט פון די שטערן --- וועט ער דערמיט ניט קענען שטעכען קאַנאַריק'ען. ער האָט ענערניש נעריבען דאָס מעסער אין די ערד, ווען עס האָט זיך פּלוצלונג געהערט א 216 1.1 וי א = 13. וי אזזי כון ,,מאָטקע'ן" ווערט , קאַנאַריק" מאָטקע איז אריין אין װאַלד, אויפנעזוכט רעם בוים, נעבען וועלכען ער האָט זיך געמאַכט א צייכען, און אוועקגעליינט זיך. די זון האָט אָנגעהויבען אונטערצוגעהן, דער ואַלר בעגאָלדעט, דאָס וואסער בע- הויכט און מאָטקע האָט זיך געפונען אונהיימיש. פיעל האָט ער דורכ- געקלעהרט, נור אַלץ איבער אזעלכע זאַכען, װאָס האָט נאָר נישט קיין שייכות געהאָט מיט דער טהאַָט װאָס שטעהט איהם פאָר. ער האָט נע- בענקט נאָך די מוטער און געװאָלט זעהן װאָס זי טהוט. דאָס פרייע פעלד און דער ואַלֶר און דאָס וואסער האָט איהם דערמאַנט אָן די יאָהרען, ווען ער האָט געלעבט אויף'ן פעלד ביי זיך אין שטעדטעל. און ער איז גליקליך געווען, װאָס ער איז פריי, און געהערט נישט מעהר צו די קאַטאַרינאַרזשעס. דאָס װאָס שטעהט איהם פאָר, האָט ער פער- נטסען נאַר אין גאַנצען און געפיהלט זיך וי אַמאָל אין די יונגע יֹאָהי רען. ער האָט געגעסען פון ברויט װאָס די ,אַלטע מכשפה" האָט איהם מיטגעגעבען אויפ'ן וועג. און עס האָט איהם נוט געשמעקט. ער האָט זיך געװאָלט מאַכען אַ פייער'? אין װאַלד, נור דערמאָהנט זיך, אַז עס איז נישט גוט, אַז מען וועט איהם בעמערקען. ער איז צוגעגאַנגען צום װואַסערי?, געװאָלט זיך באָדען, נור אַרײינגעקוקט אויפ'ן גרונד און נע- זעהען דאָס גרינע געמויזעכטס װאָס שווימט ארום אין וואסער, האָט ער זיך אָן עפּעס דערמאָהנט... ער האָט זיך שוין ניט געװאָלט באָרען, איז אַװעק און פערשטעקט זיך צווישען די בוימער. עס איז נאַכט געװאָרען, און מאָטקע'ן איז געווען נאַס און אונ= . בעקוועם צו לינען. אין די טונקעלהייט האָט ער מעהר געקלעהרט וועגען ,קאַנאַריק'ען", וועגען מאַרין, וועגען די נאַכט װאָס קומט אָן, מאָטקע איז ערענסט נעװאָרען. ער האָט אָנגעהויבען צו קלעהרען, אַז ער האָט נישט קיין היים, און ער האָט נישט וואו אהין צו נעהן. און ש לכו ם אש 215 ,טויזענד האָב איך געליעבט, טויזענד האָב איך אויפגעהערט, נור איין-איינציגען פערגעסען קען איך ניט". מאָטקע איז ארויס פון בויד מיט א פּעקעל? אויף די פּלייצעס, נע- מאַכט זיך שוואך געהען, מיט א טרויעריגען אַראָבגעלאָזענעם קאָפּ.. די אלטע איז ארויס אויף די טרעפּלעך פון בויד, און איהם נאָכגעקוקט מיט געוויין. דער אַלטער האָט אויך אונטערדריקט א טרעהר צווישען זיינע געריכטע הערלעך אויף די אויגען-הייטלעך, און געזאָגט מיט א כלו- פּענדער שטימע : --- אזוי איז עס, מאָטקע, געה צווישען מענשען, ווער א שוסטער, אפשר וועסטו אויך א מענש ווערען. קאַנאַריק האָט איהם צוגעװואָרפען א זילבערנעם האַלבען רובעל און געזאָגט פון דער הויך : -- נאַ, נעהם צו ! מאָטקע האָט געלאָזט פאלען דעם האַלכען רובעל און נוט זיך איינ- געקוקט צום לעצטען מאָל אין קאַנאַריק'ס פּנים. און אן ערנסטקייט איז נעלעגען אין זיין בליק, װוי ער װאָלט וועגען עפּעס געקלעהרט, און ער איז אוועק אויפ'ן װעג צום שטעדטיל צו. מאַרי האָט דעם קאָפּ ארויסגעשטעקט פון א פענסטער פון ביירעל, און מאָטקע האָט לאנג געהערט איהר שטימע הינטער זיך : פנור איין-איינציגען פערגעסען קען איך ניט" ער האָט שוין יעצט געוואוסט ווער דער ;איין-איינצינער" איז און האָט געשמייכעלט. ער האָט זִיך פערקירעוועט אָן א זייט און זיך פערנומען אין וואלד אריין. 214 פאָטקע גנב וועט אוועק, װעט קאַנאַריק זיך בערוהיגען. די מויד װועט בלייבען ביי איהם, און עס וועט זיין װוי פריהער. דער ,אַלטער תרח" האָט זיך אָננגערופען : --- אז דו ווילסט געהען, װועל איך דיך דאָך ניט איינהאלטען. נור קיין פּאַס פאר דיר האָב איך ניט. איך דארף דעם פּאַס פאַר אן אנדע- רען, װאָס איך װועל צונעהמען אויף דיין אָרט. קיין געלד קען איך דיר אויך ניט געבען. דו האָסט מיך אָבגעקאָסט א סך געלד, איך האָב בע- צאָהלט פאר דיר פינף-און-אַכציג רובעל, װאָס די מויד האָט פון גוי גע'גנב'עט. נאָר אַ פּאֶר גילדען נא דיר דאָך, אז דו זאָלסט האָבען אויף די ערשטע שלעכטע צייט, און זעה דיר אליין צו העלפען, -- האָט דער אַלְטער ארויסגענומען זילבער-געלד און געגעבען מאָטקע'ן. מאָטקע האָט צונענומען דאָס קליין-געלד, איז אריין אין בויד צו- זאַמעננעהמען זיינע זאַכען. --- אַלטע, גיב איהם אַ פַּאֶר העמדער, --- מיינע גיב איהם אַװעק ! --- שרייט דער ,אַלטער תרח" דער ווייב אין דער בויד. ער האָט רחמנות געהאַט אויפ'ן יונג. קאַנאַריק האָט דערהערט, אז מאָטקע געהט אוועק, איז ער נאָך מעהר צופריעדען געווען. עס האָט זיך איהם אויסגעוויזען, אז פאר זיין פּלאַן צו אנטלויפען מיט מאַר'ן איז עס וי געוואונשען. ויי? דערר. ;אַלטער תרח" וװועט ניט וויסען מיט וועמען די מויד איז אַנטלאָפען, און װעט ניט וויסען וועמען צו זוכען. האָט ער מיט א געויסע רחמנות'דיגע צופריעדענע שטימע אריינגערופען אין דער בויד אריין ; --- מיינס א העמד ניט איהם אויך סמיט, און א פּאָאר אַלְטע הויזען ! כאַפּט איהם דער שװואַרץ יאָהר, מאָטקע האָט דערוויי? די זאכען זיך איינגעפּאַקט, װאָס די אַלטע האָט איהם צוגעװואָרפען, געמאַכט זיך אַ פּעקעל, און נעוואונקען צו מאַרי'ן, וועלכע איז געלעגען אין אַ פּאַק בעטגעװואַנד און געשפּיגעלט זיך און געקעמט זיך די האָאר. --- איך ליעג אין װאַלר, הערסט אַ פייף, טהו גאָר ניט -- נור לויף אין װאַלד אריין. גוט ? -- גוט, -- האָט די מויד צוריק געוואונקען מיט די אויגען -- און האָט זיך לוסטיגער געקעמט די האָאר, און אָנגעהויבען צו זיננען מיט א פרעהליכע שטימע, װוי א פוינעל, דאָס רוסישע ליעד : שלום אש : 213 געווען. ער האָט אויסגעפייפט א ליעד און איז צוריקגעגאַנגען צו די קאַטאַרינשטשיקעס --- אַן איינגעבויגענער, אַ טרויערינער און אַ שווא- כער, וי ער װאָלט נאָך געווען געליטען פון די קלעפּ, װאָס ער האָט נע- קּרינען. אָנגעקומען צו די קאַטאַרינשטשיקעס האָט מאָטקע געקראַצט זיך אין קאָפּ און עפּעס נגעברומט אונטער דער נאָז. -- װאָס איז דיר, ממזר'וק ? -- פרענט איהם דער אַלְטער תרח" וועלכער איז געזעסען אויף א קאַסטען פאר דער בויד און געװאַרעמט זיך אין דער שפּעטער הערבסטיזון. --- איך געה אַװעק פון אייך, --- זאָנט מאָטקע שטיל. --- װאָס ? וואוהין וועסטו נעהן ? --- סיי וי סיי קען איך שוין ניט ארבייטען. די יוננען האָבען מיר געשפּאָלטען דעם קאָפּ. װאָס ווע? איך זיצען ביי אייך אויפעסען די ביינער ? איך וװע? מיר נעהן. --- וואוהין װעסטו געהן ? ווער וועט דיך צונעהמען, אזא הרוג וי דו ביזט ? זעהט, װאָס זיי האָבען אויס דעם יונג געמאַכט. -- איך וועל מיר געהן אין שטאָדט אריין. איך װועל? מיך אויסלער- נען א מלאכה. א שוסטער װועל איך ווערען, װי מיין טאַטע איז. ביי אייך קען איך שוין סיי װוי סיי ניט זיין. אין א מינוט ארום איז דאָס גאַנצע לאנער געװאָר געװאָרען, אז מאָטקע נעהט אוועק פון די ,, טרופּע". די , אַלטע מכשפה" איז ערוים- געקומען פון דער בויד, אן איינגעריכטע אין סאַזשע פון דער קיך, ביי וועלכע זי האָט געקאָכט. דערהערט, אז דער יונג נעהט אוועק, איז זי ארויס מיט א געוויין, געווישט זיך דאָס פּנים מיט דעם שמוצינען פארטוך, מיט וועלכען זי האָט דאָס אויסגעשמירטע פּנים נאָךְ מעהר פּערשמירט, און אָנגעהויבען צו שעלטען קאַנאַריק'ען און די יונגען, װאָס זיי האָבען אויס מאָטקע'ן נעמאַכט, און בעוויינט איהם, וי מאָט- קע װאָלט שוין געווען א טויטער. דער אַלטער תרח" איז טרויעריג געװאָרען. ער האָט נעזעהן זיין סוף, אז קאַנאַריק וועט געוועלטינען איבער איהם, אָדער ער װועט איהם גאָר לאָזען שטעהן אויף די אלטע יאָהרען און אוועקגעהן פין איהם. העלפען האָט ער זיך ניט געקענט. ער האָט זיך ניט געװאָלט צורייסען יעצט מיט קאַנאַריק'ען איבער דעם יונג, און נעמיינט, אז ווען מאָטקע 212 מאָטקע ננב 4 לע 1 :46 ייו ,אע אי גאר געפאלען און זי האָט ניט געװאָלט ארבייטען. דער אַלטער תרח" איז בייז געווען, געפּאַקט די זאַכען אויף די בויד און זיך צוגעאיילט אַװעק- צופאָהרען פון יאהרמאַרק פריהער וי אַן אַנדערס מאָל, ווייל ער האָט נאָך געװאָלט אריינכאַפּען א פּאָאר שטעדטלעך איידער דע" ווינטער קומט, אין א קליין שטעדטעל, וואו זיי האָבען זיך אָבגעשטעלט נאָכ'ן יאהרמאַרק, איז מאָטקע געװואָהר געװאָרען, אז קאנאריק האָט געהייסען מאַרי'ן ארויס'גנב'ענען איהר קאָרב זאכען פון בויד און איהם נע- בען אװעקצוטראָנען, מאָטקע האָט זיך דערפרעהט. די לאַנגיערװאַר- טעטע צייט איז אָנגעקומען. ער האָט געהאָלפען מאַרי'ן ארויס'גנב'ענען דעם קאָרב, און געהייסען איהר נאָכגעהען זעהן וואו קאַנאַריק שטעלט איהם. קאַנאַריק האָט געטראָגען דעם קאָרב אין א נאָהענט דאָרף אריין, צו א נוי, ביי וועמען ער האָט געדונגען א פוהרעל מיט א הערד, און בעשטעלט זיך מיט מארי'ן, אז ביינאַכט, ווען ער װועט געבען א פייף, זאָל זי ארויסשפּרינגען דורך דעם פענסטערי? פון בויד. ער וועט שוין װאַרטען אויף איהר אויפ'ן שאָסעע, און ער װעט זי אוועקפיהרען אין דאָרף אריין צו א גוי. פוֹן דאָרט וועלען זיי ארויספאָהרען מיט א פוהר צו דער נאָהענטער באַהן-סטאַנציע. נאָך דעם זעלבען טאָג האָט זיך מאָטקע גנעמאַכט א שפּאַציער צו ראָרף צו, וואוהין קאַנאַריק האָט אװװועקגעטראָגען מאַרי'ס קאָרב. אויס- געקוקט דעם וועג און געפונען, אז נאָהענט נעבען א װאַלד, ניט ווייט פון א וועג אראָב, נעפינט זיך א קליין שװואַרץ טייכעל, וועלכער ניסט זיך צווישען בעוואַקסענע קוסטען מיט גרינס. ביי דעם טייכעל האָט זיך כאָטקע אָבגעשטעלט און עפּעס געקלערט. ער האָט אויסגעקליבען אַן אָרט, וואו עס איז געווען געדיכט בעוואקסען מיט גרינס אין גרעזער, געמאַכט זיך א סימן ביי א בוים, נעבען וועלכען עס איז געלענען א קופּע שטיינער. לאַננווייליג האָט ער בעקוקט דעם בוים, דרי שטיינער, דעם וועג, און נאָכאַמאָל צוגעגאַנגען צום טייכע? און ארייננעװואָרפען א בליק. דער גרונד פון טייכעל? האָט געמוזט זיין בעדעקט מיט נע- מויזעכטס און שלייען, ווייל שטיקער ווילדע װאַסער-גראָז האָבען ארומ- געשוואומען איבער'ן טייכעל. ער האָט דערזעהן, אז ביים ברעג פון טייכעל? איז דאָס װאַסער בעװואַקסען מיט הויכע גרינסען, קוויטשערם און שטעכעדס, און עפּעס געקלעהרט װאָס איז איהם ניט אנגענעהם שלום אַש 211 השעמל ור אט טע ישי וז איער נעהאַט פאר קאַנאַריק'ען, אז ער זאָל איהם ניט שלאָגען, געשווינען און זיך איינגעקוקט אין זיין פּנים. און ביינאַכט, ווען מאַרי איז צוגעקראָכען צו מאָטקע'ן, איהם גע- קושט, נעהאַלזט און נעוויינט אויף זיין צו'הרג'עטען קאָפּ, האָט דער יונג איהר געשושקעט אין אויער אריין : --- געה אוועק, מאַרי. געה אוועק --- קאַנאַריק װועט זעהן. -- זאָל ער מיך הרנ'ענען. איך וויל ניט אוועקגעהן. --- נעדענק, מאַרי, װאָס איך האָב דיר נגעזאָגט. דו גערענקסט ? -- איך גערענק. --- שווייג, און רעד אָן קאַנאַריק'ען, אז ער זאָל אַנטלויפטן מיט דיר. רער איהם אָן, און זאָנ איהם, אז דו האָסט איהם ליעב, אז נור איהם אליין האָסטו ליעב, און דו וילסט אַנטלױיפען מיט איהם. וועסטו איהם אָנרעדען ? --- יא, מאָטקע. -- און ווען ער װועט זיין פערטיג מיט דיר אוועקצוגעהן, קום און זאָג מיר אָן. --- יא, מאָטקע. --- נור שוויינ, מאַרי, שווייג, אז דו ווילסט מיך און דיך רעטען --- שווייג. -- יא, מאָטקע. --- און געה אוועק יעצט, געה ; און געדענק װאָס איך זאָג דיר. --- איך גערענק. דער הערבסט איז אריבערנעגאַנגען, מיט די בויר ארומפאָהרען האָט מען שוין ניט געקענט, צו קאַלט געווען. און וי יעדעז ווינטער האָט דער ,אַלטער תרח" פאָרגענומען זיין רייזע אין א קליין שטערטעל אריין צו א פריינד, א קאַטאַרינאַרזש, וואו מען האָט איבערגעווינטערט. דער גרויסער לאָוויטשער יאָהר-מאַרק איז געווען דער לעצטער יאהר- מארק פון זומער-סעזאָן און פון דאָרט איז מען געפאָהרען איבער- ווינטערען. דער היי-יאָהרינער יאהרמארק האָט זיך ביים אַלטען קאַטאַ- רינאַרזש ניט איינגעגעבען --- וויי? מאָטקע איז געלענען אַ קראַנקער און די מויד האָט אויך שלעכט געארבייט. די מויד איז אַ פּטָאר מאָל 210 פאָטקע ננב אָנגעהויבען סטראַשען, אז ער װעט געהן ברענגען פּאָליציי, אן מען האָט איהם דעם יונג אוועקגע'הרג'ט צוליעב קאָנקורענציע, וויי? ער איז אַ גוטער .בעל-מלאכה". קאַנאַריק האָט איהם ניט געהערט און ניט געמאַכט זיך אויס זיינע רייד. וואָרום נאָכדעם וי ער האָט אָנגע- לערענט מאָטקע'ן, האָט ער ניט בלויז געקראָגען די ממשלה איבער דער מויד, נאָר ער איז געװאָרען דער ,מאכער" אין דער טרופּע, און דער ,אַלְטער תרח" האָט אין געהיים מורא געקראָגען פאר קאַנאַריק'ען, אז ער זאָל ניט ווערען עלטסטער, און אויף די עלטערע יאָהרען װועט דער ,אַלְטער" מוזען ארבייטען ביי איהם, אין אַ פּאָאר טעג ארום האָט זיך מאָטקע אליין אויפנעהויבען פון זיין געלעגער און איז אַליין אריינגעקראָכען אין דער בויד אריין. מאָטקע האָט זיך געשמירט די וואונדען. נור עז איו געווען שואך, און געהאָרכט און געטהאָן אַלֶעס װאָס קאַנאַריק האָט איהם בעטוילען. ער האָט געזעהן װוי קאַנאַריק רעגיערט איבער דער מויד, און וי מאַרי קושט איהם. ער האָט געזעהן, װי קאַנאַריק שיקט רי מויד עייגעץ-וואו, וואוהין זי װויל ניט געהן. ער שלאָגט זי, אז זי זאָל געהן -- און זי געהט. מאָטקע האָט געשוויגען. נור ער האָט זיך אָנגעהויבען גוט איינקוקען אין קאַנאַריק'ס פּנים, וי ער װאָלט עס געװואָלט גוט געדענקען װי אזוי עס זעהט אויס, אַ לאַנגע, לאַנגע צייט דערנאָך. ער האָט זיך אָנגעהויבען איינצוקוקען צו פקאַנאַריק'ס בעוועגונגען, וי ער װאָלט געװאָלט זיך אויסלערנען נאָב- צומאַכען קאַנאריק'ען, ווען קאַנאַריק וועט שוין ניט זיין, ער האָט איהם געװאָלט נעדענקען. דערוויי? איז דעם יונג בעסער געװאָרען. ער האָט שוין אָנגע- הויבען אליין ארומנעהן און צו שפּאַצירען פאר דעם הויז. קאַנאַריק האָט געשריען אויף איהם װאָס ער דרעהט זיך ארום לעריג. -- נעהם די בעמבע און געה אין גאַס אריין. די ,אַלטע מכשפה" האָט זיך אָנגעהויבען צו בעטען ביי קאַנאַריק'ען אויף מאָטקע'ן : --- לאָז איהם אָב, זעהסט דאָך, קוים ער ריהרט זיך. --- די כאַלעראַ וועט איהם ניט פּאַקען. בחנם װועט ער דאָ פרעסען -- זאָל ער געהן פערדיענען. מאָטקע איז בלייך געװאָרען, איינגעבויגען זיך וי ער װאָלט מורא ש לום אש 209 12 מאָטקע פּערלאָזט די קאַטארינסטשיקעס. מען האָט מאָטקע'ן אהיים געטראָגען, אזוי װוי קאַנאַריק האָט גע- זאָגט, ,אין א ליילעך" און איהם אַװעקנעלענט אויף די לאָנקע פאר'ן נעצעלט. דער ,אַלטער תרח" האָט געשאָלטען און איז בייז געװאָרען פאַרװװאָס מען האָט דעם יונג דאָס ,רעכט" געטהאָן פאַר'ן יאַהרמאַרק, און מען האָט איהם צושטערט א נרויס פערדיענסט, װאָס ער װאָלט נעקענט מאַכען מיט'ן יונג. אָבער טהאָן האָט ער גאָר ניט געקענט. דערווייל איז קאַנאַריק געבליבען אױיבערהאַנד. און אויך איז איהם ניט זעהר פיעל אָנגעגאַנגען מאָטקע. .דער הונד איז ווערטה געווען דעם שטעקען" און מען האָט מאָטקע'ן בעדארפט א וי צו עהרען אן עלטערען קאַטאַרינאַרזש און ניט אױיסכאַפּען קיין נקבו דערווייל איז מאָטקע געלעגען און האָט זיך אי ניט געקענט. מען האָט נור געהערט פון איהם א שטי? אַטעמען. א פעלדשער רופען צו איהם, האָט מען מורא געהאַט. עס איז ניט געווען די געוואָהנהײט פון די קאַטאַרינשטשיקעס אריינצולאָזען אַן אויסערליכען מענשען אין זייערע געשעפטען, כדי מען זאָל גאָר ניט געװואָהר ווערען װאָס בֵיי זי טהוט זיך.- האָבען איהם די ווייבער, מיט די ,אַלטע מכשפה" אין דער שפּיץ, אָבגעװואַשען די בלוט, פערקלעבט איהם די לעכער פון קאָפּ מיט אַזאַ מין װאַקס װאָס היילט, און אויסגעשמירט איהם דאָס צו- האַקטע, צובלוטיגטע לייב מיט אַזאַ מין גנב'ישען אויל, װאָס זיי אליין האָבען צוזאַמענגעשטעלט און זיי היילען דערמיט קראַנקט פערד. מאָטקע איז געלעגען א פֹּאָאֶר טעג אויף איין אָרט, זיך ניט געריהרט, פערקלעבט די אויגען און שטי? געהעשקעט. די ווייבער האָבען איהם צוגעטראָגען מילך און װאַסער. טיילמאָל האָט ער געטרונקען און טהיילמאָל האָט ער געלאָזט שטעהן, און מען האָט ניט געוואוסט צי ער װועט בלייבען לעבען צי ער װועט שטאַרבען. דער .אַלטער תרח" האָט 208 מאָטקע גנב די אויגען אַריין און איהר געזאָגט אַ פַּאָאָר ווערטער, װאָס מיר קענען | דאָ ניט איבערגעבען. דערנאָך האָט ער זי צונעפיהרט צו מאָטקע'ן וועלכער איז געלענגען אין א ווינקעל, װי א פערבלוטיגטע שמאַטע און | זיך נישט געקענט ריהרען, און געזאָגט צו איהר אַזױ : | --- זעהסט וי ער ליגט, ווילסטו אויך אַזױ ליגען? -- זאָלסטו | געהן מיט קאַנאַריק'ען, זאָלסטו איהם אַועקגעבען דאָס געלד װאָס דו פערדיענסט,. ער איז דיין חתן (ווייזט שלמה אָן אויף קאַנאַריק'ען) און זיינע ביזטו,. און איהם זאָלסטו אַװעקגעבען דאָס נעלד װאָס דו | פערדיענסט, אז דו ווילסט זיך נישט אַזאַ שװואַרץ יאָהר אויסריכטען, וי ער דאָ. וּ נאָר מאַרי האָט איהם נישט געהערט. קוים האָט ער זי נאָר נאָכ- ! געלאָזט, האָט זי זיך געגעכען אַ װואָרף אויף מאָטקע'ן. מיט די שטי- | ! צוריסענע טוך װאָס זי האָט אויף זיך געהאַט, האָט זי אָנגעהויבען אָבצואווישען דאָס בלוט פון מאָטקע'ס פּנים, און געוויינט אייף איהם: --- מאָטקע, מיין טהייערער מאָטקע, װאָס האָבען זיי דיר געטהאָן 4 ! --- געה אַװעק... גנעה אַװעק.. אַ כאָלערע, --- האָט דער יונג קוים אַרוױסנעקריצט פון די צייהן. נאָר מאָטקע האָט זי ניט געדאַרפט יאָגען. באַלד האָט זי אַ יונג געגעבען אַ כאַפּ אָן ביים צאָפּ און אַ שלעפּ אַװעקגעגעבען פון מאָטקע'ן און מיט דער גאַנצער קראַפט האָט ער זי געגעבען א שטופ צו צו קאַנאַריק'ען --- וועלכער איז געועסען אַ ברוגז'ער. ער האָט פון זיך די מויד אָבנגעװואָרפען,. און צוויי פּעטש האָבען אָבגעפייערט הינ- טען-אַרום אויף איהרע באַקען. ש ? ו ם אש 207 אָונמענשליכער שטימע, אַז מען האָט עס דערהערט ווייט אַװעק פון דעם שענק. -- פּערשטאָפּ איהם דאָס מויל -- מענשען וועלען זיך נֹאֶךְּ צו- זאַמענלויפען. זֵיי האָבען מאָטקע'ן געכאַפּט, און געװאָרפען איהם אין אַ ווינ- קעל, מאָטקע איז געלענען וי אַ גע'הרג'עטער, ער האָט זיך שוין נישט נעריהרט, נור שווער געאַטהעמט. שטיקער בלוט זיינען פערגליווערט נֶעלענען איבער זיין פּנים, איבער זיין קאַפּאָטע, איבער דער פּאָדלאָנע, און מען האָט נישט געוואוסט מעהר, וועלכעס איז מענש, אַנצוג און וועלכעס איז הילצערנע פּאָדלאָנע. די יונגען זיינען שוין אָבגעטראָטען פון איהם, נאָר קאַנאַריק אין נאָךָּ געשטאַנען און האָט איהם אַראָבגעצױגען די נייע שטיווע?, װאָס מאָטקע האָט זיך געהאַט געקויפט אויפ'ן מאַרק. ער האָט איהם אויך נעװאָלט אױיסטהאָן דעם אַנצוג. ‏ דער אַנצונ איז אָבער געווען איינ- געשמירט אין בלוט. ער האָט איהם בעזוכט און געפונען ביי איהם עטליכע און צװואַנציג רובעל פון דאָס געלד, און קאַנאַריק האָט דאָס צו- טהיילט צווישען די חברה. ער האָט גענומען נקמה פאַר זיינע בע- ליידינטע געפיהלען און געשטילט דעם איבערגעברענטען כעס װאָס עס האָט אַזױ לאַנג געקאָכט אין איהם. --- לאָז איהם שוין, --- ער װועט שוין געדענקען --- האָט וועלװעלֿ כװואַט איהם אַװעקגעשלעפּט פון מאָטקע'ץן. אין דרויסען הינטער דער טהיר אין געשטאַנען מאַרי. זי האָט דערהערט װוי דער יונג שרייט, האָט זי אָנגעהויבען נאָךְּ הע- כער צו שרייען. -- געװואַלד, --- ראַטעװעט -- געװואַלד ראַטעװעט ! -- געהט ארויס נאָךָּ איהר, געהט ארויס --- מענשען וועלען זיך נאָך צוזאַמענלױיפען. אַ פּאָאָר יונגען האָבען זיך אַרױיסגעריסען דורכ'ן פענפטער און איהר געכאַפּט, דאָס מויל פּערשטאָפּט און אַריינגעשלעפּט זי אין שענק. די מויד האָט זיך געריסען, ניט געלאָזען. זיי האָבען אָבגעריסען פון איהר דאָס קלייד --- צוריסען דאָס ווייסט און מיט אױסגעפּאַטשטע באַקען האָבען זיי איהר אין דעם שענק אַרײנגעבראַכט. שלמה ממזר האָט זי אָנגענומען ביי דער האַנד, געקוקט איהר אין 206 מ אָט קע ננב מען האָט נעקוקט אויף איהם. מאָטקע האָט געהייפע; מיט א פרעה- ליכער מֵינע דערלאַנגען דריי גלעזער ביער, און זיי האָבען ויך אַװעק- געזעצט בֵיי אַן אַנדער טישעל. קיינער האָט קיין ואָרט ניט אויס- נערעדט. נאָר באַלד האָט זיך פון יענעם טישעל, ביי וועלכען קאַנאַריק איז נעזעסען, געהערט זיך אַ שטימע : --- דאָס איז דער בחור, וועלכער נעהמט אַװעק אַ מיידע? פון א גוטען ברודער ? דאָס איז ער ? -- יאָ, דאָס איז ער ! האָבען אַנדערע אָבגעענטפערט. מאָטקע האָט עפּעס געזוכט אויפ'ן טיש, װאָס צו נעהמען אין האַנד אַריין. אויפ'ן טיש איז גאָר נישט געווען. קיין ביער האָט מען נאָך נישט קערלאַנגט. ער האָט געקלעהרט צוצולויפען צום בופעט און כאַפּען אַ קופעל אין האַנד, אויף יעדענפאַלס. נאָר איידער ער האָט זיך אויפגעשטעלט, איז אױיסגעװואַקסען פאר איהם אַ הויכער מאַן, מיט אַ נעשפּרינקעלטען פּנים און א פּאָאר רויטע אויגען, וועלכען ער האָט צום ערשטען מאָל דערזעהן : ---הער נור, דו, דו קליינער פּעמפּיק. דו נעהמסט אַװעק אַ מיידעל פון אַ קאַטאַרינאַרזש, הע ? -- איז װאָס װוילסטו? איז װאָס געהט עס דיר אֶן? -- פרענט מאָטקע נאָך געלאַסען, כאָטש ער איז בלייך געװאָרען און די פינגער האָכען איהם געציטערט פאר װאָס ער האָט גאָר נישט נעהאַט עפּעס אין דער האַנד. --- װאָס איך װוי?? אַ פּרעטענזיע וויל איך! -- אַ פּרעטענזיע ? וװואָס איז עס אזוינס אַ , פּרעטענייע" ? -- אָט דאָס איז עס ! און איידער מאָטקע האָט נאָך צייט געהאַט מיט די אוינען צו פינקלען, האָט ער געקראָגען אזא קלאַפּ איבער'ן קאָפּ, אַז דאָס גאַנצע פַּנים האָט זיך איהם בענאָסען מיט בלוט. די אויגען און די אויערען האָבען זיך איהם פּערקלעפּט אין בלוט, און ער האָט ניט נעקענט זעהען און הערען. אומזיסט האָט מאָטקע זיך געפּרובט זיד נואַרפען אויפ'ן הויכען יוננ. וויפיע? יונגען עם זיינען געווען אין שענק האָבען זיך גענומען צו מאָטקע'ן, און ער האָט דערפיהלט קלעפּ וואו ער האָט נאָר אַ שטיקעל לייב געהאַט. צוערשט האָט ער פעבשוויגען, נעשעהמט זיך צו שרייען. נאָר אז ער האָט געזעהען, אַז ער קען נִיךְ שוין ניט העלפען, האָט ער גענומען שרייען מיט אַזאַ 1 '| : 1 .{ { שלום אַש 205 מאָקטע האָט געזעהן אַז זיי טשעפּען זיך צו איהם, אַז מען וויל איהם אַריינקרינען אין די לאַפּקע --- דאָך האָט ער זיך נעשעהמט צו- ריקצוכאַפּען און אַרויסצואװײזען, אַז ער האָט מורא, --- האָט ער זיך אָנגערופען : --- לאָז דיר דער קאָפּ נישט דאַרען פאַר מיר, אַז דו ווילסט ביער, קום אין שענק. און ער האָט אָנגעהויבען פריהער צו נעהן מיט גרויסע שפּרייזען. --- מאָטקע, געה נישט, נעה נישט. זיי וועלען דיר שלאָגען, מאָטקע ! -- האָט איהם מאַרי נאָכגעשריען, און איז נאָכנעלאָפען מיט אַ נעשריי נאֶךְ די דריי. --- גיב נור אַ קוק וי די מויד האָט מורא פאַר זיין נפש! האָב ניט קיין מורא, קעצעלע, ווער וויל איהם שלאָנען ? רופט זיך אָב רער בלינדער ממזר. -- נעה אַהיים, מאַרי, האָב נישט קיין מורא, האָב נישט קיין מורא, זיי וועלען מיך נישט שלאָגען --- רופט איהר צו מאָטקע. ער האָט שוין געזעהען אַז ער איז אַריינגעפאַלען. נאָר עס איז שוין געווען פאַרפאַלען. צוריקגעהן, אַרױסװײזען אן אימה, -- דאָס האָט ער ניט געטאָרט... ער האָט זיך פאָרגעברייט, נעזוכט אין די קעשענעס מיט װאָס צו שלאָגען -- ער האָט אָבער נאָר נישט געפונען. עס איז איהם טרויעריג געװאָרען. אָבער ער האָט אויף איין מינוט נישט פּערלאָרען דעם מוטה, און געשריען אויף מאַרי'ן, וועלכע איז פון הינטען נאָכגענאַנגען : -- געה אַהים, די מינוט נעה אַהים. אַז ניט צושלאָנ איך ריר דאָס פּרצוף. -- אָט אַזױ איז נוט --- אָט אַזױ איז רעכט ! װאָס האָט זי זיך צו מישען, װאָס מאַנספּערשױנען טהוען? האָט וועלווע? נעזאָנט. מאַרי איז נישט אַהיים גענאַנגען. אַז זיי זיינען אַריינגעקומען אין דער קריסטליכער שענק אַרײן, װאָס איז געווען הינטער דער שטאָדט, האָט שלמה איהם אַריינגע- פיהרט אין אַ בעזונדער שטיבעל. דאָרטען האָט מאָטקע דערזעהן וי קאַנאַריק זיצט מיט אַ פֹּאֶאֶר יונגען קאַטאַרינאַרזשעס און טרינקען ביער און רעדען הויך און בעלעבט. ווען חברה האָט איהם דערזעהען, איז שאַ שטיל נעװאָרען --- און 204 מאטס ע ננב זיין --- זאָגט טאָטקע און בעצאָהלט פאַר'ן טוך. מאַרי וויקעלט זיך דערמיט אַרום און געהט מיט איהם מיט אַ לאַכענדע מינע פון איין טישעל? צום צווייטען. מאָטקע האָט ווידער דערזעהן קאַמאַשען מיט רויטע אַבצאַסען. --- מאַרי, ווילסט אַזאַ פּאָר קאמאשען ? בעצאָהלט, נגענומען. ער האָט זי נעפיהרט צו די שטעלען מיט גרעלען,. אויפ'ן לאָוויטשער יאָהר-מאַרק פערקויפט מען די שעהנסטע קרעלען, רויטע און בורשטינענע, און וװענעציאַנער גלאָזדקרעלען, װאָס די אָרטיגע מיידלעך טראָנען. ער האָט בעהאַנגען די דראָטען-געהערין מיט שנירען קרעלען און זי געפיהרט צו די קראָמען מיט פיין-געפאַרבטע װאָל?-שטאָפען. פאר- נאַכט האָט ער אַהיים געפיהרט מאַרין. ער האָט גערויכעדט צינאַ- רען און געהאַלטען די הענד אין די הויזען-קעשענעס און די נייע כאָ- ליאַווקעס פון די לאַקירטע שטיוועלעך האָבען געגלאַנצט,-און מארי האָט גענאָגט צוקערלעך און געהאַט פיעלע פּעק מיט נייע איינגעקויפטע זאַכען. די יונגען האָבען איהם אָבגעווארט. דערזעהן מאָטקע', האָ- בען זיי איהם אַרומגערינגעלט. --- וועסט שטעלען אַ גלעזע? ביער, נייער קאַטאַרינאַרזש ? -- פרעגט וועלוועל כװאַט. --- מען ווייסט דאָך גאָר נישט צו דו ביסט א קאַטאַרינאַרזש, צי דו קענסט אַרבײיטען", מען הערט דיר דאָך גאָר נישט, מען זעהט דאָךְ דיר גאָר נישט -- לעגט צו שלמה'לע ממזר. מאָטקע שטייכעלט גוטמוטהיג. -- אַז איהר ווילט ביער --- קומט אין שענקעל אַריין. --- אָט אַזױ איז גערעדט, ביזטו אַ כװאָט! לאָזט איהם אַראָפּ דער בלינדער ממזר אַ קלאָפּ מיט דער פּלאַטשינער האַנד, וי מיט אַ שפּאָדעל איבער'ן קאָפּ. מאָטקע האָט איהם אָנגעקוקט, ער האָט ניט געוואוסט, צי ער מיינט עס ערענסט. נאָר ווען ער האָט געזעהן דאָס געלעכטערעל אויף דעם ממזר'ס ליפּען, האָט ער אויך געשמייכעלט, כאָטש דער קלאַפּ האָט איהם וועה נעטהאָן. --- וועט זיך דיר גאָר דער קאָפּ ניט פערדרעהען פון אַ נלעזעל ביער ? -- פרעגט וועלוועל כװאט. שלום אַש 203 און ער לעגט .בישקען" --- זאָגט דער אַלטער תרח", איבערשמירענ- דיג זיך מיט איין האַנד די גראָהע אָבגע'חלב'טע האָאָר, און מיט דער צווייטער האַנד קלאַפּענדיג אין דער גאָלדענע קייט, װאָס אין גע- האַנגען אויף זיין ריקען בויך. --- װאָס דערצעהלט ער דיר דאָרט מעשיות ! געקומען אונז נאָכצולויפען פאר א פֹּאֶר יאָהרען, אַ ממזר'ניק, אן אָבגעריסענער הונד, אַ יתום, אַ נאָר נישט --- זאָגט קאַנאַריק. : -- נו, איך װוע? איהם מאַכען פאר אויס קאַפּעלוש מאַכער -- זאָגט וועלוועל כװאַט. -- האָסט געזעהען, וי דער קליינער יאָגט פון זי 4 -- מען דאַרף איהם געבען אַ שנעל אין נאָז -- זאָגט דער צווייטער קאַטאַ- רינאַרזש פון שלמה-ממזר'ס חברה, --- דער יונג װאָס טראָגט די קאַ- טערינקע אויפ'ן בויך, און דעם בלאָז פּייפּער אויפ'ן רוקען, און מיט'ן פוס ציהט ער אָן דעם קלומפּיר מיט די צימבעלס װאָס ער טראָגט אויפ'ן קאָפּ. -- מען װועט איהם שוין געבען, מען װועט איהם שוין נעבען -- בערוהיגט איהם מיט דער האַנד וועלוועל כװאַט. און נעהמט קאַנאַ- ריק'ען אין אַ ווינקע? אַריין און סוד'עט זיך מיט איהם. --- לאָמִיר זעהן װאָס איהר קענט. --- איך האָב מורא, ער װעט זיך גענען אייך אלעמען אן עצה געבען -- איז דער ;אַלטער תרח" שטאָלץ אויף זיין מאָטקע'ץ. דערוויי? פיהרט מאָטקע מאַרי'ן אַרוֹם איבער דעם יאָהר מאַרק, און ווייס נאָר נישט װאָס דאָ געהט פאָר. ער שטעלט זיך אָב פאַר די בעסקעטס מיט די קאָלירטע בענדער, וועלכע די ווייבער פערקויפען אויף אַ טישעל. מאַרי קלייבט זיך אויס אייניגע שטיקער, און בע" קוקט זיי. עס געפעלט איהר. --- קויף דיר, מאַרי, קויף! נאַ, נעהם דאָס אויך מיט -- לעגט ער איהר אָן אַ האַלבען שירץ --- װאָס קומט אייך, אירענע ? מאָטקע דיננט זיך נישט. ער נעהמט אַרױס אַ האַנר זילבער- נעלד פון די נייע הויזען-טאַשען, און גיט עס דער אידענע. דערנאָך פּיהרט ער מאַרי'ן צו צו אַ טישעל, וואו מען פערקויפט קאָלירטע זיי- דענע טיכער. --- נו, מאַרי, זעהסט דאָס טוך? נעהם. עס וועט דיר שעהן 202 מיטט קע נכף לען אין האַרצען האָט קאַנאַריק געזעהן װוי מאָטקע פאַרנעהמט זיין כּלאַץ, װוי די מויד קריכט אַרױיס צו איהם אין שטאַ? אַריין יעדע נאַכט און ער קען איהר גאָרנישט טהאָן דערפאַר -- מאָטקע בעשיצט זי, און ער האָט מורא פאר מאָטקע'ן. יאָ, קאַנאַריק האָט עס געמוזט מודה זיין, אַז ער האָט מורא פאר מאָטקע'ן. און יעצט פערשעהמט ער איהם פאַר די קאַטאַרינאַרזשעס, פאַר אַלֶע קאָלעגען. זיי קענען איהם שוין אזוי לאַנג פאַר אַ קונצען- מאַכער, אַ בעל-מלאכה, און דאָ קומט אַזאַ יונגער שנעק א נאָרנישט, און נעהמט איהם אַװעק די מויד פאַר אַלעמען אין די אוינען! ער װאָלְט זיך יעצט געווען געװואָרפען אויף איהם, נאָר ער האָט זיך אֶב- געהאַלטען, דערפאַר װאָס ער האָט געהאַט אין זינען מאָטקען אַ ,שפּי צעל" אָבצוטהאָן. --- ווער איז דער ? --- זעה, קאַנאַריק, װאָס טהוט זיך מיט דיר ? --- דו לאָזט דיך אזוי טרעטען מיט די פיס פון אַזאַ פּעמפּיק ? װאָס שווייגסטו ? --- שרייט אויס וועלוועל כװאַט, דער יונג װאָס שלינגט איין שווערדען און ציהט דערנאָך פון מוי? אַרױס שטיקער פייער -- דער הויפּט קאָמעדיאַנט פון שלמה'לע ממזר'ס קאַטאַרינאַרזשעס. --- לָאָמִיר זעהן װאָס דו קענסט, געה דו און שטע? ויך געגען איהם. -- אַ בראָך נאָך דיינע יאָהרען! -- אָט געה איך צוֹ -- און איז אַ מאַמעס אַ אינגעל, און פון זיינעם אַ פּאַטש פאלסטו אויך אוועק --- זאָגט מיט שטאָלץ דער ,אלטער תרח". איז אַ מאַמעס אַ אינגעל, און פון זיינעם א פּאַטש פאַלסטו אויך אוועק. --- זאָגט מיט שטאָלץ דער ,אַלטער תרח". --- װאָס, דער פּעמפּיק ? -- יאָ, דער פּעמפּיק -- זאָגט געלאַסען נאָר מיט אַ שטאָלצע מינע דער ,אַלטער תרח". --- וואו האָסטו איהם געפּאַקט ? -- אַ גנוטער בעל-מלאכה ? -- פרעגט שלמה'לע ממזר, ואָס איז בלינד געווען אויף איין אויג, און געהאַלטען זיך אַלס גבור צווישען די קונצען-מאַכערס, --- דאָס, ברודער, האָב איך אַליין אויסגעפונען. איך האָב גע- וואוסט אז ביי אַ מאַמען װאַקסט אויף אַ זוהנדע?, װאָס װועט פער- שטעהן אַ וועלט, ברודער. ער לעגט דיר -- ,בישקען" (אַ פּוילישער נבור), װועט איך זיך מיט דיר. איך פיהר איהם אַװעק אין װאַרשױ שלוים א ש 201 אַלֶע קאַטאַרינאַרזשעס זיינען צונעקומען בעקוקען מאָטקען און געפּרופט טרעפען וויפיע?ל ער האָט בעצאָהלט פיר די זאַכען. מען האָט זיך אין די אויערען גע'סוד'עט, פון וואנען מאָטקע האָט אזוי פיעל נעלד גענומען, און דער ,אַלטער תרח" האָט הויך געקרעכצעט און גע- זאָגט אין דער קופּע : -- עס איז פאר פיין גראָשען, מיין שווער אויסגעארבייטען נראשען. דער יונג האָט גע'גנב'עט, און איך האָב געמוזט בעצאָהלען, צווישען די חברה קאַטאַרינאַרזשעס איז שוין געווען בעוואוסט, אַז מאָטקע האָט צונענומען פון ,קאַנאַריק'ס כלה" פינף און אַכציג רובעל װאָס זי האָט ,פערדיענט" פון אַ פּוילישען פּריץ אין זשאַכלין. און אַלֶע האָבען איהם בעטראַכט אינ'ם נייעם אַנצוג װאָס ער האָט זיך געקויפט פאַר'ן נעלר. די יוננען האָכען געװאָרפען אויגען אויף עקאַ- נאַריק'ען" און געלאַכט פון איהם --- פאר דיין געלר --- קאַנאַריק, האַ ? -- שעהן זעהסטו אויס, קאַנאַריק, די כלה דיינע ארבייט, און אן אַנדערער פערדיענט. -- שטעל ביער, נייער קאַטאַרינאַרזש. --- האָט זיך אַ יונג געווענ- דעט צו מאָטקע'ן. מאָטקע האָט געשמייכעלט, אַרױסגעמאַכט זיך פון דער חברה, און האָט גערופען מאַרין. זי האָט געכאַפּט אַ טוך אויף זיך, און מאָט- קע איז מיט איהר געגאַנגען אין סאַרק אַרײן. קאַנאַריק איז בלייך געווארען. ער האָט געביסען די ליפּען פאַר אונבעהאַָלפענקייט. עס האָט איהם געשניטען אין גאָרגעל וי מיט שטריק. ער האָט אַרומגעטראָגען אַ בייז האַרץ אויף מאָטקע'ן זייט ער האָט איהם די דראָטען-געהערין אָבגעשלאָגען. ער האָט געהאַלטען אַלץ אין איין קלעהרען װאָס צו מאַכען אַזעלכעס, אַז מען זאָל דעם ,קליינעם יונג" אַװעק'פּטור'ען. אָבער ער האָט איהם נאָרניט געקאָנט טהאָן. דער אַלְטעו ,תרח" האָט אין דער שטי? נגעהאַלטען פאר מאָטקע'ן, ווייל פון מאָטקע'ן האָט ער פיעל ערװואַרטעט, און צווייטענס, קאָסט איהם ייט קיין געלר. ער איז סזיינער" און ער האָט איהם שטענדיג אין דער האַנד מיט דעם פּאַס. פאַרקעהרט, קאַנאַריק האָט גענומען געלד און געקענט וועקגעהן פון איהם, און אָבשלאָנען איהם די פּרנסה. און טיט נאָד- 200 מאָסשסע דננב 11 דער משפּט איבּער מאַטקע'ן. אין אַ פּאר װאָכען אַרום, צום הערבסט צו, איז דער ;אַלטער תרח" מיט זיין טרופּע אָנגעקומען קיין לאָוויטש צום גרויסען יאָונר-מאַרק, אין לאָוויטש צום נרויסען יאָהר-מאַרק זיינען אויך צוזאַמענגעפאָהרען אַנדערע טרופּען קונצענמאַכערס, און אַלֶע האָבען זיי געהייזמ אייף אַ נרויס פעלר הינטער דעם פערדס-מאַרק, וואו זיי האָבען זיך אייפנע- שלאָנען לייווענטענע ביידלאך און געוואוינט אין די בוידען. די פערד האָבען זיך געפּאַשעט אינאיינעם אין וועלדעל. די פייערלען האָבען זיך געברענט פאַר די נעצעלטען. אין דעם רויך װאָס האָט נעשלאָנטן פון די קוימענס פון די ביירלעך, פון די פייערלעך, האָבען זיך געשפּיעלט האַלב נאַקעטע קינדער, האָבען זיך געפּאַשעט פערשיעדענע חיות. עס זיינען געזעסען די אַלְטע בכבוד'ע קאַטאַרינאַרזשעס און געהאַיַדעלט צווישען זיך. ווער עס האָט מיט דעם אַנדערען אַ טויש געמאכט אויף פערד, ווער אויף חיות, װאָס שפּיעלען אין צירקען, און װועד אויף מענ- שען װאָס מאַכען קונצען. מאָטקע האָט דאָרטען דערקענט די גאַנצע קאַטאַרינאַרסקי וועלט כייט זייערע טרופּען און אַלע האָבען איהם נייגיעריג בעקוקט -- די נייע קראַפט װאָס איז צוגעקומען. אָבער מאָטקע האָט זיך וועניג מיט זיי אינטערעסירט. ער האָט שוין געהאַט אֶפּגעמאַכט זיין מיינונג אַוועקצוגעהן פון זיי. דאַגענען איז דער ,רויטער קאַנאַריק" געווען אויסגעקאָכט מיט דער נאַנצער חברה. ער האָט זיך מיט אַלע געקענט. אין איינעם געטרונקען ביער מיט די ,נעזעלען" פון די טרופּען אין דאָרפישען שענקעל. זעם ערשטען טאָג פון יאָהר-מאַרק באַגינען, בעפּאָר דעט קאַל- טען תרח'ס" טרופּע איז נֹאֶךְ אַרױס אין גאַס שפּיעלען, איז מאָטקע אַהיים געקומען צו די קאַטאַרינאַרזשעס אַ בענייטער. עױ האָט זיך נעקויפט אַ פֹּאֶאָר נייע שטיוועל, אַ ווייסען טוכענעם אַנצוג צון אַ הוט מיט אַ לעדערנעם ראַשעק, ש ?ום אַשִׁ 199 . .ידי --- און נעה אַריין שאַישטי? און טהו, װאָס איך הייס דיך. --- יא, מאָטקע-לעבען --- האָט מאַרי'ס שטימע װי אַ לייכטער ווינר שטי?, מיט אַ נעהיימניספולען פליסטער געבלאָזען אי! די לופט, און איהרע נאַקעטע פיס האָבען געשימערט איבער די שטיינער אין הויף אין שטערן-ליכט, 198 מאמ קע יב -- בעהאַלט זי, מאַרי, בעהאַלט זי, דאָס איז גוט, און האָרך מיר אויס. יעצט געה צוריק אַריין שאַ, שטיל, עס זאָל קיינער ניט וייסען, אַז דו ביזט דאָ געווען ביי מיר, און צו ,קאַנאַריק'ען" סאַך ווייטער חן'דעלעך און זאָג איהם, אַז דו ווילסט אַנטלויפען מיט איהם, אַז דו האָסט מורא פאַר מיר, און דו האָסט מיך פיינד און איהם האָסטו ליעב, און מיט איהם װועסטו אַנטלויפען. און דו וועסט איהם טאַקע אַװעק- נאַרען פון אַלטען. איך כעדאַרף עס. --- מאָטקע ! --- האָט דאָס מיידעל געקוקט מאָטקע'ן אין פּנים אריין און געװאָלט אויסגעפינען װאָס ער מיינט דערמיט. אין איהרע אויגען איז געלעגען אַ שרעק. זי האָט מורא געהאַט, טאָמע שיקט ער זי צוריק צו ?קאַנאַריק'ען". -- האָב ניט קיין מורא. עס איז אַ סוד. איך קען דיו נאָך ניט זאָגען. איך װויל זעהן אוב דו ביזט אַ געטרייע מויד, װעל איך דיר אַלעס פערטרויען. יעצט שוויינ, און טהו װוי איך הייס דיך. זיי גוט צו ?קאַנאריק'ען", און מאַך צו איהם חן'דלעך, און זאָג איהם, אַז דו וועסט אַנטלויפען מיט איהם. איך בעדארף דאָס צו עפּעס האָבען. טהו וי איך הייס. וועסטו טהאָן ? --- איך על אַלֶעס טהאָן װאָס דו הייסט מיך. אַלעם, אָבער מאָטקע ? --- האָב ניט קיין מורא, מען דאַרף אַזױ. דאָס מיידע? האָט געשוויגען, און אויף עפּעס געװואַרט. --- און יעצט נעה צוריק אין שטוב אַרײן, שאַ, שטיל, עס זאָל קיינער ניט זעהן און ניט וויסען, אַז דו ביזט דאָ געווען. --- דאָס מיידע? האָט איהם געקוקט מיט אַ בעטענדע מינע אין די אוינען אריין, װוי אַ הונד... און געװואָרפען זיך צו איהם, און איהם אַרומגענומען : --- מאָטקע... -- ניין, נאָך ניט היינט -- האָט ער זי זאַנפט אָבגעשטופּט פון זיך. עס װועט שוין אַמאָל קומען אַ צייט, היינט דאַרף קיינער ניט וי כען, אַז דו ביזט דאָ געווען. געה צוריק, געה אין שטוב אַדיין. --- יא, מאָטקע. -- אָט אַזױ. און ער נעהמט זי אַרום און קושט איהר טיעף אין די ליפּען אַרײין, דאָס מאָל קוקענדיג איהר אין די אויגען אַרין. ש5ום אש 197 װאָס איך האָב פון דיר נענומען, נאַ, אָט דאָ איז עס. און מאָטקע איז צונעלאָפען, נעכאַפּט דעם כאָכאָנט, װאָס איז נעלענען נעבען איהם אין דער בויר, אויפנעטרענט און אַרויסגענומען דאָס נעלד, און נענעבן עס מאַרין : -- נא, נעהם דיר דאָס נעלד און נעה דיך געזינטערהייט, איך װועל דיר נאָר ניס טהאָן. איך על דיך ניט שלאָנען. ליעב ויעכיען דו ווילסט, --- מאָטקע, װאָס רעדסטו ? דיך אליין, דיך אליין ליעב איך נור, װאָס ניסטו מיר דאָס נעלד צוריק ? מאָטקע שלאָג מיך, טהו מיט מיר װואָס דו װילסט. פערקויף מיך וועמען דו ווילסט, איך על אַלֶעס טהאָן פאַר דיר, נור ליעב מיך, מאָטקע, ליעב מיך ! --- און דאָס מיידעל? האָט וויעדער אייננענראָבען איהר פּנים צווישען זיינע פיס. --- אויב אַזױ טאָ הער מיך אויס -- האָט ער אויפגעהויבען איהר נעזיכט און נעקוקט איהר אין די אוינען אַריין --- װוילסט אַנטלויפען מיט מיר פון די קאַטאַרינשטשיקעס ? װאָס וועלען מיר דאָ אויכזיצען און אַרבײטען אויף רי אַלטע ? דו פערדיענסט דאָך זיי דאָס גאַנצע נעלד, און קיין קליידע?ל האָסטו ניט, זעה וי דו געהסט ? --- מאָטקע, מאָטקע-לעבען, מיין איינציגער --- און טרטרען האָ- בען זיך געשטעלט אין די אוינען פון דעם מיידע?, און זי ראָט געכאַפּט זיין האַנד און האָט זי צונעפּרעסט צו איהרע הייסע ליפּען און קאַלטע נאָן. --- שווייג, הער, איך האָב מיר איבערגעלעגט, איך געה אַװעק פון זיי. אַז דו ווילסט קום מיט. איך על דיך האַלטען, איך װוע? דיר ניט לאָזען קיין שלעכטס טהאָן, פון קיינעם ניט. --- האָרךְ אויס טאָטקע-לעבען, איך װועל דיר עפּעס זאָגען -- כּלִיסטערט די מיידעל --- דאָ קומט צופאָהרען אַ איד, אַ סוחר פון ווארשאָ. ער האָט מיר געגעבען אן אדרעס. ער האָט מיך שוין לענגסט צונערעדט, אַז איך זאָל אַנטלויפען און קומען צו איהם קיין ווארשא. - ער האָט אַ נעשעפט, זאָגט ער, אין ווארשא, און אַז איך װוע? דאָרט אַהין קומען, װעל איך אַ סך נעלד קענען פערדיענען. אָט דאָ, האָב איך די אַדרעס, איך טראָנ עס אויף מיין האַרץ. און זי נעהמט אַרױיס פון צווישען די ברוסטען אַ צוקנייטשטע וויזיט-קאַרט און וייזט זי מאָטקע'ן. 196 מאוטסס'ם וד טר מיט איין שפּרונג איז דאָס מיידעל געווען אין דער בויד. מאָטקע האָט זי אַרומגענומען, פעסט צוגענומען צו זיך, און ביי דעם ליכט פון די שטערן האָט ער געמיהט זיך צו קוקען אין איהרע אויגען. --- דו האָסט מיך ליעב ? זאָג, --- פרענט מאָטקע. --- יא, מאָטקע, טהו מיט מיר װאָס דו װוילסט, הייס מיך טהאָן װאָס דו ווילסט און איך װוע? דיך פאָלנען. איך װוע? אַלעס טהאָן װאָס דו וועסט מיך הייסען. --- איך קען דאֶָךְ דיר אין די אוינען ניט קוקען צייט איך האָב דיך געזעהן מיט'ן גוי, נעהמט פאָטקע און גיט זי אַ װאָרף אָב פון זיך. אַ בלאַסק האָט געשטראַהלט אין איהרע שװאַרצע אוינען. זי איז גליקליך געווען װאָס דער יונג האָט דאָס געזאָגט, װאָס דער יונג איז אייפערזיכטיג אויף איהר. זי האָט געכאַפּט זיין האַנד און פעסט צונע- דריקט צו איהר ברוסט, דער יונג האָט זי אַרױסנעריסען. זי האָט אֶנ- נעכאַפּט זיינע פיס און געבעטען זיך : --- שלאָג מיך, שנייד שטיקער פון מיר און ליעב מיך, ליעב מיך -- האָט זי זיך געבעטען, איינגראָכענדיג איהר פּנים צווישען זיינע פיס, ': דער יוננ האָט שוין אויפנעהויבען די האַנד צו איהר און זי גע- װאָלט שלאָנען. ס'האָט זיך איהם נעװואָרפען אין די אוינען דאָס בליאַסק פון איהרע שװאַרצע האָר, װאָס האָבען נעפּערלט זיך אין דעם שטערן- ליכט. האָט ער מיט די פינגער אָנגענומען איהרע האָר, און א וויילע זיך נעשפּיעלט מיט זיי. --- מאַרי ! דאָס מיידעל האָט אויפגעבליקט צו איהם. אין איה-ע שווארצע אוינען איז נעלעגען דער פונק, וועלכער עס ליעגט אין די אוינען פון אַ געטרייען הונד. --- בעהאַלט די אוינען, איך קען דיר ניט קוקען אין די שליפּיעס אַריין -- האָט ער איהר פערמאַכט די אויגען מיט די האַנד, און שטאַרק זיך איינגעגעסען מיט זיינע ליפּען אין איהרע צייהן. --- קום צו מיר, מאַרי, אָט דאָ -- נעהמט ער איהר און ציהט אַרױף צו זיך --- קום, זעץ דיך דאָ אַװעק, און שווייג. איך האָב דיר עפּעס צו זאָנען, נור הער און שווייג. האָסט מיך ליעב ? ווילסט מיט כייר זיין ? זאָג יא, אָדער ניין ? אַז ניין, ניב איך דיר צוריק דאָס געלר ש ?ו ם אַשׂ 192 צו איהר, און עס האָט זיך ערוועקט ביי איהם אַ נקמה נעפיה?, װאָס האָט זיך אויסגעדריקט אין אַ פערשטיקטע בעהאַלטענע ליידענשאַפט... און מיט דעם װאָס זי האָט איהם איבערגענעבען דאָס גײלד, װאָס זי האָט גע'גנב'עט ביים נוי, האָט זי זיך איבערגענעבען אין זיין רשות, און מאָטקע האָט זי שוין בעטראַכט פאַר אַן איינענטהום װאָכ געהערט צו איהם. און זי האָט זיך אויך אַזױ בעטראַכט. דאָס איז געווען אַזױ זעלבסטפערשטענדליך. די מיירע? האָט געשווינען אַ וויילע, געקלערט עפּעס מיט װאָס איהם צו נעהמען. מאָטקע איז דערוויי? געלעגען און ווייטער זיך רוהיג צונעפייפט. פּלוצים רופט זי זיך אָן : -- ,קאַנאַריק" יאָגט מיך נאָךּ. ער קושט מיר די הענד, אז איף' זאָל איהם ליעבען. ער װויל מיר אַלעס טהאָן, אַלעס מיר אַיועקגעבען נור איך זאָל איהם ליעבען. --- פּרוביר עס נור טהאָן, װעל איך דיר מיט איהם אין איינעם די באָקעס אונטערהאַקען. -- ער האָט מיך אָבנעװואַרט אַ גאַנצע נאַכט, אָבגעהיט מיך, אַז איך זאָל צו דיר ניט אַרױיסגעהן. איך האָב שוין לענגסט געװאָלט ארויס? קומען צו דיר, ער האָט מיך ניט נעלאָזט. ער האָט מיך נעעװאָלט שלאָ- גען. -- װאָס ? --- ער האָט דיך ניט געלאָזט אַרויסגעהן ? -- כאַפּט זיך מאָטקע אויף --- װועסט זעהען װוי איך על איהם מאָרנע: די פּים* קעס איינפּאַטשען דערפאַר. -- יא, ער האָט מיר אָבגעהיט. מיט אַ באָטעק האָט ער מיד נע- היט. ער רעדט מיך צו, אַז איך זאָל מיט איהם אַנטליפען פון דער קאָמפּאניע. ער זאָגט אז ער װעט פאָהרען מיט מיר נאָך וואַרשאָ. דאָרט ווייסט ער אַן אַדרעס וואו מיר וועלען זעהו פיעל געלד פער- דיענען. -- אַנטלויפען ? --- און װאָס האָסטו געזאָגט ? -- זעהסט דאָךְ, אַז איך האָב ניט געװאָלט, איך בין נעקומען דיה דאָס זאָגען. מאָטקע האָט געקלערט אַ מינוט. מיט אַמאָל האָט זיך זיין שטימע נעענדערט, מילדער געװאָרען, שטילער און געהיימניספולער. --- קום נור אַרױיף ! 104 מאַטלע בנב --- װאָס װוילסטו ? --- פרעגט מאָטקע שטרענמ. --- מאָטקע, דו רערקענסט מיך ניט ? --- בלייבט שטעהן מאַרי אַ פערשעהמטע. --- ניין,. געה צום רויטען ,קאַנאַריק", װועט ער דיך' דערקענען. וועסטו ווערן אַזאַ רויטע סוקע װוי ער. מאַרי איז געבליבען שטעהן, וי אַן אָבגענאָסענע מיט קאַלטע ואַ- סער ציים זי האָט איהם דאָס געלד אַריינגעשטעקט און ראָס געשלענ איז פאָרגעקומען, האָט זי נאָך מיט'ן יונג ניט גערעדט. מאָטקע האָט זי אויסגעמיעדען און ער האָט זי ניט געװאָלט זעהן, כאָטש ער האָט ,קאַנאַריק'ען" ניט געלאַזען זיך צו איהר טשעפּען, און ער האָט גע- סטראַשעט, אַז ער װעט איהם שטעכען, ווען ער װועט זי אָנריהרען -- דאָך האָט מאָטקע אַלֵיין זי ניט געטשעפּעט און ניט גערעדט מיט איהר און דאָס מיידעל איז ארומגעגאַנגען א צורודערטע און האָט ניט געוואוסט צו וועמען זי געהערט. ,קאַנאַריק'ען" האָט ער ניט צוגעלאָוען צו איהר, און אליין ריהרט ער זי ניט אָן. און פערליעבט איז זי געװואָ- רען אין מאָטקע'ן צום שטאַרבען צייט ער איז ביינעקומען קאַנאַ- ריק'ען". און יעצט איז זי אליין, צום ערשטען מאָל, געקומען צוגעהן צו איהם, כאָטש ער האָט זי פריהער נאָכגעיאָגט, און זי האָט זיך ניט אומגעקוקט אויף איהם. צום ערשטען מאָל און -- אַזאַ בדוֹך הבא... שי האָט געװואָלט אַװועקגעהן. אַ מינוט האָט זי געקעמפּפט מיט זיד, נור די ,היימלאָזיגקייט" אין וועלכע זי האָט זיך געפונען צייט מאָטקע האָט זי אָבגעשלאָנען פון ?קאַנאַריק'ען", האָט זי געהאַלטען אָנגעבונדען יעצט צו דעם יונג. -- פאַר װאָס ? --- האָב איך דיר ניט אַועקגענעבען דאָס געלר װאָס איך האָב אַרױסגעשלעפּט פון פּאָלאַק ? װאָס יאָגסטו מיך ? -- און, אַז דו האָסט מיר אַוועקגעגעבען איז װאָס ? --- קומט דיר אַ שעהנעם דאַנק דערפאַר ? האָסטו עס בעדאַרפט טראָגען ,קאַנאַריק'ען" װאָלט ער דיך ליעב געהאַט דערפאַר..." און אַז דו װוילסט עס צוריק, אָט, נאַ, עס ליעגט אין כאָמאָנט -- נעהם עס דיר און טראָג דיך אב צו ,קאַנאַריק'ען". אַ מאָדנעם געפיהל האָט מאָטקע געקראָגען צו דער מיידעל. צייט ער האָט זי געטראָפען מיט'ן פּאַלִיאַק האָט זי איהם נאך מעהר גערייצט, נוור דאָס געפיהל פון ליעבע איז אויסגעלאָשען געװאָרען ביי איהם ש 5ום אַשׁ 198 ליציי, אַז די פּאָליציי זאָל נאָר ניט וויסען און קיין מענש זאָל נאָר ניט וויסען, אז עס איז אַמאָל אויף דער װועלט א תקאַנאַריק" נעווען. נור בלויז ער --- מאָטקע --- איז קאַנאַריק. און ,קאַנאריק" דאַרף ווערען אָבנעווישט פון דער ערד. אין װאַסער איהם דערטרינקען, אַ טיעפע נרוב אין ואַלֵר אױסנראָבען, איינגראָבען, אַז קיין האָהן זאָל ניט קרעהען. מאָטקע האָט זיך אויף איין מינוט ניט אָבגעשטעלט, אין עס איז איהם נאָר ניט איינגעפאַלען, אַז ער קלערט ווענען אַ ‏ שרעקליכע זאַך ווענען אַ מענשען צו הרג'ענען. עס איז געווען זעלבסטפערשטענדלין װאָלט פקאַנאַריק" איהם ניט גע'הרג'עט, ווען ער װאָלט עס בעדאַרפט ? אָבער פאר װאָס פּונקט ,קאַנאַריק" ? יעדער איינער פון דער וועלט האָם זיך מאָטקע'ן אױיסנעדאַכט, װאָלט איהם נע'הרנ'עס און ווי? איהם הרג'ענען --- נור ער לאָזט זיך ניט, ווייל?ל ער איז שטאַרקער, און עס פּאַלט איהם נאָר ניט איין צו פרעגען ביי זיך, פאַר װאָס עס איז אַזױ אָדער צו ווינשען, אַז עס זאָל אַנדערש ווערען. עס איז שוין אַזױ, וויי? עס איז שוין אַזױ. און אַזױ האָט ער בעשטימט דאַרף מען טהאָן. מען דאַרפ ,קאַנאַ- ריקען" אַװעקשאַפען און דעם פּאס צונעהמען און אליין זיך רופען .קאַ- נאַריק". נור מען דאַרפ עס מאַכען קלוג, שטי? און מען מוז אָנואַרטען אַ גוטע געלעגענהייט. געקומען צו דעם בעשלוס, איז ער רוהיגער געװאָרען. ער האָט זיך אפילו פערנומען צו שלאָפען, נור עס האָט איהם ניט געשלעפערט, איז ער געלעגען און נעקוקט אין די שטערן, צוגעפייפט זיך אַ ליעד, און פון צייט צו צייט געלאַכט אַליין פאר זיך ,דערמאָנענדיג זיך עפּעס קאָ- מישעס, װאָס ער האָט דעם נעכטיגען טאָג דורכגעלעבט. אין דעם דערהערט מאָטקע, וי אימיצער שלייכט זיך צום בויד. אין דעם ווייסען בלאַסק װאָס עס האָט געגעבען און אין דעם נאַכט- ליכען שטערן-שימער האָט מאָטקע דערקענט, אַז דאָס איז זי, מאַרי, ער האָט איינגעהאַלטען זיין פייפען און אָבגעװואַרט. אַז די מיידעל איז צונעקומען צו דער בויד, און אָנגעהויבען שטי? שאַרען אין שטרוי, האָט מאָטקע הויך און בייז אויסגערופען : --- ווער איז דאָרט ? -- שט, שריי ניט מאָטקע, זיי וועלען הערען, דאָס בין איך, מאַרי. 1092 פאטס סע ;נוב איז אָנגעבונדען. זאָל ער נור וועלען אַװעקנעהן פון די קאַטארינארזשעס טרעפט איהם דער ערשטער בעסטער סטראַזשניק און פרענגט איהם אויף אַ פּאַס, און אַרעסטירט איהם. דער אַלטער קאַטאַרינאַרזש האָט איהם שטענדיג אין דער האַנד. און ווען ער װויל קען ער איהם אַרױסיאָנען. ,קיין פּאַס ביי מיר האָסטו אויך ניט.." האָט ער נאַנץ נוט גערענקט דעם ,אַלטען תרח'ס" ווערטער. אָדער ער קען איהם נאָר לאָזען אַרעס- טירען אַלס אן פאונבעוואוסטען". --- ניין, מען מוז האָבען אַ פּאַס. אָהן אַ פּאַס איז מען קיין מענש ניט -- האָט זיך מאָטקע געזאָגט. וואו זשע נעהמט מען איהם ? צוריקנעהן אין דעם שטעדטעל, פון װאַנען ער קומט, װועט מען איהם אַרעסטירען. אפשר זוכט מען איהם יא, און אפשר זוכט מען איהם ניט. נור מאָטקע איז פעסט נעווען ביי זיך, אַז קוים קומט ער צוריק אין שטעדטעל, װעט מען איהם אַרעס- טירען. אפילו ווען ער װאָלט נאָר ניט געווען נעטהאָן און ער װאָלט גאָר ניט געהאַט אויף זיין געוויסען (דאָס װאָס ער האט אָבגעטהאָן זיין מילך-שוועסטער רבקה'לען, בעפּאָר ער האָט פּערלאָזט דאָס שטעדטעל, האָט איהם נאָר ניט אויסגעקוקט פערדעכטיג, אַז צוליעב דעם זאָל מען איהם אַרעסטירען); נור מען װעט איהם גלאַט אַזױ אַרעסטירען אֶהן אַ פאַרװאָס, און ער האָט גאָר ניט געגען דעם נעהאַט. אַזױ דאַרף מען.., װאָרים מאָטקע האָט זיך געפונען מיט דער ועלט אין קריעגס- צושטאַנד. דורך דעם, איז אַלעס װאָס ער קען אָבטהאָן דער וועלט, מענ ער- און דאַרף אָבטהאָן. און אַלעס װאָס די וועלט קען איהם דערפאַר בעצאָהלען מעג זי און זי דאַרף. און ער האָט נאָר ניט געגען איהר דערפאַר. און ער קלערט נאָר ניט אַמאָל שלום צו מאַכען מיט דער וועלט. אַזױ דאַרף עס זיין, וויי? אַזױ איז עס. און אום בעסער קריעג צו פיהרען מיט דער וועלט בעדאַרף ער האָכען אַ פּאַס. און וואו נעהמט מען איהם ? פּלוצלונג פאַלט איהם איין -- פאַר װאָס טאַקע ניט קאַנאַריק'ס פּאַס. ער װועט איהם צו- גנב'ענען און װעט זיך אָנגעבען אַלס ,קאַנאַריק". ער וװועט זאָגען, ער איז עלטער מיט אַ פֹּאֶר יאָהר. און װאָס וװועט זיין, אַז .קאַנאַריק" וועט קומען אין פּאָליציי און זאָגען, אַז מ'האָט ביי איהם אַרויסגע'גנב'עט דעם פּאַס און מען װעט אומעטום אָנהויבען זוכען ,מאיר אהרן קאַנאַ- ריק" ? דאַרף מען מאַכען אַזױ, אַז קאַנאַריק זאָל נים קומען אין פֹּאָ- ש ?םי א ש 191 10 מאָמקע ערקלעהרט קריעג דער וועלט. מאָטקע איז געלענען אין דער בויד און געהיט די פערד, װאָס האָבען זיך געפונען אויפ'ן זעלבען הויף אין שטאַל. די נאַכט איז אַ זומערדיגע, א שטילע און אַן אויסגעשטערענטע, און עס האָט זיך איהם ניט געשלאָפען. אַ טרויער האָט געדריקט זיין געמיטה, װאָס ער האָט פריהער ניט געוואוסט דעם טעם דערפון. זיין גאַנץ לעבען איז דורכגע- גאַנגען פאר איהם אין דער שלאָפּלאָזער נאַכט. ער האָט זיך געזעהן אַלס קליינער יונג, װוי מען יאָגט איהם פאַר אַ גנבה, װוי ער ליעגט צווישען די ברעטער, און װוי ער לעבט איינער אַלֵיין, װוי אַ ווילדער, אין פעלד. עס האָט איהם ניט באַנג געטהאָן פאַר זיין לעבען, און ער האָט עס אויך ניט בעדויערט. נעמיינט אז אזוי מוז עס זיין און אַזױ וועם עס ווייטער זיין. נור עס האָט זיך איהם אָנגעהויבען קלעהרען ווענען א תכלית. דאָס ערשטע מאָל אין מאָטקע'ס לעבען האָט ער אָנגעהויבען קלערען וועגען דעם מאָרגענדיגען טאָג, אז ער זאָל ניט קומען פּלוצלונג, װוי עס ווילט זיךּ איהם, נור מיט אויסגערעכענטקייט, אזוי װוי מאָטקע ווינשט עס. איז עס געווען דאָס געלד, װאָס ער האָט געהאַט אין כאָמאָנט איינגע- נעהט, װאָס האָט איהם געבראַכט צו אַזעלכע געדאַנקען? ניין, ניט בלויז דאָס געלד. מעהר איז דאָס געווען דער .פּאַס", װאָס דער יונג קאַנאַריק האָט געוויזען דעם סטאַרשי סטראַזשניק, װאָס עס האָט איהם געבראַכט צו קלערען וועגען אַ תכלית. גוט איז איהם געבליבען איינ- געקריצט אין קאָפּ דער פּאס, װאָס קאַנאַריק האָט געהאַט. ,מאיר אהרון קאַנאַריק?" -- אַ מענש פאר זיך. און ווער איז ער ? און וועמעס איז ער? ער האָט אָנגעהויבען מקנא צו זיין אקאַנאַריק'ען" זיין פּאַס. ווען ער וויל און וואוהין ער וויל קען ער פּאָהרען, און ער קען יעדען אוינענבליק אַװעקגעהן פון אַלטען קאַטאַרינאַרזש. און ער, מאָטקע, 190 פאָסקע נונה ערלויבעניש האָסטו געהאַט צו דעם פון דעם פּאָלְקאָווניק-טשין ? פון מיר ? דאָס צווייטע, דו געהסט און בעאונרוהיגסט אַ דאַמע, אַ קונצענ- מאַכערין, װואָס האָט אָרדענס, װאָס קריגט ליעבעס-בריעף פוֹן אַ פֹּאֶל- קאָווניק-טשין. דו ווייסט, אַז זי קען אָנגעבען אויף דיר אין כוד אריין דערפאַר. און דאָס דריטע, דו זאָנסט מען האָט ביי דיר אַרוסגענומען דאָס געלד. ווער האָט עס ארויסגענומען ? די דאַמע ? ניין ! איך על ניט גלויבען אז א דאַמע, וועלכע קריגט בריעף פון אַ פּאָלקאָווניק זאָ? ביי אַ פרעמדען מאַנספּערשױין געלד פון קעשענע אַרויסנעהמען. דאָס אינ- געל דאָ ? --- ווייזט ער אָן אויף מאָטקע'ן --- עס איז דאָך נאָך אַ קינד. האָסט געלעזען דעם פּאַס? זעכצעהן יאֶהר אַלט. נו, װעט ער מיט נעװאַלד געלד נעהמען פון אַזאַ גרויסען װוי דו ביזט ? וועמען געהסטו דאָס דערצעהלען ? לאָמִיר איהם בעזוכען. אנו, קום נאָר אַהער צו מיר, אינגעל --- ווינקט ער צו מאָטקע'ץן. מאָטקע איז צוגענאַנגען מיט שטאַרקע טריט און מיט א שמיי- כע? אוים'ן פּנים. --- אַנו, בעזוך איהם, אָט -- האָט ער אָנגעהויבען צו בעזוכען מאָטקע'ן אין אַלע קעשענעס, אויפ'ן לייב, אין העמד, אין די הויזען --- נו, וואו האָט ער געלד ? ער האָט ביי דיר ניט גע'גנב'עט קיין נעלר. דו טשעפּעסט זיך אומזיסט צו אונשולדינע מענשען, צו מענשען, װאָס האָבען אַלע פּאַפּירען אין אָרדנוֹנג. --- און דאָס פערטע -- זאָגט ווייטער דער פּאַן נאטשאלניק אין אַ נירעריגען טאָן דעם פּאָלאַק מוסר -- אז מען געהט צו א נקבה. נעהמט מען ניט מיט קיין טאַש מיט געלד מיט זיך, אין מען פאָר- זיכטינ. און איבערינענס -- לענט ער צו הויך אויפ'ן קול, מיט אַ שטרענגע מינע, אָנווייזענדיג אויף די קאַטאַרינשטשיקעס --- ייי האָבען זייערע פּאַפּירען אין אָרדנונג. אַנו, ווייז מיר נאָר אָקאָרשט : יינע פּאַ- פּירען ? ווער ביזטו דאָס אזעלכעס ? אַ פּאַספּאָרט האָסטו? ! שלום אַשׁ 189 דיג מיט די ליפּען --- גוט, גוט, מאיר אהרון קאַנאַריק, אַלֶעס אין אָרד- נונג. און װאָס האָסטו נאָך ? --- דאָס איז אַן ערלויבעניש, אַז איך מעג מאַכען קונצען אין די נאַס. פון דעם גובערנסקען שרייבער, פון סאַמע ווארשא --- ווייזט דער אַלטער קאַטאַרינאַרזש --- עס קאָסט מיך אַ סך נעלר, נאָר איך האָב עס געקראָנען פון גובערנסקי שרייבער אליין. ---גוט, זעהר גוט --- זאָגט דער ,פּאַן נאַטשאַלניק", בעקוקענדיג דאָס פּאַפּיער און עפענדיג ווייטער די לעבערלעך --- און װאָס האָסטו נאָך ? -- און דאָס איז אַ בריעף פון אַ פּאָלקאָווניק. ער שרייבט זיך אונ- טער ,טשין פּאָלקאָווניק". צו מיין טאָכטער שרייבט ער. ,מילאַיאַ מאַרי", רופט ער זי. אַז ער איז פערליעבט אין איהר אַרבײס און אין פּערליעבט אין איהר, און װועט זעהן אין דער פּאַלאַטאַ, אַז זי זאָל קרי- גען אַ מעדאַל, שרייבט ער --- ווייזט דער אַלטער תרח" דעם !פּאַן נאַטשאַלניק" דעם בריעף מיט אַ טריאומפירענרע מינע. --- פון אַ פּאָלקאָווניקדטשין ? אַ װאַזשנע זאַך! -- זאָגט דער פאַן נאַטשאַלניק". ער רוקט אַװעק די לעבערלעך און נעהמט דעם בריעף צום לאָמפּ -- װויערנאָ ! װאַהר, פּאָלקאָװניק-טשין. בעהאַלט דאָס, עס איז אַ וויכטיגער דאָקומענט -- זאָגט דער ,פּאַן נאַטשאַל- ניק" און ניט איבער דעם בריעף צום אַלטען קאַטאַרינאַרזש -- דאָס האָט ער געשריבען איהר אַ מעדא? ? --- ווייזט ער אויף מאַרי'ן --פאר- דיענט, װאַהר ! אַלֶעס אין אָרדנונג. נו, װאָס האָסטו גענען זיי, פּאַן ? -- ווענדעט ער זיך צום פּאָלאַק, וועלכער איזן געשטאַנען אין אַ ווינ- קֶּעלֶע און נעװואָלט ווייזען אַז ער איז ניט קיין חזיר, און רערט ניט אריין ווען אַנדערע ריידען, אָדער ווען אַנדערע עסען -- װאָס האָסטו צו זיי, זיי זיינען אָרענטליכע מענשען. האָסט געזעהן װאָס פאַר אַ בריעף זיי האָבען געקראָגען פון אַ פּאָלקאָווניק-טשין ? --- זיי האָבען דאָך מיך בע'גנב'עט און בערויבט מיך. צונענו- מען ביי מיר מיינע פינף-און-אַכציג רובעל. אָט די, דאָ --- ווייזט ער אָן אויף מאַרי'ן און אויף מאָטקע'ן שרייענדינ. -- דאָס ערשטע, װוי קומסטו צו זיי ? --- שטעלט זיך אויף דער ,פּאַזִינאַטשאַלניק" צום פּאָלאַק --- וי האָסטו געװאַגט צו געהן צו אַ דאַמע, צו וועלכער א פּאָלְקאָווניק-טשין שרייבט ליעבע בריעף? אַן 188 טמ אטע ע = קעל אָבגעקאָכטע פיש --- און באַלְד האָט חיים שפּאַספױגעל געמאַכט זיך אַ וועג צווישען דעם עולם און נעטראָגען אויף א טעלער'?ל עפּעס אַזעלכעס, װאָס האָט אַרויסגעגעבען פון זיך אַ פּאַרע. --- אֵה, פּאַן שפּאַספױנעל, װאָס מאַכסטו עפּעס ? דיך לאַנג שוין ניט נעזעהן --- זאָגט דער נאַטשאַלניק. --- פּאַני נאַטשאַלניק, איך הייס דיר פערזוכען פון די פיש. אַזעל- כע האָסטו נאָך אין דיין לעבען ניט געגעסען. געשמאַק! -- מאַכט חיים שפּאַספױנעל צו מיט'ן קאָפּ, -- פערזוכען, פּאַני שפּאַספױינעל, פערזוכען -- טהיט איהם דער ,פּאַן נאַטשאַלניק" צוליעב און רוקט צו זיך דעם טעלער פיש --- טאַקי נוט, טאַקי גוט --- קלאַפּט ער צו מיט די צייהן. און דערווייל?ל שטעהען אַרום די קונצענמאַכער, אַלְע די היטלען אױיסגעטהאָן, און דער ,אַלטער תרח" האַלט גרייט אַלֶע פּאַפּירען... און פון דער צווייטער זייט, דער פּאַן פּאָלאַק מיט די װאָנצעס, און קוקען זיך צו, וי דער , פּאַן נאַטשאַלניק" עסט די פיש, און דאָס װאַסער קומט זיי אין מויפ אַרײן. נאָך די פיש האָט דבורה'לע פאָרנעלעגט אַ געבראָטענעם פּופּי- קעל, אַ לעבערעל, און חיים שפּאַספױנעל האָט אָנגעהויבען צו טראָנען אויף טעלערלעך די ,האָניג ביסענס" און אַלֶע מענשען איז דאָס שפּײ- עכץ געקומען אין מויל אַריין ; און די בעלי-ענלות האָבען מקנא געווען דעם ?פּאַן נאַטשאַלניק" און געשאָלטען איהם, וויפיעל עס האָט נאָר נעקענט אין איהם אריין... -- אַנו לאָמיך זעהן דיינע פּאַפּירען --- זאָגט דער ,פּאַן נאַטשאַל- ניק", האָבענדיג אויפגענעסען די פיש און צורוקענדיג דאָס טעלערעפ מיט די לעבערלעך צו זיך. -- אָט דאָס איז דער פּאַס פאר מיר מיט מיין ווייב מיט מיינע צוויי קינדער: גדליה שאַבאַסניק, און דאָס אין מיין וייב, חיה שאַבאַסניק, און דאָס איז מיין טאָכטער חנה שאַבאַסניק, 19 יאָהר אַלט (ווייזט ער אָן אויף מארי'ן), און דאָס איז מיין אינגסטער זוהן, נטע שאַבאַסניק (ווייזט ער אָן אויף מאָטקע'ן) און דאָס איז דער פּאַס פון מיין עלטסטען קונצענמאַכער מאיר אהרון קאַנאַריק. --- מאיר אהרון קאַנאַריק --- גוט, נוט --- זאָגט רער , פּאַן נאַ- טשאַלניק" עסענדיג דאָס פעטע, שמאַלצענדינע לעבעריל און קלאַפּענ- שלום אש 187 -- װאָס װועט דער פּאן נאטשאלניק דאָ זיך אַנידערזעצען ? דאָ איז ניט בעקוועם. דאָ איז ניט אַנגענעהם. ביטע, לאָז זיין דער ווילען פון דעם פּאַן נאַטשאַלניק מיט מיר צו געהן אין מיין וואוינונג. דאָרט וועט דער פּאַן נאַטשאַלניק אויסהערען װאָס ס'איז געווען -- זאָנט דבורה'לע און נעהמט דעם פּאן נאַטשאַלניק אונטער'ן אָרעם. -- עך, מען קען דאָ אויך ערפילען דאָס געזעץ -- זאָגט דער ,פאַן נאַטשאַלניק" און הויבט זיך אויף און גיט אַ וואונק צים אַלְטען קּונצענמאַכער : ,קינדער, נאָך מיר !" אין פינסטערען קאָרידאָר, דורך וועלכען דבורה'לע האָט געפיהרט דעם ,פּאַן נאַטשאַלניק", איז צווישען זיי ביידען אָנגעגאַנגען אַ שטי- לֶער געשפּרעך, וועלכער איז בעשטאַנען נאָר פון איינצעלנע ווערטער : --- מאַדאַס דבורה'לע, עס געהט ניט, איך קען ניט. געזעץ! דער פּאַן איז אַ װאַזשנער מענש, װעט זיך קלאָנען אויף מיר, דאַן זעצט מען מיך פון מיין אַמט אַראָב, דערויף האָט דבורה'לע אויך אָבגעענטפערט אין קורצע ווערטער : --- דוֹ ביזט, פּאַן נאַטשאַלניק, דער עלטסטער פון שטאָדט, דו קענסט אַלֶעס. מען דאַרף דיך ניט לערנען. איך פערלאָז זיך שוין אויף הוך. אין דעם האָט עפּעס געגעבען א בלישטש אין דעם ,פּאַן נאַטשאַל- ניק'ס" האַנד, און דער , פּאַן נאַטשאַלניק" האָט געפּרואווט טרעפען אין דער פינסטער, מיט'ן טאַפּען פון דער האַנד, וויפיעל עס איז. איבער- צייגענדיג זיך, אַז די מטבע איז אַזעלכע, וועלכע איז ווערטה זיין עהרע, האָט ער נאָךְ אַמאָל געזאָגט, אַז ער קען ניט, און זי אריינגע- שטעקט אין זיין הויזען-טאַש. אַריינקומענדיג צו דבורה'לען אין איהר שטיבעל, וועלכע איז גע- ווען שעהן אויפגערוימט, מיט צוויי פולע געבעטע בעטען. מיט א רוי- טען הילצערנעם טיש און מיט אַ שענקעל זילבערװאַרג, האָמ זיך דער ,פּאַן נאַטשאַלניק" גאָר אַנדערש געפיהלט. אַװעקגעזעצט זיך ביים טיש, האָט איהם דבורה'לע פאָרגעשלאָגען, צִי ער װעט ניט פערזוכען פון די פריש-אָבגעקאָכטע פיש. דער , פּאַן נאַטשאַלניק" האָט זיך אָכגעזאָגט ; -- דאָס געזעץ װאַרט אויף מיר, אַלֶער ערשטענס דאָס געזעץ. דבורה'לע האָט אריינגערופען דורך דער טהיר דעם פאָטער: -- טאַטע, דערלאַנג נאָר דעם , פּאַן נאַטשאַלניק" אַ פריש שטי- 186 מאַטקע גניר 9 אַ 928 ייו דאַ? עס איז אָנגעקומען דער סטאַרשי סטראַזשניק מיט דעם פּאָלאַק, דעם גוי, ביי וועלכען מען האָט דעם טאַש מיט געלד אַרױיסגענומען. דער גוי, אֶהן אַ הוט, אֶהן אַ קראַװאַט, מיט טרערען אין די אוינען, האָט דֶערצעהלְט דעם סטאַרשי סטראַזשניק פון דעם אונגליק, װאָס איהם האָט געטראָפען, וי אַזױ מען האָט ביי איהם דעם טאַש מיט פינף-און- אַכציג רובעל אַרוסגענומען, און אָננעוויזען אויף מאַרי'ן און אויף מאָטקע'ן. דער פטאַרשי סטראַזשניק, וועלכער איז שוין געווען אַן על- טערער גוי פון איינינע און זעכציג יאָהר, א דיקער, מיט א רויטען בריי- טען קאַרק, מיט אַ דיקען בויך און אַ בלאָנדע לאַנגע באָרד, וועלכע איז זיך צופאַלען אין צוויי שפּיצען, האָט אויסגעהערט בנעימות, מיט רו- היגקייט, גלייכנילטיג און האָט געשמייכעלט צו דבורה'לען : --- נו, װאָס איז שוין וויערער פאָרגעפאַלען ביי דיר, פּאַני שפּאַס- פויגע?? אַלֶע נייעס געשעהט ביי דיר, פּאַני שפּאַספױגעל, אין האָטע? קרולעווסקי. --- ביי מיר ? פּאַני נאַטשאַלניק! --- וואונדערט זיך דבורה'לע מיט אַ לאך און חנ'דעל --- דער פּאַן נאַטשאַלניק האָט ליעב צו שפּא- סען מיט א אידענע. אוי, װוי זעה איך אויס ? -- מאַכט זי אַ חנ'רעל, פערקעמענדיג זיך די האָר --- װאָס בין איך שולדיג, אַז דער פּאַן קומט (ווייזט אָן אויפ'ן פּאָלאַק) און װויל אַ נקבה נעהמען ביי די קאַטאַרינ- שטשיקעס ? ביי מיר איז אַן אָפּענער האָטעל. איך קען דעם פּאַן ניט אָבזאָגען. װאָס בין איך שולדיג ? --- מיר וועלען שוין שפּעטער זעהן. נאָר ערשטענס, וויל איך זעהן די פּעסער, אה ! פּאַני עלטסטער קאַטאַרינאַרזש, שטעל מיר צו די פּע- סער פון דיר מיט דיין קאָמפּאַניע. -- אָט באַלד, פּאַני נאַטשאַלניקו, אָט באַלד --- זאָגט דער אַלְטער, שלום אש 185 נור מאָטקע האָט גאָר ניט נעפיהלט װאָס מען טהוט איהם. ער האָט זיך אַרינגעקנאָטען אין ,קאַנאַריק'ען" און ביירע יוננען זיינען געווען וי איין קנוי? און מיט די צייהנער נעביסען און מיט די הענד געשלאָנען. עס האָט זיך נעהערט ,קאַנאַריק'ס" כאָרכלען און דאָס שווערע אִטהע- מען פון אונטער מאָטקע'ס לֵייב. דבורה'לע, די האָטעל בעזיצערין, האָט די הענד געבראָכען און אויפעפענענדיג די טהיר האָט זי אַדיינגערו- פען איינינע פון איהרע פריינד, די בעלי-עגלות : ,נעװאַלד, זיי וועלען מיך אונגליקליך מאַכען, דער סטאַרשי קומט". די בעלי-עגלות האָבען זיי מיט גראָבע שטעקלעך פערנאַנדערגעריסען. אקאַנאַריק" האָט נע- בלוטיגט אין נאַנצען און מאָטקע האָט געהאַט אַ בלויען פּנים. דורך די גאַנצע צייט פון געשלעג איז מאַרי געשטאַנען און האָט ליך נלייכנילטינ צונעקוקט צו דעם שלאָנען פון די יוננען. קיין בע- װועגונג איז ניט געווען צו בעמערקען אויף איהר פּנים. נור ווען מאָטקע האָט געלענט אקאַנאַריק'ען" און איהם געשלאָגען אין פּנים, האָט אַ שװאַכער אונבעמערקבאַרער שמייכעל נעשיינט אויף איהרע ליפּען. זי האָט געוואוסט, אַז מיט דעם שלאָגען געהט זי איבער פון איין האַנד אין דער צווייטער און זי איז געווען צופריעדען דערמיט. דערוויי? האָבען די ווייבער פלינק אָבגעווישט די פּאָריאָגע פון בלוט, מען האָט זיך געריכט אויפ'ן סטאַרשי סטראַזשניק. ,קאַנאַ- ריקּ'ען" האָט מען געמוזט נעהמען אין קיך אַריין, דאָרט האָט מען איהם דאָס פּנים בעלעגט מיט קאַלטע האַנדטיכער. מאָמקע איז גע- שטאַנען אין אַ ווינקעל און איז בּייז געווען. און דער אַלְטער קאַטאַרינ- שטשיק איז צונענאַנגען צו מאַרי'ן און האָט איהר געוויזען דעם רימען וואָס ער טראָגט אויף זיינע הויזען : -- דיר װועל איך שוין שפּעטער בעצאָהלען, אַז מיר וועלֶען פון שטאָדט אַרויסקומען. אַלעס איז איבער דיר, נור דעם אַלטען קאַטאַרינשטשיק האָט מאָטקע גאָר ניט געזאָגט. ער מעג שלאָנען, ער האָט זי געקויפט, ער האָט זי אויסגעלערענט פאַר- בייטען", ער האָט אַ רעכט אויף איהר. 184 מאטיפע גוס --- עיש, איך ווייס װאָס פאר א פיש ! --- מאָטקעלע, װאָס רעדסטו, װאָס ? --- װאָס הער איך פון דיר ? ויער האָט דיר דאָס דערצעהלט ? ברעכט זיך די ,אַלטע מכשפה" אויף איהם די הענד. מאָטקע האָט איהר אין פּנים אריינגעקוקט און עס איז איהם א געלעכטער אָנגעקומען. --- און אָט דעם חאָלערא, אָט דעם קליינעם שמר'ניק, װאָס דרעהט היהנער דעם קאָפּ אַראָב האָסטו צו זיך ארייננעלאָזט. דו דראָטען- געהערין, קונצען-מאַכערין, הע! שטעקסט איהם הינטען אַרום געלר אריין, גנב'עסט און שטעקסט איהם אָב. װאָס ? --- געהט צו ,קאַנאַריק" צו מאַרי, קוקט אויף איהר מיט בייזע אוינען, און הויבט אייף די האַנד. דאָס מיידע? האָט זיך אַװעקגעשטעלט און געפּינטעלט מיט די אוינען, מורא האָבענדיג פאַר אַ קלאַפּ. --- ריהר זי אָן, ריהר זי אָן, לאָמיךְ זעהען. אַ טויטער ייעסטו ביי מיר ווערען ! ווייזט מאָטקע , קאַנאַריק'ען" אַ פויסט. --- װאָס, וועטט מיך ניט לאָזען ? --- נאַ, דאָ האָסטו פאַר איהם איינעם -- פּאַטשט ער מאַרין --- און דאָ האָסטו דעם צווייטען. נור איידער ,קאַנאַריק" האָט נאָך צייט געהאַט אַראָכצולאָזען די האַנד אויף מאָטקע'ן, איז מאָטקע שוין געווען אויף איהם. מיט איין שפּרונג וי אַ ווילדער הונד האָט ער איהם אָנגעכאַפּט כיט ביידע הענד ביים האַלז און געװאָרגען איהם. ער האָט זיך געגעבען אַ בייס אַרין מיט זיינע שטאַרקע צייהנער אין דעם נאָרגעל און די אָדערען פונ'ם האַלז האָבען זיך אָנגעצויגען און זיינען געשװאָלען געװאָרען און עס האָט אויסגעוויזען אַז זיי פּלאַצען אַרױס פון דער הויט. ,טאַנאַריק" האָט זיך געריסען אונטער איהם, אָבער פאַר װעהטאָג האָס זיך ביי איהם די קניע געבויגען און ער האָט זיך געװאָרפען אויף דר'ערד,' כאָטקע איז אַרױף אויף איהם און געהאַלטען איהם וי אַ הונר מיט די צייהנער ביים האַלז און מיט די פויסטען אין פּנים געשלאָגען. די ווייבער האָבען געשריען, געװאָלט זיי פאַרנאַנדעררייסען. נור זיי האָ- בען געקראָגען מיט די פיס אין בויך אריין, האָבען זיי זיך אָבגעטראָ- גען. דער אַלטער קונצענמאַכער האָט געכאַפּט דעם באָטעק און געשמי- סען מאָטקע'ן איבער'ן קאָפּ, איבער'ן פּנים, איבער די הענד. דאָס פּנים מיט די הענד זיינען מאָטקע'ן אָנגעלאָפען געװאָרען פון באָטעק, שֿום אַש 183 פערבונדענע צייהן, װעט זי דיר נאָךְ דערפאַר נעהאַקטע פיש מאַ- כען... דער עולם לאַכט. דער אַלְטער קאַטאַרינשטשיק איז אַרײין אין שטוב מיט הקאַנאַ- ריק'ען". זיי האָבען ביירע געפיהרט מאָטקע'ן. -- אָט געהט ער, דער ריכטיגער בחור. דער אַלטער קאַטאַרינשטשיק האָט נעשטופּט דעם עולם פון טהיר, וועלכער האָט זיך שוין אָנגעהויבען אין שטוב צו שפּאַרען. צוגעהאַקט די טהיר נאָךְ זיי און צוגעשלאָסען. -- הער נור ממזר'וק, ניב אב דאָס נעלד, אַז ניט ניב איך דיר אַרױס צו דער פּאָליציי, אַזױ וי איך בין א איד. איך גיב ד'ר אַרױיס צו דער פּאָליציי, אַז דו ביזט אַן אַנטלאָפּענער פונ'ם אָסטראָנ, קיין פּאַס ביי מיר האָסטו דאָך ניט, און וװוער דיין טאַטע איז ווייס איך דאָך אויך ניט. ניב אָב דאָס געלד און זאָל זיין שאַדשטיל, אַז ניט װועט שלעכט זיין. --- גיט מיך אַרױס צו דער פּאָלִיציי, האָב איך אַ זאָרג, װעל איך דערצעהלען, אַז איהר האָט די מויד גע'גנב'עט, אַז איהר פערקויפט זי צו שכורים פאַר געלד און אַז ניט, שלאָגט איהר זי, און אַז איהר האַנ- רעלט מיט גנב'שע זאַכען, און אַז איהר האָט דבורה'לען אָבנעשטעקט די זילבערנע לייכטער װאָס מען האָט אונז אין זשאַכלין געגעבען און אַז פיר שטעהען דאָ, וויי? מיר װאַרטען אויף אַ סוחר פון װאַרשױ, װאָס װועט אָנקומען נאָךְ ‏ א סחורה װאָס געהט אויף צוויי פיס, און נאָך, --- וועלען מיר אלע געהן, וועלען מיר אלע זיצען אין איינעם, וועט אונז היימליכער זיין. --- װאָס זאָגסטו ? װאָס דערצעהלסטו פאַר מעשיות ? ווער װעט דיר גלויבען ? --- איז דער קאַטאַרינשטשיק געװאָרען אַ פערציטערטער פון די אַלֶע מעשיות. ער איז ערשטוינט געװאָרען, פון װאַנען ווייסט מאָטקע פון דעם אַלעם, מען האָט זיך דאָך געהיט פאַר איהם און גע- מיינט האָט מען אַז ער האָט גאָר ניט געהערט און גאר ניט געזעהן. --- װאָס פאַר זילבערנע לייכטער ? --- ווערט דבורה'לע נלייך -- ווער האָט דיר דאָס דערצעהלט ? מיין ברודער האָט דאָךְ מיר גאַר גע- שיקט פיש פון זשאַכלין דורך זיי. קום אריין װועסטו זעהען -- עס שטעהט דאָך נאָךְ דער קאסטען, 182 מאָטקע גנב -- אַ טאַש מיט געלד ? -- װאָס פאַר אַ טאַש ? --- פרענט מאָטקע פערוואונדערט, --- די טאש, װאָס מארי האָט ארויסגע'גנב'עט פון פּאְליאַק'ס קע- שענע און האָט דיר אונטערגעשטעסט -- זאָגט פקאַנאַריק". -- זי האָט מיר קיין טאַש ניט אונטערגעשטעקט און איך ווייס ניט -- האָט מאָטקע קורץ אבגעענטפערט. -- קוּם נור אין שטוב אריין ! --- שרייען זיי אויס, און נעהמען מאָטקע'ן מיט זיך. אין ,פינסטערען שטיבעל" איז געשטאַנען דבורה'לע און האָט זיף די הענד געבראָכען, אַז די קאַטאַרינשטשיקעס וועלען זי אונגליקליף מאַכען. דער סטאַרשע סטראַזשניק װועט קומען, װעט מען איהר דעם שענק צו'חתם'ענען. מאַרי איז גנעשטאַנען מיט צופּאָטעלטע האָר און אַ דין קליידע? אַרױפגעװאָרפען, איהרע נאַקעטע הענד און האַלז און ברוסט האָט זיך ארויסגעוויזען פון איהר העמד, אויף וועלכע זי האָט נאָך ניט צייט געהאַט קיין קאַפּטענדעל אַרויפצואװאַרפען. זי האָט אויס- געקוקט גלייכגילטיג און געלאָזט זיך בעטראַכטען און אויפעסען פון די בליקען פון רי בעלי-עגלות, פישערס און קצבים ואָט האָבען זיך געשפּאַרט אין די אָפּענע טהיר און זיינען געקומען אַהער צולויפען אויף דעם פּאַליאַק'ס געװאַלדען, אז מען האָט ביי איהם די טאַש מיט פינף און אַכציג רוכעל אַרױסגעצױגען. דער פּאָליאַק אַליין איז שוין ניט געווען. ער איז אוועק געלאָפּען אין דער פּאָליציי נאָכ'ן סטאַרשע סטראַזשניק. --- זי איז ווערט דאָס געלד, זאָל איך שוין אַזאַ יאָהר האָבען -- זאָגט איינער פון די קצבים בעטראַכטענדיג גוט דאָס מיידע?, און צום סוף האָט ער ארויסגעגעבען זיין אורטהייל וי א געניטער מבין אויף די זאַכען. --- פאַר דאָס געלד װאָלט איך מיר ליעבער א נייע קאָבילע געקויפט. נור אַ שבת סאַכען װאָלט איך איהר אויך געגעבען -- זאָגט לייבעלע דער פוהרמאַן. --- וויפיעל טרעפט אָן דיין שבת ? ניין ברודער, ניט פאַר דעם געלד קריגט מען אזא סחורה. סטופּאַי צו דיין טויבע חיה, מיט די 5 שלום אַש 181 טשופּרינע פון פאָרענט. איך װעל זיי ווייזען װי אַ קאַטאַרינשטשיק זעהט אויס. און װאָס אַמאָל איז איהם מאַרי טהייערער געװאָרען פאר דעם װאָס זי האָט איהם געגעבען די מענליכקייט דאָס אַלֶעס צו האָבען, און פאר דעם װאָס זי װעט איהם נאָךְ געלר נעבען ווען עס װעט זיך מאַכען, און ער האָט מיט אַמאָל דערפיהלט אַז זי איז זיינע. זי געהערט צו איהם פּונקט אַזױ װוי ער װאָלט אַ פוהר און װאָגען געהאַט. אודאי גע- הערט זי צו איהם. און עס האָט איהם געוואונדערט װאָס ער האָט ניט נעוואוסט דערפון ביז יעצט און געלאָזט דאָס נאַנצע געלד װאָס זי האָט געהאַט ,קאַנאַריק'ען" אַועקגעבען. ער װעט מעהר ניט לאָזען, ניט ריידען און ניט קוקען אויף איהר. ער וועט זיך שלאָגען מיט ,קאַנאַי ריק'ען". אוי, װועט ער איהם געבען ! ער האָט געמאַכט פויסטען. דערווייל האָט זיך אין דרויסען געהערט אַ גערודער, מען רופט, מען רעדט הויך, און ער הערט שטאַרקע טריט נעהען צו צום שטאַהל. אַ שטראַה? פון ליכט שיינט אַרין דורך אַ שפּאַרינע. איהם איז געווען אַלֶעס נלייך ; ער האָט זיך נאָר געװאָלט איצט שלאָגען. ער האָט צונע- מאַכט די אוינען און געװאַרט. באַלד האָט זיך געהערט אַ קלאַפּען אין דער טהיר : --- עפען ממזר'וק, עפען, עפען ! ער איז זיך געלעגען נלייכגילטינ. --- עפען ממזר'וק, עפען, עפען ! -- האָט מאָטקע דערהערט דעם אַלטען קונצענמאַכער'ס קול. דעם אַלְטען קונצענמאַכער האָט מאָטקע נערן געהאַט און איז איהם דאַנקבאַר געווען װאָס ער האָט איהם צוגע- נומען אין דער קאָמפּאַניע און איהם אויסנעלערענט פאַרבייטען". ער האָט נעפיהלט אַ דרך-ארץ צו איהם, איז ער אַראָבגעקראָכען פונ'ם נע- לענער און אויפנגעעפענט. --- וואוהין האָסטו אַהינגעטהאָן די טאַש װאָס די מויד האָט דיר אונטערנעשטעקט ? -- שרייט ,קאַנאַריק" מיט כעס. --- שריי ניט, לאָז מיך ריידען --- בערוהינט איהם דער אלטער. -- ממזר'וק --- הויבט ער אָן מיט נוטען -- ניב אָב די טאַש. דער נוי מאַכט געװואַלרען, לויפט נאָכ'ן סטאַרשע סטראַזשניק און מיר אַלֶע וועלען זיך אַ שװאַרץ יאֶהר אויסריכטען. 180 מצטפקע ונב נור דאָס בלוט האָט אין איהם נעקאָכט און ער איז בייז נעווען אויף זיך. זאָל ער געהן זי שלאָגען, גוט צוהאַקען דאָס פּנים און אַװעק- נעהן ? -- עס לוינט זיך ניט. זי איז איהם שוין ניט אָנגענאַננען. נור געלד איז נוט. עס איז גוט אז מען האָט געלד, טראכט ער זיך. אַז מען האָט געלד קען מען פאָהרען וואוהין מען וויל און מען קען זיך קויפען װאָס מען וויל. און דאָס געלד װאָס איז נעלעגען אין כבאָמאָנט איז איהם מיט אַמאָל טהייער געװאָרען. ער האָט געװואָלט דאָס געלד אַרױסנעהמען און נאָך אַמאָל זיך איינקוקען אין דעם, איבערצעהלען עס. ער האָט אָבער מורא געהאַט אז מען זאָל ניט אָנקומען. האָט ער זיך איינגעהאַלטען. און מיט אַמאָל איז איהם טהייער נעװאָרען די דראָטען-געהערין. ,סיי- ווי-סיי, א נוטע, האָט עס מיר אַועקגעגעבען". און ער האָט זיך גע- טראכט, אַז ער װעט ניט לאָזען אַז זי זאָל ,קאַנאַריק'ען" דאָס נעלר אַוועקגעבען, ער װועט עס צונעהמען און מיט אקאַנאַריק'ען" װועט ער זיך שלאָגען. און ער האָט זיך מיט אַמאָל דערמאָנט, װי ,קאַנאַריק" געהט אָנ- געטהאָן און װוי ער געהט אָנגעטהאָן ; אז ,קאַנאַריק" געהט אָנגעטהאָן אין אַ פּאָר שעהנע שטיוועל מיט אָבנעלאַקירטע כאָליאַװעס און אַ סאַ- מעטענע וועסטעלע, און ער געהט אָנגעטהאָן אין אַ פּאָר צוריסענע קאַ- מאַשען װאָס די ,אַלְטע מכשפה" האָט אַמאָל געטראָגען, מיט אַ פּאָר הויזען װאָס פּלאַצט איהם פון הינטען. און ,קאַנאַריק", ווען ער וויל, טרינקט ער ביער, עסט ער צוקער-אייז. און ער האָט קיין גראָשען ניט, נור װאָס ער ננב'עט אין קאַמאַש אריין אַ זעקסער, ווען מען װאַרפט איהם צו, ווען ער שפּיעלט מיט דער קאַטאַרינקע, אָדער וװואָס די אַלטע ניט איהם אַמאָל אין געהיים ווייל ער קראַצט איהר דעם רוקען בעפאָר זי געהט שלאָפען. און עס איז איהם אַ וואונדער נעווען װאָס ער האָט דאָס ניט געזעהען ביז איצט, און וי האָט ער זיך ניט געשעהמט אזוי ארומצוגעהן מיט ווייבערשע קאַמאַשען און צוריסענע הויזען ביז איצט. --- דאָס ערשטע, װועל איך מיר קויפען אַ פֹּאָר שטיוועל מיט לאַ- קירטע כאָליאַװעס אַז זיי זאָלען קוויטשען ווען איך על נעהן, און אַ פּאָר שװואַרצע סאַמעטענע הויזען װי דער אַלְטער קאַטאַרינשטשיק האָט, מיט אַ נרויסען כאָטעק אין האַנד, און זיך ?אָזען ואַקסען אַ ש לום אַש 19 8 דער קאַמפף פאַר די דראטען-נעהערין. ער איז אַריין אין שטאַה? און ביים שיין פון די ברענענדע לאַמ- טערנע האָט ער בעמערקט דעם לעדערנעם טאַש, װאָס מאַרי האָט איהם אין האַנד געשטעקט. ער האָט איהם אויפגעעפענט, ער איז דערשראָ- קען געװאָרען, אַ פּאַק פּאַפּיער-געלד איז אין איהם געווען. ער האָט ניט געוואוסט װאָס דערטיט צו טהאָן. באַלד האָט ער זיך דערמאָנט װאָס נתן גנב האָט אַמאָל געטהאָן. האָט ער אויך, וי ער, געכאַפּט דעם כאָמאָנט פונ'ם פערד, אויסגעזוכט אַ לֹאֶךְּ און טיעף אין שטרוי פון כאָמאָנט אַריינגעשטעקט די טאַש און צוריק אױיהנעהאַנגען דעם כאָ- מאָנט אויף זיין אָרט. אַז ער האָט דאָס אָבנעטהאָן האט ער זיך אַװעקגעלענט אויף זיין נעלעגער אין שטאַהל און האָט אָנגעהויבען צו טראַכטען. עפּעס איז ער געווען בייז און ער האָט זיך נעװאָלט שלאָגען. אויף וועמען איז ער געווען בייז ? אויף אַלעמען, און מעהרסטען אויף זיך. און נאָך מעהר איז איהם אַלעס גלייכגילטיג געװאָרען, און עס איז איהם אָד ניט אָנ- גענאַנגען װאָס דאָ װעט געשעהען. ער איז גרייט געווען אייף אַלֶעס, אין מיטען דערינען איז איהם נאָר אייננעפאַלען אַרויסצונעהמען די טאַש מיט'ן נעלד פון כאָמאָנט און אַריינצוקריכען אין ,טונקעלען שטי- בעל" דורך דעם פענסטער און דאָס װאַרפען איהם אין פּנים אַרײן, אָדער אַװעקצונעבען עס צו דאָס שעהנע ווייבעל דבורה'לע, רי בעל- בית'טע פונ'ם האָטעל, אַז מאַרי זאָל זעהן. נור באַלר האָט ער צו זיך געזאָנט: ,אַ שאָר דאָס געלר, זאָל דאָס נעלד בלייבען פערשטעקט". און מארי, די דראָטען-געהערין איז איהם שוין ניט אָנגעגאַנגען און ניט ;קאַנאַריק" איז איהם װאָס אָנגעגאַנגען. און עס איז איהם פּלוצים אַלֶעס לאַנגווייליג נעװאָרען ביי די קאַטאַרינשטשיקעס און עו האָט געקלערט פון אַנטלויפען. 178 מאָטטקע ננב נאָך ניט נוט פּערשטאַנען ווענען װאָס עס האַנדעלט זיך דאָ. ער אין נאָך געשמאַנען און ניט געוואוסט װאָס צו טהאָן. דער גוי סמיט זיינע האָר-בעוושקסענע נאַקעטע פיס האָט אויסגעזעהען זעהר אָרים. און ער האָט געהאַלטען אין איין זוכען די הויזען, װאָס ער האָט זיי ניט גע- קענט געפינען. דאָס מיידע? האָט איהם בערוהינט : --- בלייב דאָ, בלייב, ער געהט באַלד אַװעק -- זאָגט זי צום פֹּאָ- לאַק און צו מאָטקע'ן געפליסטערט אין דער שטיל : --- אַנטלױף און בעהאַלט. עס איז דעם גוי'ס, ער װועט שרייען. מאָטקע האָט אינסטינקטיוו געפאָלגט. און אַזױ װוי ער איז אַריין, אַזױ איז ער אויך אַרױסגעשפּרונגען דורכ'ן פענסטער. ער האָט געהערט הינטער זיך, וי דאָס מיידעל? האַקט דעם כֹאַ- דען צו, לעז א עשר :8 זישארלקן. = 6.1 ש?ום אַשֹׂ 177 נען אין שטוב אַריינקוקען. ער האָט זי געפונען. די שפּאַרע איז אָבער געווען פערשטעלט מיט דעם פאָרהענגעל. ער איז אראָב, אייסגעזוכט אַ שטיקעל האָלץ, און מיט דעם האָלץ אָבגעשאַרט דעם פאָרהאַנג און געזעהן װאָס אינוועניג טהוט זיך... דאָס בלוט האָט געקאָכט אין איהם, און עס איז איהם געווען אזוי װוי קיינמאָל ניט. ער װאָט זיך מיט'ן נאַנצען קערפּער אונטערגעשפּאַרט אונטער'ן לאָדען, און רעם לאָדען אויפנעהויבען, אָבער אַזױ שטיל, אַז מען זאָל אינוועניג נאָר ניט הערען. דערנאָךּ האָט ער די קייטעלעך פון די פענסטער אונטערגעבראָכען. מיט זיי האָט ער ניט נעהאַט קיין שווערע אַרבייט, זיי זיינען נעווען פּערראָסטעט פון אַלטקײט, און באַלד זִיךְ נאָכגעגעבען. און מאָטקע האָט מיט אַמאָל נענעבען א שפּרונג אריין אין שטוב, מאַרי, וועלכע איז געווען האַלֵב אױיסגעטהאָן מיט צופּלאָשעטע האָר האָט פאר שרעק נענעבען א שפּרונג אויף פון רעם בעט, אויף וועלכען זי איז האַלֵב געלענען און האַלב געזעסען. דער נוי איז אָבער נעווען אַ האַלֵב נאַקעטער און פאר מאָטקע'ן זיך פערשעהמט מיט זיינע נאַקעטע, האָר-בעװאַקסענע פיס, און אויף זיין פּנים איז געלעגען אויס- נענאָסען אַ נוטמוטהינער שמייכעל האַלב פון נענוס, האַלב פון שעה- מעוודינקייט, אַז מאָטקע האָט אויף איהם רחמנות נעהאַט, און נע- שטאַנען אין מיטען שטוב אַ דערשראָקענער און ניט נעוואוסט װאָס צו טהאָן. דער נוי האָט געזוכט די הויזען, א ראָק צו פערשטעלען דעם טהיי? פון זיין נאַקעטען לייב. און מארי האָט זיך דערווייל אונטערנעשלייכט הינטער דעם יוננ. ער האָט געזעהען איהר ברוין נאַקעט לייב פון דער האַנד װאָס האָט אַרױסגעקוקט פון דעם זיידענעם צוריסענעם קאַפטענדע? -- האָט ער איהר נעגעבען אַ קלאַפּ אין קאָפּ. דאָס מיידעל האָט ניט געשריען, ניט אַװעקגערוקט זיך, נאָר עפּעס געשפּאַרט אין זיין האַנד אריין. ער האָט דערפיהלט אין זיין האַנד עפּעס ווייכעס. און ביים ליכט פון דעם האַלב- לייכטענדען לאָמפּ האָט ער דערזעהן לעדער. ער האָט פּערשטאַנען, אז עס איז אַ לעדערנער טאַש מיט געלד. און האָט עס אינסטינקטיוו נעשווינד בעהאַלטען. --- בעהאַלט, געה אַװעק, מען װעט דיך כאַפּען... דער נוי וועט שרייען. מאָטקע האָט געהערט הינטער זיך די פליסטערנדע ווערטער און 176 מ אטקע ננכב --- איך וויל ניט --- זאָגט מאָטקע. -- װאָס ? דער גאַלטער תרח" איז אויך צוגעקומען. זיי האָבען ניט געװאָלט קיין סקאַנדאַל מאַכען, האָט איהם דבורה'לע אָנגענומען אונטערץ אָרעם, און גענלעט איהם מיט'ן הענטע? אויפ'ן בעקעל, געקוקט איהם גלייך אין די אויגען אריין, און געזאָגט וויערער מיט דעם גנב'ישען שמייכעלע : ---מיט וועמען ער װועט ניט געהן, מיט מיר װועט ער געהן. װאָס קען ער פון אייך האָבען. אָבער פון מיר, ווייסט ער, קען ער יא עפּעס האָבען -- האָט זי געזאָגט אין אַזאַ טאָן, מיט אַזאַ בליק, אַז מאָטקע האָט געמיינט אַז זי נעהמט איהם באלד מיט זיך מיט... און ער האָט ניט געקענט ביישטעהן דעם יצר הרע. מאָטקע האָט צוריקגעשמייכעלט וואוילעריש דער ווייבעל אין די אויגען אריין, און איז ארויס מיט איהר. הינטער זיך האָט ער געהערט מען שליסט די טהיר אויף זיי ביירע, אויפ'ן גוי מיט מאַרי'ן. עס האָט איהם עפּעס באַנג געטהאָן, נור ער האָט געפיהלט אויף זיך די װאַרימקײיט פון דבורה'לעס פעטען לייב, און דאָס האָט איהם געמאַכט פערגעסען. גאָר קוים איז דבורה'לע מיט'ן יונג אין דער שענק אריין, האָט זי פערגעסען אָן איהם. זי איז באַלד צושוואומען געװאָרען צווישען די פיעלע געסט, בעלי עגלות, קצבים און פרעמדע סוחרים, ואָס האָבען געווארט אויף איהר. דאָ האָט זי דערלאַנגט דעם א קופּעל ביער מיט אַ שמייכע? אין פּנים אריין; יענעם אַַ האַלב גענועל מיט א גלעט, אז עס זאָל זיין בע'טעם'טער צו עסען; דאָרט נאָר איי- נעם אַ געהיים גלעזעל בראנפען, װאָס יענער האָט אויסגעטרונקען און פערבישען מיט אַ קגיפּ... מאָטקע איז פון דערווייטענט געשטאַנען, צו- געקוקט זיך און צומישט געװאָרען, ניט געוואוסט װאָס עס טהוט זיך מיט איהם. ער האָט זיך דערמאָנט אָן מאַרי'ן מיט דעם פּאָלאַק, װאָס זיינען ביידע אין ,פינסטערען שטיבעל" איינגעשלאָסען. ער האָט זיך אַרױסגעמאַכט פון דער שענק, און צו צו דער שטוב. די טהיר איז פּערשלאָסען. דורך דעם טהיר-לעכעל זעהט מען גאָר ניט. דער שליסעל שטעקט. ער איז אַריין אין סעדעל, אַרױפגעכאַפּט זיך אויף דעם מויער און אויסגעזוכט די שפּאַרע אין דעָס לאָדען, דורך וועלכער ער זאָל קע- ש ?ו ם אש 179 דעל האָט נעזעהען וי ער האָט זיך איבערנעװואָרפען מיט בליקען מיט דעם שעהנעם ווייבעלע, און װויל איהם ניט קענען. ער האָט געזעהן וי מאַרי האָט זיך מיט אַמאָל אונטערנערוקט צום פּאן מיט די גרויסע װאָנצעס, און האָט איהם אונטערגעשטעקט קאָרטען, אוֹן דערביי האָט זי עס אַזױ נעמאַכט, װוי זי װאָלט זיך צונעלאַסטשעט צו דעם פּאַן וי אַ הינטעל, און נעגלעט איהם די האַנד. מאָטקע'ן האָט דער טייוועל גע- כאַפּט, ער האָט זיך געװאָלט װאַרפען אויף דעם פּאַן און איהם ווערגען ביים האַלז. ער האָט נעקוקט אויפ'ן מיידעל. מאַרי האָט איהם גאר ניט געזעהן. ער האָט זי געצופּט ביים אַרבעל. דאָס מיירע? האָט זיך אומ- נעקוקט, געװואָרפען אויף איהם אַ בייזען בליק און װויעדער אַרינגע- קוקט אין גוי'ס קאָרטען און געלערענט איהם וועלכע צו ווארפען. און דער יונג האָט געמיינט, אַז עס לענט איהם אַװעק אַ טויטען אויפ'ן אָרט. אין מיטען בעסטען שפּיעלען האָט זיך דבורה'לע אױיפגעכאַפּט און נעזאָגט, װוי זי װאָלט זיך פּלוצים אָן עפּעס דערמאָנט, אַז דאָרטען, אין דער נאַסט-שטוב, װאַרטען פיעלע געסט אויף די קונצענמאַכערס, און זיי קענען פיעל נעלד פערדיענען. די געסט ווילען זיי זעהן, און מען האָט זי אריינגעשיקט נאָך זיי, און זי האָט זיך גאָר פערגעסען און אין די קאָרטען נאָר זיך פּערשפּיעלט. דער ?אַלטער תרח" האָט זיך אויפ- געכאַפּט, נענומען אַ בעמבעלע אין דער האַנד אַריין און געוואונקען צו קאַנאַריק'ען": .קום געלד פערדיענען. קום, מאָטקע, מיט". די אַלטע געהט אויך מיט. נור ,דאָס קינד", מאַרין, װעט זי ניט לאָזען מיט- נעהן --- ווייל זי איז מיער. ,ראָס קינד" האָט היינט שווער געאַרבייט" -- זאָנט זי, און נעהמט אַ טוך און נעהט אויך. אַלע געהען. עס בליי- בען נור איבער מאַרי און דער נוי, וועלכע שפּיעלען אין קאָרטען וויי- טער. און מאָטקע שטעלט זיך אַװעק ביי דער טהיר און וויל ניט געהן --- קום, ממזר'וק, קום נגעלד פערדיענען -- שלעפּט איהם דער יאַלטער תרח" ביים פּלייצע. מאָטקע מאַכט זיך אַרױס און בלייבט איבער. --- װאָס איז ? -- נאָר ניט --- ענטפערט מאָטקע אֶב קורץ. ,קאַנאַריק" ווינקט צו איהם מיט די אוינען : -- נעה, ממזר, דו זעהסט דאָך, זיי דארפען זיין אליין. 174 מאָטקע ננב --- װאָס װילסטו ? --- וועסט שפּעטער נגעװואָהר ווערען -- האָט מאָטקע אויפנערי- סען די טהיר און איז אַרײן. -- אֵה, דאָס איז דער יוננער שפּאַניער, דער װאָס האָט היינט דעם װעט געוואונען. זעהר שעהן, זעהר שעהן -- האָט איהם דער פֹּאַ- לאַק מיט די גרויסע װאָנצעס געפּאַטשט בראַװאָ מיט די הענר. -- איך על איהם באַלד נאָך ווארשא נעהמען, אז ער זאָל זיך ראַננלען מיט , בישקע'ן" --- זאָגט דער ,אַלְטער תרח", ווייזענדיג אויף מאָטקע'ען. --- צו װאָס ביזטו ארייננעקומען ? װאָס זוכסטו 4 מען וװועט דאָך די פערד ארויס'גנב'ענען -- זאָגט ער הינטען ארום צו מאָטקע'ץן. --- זאָל ער געהן --- ווייזט מאָטקע אויף ,קאַנאַריק'ען". איך וויל דאָ זיין. --- לאָז איהם זיין --- מאַכט די ?אַלטע מכשפה". --- דער שפּאַניער וועט אפשר א נלאָז ביער טרינקען מיט אונז ? פּראָשע --- גיסט איהם אָן דער פֹּאְלָאק א נלְאָז ביער. מאָטקע האָט זיך פערשעהמט און געמאַכט מיט דער האַנד אויף ניט -- דאָך האָט ער אויסגעטרונקען. --- דאָס איז דאָך דאָס קינד. קוקט אָן די הענטעלעדּ -- ריהרט איהם אָן זאַנכּט ביי דער האַנד דבורה'לע, און ניט צו איהם אַ גנב'ישען וואונק אין די אוינען אַרײן. מאָטקע'ן איז געװאָרען וי מען װאָלט איהם מיט אויל בעשמירט, ער איז רויט-פערשעהמט געװאָרען און גנב'יש צוריק געוואונקען צו איהר. דערווייל איז דאָס שפּיעל אין קאָרטען ווייטער געגאַנגען. אֶן מאָטקע'ן האָט מען װי פערנעסען. דער וואונק פון דבורה'לע האָט איהם ווי בערוישט און געמאַכט איהם פערגעסען אָן דעם גנוי און אָן מאַרי'ן, וועלכע איז נעזעסען וי א פרעמדע ביים טיש און צוגעקוקט זיך צום קאָרטען-שפּיעל. מאָטקע האָט נעקוקט אויף דבורה'לען, געװאָלט כאַפּען איהר'ס אַ בליק, נור דאָס ווייבעל האָט וי פערגעסען אֶן מאָטקע'ן, און טיעף זיך אַרײינגעלאָזט אין די קאָרטען. ער האָט א קוק געטהאָן אויף מאַרי'ן. מאַרי איז בייז געווען, זי האָט ניט געװאָלט קוקען אויף איהם. דער יוננ האָט דערפיהלט, אַז דאָס מיי- שפום אַש 173 אַ װוינקעל, און דאָס אידע? מיט'ן שטעקעלע אין דער האַנר האָט גוט- מוטהיג געשמייכעלט און איז ערגעץ-וואו פערשוואונדטן. מאָטקע האָט זיך אָנגעשטױסען וועגען װאָס דאָ האַנדעלט זיך... דאָס האַרץ האָט איהם אָנגעהויבען קלאַפּען, הענד און פיס האָבען איהם געציטערט, און עפּעס האָט איהם גענאָגט ביים האַלז און אינוועניג אין האַרץ, אַלעס איז איהם געװאָרען מיט אַמאָל גאַנץ גלייך, אפילו דאָס גאַנצע הויז מיט אַלֶע מענשען װאָס זיינען דערינען זאָלען איינגעזונקען ווע- רען, און ער מיט זיי. נור ער איז נייגיעריג געװאָרען װאָס ראָ װועט ווייטער פאָרקומען. דערוויי? איז דאָס אידע? מיט'ן שטעקעלע און גוטען שמייכעלע צוריקגעקומען און מיטגעבראַכט מיט זיך אַ הויכען נוי מיט אַ פּאָר נרויסע װאָנצעס, וועלכער איז געווען אָנגעטהאָן װי אַ שררה. דער גנוי האָט זיך אַביסעל געשעהמט. נעבויגען זיך און אַלעמען געגריסט. דבורה'לע מיט איין רינגעלע אין אוער האָט דעם נוי פעדבעטען צום טיש. דער ?אַלטער תרח" האָט צוליעב דעם גוי אַ ראָק אָנגעטהאָן, און ;קאַנאַריק" האָט אויך געשמייכעלט. נור מאַרי האָט זיך ניט געווי- זען. זי האָט זיך בעהאַלטען ערגעץ-וואו. נור דבורה'לע פיהרט זי אַרױס פון ווינקעלע (מאַרי לאָזט זיך ניט), און פיהרט זי צו צום טיש, צום גוי. דער גוי בויגט זיך פאַר איהר, גיט איהר די האַנד, און דבורה'לע זעצט זיךף אװעק מיט פאַר'ן ביים טיש. באַלד ברענגט מען אַריין ביער. מען גיסט אָן גלעזער. עמעץ-ווער נעהמט אַרױס אַ טאַליע קאָרטען און מען הויבט אָן קאָרטען שפּיעלען. מאָטקע האָט זיך שוין מעהר ניט געקענט איינהאַלטען. ער האָט נעװאָלט אריינשפּרינגען דורכ'ן פענסטער, ער האָט זיך אָבער צוריק- געהאַלטען. ער איז אַראָב, און איז אריין אין שטוב צוֹ די קינצענמאַ- כערס. די שטוב איז אָבער געווען פערשלאָסען, האָט ער אנגעקלאפּט, און געטראַכט זיך, זאָל געשעהן װאָס עס וויל. פון אינוועניג האָט מען איהם געפרענט : ער איז דאָרט ? האָט ער געענטפערט אויף אַ הויך קול : -- איך, מאָטקע ! פון אינוועניג האָט מען עפּעס גערעדט. צום סוף האָט מען איהם געעפענט. געעפענט האָט איהם ,קאַנאַריק", צוהאַלטענדיג די טהיר און געפרענט איהם : 179 מ אָיט קע -נירב --- פאַרװאָס עפּעס אין שטאַל אַריין ? לאָז ער נעהן אין שענק זיך נעהמען אַ גלעזע? ביער. אפשר זיינען דאָרט דאָ געסט, קען זיך מאַכען עפּעס צו פערדיענען אויך --- זאָגט די ,מכשפה". --- יא, מאָטקע, נעהם טאַקע מיט דעם ,בעמבע", אפשר וועט זיך מאַכען עפּעס צו פערדיענען. פאַר דיר, פאַר דיר, קענסט דאָס האַל- טען פאַר דיר --- זאָגט דער פאַלטער תרח". מאָטקע האָט זיך אומגעקוקט, געװאָרפען א בליק אויף מאַרי'ן, געכאַפּט דעם הוט און איז אַרױס פון שטוב. ער איז אָבער ניט אַרײנ- נענאַנגען אין שענק. ער האָט זיך אַרונטערגעלאָזט הינטער'ן הױז, איז אריין אין סעדע? און אויסגעזוכט דאָס פענסטער פון דעם ,טונקעלען צימער", ער האָט עס באַלד דערקענט אֶן דעם גרויען פאָרהאַנג. ער האָט זיך אונטערגערוקט אין דער שטיל, און װוי א קאַץ געקראָכען אויף דער מויער, אויסגעזוכט אַ שפּאַלט אין לאָדען, און אָנהאַלטענדיג זיך אָן די הוקס פון לאָדען האָט ער דורכ'ן שפּאַלט אַריינגעקוקט און נע- זעהן װאָס דאָרטען טהוט זיך, צוגעלעגט דעם אוער און געכאַפּט איינ- צעלנט ווערטער. וועגען װאָס עס האַנדעלט זיך האָט ער ניט געוואוסט, כאָטש ער האָט דערפיהלט --- דאָס האַרץ האָט איהם געזאָגט... ער האָט נאָר נעזעהן, װוי ,קאַנאַריק" שרייט אויף מאַרי'ן און שרעקט זי מיט דער האַנד. אז ער װועט זי שלאָגען. און דער אלטער און די אלטע ריידען מיט. איהר און טענה'ן מיט איהר עפּעס מיט גוטען איין, ווייזען איהר געלד, און דאָס מיידעל טופּעט מיט די פיס און שאָקעלט מיט'ן קאָפּ אויף ניין. דערנאָך איז אַריינגעקומען אין שטוב דבורה'לע, די בעל-הבית'טע פון האָטע?, מיט נאָך אַ אידעל, װאָס געהט קוריץ אָנגעטהאָן און האַלט אַ שטעקעלע אין דער האַנד. דבורה'לע סיט'ן אידעל האָבען זיך נע'סוד'עט מיט'ן ,אלטען תרח" און ,קאַנאַריק'ען" אין אַ ווינקעל שטוב. דערנאָך איז דבורה'לע צוגעגאַנגען צו מאַרי, האָט זיך געשפּיעלט מיט איהרע האָר און געשמייכעלט צו איהר, ריידענדיג מיט איהר, און געקושט זי. דערווייל האָט איהר די אַלְטע מכשפה די האָר נלייך גע- מאַכט, אַן אַנדער קאַפטענדע? ארויפגעװואָרפען. מאַרי האָט זיך גע- לאָזט, און איהר פּנים האָט געפלאַמט. ,קאַנאַריק" האָט דאָס שטיבעל צונערוימט, אַועקגענומען די פלאַש מיט'ן אוי? און בעהאַלטען אין ש 5ום אש הי לונג. געווען אַ שעהנע אייננאַהמע. און תמיד ווען דער ?אַלטער תרח" איז צופריעדען נאָךְ אַן אַרבײטען, טרינקט ער אַ סך טהעע פון רו- סישען סאַמאָװאַר, װאָס ער פיהרט מיט זיך מיט אין דער בויד. אויס- נעטהאָן די שטיווע? ליעגט ער האַלב און זיצט האַלב אויף אַ בעט, צוגערוקט דעם טיש צום בעט און איז איינגעהילט אין גאַנצען מיט דער פּאַרע װאָס שלאָנט פון דעם הייסען טהעע, װאָס אין דער ,טשאַש- קע" פאַר איהם. הייסע אַנגסטען שלאָגען אַרױיס אויף זיין שטערן, ער רויכערט די פיולקע מיט צופריעדענהייט און קיצעלט מיט'ן ציבעק די ,אַלטע מכשפה" הינטער די אָרעמס, ווינקענדינ מיט די אויגען אויפ'ן מיידע?, װאָס זיצט און שמירט זיך אויס די פיס מיט אַזאַ מין עה? נאָכ'ן געהן אויפ'ן דראָט און אויף מאָטקע'ן, וועלכער שטעהט און דערלאַננט מאַרין די פלאַש צום שמירען. -- אַ שעהנע פּאָר, מיר וועלען מיט זיי שעהנע נעשעפטען מאַ- כען --- זאָגט דער אַלטער. --- שוויינ, זיי וועלען הערען. דערוויי? איז ,קאַנאַריק" אַריינגעקומען און האָט געשריען אויף מאָטקע'ן װאָס ער געהט ניט ארויס צו די פערד, מען װועט די פערד אַװועק'גנב'ענען. די אַלטע און דער אַלטער האָבען זיך טננענומען פאַר איהם, אַז ער זאָל איהם לאָזען אין שטוֹב זיין, און די פּערד װעט קיי- נער ניט ננב'ענען, זיי שטעהן אין שטאַל. -- דו ווייסט, מאַרי, דער פּריץ װאָס האָט זיך גע'שרכנ'ט צו דיר אין פּלאָצק איז דאָך דיר נאָכגעפאָהרען. ער אין דּאָ, -- זאָנם קאַנאַריק. מאַרי איז רויט געװאָרען. --פון וואַנען ווייסטו, האָסט איהם געזעהן? -- פּרעגט דער אאַלטער תרח" פעראינטערעסירט. --- איך האָב איהם געזעהן אויפ'ן מאַרק, און ער שטעהט דאָך דאָ איין אין דעם האָטעל. -- װאָס דו זאָגסט ? -- יא -- ווינקט ,קאַנאַריק" צום ,אַלְטען תרח" און ווייזט מיט די הענד אויף מאָטקע'ן; אַז ער קען ניט ריידען ווייל מאָטקע איז דאָ. -- נעה, ממזר'וק, נעה אַרױס צו די פערד -- פאָנט צוֹ איהם ווייך דער ?אַלטער תרח". 10 מאָטקע גנב 7 דער ,קעניגליכקרי! האָטעלי אין אַ פּאֶר װאָכען ארום זיינען די קונצענמאַכער אריינגעקומען אין א שטעטע? אריין ,אַרבייטען". די קונצענמאַכער האָבען אין שטאָדט געוואוינט ניט אין דער ,בויד", נור זיינען איינגעשטאַנען אין ,האָטעל", וועלכער האָט געטראָגען דעם שטאָלצען נאָמען פקרולעווסקי" --- קע- ניגליכער. זיינע בעזיצער זיינען חיים שפּאַספױנעל מיט זיין טאָכטער, די שעהנע דבורה'לע, אַ יונג פעט ווייבעל, װאָס קיינער ווייס ניט אויב זי איז אַן אלמנה, אַ גרושה אָדער אַן עגונה. מען ווייסט נור, אַז זי איז אַ ווייבעל? און האָט ניט קיין מאַן, און סוחרים און רייזע-אַגענטען האָבען ליעב דאָרט איינצושטעהן, ווען זיי פאָהרען דורך די שטאָדט. און ניט בלויז פרעמדע. אין די לאַנגע ווינטערדיגע נעכט זיצען דאָרטען די. שטאָדט-פאַצעטען און שפּיעלען אין קאָרטען. און טיילמטל כאַפּט זיך אויף דאָס שטעדטעל מיט א נייעס, אז א לייטישער יונגערמאַן האָט דעם נדן פערשפּיעלט ביי דבורה'לען אין האָטע?, און די ווייבער רוימען זיך אין די אויערען: דבורה'לע האָט שוין װיעדער איינעם אין די הענד אַרײינגעכאַפּט. ביי דער דבורה'לע אין ,קעניגליכען" האָטעל זיי- נּען איינגעשטאַנען -- דער ,אַלְטער תרח", די ,מכשפה", ,קאַנאַ- ריק" און די דראָטען-געהערין. מאָטקע איז נעשלאָפען אין דרויסען אויף דער בויד, היטען די פערד. נאָכ'ן ,ארבייטען" זיינען געזעסען די קונצעמאַכער ביי זיך אין צימער. די פענסטער פון צימער זיינען אַרױסגענאַנגען אויף אַ הויף אין אַ הינטער-סעדעל און זיינען תמיד געווען פּערהאַנגען. אין האָטע? האָט מען דאָס גערופען ,דאָס פינסטערע שטיבעל". און דאָרט, אין דעם ?פינסטערען שטיבעל" פלעגען דאָס פאָרקומען די ,שרעק- ליכע זאַכען", וועגען וועלכע מען האָט גערעדט אויף דבורה'לען. דער ;אַלטער תרח" איז נעווען צופריעדען פון דער היינטינער פאָרשטע- ש לו ם אַ שׁ 109 צולויפען צו דער מיידעל, װויעדער האָט נעבריהט אַ פלעם פון בא- טעק אויף אַ צווייטע באַק. ער האָט ניט געוואוסט פון וואנען עס קומט צופליהען, און דאָס מיידעל האָט זיך ארויסנעררעהט פון איהם וי אַ ווינד און צונעפליפטערט אין דער שטיל : --- נאָךָּ ניט יעצט. אַז דו וועסט ,קאַנאַריק'ען" דעם האַלז אי- בערשניידען, װע? איך דיין ,ליובאָווניצע" ווערען. מאָטקע האָט געהאלטען ראָס מעסער אין דער האַנד, װאָס זי האָט איהם געגעבען, און געאיילט זיך מיט פלינקע טריט צום יונג. -- שטעה, איך װועל שרייען, --- האָט זי איהם נאָכגעשריען. ער האָט זיך אָבגעשטעלט. זי איז װוי אַ ווינד אַוועקגעפלוינען און פערשוואונדען אין דער נאַכט. מאָטקע איז איהר נאָכגעגאנגען. אז זי איז שוין געווען אין .בויר", נעשטאנען ביים פענסטעריל, איידער זי האָט דעם לאָרענדעל פערמאכט, האָט זי װיעדער געלאָזט פאלען פון זִיךְּ דאס טוך, און מאָטקע האָט וויעדער געזעהן איהר לייב, װאָס האָט נעשימערט אין דער נאַכט פון דעם שטערן-ליכט. ער האָט בעהאלטען דאָס מעסער אין אַ כאָליאווע פוֹן שטיוועל און איז געפאלען אויף דער ערד, אויסגעצוינען זיך און געקוקט אין דער נאַכט אריין, און האָט ניט געוואוסט צי דאָס אלעס װאָס איז פאָרגעקומען מיט איהם די נאַכט איז נעשעהן אין חלום אָדער אויף דער וואָהר. 108 מאָטקע גנב ער האָט אָנגעהויבען זיך אונטערצושלייכען. נור קוים איז ער אַװועק פון איהר דריי-פיער טריט האָט זיך די מיידע? ארונטערנעשאַרט און אָנגעכאַפּט איהם ביי די פיס. ער האָט ניט געהערט איהרע טריט און ניט געוואוסט וי אזוי זי איז אונטערגעקומען : -- געה ניט. נאָך ניט איצט. --- לאָז מיך. ביי מיר איז איינמאָל געזאָנט -- איז געזאָנט, מיין נישט, אַז איך האָב מורא. --- איך ווייס. נאָר נאָךְ ניט איצט. וװועסט מוזען אנטלויפען פון דאנען, און איך וויל ניט, אז דו זאָלסט איצט אנטלויפען פון דאנען. מאָטקע איז געבליבען שטעהן און האָט ניט געוואוסט װאָס צו טהאָן. --- קום מיט מיר טיעפער אין ואַלְד אריין, װועל איך דיו' דאָרט עפּעס זאָגען, רוימט איהם דאָס מיידעל איין. זיי האָבען זיך ביידע אונטערגעשלייכט און געקראָכען אויף אלע פיער אין וואלר אריין, --- ביז מען האָט שוין ניט ראָס פייערי? און ניט די בויר געזעהן. --- בלייב דאָ מיט אונז אין דער בויד איך וװוע? צו דיר אלע נאַכט ארויסקומען. ווילסטו ? מאָטקע שווייגט. --- און אַז דו וועסט דעם ,קאַנאַריק" שטעכען, װעל איך ווערען דיין ליובאָווניצע. ווילסטו ? מאָטקע שווייגט. די מיידע? האָט אראָכגענומען פון זיך דעם טוך, אין וועלכען זי איז געווען איינגעהילט. זי אין אַ מינוט געבליבען נאַקעט מיט נאַ- קעטע הענד און נאַקעטע בריסטען און מאָטקע האָט דערועהן דאָס בלייכקייט פון איהר קערפּער, װאָס האָט אָבגעשימערט אינ'ם ליכט פןן די שטערען. עס האָט אָבער קוים נעדויערט אַ פּאָאר סעקונדען, ווארים די מיידעל האָט זיך באלד צוריק פערהילט מיט דעם טוך. מאָטקע איז אַ וויילע געבליבען שטעהן אַ פּערכאַפּטער, נאָר באַלד האָט ער זיך צוגערוקט צו דער מיידעל און געװאָלט זי ארומ- נעהמען מיט ביירע הענד. אַ פלעם פון אַ כבאטעק האָט געגעבען אַ ברען איבער זיין פּנים. ער האָט זיך נאָר אויף איין מינוט אָבגעשטעלט און װויעדעד געפּרובט ש ?ו ם אַ ש 167 געווען און איך בין שוין ביי איהם זעהר לאנג און ער האָט מיך ער- צויגען און אויסגעלערענט מיך נעהן אויף די דראָט און כרעכען זיך אין אַ ראָר. ער האָט מיך אויסגעלערענט אארבייטען". איך האָב איהם ליעב. --- שלאָנט ער דיך ? -- יא. נאָר ער מענ. איך האָב איהם ליעב, און איך האָב ליעב ווען ער שלאָנט מיך. --- פאַרװאָס ? --- ווייל איך ווי? אזוי. פּױזע. זיי שווייגען. דאָס פייערי? נעהט אויס, אלעס איז שטיל ארום. מען הערט נאָר די ?חיות" גריזשען דעם גראָז, און קאָפּיען טיײילמאָל מיט די פּאָדקאָוועס אָן די פייכטע ערד. -- און דו האָסט ליעב, אַז מען שלאָנט דיך ? --- פרעגט פּלו- צים די מיידעל. -- ניין. איך שטעך מיט א מעסער. -- אַ מענש וועלכען איך האָב ליעב מעג מיך שלאָגען. דו וועסט מיך אויך מענען שלאָגען, אַז איך על וועלען... נאָר ,קאַנאַריק'ען" האָב איך פיינט. וועסט דיך אָננעהמען פאר מיר ? ה-ק יא. -- און אַז איך װועל דיך בעטען, וועסטו איהם שטעכען ? םס יא. -- דו קענסט צונעהן צו איהם אזוי װוי ער ליעגט אצינד ביים פייער און שטעכען איהם מיט אַ מעסער ? -- האָסט אַ מעסער, װעל איך איהם שטעכען. -- און וועסט נאָר קיין מורא ניט האָבען ? = = ניין. --- לאָמיך זעהן. -- גוט, -- נא, דאָ האָסטו אַ מעסער און נעה צו און שטעך איהם, -- האָט זי ארויסגענומען אַ לאננען דאָלך פון אונטער איהר טוך, אין וועלכען זי איז געווען אַ נאַקעטע איינגעהילט און געגעבען מאָטקעץ. מאָטקע האָט צונענומען דאָס מעסער, ער האָט זי אָנגעקוקט און ער האָט זיך אויפגעהויבען פון אָרט. 166 8 אַטקע 1ננב --- דו האָסט געדיכטע האָאר און שטאַרקע, --- רייסט זי איהם ביי די קורלעס, מאָטקע לאַכט. --- שווייג, זיי וועלען הערען, -- ציטערט די מיירעפ. --- האָב קיין מורא נישט, זאָלען זיי הערען. --- זיי וועלעןזאונז שלאָנען. --- וועמען ? --- מיך מיט דיך, --- לאָמיך זעהן. --- און װאָס װועט זיין ? --- איך װעל מיט אַ מעסער שטעכען. די מיידע? גלעט איהם איבער'ן באַק. פּױזע. אַ מינוט שוויינען זיי ביידע, און מאָטקע הערט זיך צו צום קלאפּען פון זיין הארץ, --- וועסט דיך פאר מיר אָננעהמען ? --- זיי שלאָנען דיך ? --- טהיילמאָל, אז איך וויל זיי ניט פאָלגען. --- פארװאָס ווילסטו זיי ניט פאָלנען ? --- דערפאר װאָס איך האָב זיי ניט ליעב. ביירע ניט. --- שלאָגען זיי דיך ? -- יא. ,קאנאריק" מעהר נאָך פאר'ן אלטען. ער ויל, אַז איך זאָל איהם ליעב האָבען. און איך װויל ניט. --- פארװאָס ווילסטו ניט ? | --- וויי? אי האָב איהם פיינט. ער פייפט מיט דעו נאָז וי אַ ,קאַנאַריק" ווען ער שלאָפט, און ער האָט רויטע האָאר אין שטענדיג שוויצט ער. האָב איך איהם פיינט. --- און ער שלאָגט דיך ? די מיירעל שאָקעלט מיט'ן קאָפּ. --- און דער אלטער לאָזט ? --- טיילמאָל שלאָנט ער אויך,. נור דעם אלטען האָב איך ליעב. ער מעג מיך שלאָגען. --- װאָס, ער איז אַ טאַטע ? --- ניין. ער זאָגט, אַז ער האָט מיך נעקויפט ווען איך בין קליין ש לום אש 102 אין דער טונקעלער נאַכט אריין און נעלאָזט זיך פון דער מיידעל טהאָן אלעס, װאָס זי האָט געװאָלט. און זי האָט זיך אָנגעהויבען צו שפּיעלען מיט איהם װוי מיט אַ הינטעל. זי האָט נענומען זיין פּנים אין איהרע הענט, און אויסגע- דרעהט צו דעם פייערעל און נוט אייננעקוקט זיך דערינען, אבגעלאָזט איהם און נעהייסען איהם קוקען אין אַ זייט. מאָטקע האָט נעפאָלגט. דאן האָט זי פּלוצים איהם געפרעגט : -- ביזט טאַקע אַ גנב ? ביזטו אַנטלאָפען פון אסטראָנ, יאָ? מאָטקע האָט קיין מינוט נישט נעקלעהרט, און געשאָּסעלט מיט'ן קאָפּ אויף יא. --- פאַר װאָס האָט מען דיך אייננעזעצט, פאַר װאָס ? האָסט גע'גנב'עט ? -- נישט בלויז נע'גנב'עט, איך האָב נע'הרנ'עט. איך האָב זיך נעשלאָנען מיט יונגען, האָב איך אַ יונג דערשטאָכען מיט אַ מע- סער, אַװעקגעשיקט אויף יענער וועלט. אֶה, איךְ האָב פאר קיינעם קיין מורא נישט. מאָטקע האָט זיך געװאָלט נאָך גרעסער מאכען : --- און ניט בלויז פאַר אַ ציווילנעם האָב איך קיין מורא נישט. איך האָב שוין אַ סטראַזשניק אויך משלח נעווען, אונטער אַ ריפּ איהם אַ מעסער ארייננעשטאָכען. איך האָב פאר קיינעם קיין מורא נישט. --- פאַר קיינעם נישט ? --- קוקט איהם אָן די מיירעל. --- פאר קיינעם נישט, -- ענטפערט אֶפּ זיבער מאָטקע. --- און פארן אַלְטען ? --- פאר וועלכען אַלטען ? -- פאר'ן תרח, --- ווייזט זי אויףּ דער בויר. -- אַ, לאָז ער זיך נאָר טשעפּען מיט מיר, װועל איך איהם וויי- זען װאָס איך קען. -- פאַר איהם האָבען אלע מורא, אפילו ,קאנאריק" ציטערט פאַר איהם. די מיידעל האָט אראָפּגענומען דעם הוט פון זיין קאָפּ און האָט איהם גענלעט די האָאר לייכט מיט איהרע הענר. 164 מאַטלקע ננב און די מיידעל שטעקט אַרױס איהר קאָפּ. אָט זעהט עו דאָך קלאָר ביי דעם ליכט פון פייער'?, װאָס פאַלט אויף איהר, דעם גלאַנץ פון איהרע האָר און דאָס בלייכקייט פון איהר פּנים. זיין האַרץ הויבט אָן צו צי- טערען, און מאָטקע שפּרינגט אויף, און זעצט זיך צוריק אַװעק ביים פייער'? פאַר נדולה. און ער האָט מורא דאָרט אַהינצוקוקען. נור ער הערט : סיס"ם ! סיסיס ! ער קריכט אַװעק פון פייער'ל און לאָזט זיך אויף אַלע פיער צום פענסטער'ל. -- .קאַנאַריק" שלאָפט ? מאָטקע שאָקעלט מיט'ן קאָפּ. --- סס-ס, שווייג, בויג דיך איין. מאָטקע האָט זיך אייננגעבויגען און אַ פַּאֶר לייכטע פיס האָבען נע- געכען אַ שפּרונג אַרױף אויף איהם, וי אַ זומער-פויגעלע װאָלט זיך נעשטעלט אויף איהם. --- קום אַװעק פון דאַנען, זיי וועלען אונז הערען --- פליכטערט זי איהם אין אויער אַרין וי אַ לייכט ווינטעל, און כאַפּט מאָטקעץ פאַר אַ האַנד. זיי זיינען אָפּנעשפּרונגען איינינע טריט צום וועלדע? צו. אין פייכטען גראָז האָט מען זייערע טריט ניט נעהערט. זיי האבען זיך נעזעצט אויפ'ן ראַנד פון װאַלד. --- שווייג, אַז זיי וועלען אונז כאַפּען, וועלען זיי אונז ביידען א טויט מאַכען, -- פליסטערט די מיידעל אין אויער אריין, און פער- שטעלט איהם מיט דער האַנד דאָס מויל, מורא האָבענדיג, אַז דער יונג זאָל פאַר גליק ניט אַרױסקויטשען. װאָרים זי האָט עס געכיהלט אין איהם, אז ער איז עס בכח צו טהאָן. מאָטקע ווינקט מיט די אוינען, אַז ער פערשטעהט, אַז ער װועט קיין פּיפּס ניט געבען. עס איז אָבער אַ פינסטערע נאַכט און זי זעהט ניט זיינע ווינקען. זיי זיינען געזעסען ביירע אַ שטיקעל צייט און האָבען קיין װאָרט נישט ארויסנערעדט. ביי מאָטקען האָט דאָס האַריץ געקלאַפּט. ער האָט נישט געוואוסט צו ער חלום'ט אָדער עס קומט פאָר אויף רער װאָהר. ער האָט זיך מיט אמאָל אָנגעהויכען צו שעהמען, געשעהמט זיך צו קוקען דער מיידעל אין פּנים אריין, נאָר געזעסען און געקוקט שלום אש 163 אַלֶעס געטהאָן, אַז ער זאָל זי קענען איצט נאָךְ אַמאָג זעהן. נאָר ער איז סיי װוי סיי גליקליך געווען, װאָס ער געפינט זיך אַזױ נאָהענט פון איהר. ער האָט נעקוקט אויף דער בויד און נאָך אַמאָל זיך אונטערנע"- ננב'עט אונטער די לאָדענלעך און נעפּרופט אַריינקוקען דורך אַ שפּאַרע, אָבער ער האָט נאָר ניט געזעהן, נור ער איז צופריערען געווען און פאַר שמחה האָט ער נעװאָלט אויסשרייען. ער האָט זיך אָבער איינגע- האַלטען. ער איז צוגענאַנגען צום פייער'?, אונטערגעװאָרפען 6 פּאָר צוויינלעך און ווייטער זיך אַוועקגעזעצט. עס איז איהם קאַלט געװאָרען און עפּעס באַנג געװאָרען. ער האָט זיך פּלוצים דערמאָנט אָן דער מאַמען, זי געזעהן וי זי זיצט און נייהט איהם די הויזען און קוקט אויף איהם. ער האָט זיך דערמאָנט װי די מאַמע איז נעקומען צולויפען צו דער וואך, וואו רי ,בלינדע פּער?" האָט איהם געשלאָגען, און געטראַכט ביי זיך, אַז ניט אַנדערש, אַז ער װעט האָבען אַ סך נעלד, װועט ער אַהיים קומען אין שטעדטעל אַריין און קומען צופאָהרען אין אַ קאטש מיט צוויי פערד פאַר'ן ,קעלער", וואו די מאַמע וואוינט, און װועט די מאַמע אַרויפנעהמען אויף דער קאָטש און מיט איהר פאָהרען איבער דער שטאָדט און אַלֶע- מען ווייזען, אַז דאָס איז זיין מאַמע. ער וועט איהר מיטברעננען מתנות, טהייערע קליידער, אין וועלכע ער וועט זי אויספּוצען. דאָס אַלעס װועט ער טהאָן מיט דער מאַמען, אָבער דעם טאַטען װעט ער נאָר ניט מיטברעננען, ניט אַרויפנעהמען אויף דער קאָטש, און אפילו ניט ריידען מיט איהם. און אַז ער װועט אַמאָל רייך ווערען, און קומען צופאָהרען אַהיים צו דער מאַמען --- אין דעם האָט ער געגלויבט, אין דעם איז ער געווען זיכער. און דאָס װאָס ער האָט זיך צוזאמענגעטראָפען מיט די קאטא- רינשטשיקעס און זיי האָבען איהם אויסגעלערענט ,אַרבייטען" -- דאָס האָט איהם נאָךָ מעהר נעשטאַרקט אין זיינע האָפנונגען. נאָר אין די אַלע האָפנונגען האָט זיך מעהר פון אַלעס אבנע- נלאנצט דאָס געשטאלט פון דער מיידעל, װאָס ער האָט געזעהן. עפּעס מיט איהר האָט ער פערבונדען זיין נלויבען אין זיין צוקונפט. פאַר- װאָס און וי אַזױ האָט ער ניט געוואוסט און ניט געװאָלט קלערען. און פּלוצים עפענט זיך אַ לאָדען פון אַ פענסטער'ל אין דער בויד 19 מאַטקע ננב 6 בֵּיי די לינט פון די שפערן. אין אַ צייט אַרום איז מאָטקע געזעסען ביים ברענענדיגען פייער'ל אויפ'ן נאַקעטען פעלד און האָט געפּאַשעט די פערד פון די קאַטאַרינ- שטשיקעס. נעבען איהם איז נעלעגען ,קאַנאַריק", איינגעװויקעלט אין אַ װאַריטע קאָלדרע און איז שטאַרק געשלאָפען, און מאָטקע האָט גע- צעהלט זיין שנאָרכען. דער װאַלְד האָט זיך געשװואַרצט און די נאַכט און די פעלדער זיינען פייכט געווען. מאָטקע האָט ניט געקענט שלאָ- פען. ער האָט געקוקט אויף דעם בויד, װאָס איז געשטאַנען ניט ווייט פון פייער'?, און האָט אויסגעזעהן אין דער נאַכט וי אַן איינגעשלאָ- פען אַלט איינגעפאַלען הייזעל מיט פערהאַקטע לאָדען. ער האָט גע- קוקט אויף די פערמאַכטע לאָדענלעך, אין וועלכע עס האָט זיך דורך די שפּאַלטען דערזעהן אַ ליכט, און עס האָט זיך איהם געדאַכט, אַז ער הערט דורך די לאָדען וי אַ קינד וויינט אין דער בויד... ער איז צוגעקראָכען אין דער שטי? אויף אַלע פיער צו דער בויד אין איינגע- הערט זיך דורך די לאָדענלעך און געפּרופט כאַכּען אַ קוק דורך א שפּארע... עס האָט זִיך אָבער קיינער ניט געוויזען און פון אינעוועניג האָט זיך גאָר ניט געהערט. מאָטקע איז געלעגען און האָט זיך איינגע- קוקט און איינגעהערט אין דער נאַכט אַרײן. אַלֶעס איז איהם ווילך- פרעמד פאָרגעקומען, און עס האָט זיך איהם געדאַכט, אַז עס איז שוין אַזױ ווייט פון דער היים, פון זיין שטעדטעל, אַז ער װעט קיינמאָל שוין ניט קומען אהיים. עס זיינען איהם אינטערעסאַנט נעווען די פרעטמדע מענשען, ביי וועלכע ער געפינט זיך איצט, נאָר ער האָט מורא געהאַט פאַר זיי, -- און עס האָט איהם געצויגען צו זיי. ער האָט געטראַכט וועגען דער מיידעל, װאָס ער האָט געזעהן אַפּירקומען פון הינטער'ץן פאָרהענגעל. זי איז אַזױ שעהן געווען אוּן עפּעס אַזױ נעווען, אַז ער האָט נֹאֶךְ קיינמאָל אין זיין לעבען ניט געזעהן אַזעלכעס. ער װאָלט ש לום אַשׁ 161 געגעבען אַ בראָך אויס אין אַפּלאָריסמענטען, אין פייפען אוֹן נעשרייען -- איז מאָטקע שיער ניט משוגע געװאָרען פון גליק. ער האָט נע- טאַנצט אויף איין פּוס, געוויינט פאַר נליק און איז נאָכגעלאָפען נאָכ'ן אַלטען, ווען דער אַלְטער האָט זי געכאַפּט אויף זיינע פלייצעס און האָט זי אַרומגעטראָגען אַרום דעם פּובליקום. זי האָט אויפגעעפענט דעם שירעם און דאָס פּובליקום האָט אָנגעהויבען אַרײינװאַרפען געלד אין שירעם. וויפיעל איינער האָט געקענט, און מעהר װוי מען האָט געקענט, די שררות מיט די דאַמען, וועלכע זיינען געשטאַנען אויף זייערע קאָטשען און צוגעקוקט זיך, האָבען זילבערנע גילדען נעװואָרפען, און די ,פּריצים", װאָס ,האָבען ווייב און קינד פּערלאָזט און פאָהרען נאָך דער שעהנער דראָטען-געהערין" -- האָבען גאַנצע זילבערנע רובעלס געװאָרפען. די מיידעל אויף דעם אַלטען קאַטאַרינשטשיק'פ פּלייצעס האָט דאָס געלד אויפנגעכאַפּט אין איהר שירעמעל, און דאָס װאָס איז אויף דער ערד געפאלען איז דאָס מאָל מאָטקע, אנשטאט ,קאנאריק'ען", נאָכגעגאַנגען (וויי? דער עולם האָט איהם גערנער געהאַט און איהם וועלען זיי מעהר געבען) און אויפנעקליבען. און מאָטקע איז גליקליך און פערליעבט געווען, 100 מאָטקע גנב דאָס קליינע זיידענע שירעמעל, האָט זי זיך געשטעלט אויט'ן רוקען פון דעם אַלטען קאַטאַרינשטשיק, וװאָס האָט אַנידערגעקניעט פאַר איהר, און מיט דער האַנד אָנגעכאַפּט זיך אָן די שנור װאָס האָט אַראָב- געהאַנגען פון דער דראָט-לאט. אין אַ מינוט האָט זי זיך, לייכט וי אַ פויגעל, אַרופגעלאָזט אויף די שנור, אָנגעכאַפּט מיט איין האַנר אין דער לאם, און באַלד איז זי געשטאַנען אויפ'ן דראָט, און פון דאָרט צום עולם קושען אַראָבגעשיקט מיט ביידע הענד. נור קיינער האָט ניט געשמייכעלט. אַלע זיינען געווען פערכאַפּט און געשטאַנען אָהן אָטהעם, װאַרטענדיג װאָס זי װועט דאָ טהאָן. זי האָט אויפגעעפענט דאָס זיי- דענע שירעמע? און אָנגעפאַנגען זיך גליטשען מיט איהרע פיס אי- בער'ן דראָט אַזױ לייכט, וי אַ ווינד װאָלט געבלאָזען. מיט איהר שי- רעמעל רעגולירט זי די װאָג פון איהר לייכטע פיגור, און זי זעהט אויס אויבען אויפ'ן דראָט, אין דער זון, ניט וי אַ מענש, נור װוי אַ רויטער שעהנער פויגעל מיט אַ מענשען-געזיכט שוועבט אין דער לופטען אי- בער אונזערע קעפּ. און פון אונטען, נאָך דער דראָט זיינען מיט איהר מיטגעגאַנגען דער אַלטער, ,קאַנאַריק" און מאָטקע מיט אױיסגעשפּרײ- טע הענד און פערזאָרגטע פּנים'ער, געקוקט מיט שרעק אויבען אַרוף, גרייט זי אונטערצוכאַפּען, ווען עס זאָל זיך מאַכען, חלילה, אַן אונגליק, נאָר די מיידעל האָט ניט געזאָרגט דעריבער. זי האָט זיך געפיהלט אויפ'ן דראָט וי אויף טרוקענעם לאַנד. זי האָט געהאשָפּסט אויף איין פוס, געצוינען אַרום זיך אַ ראָד, געװאָרפען דאָס שירעמעל פון איין האַנד אין דער צווייטער, און געציינט דעם עולם איהרע הערליכע לייב- טע בעוועגונגען, איהר בויגזאַמען קערפּער, איהרע שעהנע הענד און שעהנע פיס, און דער גאַנצער עולם איז געווען פערליעבט אין איהר, יונג און אַלט. אפילו ווייבער האָבען זיך איינגעליעבט אין דער דראָטען- געהערין, און האָבען מורא געהאַט אַ װאָרט אַרױסצורײידען, הויך צוֹ אָטהעמען, כדי די מיידעל זאָל זיך ניט דערשרעקען און אַראָבפאַלען. מאָטקע האָט זיך אין איהר איינגעליעבט טויזענד מאָל מעהר וי פריהער, און איז טויזענד מאָל גרייט געווען די כפּרה צו ווערען פאר איהר, און זיין האַרץ האָט איהם געשראָקען, אַז עס זאָל איהר, חלילה, קיין שלעכטס ניט געשעהן, אַזש טרערען האָבען זיך איהם געשטעלט אין די אוינען. און אַז זי איז בשלום אַראָבגעקומען, און דאָס פּובלי- קום, וועלכעס האָט איינגעהאַלטען די בעגייסטערונג, האָט מיט אַמאָל ש 5ו ם אַש 199 אי אי בע עי ר יב 22:25,5:::5:5525 איננערען. מען האָט געפייפט, נעקלאַטשט מיט די הענד און אַרױסגע- רופען דעם הישפּאַניער", נור געוויזען האָט זיך קאַנאַריק. דער עוֹלם האָט איהם אויסגעפייפט, גערופען דעם ,הישפּאַניער", און קאַנאַריקײ האָט אויף נאָר ניט געקוקט, ווייטער אַרוױסגעקומען, זיך פערנוינט, און מאָטקע איז געווען ערגעץ-וואו פערשטעקט, ער האָט זיך געשעהמט פאַר'ן עולם. דער עולם האָט זִיך אָבער ניט געװאָלט בערוהיגען, ביז דער גאַלטער תרח" איז אַליין ניט ארויסגעקומען און ארויסגעפיהרט מאָט- קע'ן ביי דער האַנד, און גענויגט זיך פאַר'ן פּובליקום און געוויזען אויף זיך און אויף מאָטקע'ן. כאָטש קיינער האָט ניט פּערשטאַנען װאָס ער מיינט דערמיט װאָס ער ווייזט אויף זיך. נור סאַי וי סאַי, פון דענסטמאָל אָן איז מאָטקע נעװאָרען אַן עכטער קאַטאַרינשטשיק, װאָס קען ?אַרבייטען", און דאָס פּובליקום האָט איהם נערן. דאָס האָט איינגעזעהן דער ?אַלטער תרח" און אָנגעהויבען זיך מיט איהם אַנדערש צו בעגעהן, און ,קאַנאַריק" האָט געקריגען אַ קאָנקורענט. אויף אַ וויילע איז אַלֶעס שטי? געװאָרען. די קאַטאַדינקעש האָ- בען אויפגעהערט צו שפּיעלען. עס איז אָנגעקומען דער סאַמע ערנסטער אוּן וויכטיגסטער טהייל פון קונצען מאַכען. די וועלט-בעריהמטע היש- פּאַנישע (אַלעס וועלט-בעריהמטע ביי די קאַטאַרינשטשיקעס קומט פון שפּאַניען) דראָטען-געהערין , מאַרי", װעט געהן אויפ'ן דראָט. דעם עולם האָט דער אָטהעם פּערכאַפּט. מאַרי איז טאַקי געווען בעריהמט אין דער גאַנצער גענענד, און מען האָט געזאָגט, אַז פּריצים פאָהרען איהר נאָך פון איין שטאָדט אין דער צווייטער זעהען איהרע גבירות ; אָזז פיעל רייכע לייט האָבען די ווייבער און די פאַמיליעס פּערלאָזט און איינגעליעבט זיך אין איהר, גליקליך זי נעװאָלט מאַכען, און זי װויל ניט אַנדערש, נור זיין מיט די קאַטאַרינשטשיקעס. באַלר איז זי פאָרנע- קומען פאַר'ן פּובליקום. דער פאַלְטער תרח" האָט זי אַרויפגעפיהרט, וי מאָטקע'ן, ביי דער האַנד. זי איז נעווען אָנגעטהאָן אין אַ שפּאַ- ניש רויט שאַנסאָנעטען קלייר, מיט פליטערלעך און קרעלען בענעהט. איהרע נאַקעטע הענד, האַלז און פיס זיינען נעווען אָנגעפּוױדערט מיט ראָזעווע פּױידער, איהרע באַקען און ליפּען אָנגערויטעלט, די האָר נע- קרייזעלט אין נאָלדענע לאָקען צואװואָרפען אַרום איהר נאַקען און בריסט. זי האָט זיך פערבוינען פאַר'ן פּובליקום, געכאַפּט אין דער האַנד 158 מאָטטע גנב -- זעהסט, ממזר'וק, װוי אזוי מען דארף פאר א פּובליקום ארויס- קומען. דו זעהסט ? זיי האָבען זיך ביידע אָנגעטהאָן די פּאַסקעס, און אָנגעהויבען זיך צו ראַנגלען. נור איידער דער קוועט" איז פאָרגעקומען, האָט דער פאַלטער תרח" פערבעטען אויף דער ביהנע אייניגע פון פּובליקום, אַז זיי זאָלען זעהן, אַז דאָ איז ניט קיין .אָבגענאַרטע זאַכען". עס האָט אָבער קיינער פון פּובליקום ניט געװאָלט אַרויפנעהן, געשעהמט זיךּ. צום סוף האָבען זיך דאָך געפונען צוויי בעלנים. דאָס איז געווען חיים'ל דער פעלדשער- יונג, װאָס איז אַן אַמאַטאָר אויף אַזעלכע זאַכען (ער איז אויך אַ פייער- לעשער) און קאזלאָווסקי, דער פּוילישער שוסטער. זיי ביידע האָבען זיך אַוועקגעזעצט אויף דער ביהנע, צו זיין די מבינים, װוער עס װעט געווינען, און דורך דעם האָט מען ביידען אַ נאָמען געגעבען אין דעם שטעדטע? ,די נייע קונצענמאַכערס". און דער נאָמען אין זיי גע- בליבען ביז אויף היינטיגען טאָג. קאַנאַריק האָט אָנגענומען מאָטקע'ן און געװאָלט איהם ווייזען, אַז כאָטש, װוי עס איז אָבגערעדט געװאָרען, װועט ער זיך לאָזען לעגען פון איהם (כדי עס זאָל מעהר עפעקט מאַכען, אַז דער אינגערער לענט דעם אַלטען), דאֶךְ זאָל ער וויסען, אַז דער שטאַרקערער איז ער, ,קאַ- נאַריק", און ער קען געבען קלעפּ, אַז מען װועט דאַרפען. ,קאַנאַריק" האָט אָבער באַלְד דערזעהן, אַז מאָטקע וועט זיך ניט לאָזען לענען פון איהם, װואָרים מאָטקע איז שוין אויך אַליין צוהיצט געװאָרען פון פּוב- ליקום און געװאָלט ווייזען װאָס ער קען. און צווייטענס האָט ער אויך נעוואוסט ביי זיך, אַז מיט דעם װאָס ער וועט לענען ,קאַנאַריק'ן", וועט ! ער ווערען מעהר ,מאַכער" ביי דעם ,אַלטען תרח" און װעט אויך האָבען אַ רעכט אויף די דראָטען-געהערין, װוי ,קאַנאַריק". ,קאַנאַריק" האָט געוואוסט דערפון, און צווישען זיי אין אָנגענאַנגען אַ שטילע מלחמה. מאָטקע האָט זיך צוזאַמענגענומען, און איידער ,לאַנאַריק" האָט נאֶךְ געװאָלט, און אַזױ פלינק אַז ער האָט זיך נאָר ניט געריכט, האָט איהם מאָטקע געלעגט... דער עולם, וועלכער איז צואװאַרעמט גע- װאָרען פון דעם ראַננלען זיך, האָט אױיסנעבראָכען אין אַ נרויס ענטהו- זיאַזמוס פאַר מאָטקע'ן. װאָרים דורך דער נאַנצער צייט פון אוועט" איז די סימפּאַטיע פון עולם, װוי געוועהנליך, געווען אויה דער זייט פון שלום אש 157 קאָלאָראנא. אָט דאָ האָסטו!" -- ניט איהם דער אַלטער קאַטאַרינ- שטשיק אַ שטיקעל צוקער אין מויל אַרין, וי מען גיט אַ פוינעל, און זאָגט צו איהם וויעדער : --- וועסט דיך ניט נוינען, ממזר ? װועסט ניט שמייכלען, איך װוע? דיר די באָקעס אונטערהאַקען, נויג דיך, נויג דיך. מאָטקע האָט שוין ניט נעקענט אויסהאַלטען. דאָס געלעכטער האָט איהם נעשטיקט אין דער קעהל, דורך דעם האָט ער מורא געהאַט זיך צו בויגען, צו שמייכלען, איבערהויפּט צו פערענדערען די פּאָזע, אין וועלכער ער איז געווען פערנליווערט, כדי ניט צו לאַכען. יעצט האָט ער זיך שוין מעהר ניט געקענט איינהאַלטען און איז אַרױס מיט אַ גרויס געלעכטער. דער עולם האָט עס אונטערנעכאַפּט און איז אויך אַרױיס אין אַ נעלעכטער. דער ,אַלטער תרח" איז געשטאנען א מינוט פערווירט, און ניט געוואוסט װאָס צו טהאָן, באַלד איז ער געפאַלען אויף אַ המצאה. --- ער וויל, אַז איהר זאָלט איהם פּאַטשען בראַװאָ. אָט אַזױ -- קלאַטשט מיט די הענד, ווענדענדיג זיך צום פּובליקום --- אין היש- פּאַניע אַז מען וויל מען זאָל פּאַטשען בראַווא --- לאָבט מען, דער עולם האָט מאָטקע'ן געפּאַטשט בראַװאָ, און דער ,אַלְטער תרח" האָט געזאָגט צו איהם * --- ס'וועט דיך שוין אַ האָלערע אַװועקלעגען שפּעטער, דו ממזר'וק, איך װעל דיר שוין געבען אַ לאַכען. --- אַנוּ, הויב אויף דאָס הונדערט פונט-שטיק מיט רי צייהן, .-- מאַכּט ער צו איהם פריינדליך פאַר'ן עולם. מאָטקע האָט אויפנעהויבען דאָס געוויכט מיט די צייהן. דער אַ5- טער ווייזט דעם עולם וי שווער עס איז, און דער עולם קלאַטשט בראַוואָ. באַלר האָט געגעבען אַ שפּרונג אַרױס ,קאַנאַריק", אויך אין שװואַרצע מייטקעס מיט אַ סאַמעטענעם רעקעל, און אויך אין מעדאַ- לען אָנגעטהאָן. ער האָט זיך שוין נגעגעבען אַ פערנויג פאַר'ן עולם, אַ שמייכעל און אַ טרייסעל מיט זיינע רויטע האָר, און גענעבען אַ קוויטש : גאינרא, איגרא, אינרא !" װאָס דאָס האָט געזאָלט זיין אונ- גאַריש, און נעגעבען אַ מאַך צו מאָטקע'ן הינטען-אַרום : 196 פצטק? נלר נעל. געשטאַנען איז ער אויך פערשעהמט, דערשראָקען, און ניט נע- וואוסט װאָס צו טהאָן. דער ,אַלטער תרה" האָט איהם ביי דער האַנד אָנגענומען און ווייזענדיג אויף איהם, האָט ער זיך נגעווענדעט צום פּובליקום : --- איהר זעהט דאָס איננעל, אַ קינד איז ער נאָך, נאָך ניט קיין צוועלף יאָהר אַלט, און דאָס קינד װועט מיט זיינע צייהן אויפהויבען אַ הונדערט פונט שטיק. אויף איין האַנד װועט ער האַלטען צוויי מענ- שען .און עס איז ניטאָ אין דער וועלט נאָך איינער װאָס זאָל זיין אַזױ שטאַרק װוי ער. צװואַנציג אַטלעטען האָט ער שוין געלענט און פון קענינ פון הישפּאַניע דעם מעראַל געקראָגען דערפאַר --- ווייזט ער אויפ'ן בלעכעל װאָס מאָטקע האָט געטראָגען. זיין פאָטער איז געווען דער וועלט-בעריהמטער טשאַמפּיאָן סערווערוס, און זיין מוטער האָט נע- וואוינען צעהן פּוד --- די דיקסטע פרוי אין דער וועלט. דורך דעם איז ער אַזױ שטאַרק, קוקט אָן די האַנד, אָט די האַנד --- ווייזט ער אויף מאָטקע'ס אָננטלאָמענע האַנד, װאָס איז געווען צוויי װאָכען פריהער אונטערגעבונדען, אַז זי זאָל האָבען נעשװאָלענע מוסקולען -- איהר זעהט װאָס פאַר אַ מוסקולען ? איך האָב מורא פאַר איהם ! --- איז דער ;אַלטער תרח" אָבנעשפּרונגען פון איהם מיט שרעק, װאָס דאָס האָט אַרויסגערופען אַ געלעכטער ביים עולם. מאָטקע האָט נאָךְ ניט געוואוסט װאָס צוֹ טהאָן. ?ר איז פער- שעהמט און דערשראָקען געווען פאַר'ן פּובליקום. נור דעם פאַלטען תרח'ס" רייד און דאָס פּובליקום האָבען איהם גערייצט צו לאַכען, און ער האָט מורא נעהאַט, אַז ער זאָל ניט אוױיספּלאַצען אין אַ געלעכטער. --- נויג זיך פאַר דעם פּובליקום, ממוזר; שמייבעל, שמייכעל, ממזר, א חאָלערע זאָל דיך פּאַקען, װוי ער שטעהט ! -- האָט דער אֵל- טער תרח" געקריצט טיט די צייהן אויף איהם, און בעת מעשה האָט ער איהם פאַר'ן פּובליקום געגלעט איבער די שװאַרצע גלאַנצעדיגע האָר : --- ער איז דאָך אַ קינד, די מוטער האָט מיר איהם אָנפערטרויט. ײנראַטאַנאַ, גראַטאַנאַ, שאָקאָלאדאנא" --- האָט פּלוצלינג דער ,אלטער תרח" אָנגעהויבען ריידען צו איהם פאַר'ן פּובליקום אויף אַן אונפער- שטענדליכע שפּראַך. איך פרענ איהם, אויב ער וויל שאָקאָלאַר --- זאָגט דער ,אַלְטער תרח" צום פּובליקום --- ער פערשטעהט דאֶָך ניט אונזער שפּראַך, רייד איך צו איהם הישפּאַניש: ,גראַטאַנאַ, נראַטאַנאַ, שאָ- ש 5ום אַ ש 155 פינף קאָפּיקעס האָט דער פויגעל אַרױסגעצױגען פון קעסטעלע אַ בלוי קוויטעל, אויף וועלכען עס איז געשטאַנען אויסגערעכענט דאס נאנצע גליק פון אַ מענשען ביז זיינע לעצטע טעג : וויפיעל מאָל ער וועט חתונה האָבען, וויפיע? נדן און ירושה ער װועט נעהמען, אַז ער ועט ניט שטאַרבען אויף זיין אייגען בעט, אַ בריעף איז פאַר איהם אין וועג װאָס ענטהאַלט וויכטינע נייעס און נאָךְ אַנדערע אַזעלכע גליקען... נאָך דעם װוי די ,אַלטע מכשפה" איז אַראָב פון דער ביהנע, איז אַרוף דער ,אַלְטער תרח" מיט אַלע מעדאַלען אויף דעם בויך, ער האָט צו וויסען געגעבען דעם פּובליקום אין אַ שפּראַך װאָס איז בעשטאנען פון רוסישע, פּוילישע און אידישע ווערטער, געמישט מיט ווערטער פון נאָך אַן אַנדער שפּראַך, װאָס קיינער האָט שוין ניט פּערשטאַנען, און עס האָט געקלוננען וי אונגאַריש אָדער טערקיש, נור עס איז געווען גנב'יש-קאַטאַרינשטשיק לשון. ער האָט צו וויסען געגעבען, אַז באַלד וװועט דאָס פּובליקום זעהען דעם בעריהמטען שפּאַנישען טשאַמפּיאָן- אַטלעט, װאָס איז נאָך ניט אַלט קיין צוועלף יאָהר און איז שוין וועלט- בעריהמט און נעלעגט טויזענדער גבורים ; ער װועט זיך ראַננלען מיט דעם בעריהמטען, וועלט-בעריהמטען אונגאַרישען שטמיפיאָן ,קאַנאַריק- קאַנאַריקיודאָ". נאָר איידער עס וועט זיך אָנהויבען דאָּס , געוועט" וועט דער בעריהמטער טשאַמפּיאָן, װאָס איז נאָך אַ קינד, ווייזען פאר'ן פּוב- לֵיקום קונצען. און דער אַלְטער תרח" האָט גענעבען אַ וואונק און קאַנאַריק האָט אַרױסגערוקט מאָטקע גנב. מאָטקע האָט זיך פערשעהמט און איז געבליבען דערשראָקען, דער- זעהענדיג דאָס פּובליקום פאַר זיך. ער האָט ניט געוואוסט װאָס צו טהאָן. דערוויי? האָט איהם דאָס פּובליקום בעטראַכט מיט נייגיעריג- קייט. ער איז געווען אָנגעטהאָן אין א פּאָר קןרצע שווארצע מייטקעס, כּדי ער זאָל אויסזעהן יונג. די אַלטע מכשפה האָט איהם שוין פריהער די האָר שעהן פערקאַמט מיט אַ שרינט, און מאָטקע'ס קודלעס, װאָס האָבען קיינמאָ? קיין קאַם ניט געזעהן, האָבען נאָכ'ן אויסשמירען זיי מיט חזיר-חלב, געגלאַנצט און שװאַרץ געווען וי ראָבען. אויך איז ער געווען אָנגעטהאָן אין אַ שװואַריץ סאַמעטען רעקעל, וועלכען ,קאַנאַ- ריק" האָט אַמאָל געטראָגען. האָט ער טאַקע אוֹיסגעזעהען וי א יונג אינ- 154 מט ט סע נכב שװאַרצע צייכענס פון סאַזשע, און די רויטע האָר קלעפּען זיך איהם אויף די ברעמען, זעהט ער אויס וי אַ טייוועל. נור דער ?אַלְטער תרח" איז אָנגעטהאָן װוי אַן אמת'ער קונצענמאַכער : אין אַ רויטען טריקאָט, מיט נאַקעטע הענד און פיס, און אַ ברייטען סאַמעטענעם באַנד אַרום בויך, אויף וועלכען עס גלימפּערען מעדאַלען און אָרדענס פון אַלע לענ- דער און פעלקער, װאָס ער האָט אָבנעקויפט פון אַלְטע אינװאַלירישע סאָלדאַטען. אַ טהייל? פון זיי זיינען אַזױ גרויס, אַז זיי זעהען אויס וי בלעכענע שיסלען. אָט אין אזא הלוך שטעהען די קאַטאַרינשטשיקעס און קלאַפּען צונויף די ברעטער פון דער ביהנע, ציהען שטאַרק אָן די דראָטען איבעו'ן מאַרק, און די נאַנצע וועלט שטעהט אַרום און בע- וואונדערט זיי. פיער נאָכמיטאָג, ווען די זון האָט זיך אַביסעל נגעזעצט, האָט זיך אָנעגהויבען דאָס שפּיעל. אָנגעהויבען האָט עס זיך דערמיט, װאָס דער ,אַלטער תרח", ,קאַנאַריק" און דער ,שפּאַניער. סמיט באָטעקעס אין די הענד זיינען אַרומגעגאַנגען צווישען עולם, געקלאַפּט איבער די קעפּ פון געשעצטען פּובליקום און אַזױ אַרום געמאַכט אַ ראָד אַרום דער יביהנע, אַז אַלֶע זאָלען קענען זעהן װאָס עס טהוט זיך אויף איהר. שוין דער ערשטער נומער האָט אַרויסגערופען גרויס בענייסטערונג צווישען עולם. דאָס איז געווען אונזער בעקאַנטע ,אַלטע מכשפה", דעם אַלטען תרח'ס ווייב. יעצט איז זי נאָר ניט געווען צו דערקענען. אָנגעטהאָן אין אַ קורצען רויטען טריקאָט מיט אַ פעטען אויסגעבעטען ,פאָרנט" און ,הינטען", דאָס פּנים, הענד און פיס זיינען אַזױ דיק געווען .אָב- געפּוידערט" מיט אַזאַ מין ווייס מעהל, אַז עס האָט זיך געדאַכט, אַז די אידענע איז ערשט פון אַ ווינדדמיה? אַרויסגעקומען, וואָרים דאָס מעהל איז געווען דיק אָנגעשיט אויף איהר רויטען קאָרסעט. זי האָט געהאַלטען אין דער האַנד דעם בלויען פּאָפּוגאַי, וועלכער האָט געהאַל- טען אין איין שרייען ,אַלטער תרח". אָט דער בלויער פּאָפּונאַי אין יעצט געווען אין די הענד פון דער דיקער אידענע, און ער האָט אויף רוסיש אַרױסגעקויטשעט די ווערטער : תיאַ טעביאַ לובליו", פאַר וועל- כען די ,אַלְטע תרח'טע" האָט איהם געקושט אין זיין אָבגעגאָלדעטען שנאָבעל. דערנאָך האָט זי דעם פויגעל געזעצט אויף איהר פּלײיצע, און זי האָט איהם דערלאַנגט אַ קעסטעלע. אין דעם קעסטעלע זיינען גע- כענען די ,נורלות" פון דעם גאַנצען געשעצטען פּובליקום, און פאַר שלום אש 158 .5 מאַטקע ווערט אַ ועלט כּעריהמפער שפּאַנישער , טשאַמפּיאַי. עס איז אַדורךְ גענאַנגען א שטיק צייט, מאָטקע האָט זיך געפונען ביי די קונצען מאַכערס, אױיסגעשטאַנען אַלֶע מדורי ניהנום פון די בראך-קונסט. דער קאַלטער תרח" האָט אזוי לאנג געשלאָנען מיטן באָטעק ביז מאָטקע איז געװאָרען א נאַנצער קונצען-מאַכער און איז שוין ארויסנעטראטען מיט די ,טרופּע". פון פּריהמאָרגענס אָן האָט זיך געקאָכט אין מאַרק וי אין אַ קעסעל. פון אַלע דערפער אַרום זיינען די פּוערים אָנגעקומען אויף זייערע װואָכעדיגע ווענען און אָבגעאַרבייטע פערד, די שררות אויף זיי- ערע קאָטשען און בולאנען --- זעהן דאָס גרויסע וואונדער, וי די דראָ- טען-געהערין טאַנצט אויף אַ דראָט. מען זאָגט, אַז אפילו פון זי נאָהענ- טע שטעדטלעך זיינען זיך פיעל צוזאַמענגעפאָהרען אין דער קריין- שטאָדט ק. וואו די בעריהמטע קונצעמאַכערס האָבען זִיך אָבגעשטעלט, -- חתן-כלה פּאָר, גלאַט אַזױ יונגע ווייבלעך און פראַנטען, װאָס האָ- בען ניט בעסערס צו טהאָן. אַ דראָט האָט מען געצויגען איבער'ן מאַרק פונ'ם קיילערס'ס הויז ארויס ביז צו דער קירכע. און פון ברעטער האָט מען אַ ביהנע אויפגעקלאַפּט, אויף וועלכער די בעריהמטע אַטלעטען ?קאַנאַריק" און דער יונגער שפּאניער טשאַמפּיאָן ,סערווערוס" -- װאָס דערמיט מיינט מען אונזער מאָטקע גנב --- וועלען זיך ראַנגלען און קונצען מאַכען. נור דערווייל געהט מאָטקע אַרום פון פּריהמאָרגען אָן אין אַ פַּאָר מאָדנע ווייסע הויזען, װאָס דערגרייכען װי ביי אַ אי- דענע פון האַלז ביז צו די קניען. און אויפ'ן סאַמע מיטען ?הינטען" האָט ער אַ זיינער אויפּנעמאָהלט. און די נאַנצע וועלט לאַכט דערפון יעדעס מאָל ווען ער דרעהט זיך אויס מיט'ן הינטען צום עולם און ווייזט וי שפּעט עס איז... און ניט ער אַלֵיין געהט אַזוֹי אָנגעטהאָן, נוֹר ,קאַנאַריק" אויךּ. קאנאריק האָט נאָךְ אָנגעמאָהלען זיין געזיכט מיט 152 מאָטקע ננב טויזענד האָב איך געליעבט, טויזענד האָב איך אויפגעהערט, נאָר אָן איינעם קען איך ניט פערנעסען. און מאָטקע האָט געהאַלטען אין איין קלערען : ווער קען זיין און וואו קען זיין ,דער איינער" אָן וועלכען זי קען ניט פערגעסען ?9 פלום אש 151 און אַמאָל איז דער ,רויטער קל וחומר" נעווען אויסגעפּוצט מיט אַ בענ- רעלע אין עק און מיט שלייפלעך אין די אויערען און מיט אַ גלעקעלע אויפ'ן האַלז און אויה איהם איז געקומען אַריינצורייטען אין צירקוס די וועלט-בעריהמטע, פערד-טענצערין ,סאַװוינע", די שפּאַנערין. און נעטראָנען האָט ער דענסטמאָל דעם שטאָלצען נאָמען אנעראָן". היינט, אוֹיף דער עלטער, איז ער אריינגעפאלען צום ,אַלטען תרח" און ער האָט איהם נעקרוינט מיט'ן אידישען נאָמען ,דער רויטער ק? וחומר", ווייל ער האָט נעהאָט צוויי רויטע פלעקען אויפ'ן בויף, ואָס דאָס האָט איהם אַמאָל אַזױ בעריהמט געמאַכט, און מען האָט איהם אויס- געלערענט די קונץ פון ניסען און שאָקלען מיט די אויערען. שטעהט ער איצט אַן אַלטער, אַ פּערלאָזטער, און לאָזט זיך אָנ- טהאָן דעם ווייבערישען רויטען צירקוס-קאַפטען אויף די פאָדערשטע צוויי פיס, און אַ יונגער שנעק שטעהט אויף איהם מיט'ן קאָפּ אַראָב, און ער מוז נעביך צומאַכען מיט די אויערען און צוניסען .. נור דער עיקר פּראָבע מיט מאָטקע'ן איז נעווען ראַנגלען זיך מיט ;קאַנאריקען" אויף .שפּאַנישע" פּאַסקעס. מאָטקע וועט לענען אקאַ- נאַריקען", דאָס הייסט, ,קאַנאַריק" װועט זיך לאָזען לענען פון איהם, כרי עס זאָל שעהנער אויסזעהן און מעהר אויפזעהען מאַכען, אַז דער ,קליינער" האָט געלעגט דעם ,גרויסען". און מאָטקע איז געװאָרען דער וועלט-בעריהמטער שפּאַנישער טשעמפּיאָן סעווערין סערווערוס", און ער וועט טראָגען אויף דער ברוסט , מעראַלען", װאָס ער האָט נע- קראָגען פון ,קאָנסטאַנטינאָפּאָל", צו דעם צוועק האָט מען מאָטקע'ס נאַנצע לייב אויכנעשמירט מיט אַזאַ מין חזיר-שמאַלץ און איהם אַרומנעבונדען ביי ביירע זייטען הענד און פיס פעסט מיט האַנדטיכער, כדי דאָס גראָבע פלייש פון די הענד און פיס זאָל ווערען אָנגעלאָפּען און עס זאָל אויסזעהן, אַז ער האָט שטאַרקע מוסקולען. די האַנדטיכער האָבען געשניטען זיינע הענד און פיס, און ער האָט מיט פערגענינען איבערגעטראָגען די יסורים װאָס ער איז אויס- געשטאַנען ביים לערנען צו ווערען אַ קאַטאַרינשטשיק, װאָרים אין פענ- סטער'ל פון דער בויד איז געזעסען דאָס מיירעל מיט נאָלרענע לאָקען און האָט זיך געהאַלטען אין איין קעמען די האָר און זינגען דאָס טרוי- (עריג"זיסע ליעד : 120 ט אצ ט קע +ניטה שטעלט אויפ'ן קאָפּ. ער האָט עס אָבער לאַנג ניט געקענט אויסהאַל- טען, דאָס בלוט איז איהם געקומען אין פּנים אדיין און די פיס זיינען שוואך געװאָרען, ער האָט די פיס אַראָבגעלאָזט. אָבער פון ביידע זייטען זיינען געשטאַנען דער אַלטער קאַטאַרינשטשיק מיט'ן רויטען ,קאַנאַ- ריק" און געשלאָגען מיט די באָטעקעס מאָטקע'ן יעדעס טאָל, ווען ער האָט פּרוכירט די פיס אַראָבלאָזען. אָבער ניט דערפאַר האָט ער אויסגעהאַלטען און געשטאַרקט זיך די פיס אין דער הויך צו האַל- טען. מיט'ן קאָפּ אויף דר'ערד האָט ער בעמערקט וי דאָס מיידעל שטעהט אין פענסטער'ל און קוקט זיך צו וי מען לערנט איהם אויפ'ן קאָפּ שטעהן, און לאַכט יעדעס מאָל ווען ער כאַפּט אַ קלאַפּ פון באָטעק. ער האָט געװאָלט ווייזען, אַז ער קען אויך די אקונצען", און איז געשטאַנען אויפ'ן קאָפּ כאָטש דאָס פּנים איז שוין פו? געווען מיט בלוט, און די אוינען האָבען איהם געשווינדעלט און דער רוקען האָט נעבראָכען,. ער איז געשטאַנען נאָך אַ מינוט, נאָך אַ מינוט, און אױיסגעהאַלטען ביז דער אַלטער קאַטאַרינשטשיק האָט געענדיגט צעה- לען הונדערט. די צווייטע פּראָבע איז געווען, אַז מאָטקע זאָל עפּעס מאַכען אַ קונץ אויפ'ן פערד --- דער ,רויטער ק?-וחומר". װאָרים אַלעס װאָס איז געווען ביי די קאַטאַרינשטשיקעס האָט געמוזט קענען מאַכען קונצען און פערדיענען זיך זיין שטיקעל ברויט מיט יאַרבייטען". אין די ,חיות", ואָס זיינען געווען געשפּאַנט צו דער בויד האָבען ניט נור בלויז געדאַרפט די בויר שלעפּען, נור האָבען אויך געמוזט זיין ?קונצעןי מאַכערס" און ווייזען שטיק פאַר'ן עולם. דער ,רויטער קל-וחומר" האָט, למשל, נעקענט ניסען װוי אַ מענש, להבדיל. און אַז דער ,אַלטער תרח" האָט איהם ביים עק אָנגענומען, האָט ער געקענט שאָקלֶען מיט די אויערען, און דאָס איז זעהר געפעלען דעם עולם. יעצט האָט מען גע- קלערט צו מאַכען עפּעס אַ קונץ מיט מאָטקע'ן אויפ'ן פערר. מאָטקע זאָל אַרײנרײיטען אויף איהם, אָנגעטהאָן װוי אַ לץ, מיט'ן קאָפּ אוים'ן פערד, און דאָס פערד, פערשטעלט, זאָל שאָקלען מיט די אויערען און ניסען. דער ,רויטער קל וחומר" איז אַרויסגעקומען פוֹן ?יחוס". דער ;אַלטער תרח" האָט גנעמאַכט אַ טויש אויף איהם מיט צוויי קליינע הינט- לעך װאָס האָבען געקענט נעהן אויף אַ דראָס פון א צירקמייסטער, א ש לום אַ ש 149 האָט מאָטקען גענעבען א וואונק, אז ער זאָל זיך ארויפכאַפּען אויף דער בויד און מען איז ווייטער געפאָהרען. די ,בויד" איז נעפאָהרען איבער'ן ווענ. די נלעקלעך האָבען נע- קלוננען, און פון יעדען דאָרף איזן מען ארױיסגעלאַָפען פון די הייזלעך, אויף זייער ,בייז וואונדער". מאָטקע האָט זיך געפיהלט גליק- ליך. ער איז מיט די קאַטאַרינשטשיקעס. איבער'ן נאַנצען וועג האָט ער געהערט דאָס מיידעל זינגען : טויזענד האָב איך נעליעבט, טויזענד האָב איך אויפנעהערט, נאָר אָן איינעם קען איך ניט פערנעסען. ער האָט זיך פאָרנעשטעלט ,דעם איינעם', ווער קען דאָס זיין דער איינער, װאָס זי קען ניט פערגעסען ? ניט אַנדערש, נור אַן אָפַּי- ציער פון דער קאַװאַלעריע, װאָס האָט אַ פערד און טראָגט שטיוועל מיט שפּאָרנס -- דאָס מוז זיין ,רער איינער" װאָס זי קען ניט פער- נעסען. און מאָטקע האָט איהם מקנא געווען. און ער האָט איהם נע- זעהן איצט, וי ער זיצט ערגעץ-וואו אין אַ שענק און טרינקט ביער און שפּיעלט אין קאָרטען און װוייסט גאָר ניט אַז זי, זיין געליעכטע, זיצט איצט אין פענסטער'? און זיננט צו איהם אַ טרויעריג ליעד. דער אַלטער קאַטאַרינשטשיק איז וויעדער נעלעגען אויסגעצוינען אויף די ציניינערשע קאָלדרעס, געגעסן די לולקע און איינגעהערט זיך צום געזאַנג. און די ,,מכשפה" איז נעשטאַנען ביי דער קיך און האָט נעקאָכט די היהנער און גענזלעך, װאָס מאָטקע האָט פון דאָרף צונע"- ננב'עט, דער רויטער ,קאַנאַריק" איז איינגעשלאָפען און מאָטקע האָט נענומען די לייצעס און האָט געפיהרט די בויד. נאָך מיטאָג האָבען זיי זיך װויעדער אָבגעשטעלט הינטער אַ דאָרף ביי אַ װאַסער'ל, אױיסגעשפּאַנט די ,חיות" און זיי געגעבען פּאַשע, און אַליין אויך גענומען עסען. מאָטקע'ן האָט מען נאָך ניט אַריינגעבעטען אין ,בויד" אַרֵיין, נור די אַלטע האָט איהם אַרױסדערלאַנגט אויף אַ שטיק ברויט אַ שטיק היהנדעל, און ער האָט געגעסען מיט אַפּעטיט. נאָכ'ן עסען האָט מען מאָטקע'ן געגעבען די ערשטע פפּראָבע" אויסלערנען אַרבייטען". קודם כ? האָט איהם דער אַלטער גענומען און נעהייסען איהם זיך אַװעקשטעלען אויפ'ן קאָפּ. ער האָט זיך אַוװעקגע- 148 פמ אמק גננפף צו דער ,אַלטער תרח". געה, לאָז דיך דורך הינטער די הייזלעך פון דאָרף. מיר וועלען װאַרטען אויף דיר אויף יענער זייט ביים וועלדעל. מיט חשק האָט מאָטקע זיך געלאָזט אין דאָרף אַרײן נאָך ?פריה- שטיק", ,, מיטאָג" און ,נאַכט-עסען". ער האָט מורא געהאַט, אַז די בויד זאָל איהם ניט איבערלאָזען און אַליין אַװעקפאָהרען אֶהן איה:ם. אפשר איז עס אַ שפּיצעל װאָס מען טהוט איהם אֶב, פּטור צו ווערען פון איהם. ער האָט געװאָרפען אַ בעטענדינגען בליק צו דער ,מכשפה" מיט'ן פערבונדענעם פּנים, אַז זי זאָל אַ מליץ יושר זיין און װאַרטען אויף איהם. צום פענסטער'ל, וואו דאָס מיירעל איז געזעסען, האָט ער מורא געהאַט צו קוקען, און געלאָזט זיך אויף גאָט'ס חסד אין דאָרף אַריין. וי עס זאָל ניט זיין, ער האָט זיך נעװאָלט אויספיינען פאר דער חברה, ווייזען װאָס מאָטקע קען. וי אַ קאַץ איז ער געקראָכען הינטער די הייזלעך פון דערפעל. און דענסטטמאָל, ווען די פּויערטעס מיט די קינדער זיינען אַרױס פון געסעל פון דערפעל בעוואונדערען די קאַטאַ- רינשטשיקעס מיט די פיינע?, װאָס זיינען פאַרבייגעפאָהרען דעם דער- פעל סיט אַ געקלומפּערײ, האָט זיך סאָטלקע אריינגעלאָוט אין די הויפען פון די פּױערים. אין אַ זאַק אַרײן האָט ער אריינ- געװאָרפען היהנער, קאַטשקעס, זיי צוגעדושעט, אַז זיי זאַלען ניט שרייען, נור געזוכט האָט ער יונגע גענזלעך, דערטאַפּט, אָנגעכאַפּט ביים העלזעל, און אַרײן אין זאַק אַרײן. באַלד איז דער זאַק פו? געװאָרען מיט עופות, שווער געווען צו טראָגען, אוי ער איז געקראָכען אין זומ- פּען, איבער פּלױיטען און צווישען בעװואַקסענע קוסטען, אז מען זאָל איהם ניט זעהן. די בויד האָט טאַקע געווארט אויף איהם אויפ'ן ווענ, ביים וועלדעל. ער האָט זי דערזעהן, צוגעלאָפּען מיט פרייד אין אַרױיס- געשיט פון זאַק די עופות. די אַלטע ,מכשפה" האָט געטאַנצט פאַר פרייד און געמאַכט מיט שפּאָט צו ,קאַנאַריק'ען" : -- נו, דו װאָלסט עס אויך געקענט, האַ ? פרעסער זיינט איהר, ,אַרבייטען" קענט איהר ? גראָבע בייכער. דער ,אַלְטער תרח" האָט גאָר ניט געזאָגט, דער יונג זאָל ניט גרויס ווערען ביי זיך, נור עפּעס טיעף אַריינגעקלערט אין זיינע דיקע װאָנ- צעס אריין, זעהט אויס, געהאַט א פּלאן עפּעס וועגען יונג. חקאַנאַריק" ש לכו ם אש 147 באַלד זיינען נעווען די ,חיות" נעשפּאַנט. פון דער בויד האָט זיך אויפנעעפענט אַ לעדענדעל און עס האָט זיך געוויזען דאָס מיידעל אין רויטען טולענעם קאַפטענדעל, װאָס ער האָט נעכטען געזעהן אין דער בויד. זי האָט געהאַלטען אין דער האַנד דעם בלויען פויגעל מיט'ן אֶב- גענאָלדעטען שנאָבע?, און האָט זיך נעקעמט די האָר און גע- זונגען אַ ליעד אויף רוסיש. טויזענד האָב איך געליעבט, טויזענד האָב איך אויפנעהערט, נאָר אָן איינעם קען איך ניט פערגעסען. מאָטקע איז אזוי פּערכאַפּט געווען פון ליעד, אז ער האָט ניט גע- וואוסט וואו די אוינען אַהינצוטהאָן, און האָט נאָךְ ניט געגלויבט אַז מען נעהמט איהם סיט. זיין בעשיצערין, די דיקע אַלטע פרוי, די ?מכשפה", װאָס האָט איהם נעכטען צוגענומען אויף איהר גוט זאָגען", האָט זיך ניט געוויזען אין פענסטער'ל, מען האָט זי אָבער אָנגעזעהן, אַז זי נעפינט זיך אין דער ,בויד", אָן דעם רויך ואָס איז אַרויסגע- נאַננען פון קוימען... און טאַקע האָט זיך באַלד געוויזען איהר פּנים פון אַ פענסטער'ל. זי האָט געהאָט פערבונדען דאָס פּנים מיט אַ טוך און די שװאַרצע קודלעס איהרע זיינען ניט געווען פערקעמט, האָט זי טאַקע אויסגע- זעהן וי אַ מכשפה. זי האָט געגעבען אַ מאַך מיט די אַרױיפגעשאַרטע אַרבע? צום אַלטען תרח" און אַ חנ'דעל האָט זיך צונאָסען אויף איהר פעט, אַלְט, פליישיג געזיכט. --- װאָס, דו פּאָהרסט אַװעק ,מיט'ן טרוקענעם", ,אַלּטער תרח": װאָס װוע? איך צושטעלען אויף מיטאָנ ? --- האָסט דאָך עפּעס צוגענומען אַ נייעם ?מאַכער", לאָמיךְ זעהן װאָס ער קען --- ווייזט ער מיט'ן באָטעק אויף מאָטקע'ן. --- העי, ,אורח", אַנו לְאָמִיר זעהן װאָס דו וועסט ברענגען אויף ,פריהשטיק"" פון דאָרף ! --- ווינקט צו איהם ,קאַנאַריק" מיט זיינע רויטע אוינען און מיט די רויטע האָר, װאָס האָבען זיך איהם געקלעבט אויפ'ן ,זומער-בעשפּרענקעלטען" שטערן פון פערשוויצטקייט. ‏ 4 -- אויף מיטאָג אויך און אוֹיף נאַכט-יעסען אויך --- ווינקט איהם 146 ס אט קע. יביב : מאַטקע װוערט א קונצקנמאַנער. צומאָרגענס אין דער פריה, בענינען, האָט מען זיך געריכט וויי- טער אין וועג אַריין. מאָטקע, װאָס האָט מיט די פערד אין דרויסען גע- נעכטיגט, האָט געקוקט אויף דעם ,אַלטען תרח", און אַ בקשה און אַ פּחד איז געלעגען אין זיין בליק, װוי ביי אַ הונד --- אַז זיי זאָלען איהם מיטנעהמען. דער ?אַלטער תרח", אָנגעטהאָן אין ,פּאָלנע פאָרם" מיט'ן גראָבען געפלאָכטענעם באטעק אין האַנד, מיט דער פּייפּקע אין מויל און מיט דעם קאַטאַרינאַרסקען היטעל, װאָס האָט א גלאַנצענדיגען ראַ- שעק, פּערװואָרפען אויף זיין גרשיבע, האָט געגעבען אַ מאַך מיט'ן באַ- טעק אויף מאָטקע'ן און געגעבען אַ געשריי: -- העי, ממזר, נעהם צונויף דעם היי װאָס די חיות" האָבען אָנגעװואָרפען און לעג אַרױף אויף דער בויר. מאָטקע האָט נור אויף דעם געװאַרט, אַז מען זאָל איהם הייסען עפּעס טהאָן, פלינק און מיט חשק האָט ער צוזאַמענגעגראַביעט דעם היי, אַרויפנעלעגט אויף דער פוהר, דער ,הויכער" יונג, װאָס דער עאַלֵ- טער תרח" האָט איהם גערופען ,קאַנאַריק" (און מיר וועלען איהם אויך אַזױ רופען), האָט זיך גענומען די פערד צו שפּאַנען. וויעדער האָט מאָטקע געקוקט מיט זשעדנע און פרעגענדע אוי- גען, אויב ער קען דאָ ניט מיטהעלפען. --- העי, ממזר, ציה איין דעם רויטען אקל-וחומר" אין שפּאַן ; װאָס שטעהסטו מיט פערלעגטע הענד! -- און אַ פלעם פוֹן באָטעק האָט געגעבען אַ בריה איבער זיינע פּלייצעס. נאָך קיינמאָל איז מאָטקע ניט געווען אַזױ נליקליך פון אַ קלאַפּ וי דאָס מאָל, װאָרים דער קלאַפּ איז געקומען פון ,אַלטען תרח" אַליין. ער האָט איהם די האַנד געװאָלט קושען דערפאַר, און פלינק זיך נע- כאַפּט צום ,רויטען קל-וחומר", ש לכלו ם אש 145 טהוט דאָס יעדען אבענד. דער ;אַלְטער תרח" האָט נעוואונקען צו דער מיידע?, אויף מאָטקע'ן געוויזען אַז ער האָט כח, און נעפרעגט רי מיי- דעל מיט אַ וואונק : --- נו, װוי געפעלט דיר דער נייער אורח ? --- ער געפעלט מיר בעסער פאַר אייך ביידען, אַלְטע היהנער פרעסערס --- האָט די מיידעל? אָבנעענטפערט און איז פערשוואונדען הינטער דעם פאָרהעננעל... 144 מאָטקע גנב האָבען זיי איהם אַריינגענומען אין זייער חברותא. מאָטקע איז זיי גע- פעלען. -- אַז די האַנד זאָל דיר אָנדאַרען --- שפּרינגט צו די אירענע, װאָס דער ,אַלטער תרח" האָט זי פריהער גערופען ,מכשפה" און גיט אַ זעץ מיט איהר האַנד דעם גרויסען יונג -- קומט צונעהן צו זיי אַ יתום, האָט ניט קיין טאַטע, ניט קיין מאַמע, שלאָנען זיי איהם ; אַז אויסגעריסען זאָלט איהר ווערען. הער זיי נים, די אַלטע תרח'ס, זיי קענען דען אַרבײטען, די גראָבע בייכער, פרעסען קענען זיי. איך נעהם דיך צו, איך על דיך האַלטען. הער זיי ניט, בלייב מיט אונז. -- שאַדט ניט, אַלְטע מכשפה, שאַדט ניט. אַז ער ווי? ווערען אַ קאַטאַרינשטשיק, מוז ער קענען אויסהאַלטען אַ קלאַפּ. --- איך קען, עס טהוט מיר ניט וועה -- זאָנט מאָטקע וואוילע- ריש. -- גיב נור אַ קוק וי די אַלטע מכשפה נעהמט זיד אָן פאַר איהם ! האָב ניט קיין מורא, דער יונג וועט דיר ניט וועלען זיין קיין ליובאָווניק. -- האָב איך אייך אַלעמען אין דר'ערד, פרעסערס. דער טאָפּ איז שוין אָבגעקאָכט, קומט פרעסען. -- קום נור אַהער, קליינער ,יאַט" --- רופט איהם דער ,אַלטער תרח" --- וי רופט מען דיך ? --- מאָטקע. --- ביי אונז וועסטו הייסען ,שמד'ניק". װוילסטו ? --- איך וויל, --- ווילסטו זיין אַ קאַטאַרינשטשיק ? = יא. = --- ציה מיר אַראָפּ די שטיוועל. מאָטקע האָט זיך גענומען די שטיוועל אַראָפּציהען. עס האָט לאַנם געדויערט ביז מאָטקע, מיט'ן גאַנצען כח װאָס ער האָט געהאַט, און װאָס ער האָט געװאָלט זיך ווייזען פאַר דער מיידעל, וועלכע איז נאֶךְ געשטאַנען און איהם בעטראַכט, האָט אַראָפּגעצױגען די שטיווע? פון ,אַלטען תרח'ס" פיס אַראָפּ, --- אַזױ שווער איז געווען די לאַנגע כאָלִיוועס אַראָפּצוציהען פון די פיעלע אָניצעס, אין וועלכע דער אֵל- טער האָט זיך זיינע פיס איינגעוויקעלט. מאָטקע האָט געוויזען װאָס ער קען. ער האָט פלינקער די שטיוועל אַראָפּנעצױגען וי דער גרויסעו יונג = שלום אַש 145 זי האָט מיט איין האַנד אַװעקנעשאַרט די האָר פון פּנים און מאָטקע האָט דערזעהן אַ פּאַר שװואַרצע, יונגע, ברענענדיגע אויגען, א פּאֶר רויטע אָבנעפאַרבטע ליפּעלעך און בעקעלעך, און אַ פּאֶר גרויסע גאָלדענע רינ- נען האָבען זיך נגעבאָמבעלט אויף איהרע אויערען. אין דער האַנד האָט זי געהאַלטען אַ שפּינעלע, אין איהרע האָר האָט געשטעקט אַ קאַם, און אויף איהר אַקסעל איז געשטאַנען אַ בלאָער פויגעל מיט אַ לאַנגען אָבגעגאָלדעטען שנאָבעל, וועלכער האָט עפּעס נעמראַטשעט. מאָטקע איז אַזױ געווען פערכאַפּט פון דעם בילד, אַז ער האָט שוין פערגעסען װאָס דער פאַלטער תרח" האָט איהם געסטראַשעט און װאָס דער ,הוי- כער יונג" האַלט איהם פעסט ביים רוקען. ער האָט געקוקט אויף דער מיידע?, א שמייכעל פון הנאה האָט פערגאָסען זיין פּנים און ער איז נרייט נעווען אַװעקצולענען זיך א טויטער צו איהרע פיס. -- נו, זאָג בעסער מיט גוטען ווער דו ביזט, וועל איך דיך אֶפּ- לאָזען. ביזט אַ גנב, הע ? אַנטלאָפען פון אַסטראָג, װאָס ? אַז ניט װעל איך דיך איבערנעבען צו דער פּאָליציי --- זאָגט דער אַלטער נאֶךְ אַמאָל, -- ווער איז דאָס ? --- פרענגט די מיידעל מיט אַ קלינגענדע שטימע. -- אַ ננב, נעקומען אונז די ,חיות" אױיסשפּאַנען -- זאָגט דער אַלטער. -- איך בין ניט קיין ננב, איך בין ניט אַנטלאָפען, און פאַר'ן סטראַזשניק האָב איך ניט קיין מורא, און פאַד אייך אויך ניט. איך האָב פאַר קיינעם ניט קיין מורא --- שרייט אויס מאָטקע מיט זיכער- קייט. ער איז רויט געװאָרען און איז צום ערשטען מאָל אין זיין לעבען פערשעהמט נעװאָרען פאַר'ן מיידעל מיט'ן בלאָהען פויגעל. -- װאָס, דו האָסט ניט קיין מורא ! און אַז מען װועט דיך שלאָ- נען ? -- זאָגט דער אַלטער מיט אַ געלעכטער. --- וועל איך צוריקשלאָנען, איך קען. -- וועסט צוריקשלאָנען, הע ? -- ניט איהם דער הויכער יונג, װאָס שטעהט הינטער איהם, אַ קלאַפּ מיט'ן באָטעק איבער'ן קאָפּ. מאָטקע האָט זיך אויסגעדרעהט, געמאַכט אַ פויסט און געװאָלט זיך װאַרפען אויפ'ן יוננ. נור אין יונג'ס פּנים און מינע האָט ער דער- קענט, אַז מיט דעם קלאַפּ װאָס ער האָט איהם נעגעבען איכער'ן קאָפּ, 142 מאָטקע ננב דעם סוויסטשערען פון די קאַנאַריק-פױינעלעך, װאָס האָט זיך געהערט פון די ווינקעלעך. פון דעם קוויטשען פון דעם פּאָפּונאַי. ער איז געווען וי אין אַן אַנדער וועלט, און איהם איז דאָ אַזױ געפעלען געװאָרען, אַז ער איז גרייט געווען דאָס לעבען אַוועקצוגעבען, אַבי נור צו פערבלייבען מיט זיי. --- ווער ביזטו ? --- פרעגט נאָךְ אַמאָל איבער דער ,אַלטער תרח" מיט אַ שטאַרקער באַס שטימע. -- איך בין אַ יתום, איך האָב קיין טאַטען ניט, איך האָב קיין מאַמע ניט -- זאָגט וויערער מאָטקע זיין בעקאַנטען שפּרוך מיט אַ טאָן, אין וועלכען עס הערט זיך אי אַ וויינען, אי אַן עקשנות. --- שוין געהערט. זאָגסט ליגען. אַ .כתב" האָסטו? ווייו נור אַהער ! מאָטקע קוקט איהם אֶן. --- האָסט אַ פּאַס, ווייז נור דעם פּאַס -- גיט איהם דער הויכער יונג צו פערשטעהן װאָס דער אַלטער מיינט. --- איך האָב ניט קיין פּאַס. די גוים האָבען איהם ביי מיר צו- גענומען. --- וועלכע גוים ? --- װאָס האָבען מיר געכאַפּט און מיך געװאָלט שמד'ן און איך האָב ניט געװאָלט, ווייל איך בין א איד. בין איך אַנטלאָכען פון זיי. --- וועמען דערצעהלסטו די מעשיות, ביזט אַ גנב, ביזט אַנטלאָ פען פון אַסטראָג, פּאָליציי זוכט דיך. נעהם איהם, מיר וועלען איהב איבערנעבען צו דער פּאַליציי. מאָטקע איז האַלב דערשראָקען געװאָרען, נור ער האָט געשמיי- כעלט. ער האָט געוואוסט, אַז איידער זיי קוקען זיך אום קען ער אַנטלױ פען פון זיי און דערפאַר האָט ער ניט מורא געהאַט. נור פּלוצים האָט ער עפּעס דערזעהן, װאָס האָט איהם וויעדער דעם אָטהעם פּערבאַפּט. פון אונטער אַ פאָרהענגעל איז אַרױס אַ מיידעל. זי איז געווען אָנגע- טהאָן אין א רויטען טריקאָט, װאָס איז געווען אויסגענאָסען אויף איהרע יונגע שמאָלע פיס, אז עס האָט זיך געדאַכט, אז דער רויטער טריקאָט איז אַ צווייטע הויט פון איהר לייב. אויף די נאַקעטע הענד און ברוסטען אַרױפגעװאָרפען אַ בלאָהליך טולען קאַפּטענדעל. די האָר איהרע זיינען נעווען שװאַרץ, לאַנג און צופּלאָשעט איבער'ן גאַנצען רוקען און פּנים. שֿום אש 141 שעס אויסזעהן. אין מיטען בויד איז געהאַנגען אַ גרויסע שטייג. אין איהר איז געזעסען אויף אַ שטעקעלע אַ רויטער פּאָפּונאַי, וועלכער האָט געהאַלטען אין איין אַרויסקוויטשען אַ מענשליך װאָרט : ,אַלטער תרח", דער נאָמען פון דעם עלטסטען קאַטאַרינשטשיק, דעם בעל-הבית פון בויר. דער ;אַלטער תרח" איז געלעגען מיט די גרויסע שטיוועל אויסגע- צויגען אויף אַ פּאַק מאַטראַצען, בעט-געװואַנד און ציגיינערשע קאָל- דרעס. ער האָט אויך געהאַט, װוי דער יונג, אַ רינגעלע אין אויער, נור אַ גאָלדענס און אַ גרעסערס. ער האָט געהאַט אַ גרויסען קאָכּ בעװואַק- סען מיט גראָהע האָר, וועלכע האָבען זיך געקרייזעלט וי לאָקען, און אַרום דעם קאָפּ איז געגאַנגען אַ געגאָלטער פּאַס, װאָס האָט וי אַ ראָד אויסגעגליכען און ארומגענומען דעם קאַרק, די פּאות מיט דעם שטערען. אַ פּאֶר שטאַרקע גראָהע ברעמען, װאָס האָט זיך געדאַכט, אַז זיי זיינען אָבגעפּאודערט, האָבען איהם פערדעקט די אוינען, נור די נאָז, װאָס איז געווען פּלאַטשיג, ברייט, בעװאַקסען מיט איינצעלנע שפּיציגע האָר, האָט הויך געבלאָזען, געשנאָרכט װאַכעדיגערהייט אין צופּלאָשעט וי אַ ווינד די גרויסע דיקע װאָנצעס, װאָס האָבען געהאַנגע) אויף די פעטע ליפּען. מיט דער האַנד, אין וועלכער ער האָט געהאַלטען אַ קליינע, פּערסמאַלעטע און האַלב-אויפגעגעסענע לולקע, האָט ער געגעבען אַ מאַךְ און אַ וואונק געטהאָן מיט די אויגען, אַז מען זאָל איהם צופיה- רען מאָטקע'ן. דער הויכער יונג מיט'ן באָטעק אין דער האַנד האָט אָנגענומען מאָטקע'ן ביים רוקען און אַװעקגעשטעלט פאַר'ן ,אַלְטען תרח". דער אַלטער תרח" האָט זיך אָבער ניט געריהרט פון אָרט, אָנגע- קוקט איהם, און געגעבען אַ ברום : -- העי, מכשפה, גיב נור אַהער די לאָמפּ. פון אַ ווינקעל? האָט זיך ווער אַפירגערוקט און צוגעטראָנען אַ לאָמפּ. מאָטקע האָט נור בעמערקט שװאַרצע לאַנגע ווייבערשע האָר, וועלכע האָבען זיך שוין גענגראָהט, און א רויט אָבגעברענט ווייבערשע לייב, װאָס האָט אַרױסנעקוקט פון אַ צוריסענעם רויטען קאַפטען. דער ,אַלטער תרח" האָט גענומען דעם לֹאָמפּ, בעלויבטען מאָט- קע'ן, אָנגעקוקט איהם און געפרעגט : --- ווער ביזטו ? מאָטקע האָט ניט געענטפערט. ער איז פּערכאַפּט געװאָרען פון 140 משס7קע גב גאַנגען אויפ'ן וועג, האָב איך אייך געזעהן --- בין איך נאֶךְ אייך נאָכ- געלאָפען. -- װאָס װוילסטו דאָ טהאָן ? -- נעהמט'ס מיך מיט, איך װועל העלפּען די פערד טרייבען, איך קען, איך על אַלעס טהאָן, װאָס איהר װועט נור הייסען --- איך קען. נעהמט'ס מיך מיט. מאָטקע האָט דאָס געזאָגט אין אַזאַ טאָן, מיט אַזאַ. בעטענדינע שטימע, אַז דער יונג האָט אויפגעהויבען פון פייער אַ ברענענדינע צווייג און בעלויכטען מאָטקע'ן. ער האָט געװאָלט זיין פּנים זעהן. --- העי, אַלְטער תרח קום נור אַרױס, גיב נור אַ קוק. פון די פענסטערלעך פון דער בויד, וועלכע זיינען שוין נעווען בעלויכטען מיט אַ שװאַך ליכט װאָס קומט פון אַ נאַפט-לעמפּעל, האָ- בען מיט אַמאָל איינינגע געזיכטער אַרוסגעקוסט, -- װאָס איז געשעהן ? --- עפּעס א קליינער ,יאַט" איז אונטערגעקומען. בעט זיך מ'זאָל איהם מיטנעהמען. --- פּפוי זאָלסטו מיר ווערען. די נכפּה (רי נשמה) איז מיר אַרױס, געמיינט, אַז מען װי? די נדולים (די פערד) אַװעק'לקח'נען. אָדער דער אדון (דער סטראַזשניק) איז געקומען. יאָג איהם אַוועק. מיר וועלען באַלד האָבען אַ דאָרף גוים, אודאי אַ שגץ פון דאָרף, --- האָט אַ שטימע פון אַ פּנים אַרױסגערעדט. --- ניין,. עס איז א לינקער ,יאַט". (א גנב'שער חברה-מאַן). --- װואָס װוי? ער ? פיהר איהם אַרין, לאָמיךְ זעהן. דער יונג האָט אָנגענומען מאָטקע'ן און איהם אריינגעבראַכט דורך אַ קליינע הינטערשטע טהיר אין די בויד אַרײן. אַז מאָטקע איז אין בויד אריין האָט ער קיין װאָרט ניט געקענט אַרױסרײדען. ער איז פּערכאַפּט געװאָרען פון דעם װאָס ער האָט נע- זעהן. די בויד איז געווען א לאנגע, שמאָלֶע שטוב, מיט קליינע אָבטהיי- לונגען, וועלכע זיינען געווען פּערהאַנגען מיט פאָרהאַנגלעך. אַ צויי קליינע נאַפט-לעמפּלעך האָבען זיך געברענט אין די ווינקעלעך און ראָס ליכט, וועלכעס איז געפאַלען אויף די רויטע פאָרהאַנגלעך, װאָס זיינען נעהאַנגען פאר די בעטען האָט די שטוב געגעבען אַ װאַרימעס היימי" שלום אש 159 : קאַטאַרינשטשיקעס: די בויד איז נעפאָהרען און מאָטקע איז וי אַ הונד נאָכגעלאָפען ניט וויסענדיג וואוהין עס פערפיהרט איהם. דער יונג מיט'ן רינגעלע אין אויער, װאָס איז נאָכגענאַנגען נאָכ'ן װאָנען האָט שוין מאָטקען נעהאָט בעמערקט און געפרעגט איהם װאָס ער װוויל. מאָטקע האט ניט געענטפערט. ער איז געשטאַנען ווען מען האָט זיך אָבגעשטעלט און נעלאָפען ווען מען איז געפאָהרען. שפּעט אין אבענד האָבען זיך די קאַטאַרינשטשיקעס אָבנעשטעלט אויף א פעלד נעבען אַ וועלדעל, ניט ווייט פון אַ דאָרף. דער הויכער יונג האָט אױיסגעשפּאַנט די בהמות, װאָס האָבען געשלעפּט די בויד, און זיי אָנגעבונדען ביי די רעדער זיי פּאַשען. ער האָט זיך גענומען צוזאַמענקלײיכען העלצער און צווייגען פון װאַלד און אָנגעלעגט אַ פייער. צום פייער האָט זיך פּלוצים מאָטקע אונטערגע'גנב'עט מיט אַ פולען אָרים טרוקענע צווייגען, װאָס ער האָט אויך פון דעם וואַלד צוזאַמענגעקליבען און האָט געהאָלפען דאָס פייער אויפּבלאָזען. דער יונג האָט איהם אָבגעשטעלט : -- ווער ביזטו ? --- איך ווייס ניט. --- װאָס הייסט ? -- איך װהאָב ניט קיין טאַטע, איך האָב ניט קיין מאַמע. -- פון װאַנען קומסטו ? -- איך בין נאָך דער בויד נאָכגעלאָפען. --- וואו ביזטו געווען ? -- איך בין געווען אין דער ,הוטע", ביי די גוים --- האָבען זי מיך געװאָלט שמד'ן, געשלאָגען, אַז איך זאָל דעם טרפה'נעם צלם קו- שען, האָב איך ניט געװאָלט, בין איך אַנטלאָפען פון זיי. בין איך גע- 138 מאָטקע ננב. קעדיג. און װאָס גרעסער עס זיינען די אוינען ביי דער מיידעל געוואָ- דען, אַלץ בייזער איז ער נעװאָרען אויף איהר. ער האָט זי אייניגע מאָל גוט אָנגעבויקערט און איז אַנטלאָפען. עס האָט זיך איהם געדאַכט, אַז זי רופט זיין נאָמען. ער האָט זי אָנגענומען מיט ביירע פינגער פאַר איהר דינעם האַלז, נור זי האָט נאָר ניט געזאָגט, געקוקט אויף איהם און געשמייכעלט, האָט ער איהר אָבגעלאָזט. דערנאָך האָט ער געװאָלט דעם ואַלר אונטערצינדען אינאיינעם מיט דער קאַליקע, האָט ער ניט געהאַט קיין פייער. און דאָ איז שוין די בויד געווען אַװעקגעפאָהרען. האָט ער אָנגעהויבען צו פּאַטשען די קאַליקע, און געשריען צו איהר ; ,שריי, וויין, שריי !" און איז אַנטלאָפען, געלאָפען נאָכ'ן גערויש פון די רעדער, װאָס פיהרען די קאַטאַרינשטשיקעס. נור די קאַליקע האָט ניט געשריען און ניט געוויינט. די נאַכט איז װאָס אַמאָל שװואַרצער געװאָרען, און מאָטקע'ן האָט זיך געדאַכט, אַז פון דער נאַכט קוקען אַרױס די צוויי גרויסע אוינען פון דער קאַליקע און קוקען איהם נאֶךְ פון הינטען. ער האָט געפיהלט די אויגען אויף זיין רוקען.. שלום אַש 157 קיין פערד און ניט קיין עזלען. הינטער'ן בויד זיינען נאָכגעגאַנגען אן עזעלע, אַ הונד און אַ ציעג אָנגעבונדען צו דער בויר, פון די פענסטער האָט ארויסגעקוקט אַ מיידעל און א הויכער יונג מיט אַ באָטיק אין דער האַנד איז נאָכגעגאנגען נאֶךָּ דער בויד. ערגעץ-וואו פון אינוועניג האָט מען געהערט בעמבעלעך און א פויגע? פּיסטשען. אן די קינדער פון געסעל האָבען דערזעהן די בויד פון די קאָמעדיאַנטען. מיט דעם עזעלע און דער ציעג, האָבען זיי געמאַכט אזעלכע געוואלרען | פון פרייד, אַז זיי האָבען דאָס געסעל פערהילכט, און זיינען נאָכגעלאָ- פען נאָךְ דער בויד. מאָטקע האָט זיך אויך שטאַרק דערפרעהט מיט די קאָמעדיאַנטען און דעם פייגעל װאָס איז געזעסען אין שטייג. ער איז נאָכגעלאָפען נאָך דער בויד. ער האָט געהערט הינטער זיך זיין נאָ- מען רופען (צי האָט זיך איהם נור געדאַכט אַזױ), ער האָט זיך אומגע- קוקט און דערזעהן דאָס קינד, די קאַליקע איז איינע אַלֵיין איבערגע- בליבען זיצען אויף איהר אָרט אין מיטען געסעל און אַלֶע זיינען אַנטלאָ- פען פון איהר. ניט קלערענדיג קיין סך האָט ער געכאַפּט די קאַליקע אויף די פּלייצעס און נאָכגעלאָפען נאָךְ דער בויד, אַ שטיק וועג אין װאַלד אַריין. די איבריגע קינדער זיינען שוין אָבגעשטאַנען, צוריקנע- נאַנגען, איהם גערופען : -- מאָטקע, מאָטקע, קעהר זיך אום, עס ווערט פינסטער. מאָטקע האָט אָבער ניט געקלערט פון צוריקקעהרען זיך. ער איז נאָכגעגאַנגען נאָך דער בויד, אויף זיינע פּלייצעס די קאַליקע, וועלכע האָט איהם מיט די הענטלעך אַרומגענומען דעם האַלז. ער האָט גע- וואוסט ביי זיך, אַז צוריקגעהן אין דער פאַבריק פייער בלאָזען, װעט ער שוין ניט. ער האָט געוואוסט, אַז ער וועט נאָכגעהן נאָך דער ?בויר" מיט די עזלען און די פּאָפּוגאַיען, און וואו זיי וועלען בלייבען נעכטיגען װעט ער אויך בלייבען און וואו זיי וועלען געהן, װעט ער אויך געהן. נור װאָס טהוט ער מיט דער קאַליקע װאָס ער האָט אויף די פַּלֵיי- צעס ? צוריקנעהן אין דאָרף, זי צוריקטראָגען, װעט ער ניט. ער וועט פּערליערען די קאַטאַרינשטשיקעס. ער האָט אַראָבגענומען די זאַליקע פון זיינע פּלייצעס און געװאָרפען אויף דר'ערד, און איז אַנטלאָפען. נור אַ פּאָר מאָל איז ער צוריקגעגאַנגען. דאָס מיירעל איז געזעסען, די דינע צובראָכענע פיסלעך אונטער זיך, און געקוקט אויף איהם. נור איהרע אויגען זיינען יעצט גרעסער געװאָרען, גלאַנצענדינער און שרע- 196 מאָט קע גנב. אַ מאָדנע געפיה? איז דאָס געווען ביי איהם,. יעדעס מאָל ווען די נויע האָט איהם געװאָלט איבער'צלם'ען, האָט ער די מאַמע דערזעהען, די רויטע זלאַטקע, װי זי זיצט און נעהט איהם די הויזען און טרערען רינען איהר איבער'ן פּנים, און ער ליעגט אַ נאַקעטער אין ווינ- קע? קעלער און קוקט אויף דער מאַמע'ס טרויעריגען פּנים... און אַז ער האָט זיך אָן דער מאַמען דערמאָנט, האט ער געװאָלט דער נויע, וועלכע איז איהם געגאַנגען איבער'צלם'ען, דאָס פּנים אויס- קראַצען. און דערווייל איז איהם אַלֶעס אַזױ פער'מאוס'ט געװאָרען, דאָס בלאָזען אין פייער, דער ברענענדיגער אויווען און דאָס עסען מיט'ן אָנגערויכערטען חזיר-שמאַלץ, און דאָס שװארצע אַרבײטער-נעסעל, מיט די היילינע בילדער, װאָס הענגען ביי אַנטאָן'ען אין שטוב --- אַז ער האָט אַלֶעס נעװאָלט אונטערצינדען : די הוטע מיט די הייז;עך, מיט די היילינע בילדער, מיט דער אידענע װאָס זיצט אין געוועלבע?; אָנ- לענען אַ גרויס פייער און אַלעס אונטערצינדען און אַליין אַנטלױיפען. און ער װאָלט עס געטהאָן, נור ער האָט זיך ניט געקענט אָבטשעפּען פון אַנטאָן'ס קאַליקע. אַז ער איז אַהיים געקומען פאַרנאַכט פון פאבריק, האָט ער די ערשטע זאַך גענומען די קאליקע און אויפגעהויבען פון איהר אָרט, אויף וועלכען זי איז אָבגעזעסען אַ גאַנצען טאָג, זי אַרױס- נעטראָגען אין גאַס און אַוועקגעזעצט ביי די שפּיעלענדע קינדער. דער- נאָך איז ער געלאָפען אין אידישען געוועלבעל אריין און אָבגעהאַנ- דעלט ביי דער אידענע פאַר אַ אידישע ברכה אַ פֹּאָר צוקערקעס מיט אַ זעמעל, און געבראַכט דער קאַליקע. דערנאָך האָט ער זיך געלאַנג- וויילינט און געקאָפּיעט די קאַליקע און געשלאָגען זי, און דאָס מיידעפ האָט געקוקט אויף איהם מיט די אויגען און צוגעשמייכעלט שטום מיט די דינע ליפּען. נור נאָךְ האָבען זיך די אידען און די גוים פון דער פאבריק נע- גרייט אויף אַ מלחמה איבער מאָטקע'ן, ווען מאָטקע האָט זיי פּלוצים אַלעמען פּערלאָזט. עס איז אַזױ געשעהן. אַמאָל, אין אַ פאַרנאַכט, ווען די גוים זיינען מיעד פון דער פאבריק אהיים געקומען, האָט זיך פּלו- צים איבער'ן וװועג, װאָס פיהרט דורך דאָס ארבייטער-געסעל, געוויזען אַ הויכע לאַנגע בויד מיט פענסטערלעך און אַ קוימען וי אַ גרויסע שטוב, אייננעשפּאַנט צו צוויי חיות, װאָס דאָס זיינען ניט געווען ניט שלום אַשׁ 152 דורך דעם װאָס מאָטקע האָט געהיט דעם אוריאַדניק, איז ער נע- װאָרען אַ גאַנצער חשוב ביי די נוים. איבריגענס איז שוין צוליעב איהם צווישען די אידען פון קאַנטאָר און די גוים אין פאַבריק אָנגעגאַנגען אַ שטילע מלחמה, די אידען אין קאנטאָר האָבען געוואוסט אַז מאָטקע איז אַ איד. און אַ אידיש קינד געפינט זיך אין גוי'שע הענד. די גוים, װוי אונטערדריקט זיי זיינען געווען, דאָך זיינען זיי שטאָלץ געווען, װאָס ביי זיי נעפינט זיך אַ אידישע נשמה, זיי ראַטעװען איהר אַרױס פון ,טייפע?", און נעהאַלטען מאָטקע'ן פאַר אַן אייגענס פון נאַנצען דאָרף נוים. דערוויי? האָבען ביידע צדדים נאָך מורא געהאַט אַריינצומישען דעם אוריאַדניק אין דעם עסק. און פון דעם האָט נאַנץ נוט געוואוסט מאָטקע, און ער האָט אויסגענוצט די מחלוקה איבער איהם. ער פלענט אָפטמאָל אריינקומען אין נעוועלבעל, וואו די אידענע איז נעזעסען און נעזאָנט תהלים, און איבערגעשראָקען די אידענע : -- איהר ווייסט, איך בין א איר. -- אוי ! קרעכצט די אידענע -- א איד אין א גוי'אישע שטוב. עסט טרפות, בעט צו עבודה זרות. אוי ! -- גיט מיר צוקערקעס, װועל איך ניט קושען דעם צלם. --- אוי איז מיר, װאָס מען הערט זיך אָן --- זאָגט די איז ענע, און נעהמט אַ האַנד מיט צוקערקעס און גיט עס מאָטקעץ. --- און מאַך אַ ברכה --- זאָגט די אידענע. -- אֶה, פאַר דעם מאַכען אַ אידישע ברכה ? איהר וװועט געבען צוויי זעמע? צו, ווע? איך מאַכען אַ אידישע ברכה. די אידענע האָט זיך אויסגעדונגען מיט איהם אויף אָנדערהאַל- בען, און אויסגעהאַנדעלט אַ ברכה פון מאָטקע'ן פאַר'ן אידישען גאָט, און מיט די פערדיענסטען, װאָס מאָטקע האָט געמאַכט פון דער אידישער אמונה האָט ער זיך תמיד נעטהיילט מיט דער קאַליקע. נור דאָך איז מאָטקע נעטריי געבליבען דעם אידישען גאָט, װאָרים וויפיעל אַנטאָן האָט איהם ניט געסטראשעט מיט'ן רימען, וויפיעפ די שקצים און די שיקסעס האָבען ניט געלאַכט פון איהם, דעם צלם האָט ער ניט נגעװאָלט קושען, דאָס נעבעט צו דער ;מאַטקע באָסקע" האָט ער ניט נעװאָלט זאָנען. און אַן די נויע, די אַנטאָניכע האָט איהם איבערנע'צלם'ט, האָט ער אױיסגעשפּיגען און איז געלאָפּען צום ברונען דאָס פּנים אָבװאַשען. 154 מאָטקע ננב. כעלט מיט די דינע ליפּען, האָט ער עס ניט געקענט אַריבערטראָגען, ער האָט ניט נעקענט אַװעקגעהן פון אָרט, ער איז ניט געגאַנגען אין װאַלד אַריין, איז ניט מיטגעגאַנגען מיט די גרויסע געזעלען, נור איז געשטאַנען און אָבגעהיט די קאַליקע, און זי געטראָגען פון איין אָרט צום צווייטען. דאָס האָט איהם ניט געלאָזט אַוװעקגעהן פון אַנטאָן'ען. ער האָט אָפט געטראַכט, אַז ער װועט די קאַליקע מיטנעהמען אַמאָל אין װאַלד אריין און אוױיסנראָבען א גרוב און װעט זי דאָרט בעגראָבען, דערנאָך וועט ער אַנטלויפען פון דער טרויעריגער פאַבריק. ער װואָלט דאָס גע- טהאָן אויך, נור ער האָט זיך געשעהמט צו טראָגען זי אויף די פּלײ- צעס איבער'ן געסעל. די קאַנטאָר פון דער פאַבריק האָט געהאַט אַ געוװועלבעל? פאר די אַרבײטער. די גוים פון דער פאַבריק האָבען ניט געקריגען בע- צאָהלט פאַר זייער אַרבײט מיט געלד, נור מיט קוויטלעך אין געוועל- בעל אריין, אויף וועלכע זיי האָבען גענומען עסענװאַרג און קליידונג, דער איד פון דער הוטע האָט צוטהיילט די הערשאַפט איבער די גוים צו זיין משפּחה און א פעטער זיינער האָט געהאַלטען דאָס געוועלבעל פאַר די גוים, און וועלכער האָט זיי נעצאָהלט אַכציג קאָפּיקעס סחורה פאַר אַ רובל, פאַר דעם פלענען זיך אין דעם געוועלבעל זונטאג צוזאַמענ- קומען די גויעס און די גוים, אָבנעהמען זייער פּאָסט און דיענען זייער גאָט -- דאָס געוועלבע? איז אויך געווען זייער נאָטעסהױיז. די אַרבײטער זיינען געווען קאַטאָליקען און די רוסישע פּאָליצײי האָט זי ניט ערלויבט קיין אייגענע קאַטאָלישע קירכע. זיי האָבען מורא געהאַט אָבצוריכטען זייער געבעט ביי אַ נוי אין שטוב, כדי די פּאָליצײי זאָל זיי ניט כאַפּען --- זיינען זיי זיך צוזאַמענגעקומען צום אידען אין נע- וועלכעל, -- א אידיש געוועלבעל, װעט קיינער ניט חושד זיין. אוים- געהאַנגען אויף די זעק מעהל אַ בילד פון דער היילינער מוטער און פאַר איהר האָבען זיי געבעטען. מאָטקע איז געשטאַנען אויף דער ואַך, אָבגעװאַרט אויב ס'געהט ניט דער אוריאַדניק. ווען דער אוריאַדניק איז אָנגעקומען, האָט מען דאָס הייליגע בילד בעהאַלטען און מען האָט זיך גענומען מעה? וועגען, נאַפט קויפען און ביער טרינקען. װאָרים שכור'ן אין געוועלבעל איז געווען אַ גרינגערע עבירה פאַר'ן אוריאַדניק וי נאָט בעטען. ש?ֿום אַשׁ בע און ער האָט געקוקט אויף די זאַכען, װאָס מיטצונעהמען אָדער אפשר אין דער שטי? איבער אַנטאָן'ס הויזען צו נגעהן און פון דאָרט געלד אַרויס'גנב'ענען און אַנטלויפען פון דאַנען. ערשט עס רוקט זיך ווער צו איהם און נאָרעט איין דאָס װאַרעם פּנים'? אין איהם וי אַ קאַץ און מיט אַמאָל דערפיהלט ער, וי צוויי דינע הענטלעך נעהמען זיין האַלז אַרום. ער האָט זיך דערשראָקען, אָבגעשאָקעלט זיך און גענאַפּט ד. קאַ- ליקע און אָבגעשטופּט פון זיך מיט עקעל. ער האָט געקוקט אויף דעם קינד, די קאַליקע האָט פערבוינען דאָס קעפּעל, האַלב פערנלייסט די אוינען און אַ שמייכעל האָט בענאָסען איהר גאַנץ פּנים'ל, און געפרעהט זיך אין דער שטיל. --- דו, דו ווייסט, אין װאַלד איז דאָ אַ װואַסער, באָדען זיך דאָרט מענשען און שדים. דו ווייסט דערפון ? --- זאָגט צו איהם די קאַליקע פּלוצלינג. מאָטקע האָט איהר נעוויזען די צונג, און פערדרעהט זיך אויף אַן אַנדער זייט, --דו, דו, וועסט מיך מיטנעהמען דאָרט אין װאַלד אַרײן און כאָדען מיך אין װואַסער ? --- האָט די קאַליקע איהם געוועקט. ער האָט זי נעקאָפּיעט. די קאַליקע האָט ניט געשריען, ניט געוויינט, נור מיט אַמאָל האָט מאָטקע דערפיהלט אַ װואַרעמקײט. עס האָט זיך ווער ענג צוגעקאָרטשעט צו איהם און בעהאַלטען אין איהם דעם קאָפּ, דאָס לייב, די פיס און געפּיעשטשעט איהם און גענלעט איהם, וי אַ הינטעל װאָלט געלעקט. מאָטקע איז שוין נעלעגען און האָט זיך ניט געריהרט פון אָרט. נור פון דענסטמאָל אָן האָט ער געהאַט אַ מאָדנע געפיה? צו דער קאַליקע. ער האָט ניט געקענט דורכגעהן און זעהן װוי די קאַליקע קוקט מיט קנאה אויף די קינדער וי זיי שפּיעלען זיך אין געסע?, און זי קען זיך ניט ריהרען. מאָטקע האָט זי אָנגענומען און איבערגעטראָנען פון שטיבעל צו די קינדער צו. האָט ער עס שוין געמוזט שטענדיג טהאָן. ער האָט זיך מיט דער קאַליקע אַרומגעטראָגען און געװאָרען איהר אַפּעקון. ער האָט זי פיינד געהאַט און פלעגט זי שלאָגען ווען קיינער האָט ניט געזעהן, שטאָרכען זי אונטער'ן אָרעם, נור די קאַליקע האָט נעקוקט אויף איהם מיט איהרע קליינע שװאַכע אוינעלעך און געשמיי- 192 מ פטקע גנ ערשטער מינוט װאָס ער איז דאָ אַריינגעקומען. ער האָט דאָס אַלֶעס ניט פּערשטאַנען. צוערשט האָט איהם די פאַבריק מיט די פייערלעך און די נייע מענשען אויסגעזעהן זעהר אינטערעסאַנט און ער האָט עס געהאַלטען פאַר אַ שפּיעל. אַז ער האָט אָבער דערזעהן, אַז יעדען טאָג איז ראָס זעלבע, יעדען טאָג קומט מען אין דער הוטע אַרין, און יעדען טאָג בלאָזען, בלאָזען... איז עס איהם אַזױי פער'מאוס'ט און לאַנגווייליג געװאָרען, אַז ער האָט געװאָלט אַוװועקגעחן. נור דערווייל האָט זיך ניט געמאַכט די געלעגענהייט. און עס האָט איהם אָבגע- האַלטען דערפון עפּעס אַ מאָדנע זאַך. אַנטאָן האָט געהאַט א מיידעל פון א יאָהר אַכט, ניין, און אפשר עלטער. אַ קאַליקע, װאָס האָט ניט געקענט געהן אויף די פיס. פיס האָט זי יאָ געהאַט, נור װוי דינע צובראָכענע שטעקלעך, און זי האָט געמוזט זיצען אונטער זיך. אַלֶע האָבען געשריען אויף איהר. טיילמאָל פלענט זי אָבזיצען גאַנצע טעג אויף דעם זעלבען אָרט, זי האָט קיין כח ניט געהאַט זיך אַליין צו בעוועגען, און קיינער האָט קיין צייט ניט געהאַט דאָס קינד אַוועקצונעהמען פון אָרט און אויף אַן אַנדער אָרט צו זעצען. און שטענדיג איז זי געווען אין וועג און מען האָט אָנגעטרעטען אויף איהר --- האָט מען געשריען, וי דאָס קינד װאָלט שולדיג געווען. האָט דאָס קינר געשמייכעלט אין פּנים אריין, וי עס װאָלט זיך געװאָלט פערענטפערען. אָט די קאַליקע האָט מאָטקע'ן ניט געלאָזט אַוועקגעהן פון אַנטאָן'ס הויז. עס איז אזוי געווען. די צווייטע נאַכט נאָך דעם װוי אַנטאָן האָט שוין צוגענומען מאָטקע'ן פאַר אַ ,בלאָזער", האָט ער איהם אַהיים גע- נומען צו זיך שלאָפען. אז עס איז געקומען צום לענען זיך איז פאר דעם נייעם מיטוואוינער ניט געווען וואו צו שלאָפען און מיט װאָס איהם צוצודעקען. האָט אַנטאָניכע איהם געהייסען זיך אַװעקלעגען ביי דער קאַליקע, װאָס איז געלעגען בעזונדער אין אַ ווינקעל. די אַנדערע קינ- דער האָבען ניט געװאָלט נעבען איהר שלאָפען. מאָטקע האָט געקוקט אויף דעם ווינקעל, וואו דאָס פּעקעל ביינער איז געלעגען אונטער אַ קאַפטען וי אַ קאַץ, מיט חשד. צום סוף האָט ער זיך אַװועקגעלעגט., גע- לעגען און געקוקט מיט מורא און פרעמדקייט אויף די הייליגע בילדער װאָס זיינען בעלויכטען מיט רויטע לעמפּלעך אויף דער װאַנד. געקלערט האָט ער, אַז ווען אַלֶע וועלען איינשלאָפען וועט ער זיך אַרױס'גנב'ענען, א ןיי יי שפ?ום אש ; 2 | מאַטקע ראַמעװעט זיך פון ,ניהנום"". פאַרנאַכט. די גוים זיינען געזעסען פאַר דער טהיר פון זייערע הייזלעך און האָבען אָבנעאָטהעמט פון דער נליהענדער לופט װאָס זיי האָבען אין זיך איינגעזאַפּט דעם גאַנצען טאָג אין דער הומע. די על- טערע זיינען מיעד געווען און געלעגען װי קלעצלעך און געקוקט מיט אויסנעלאָשענע אויגען ערגעץ. די קינדער אָבער, וועלכע זיינען וי די עלטערען אַ גאַנצען טאָג אין ?הוטע" געווען און געגעסען פייערדיגע לופט, און אָנגעגאָסען זיך די בייכער מיט װאַסער --- זיי האָט נאָך גע- טראָגען דער קינדערשער אימפּעט. זיי האָבען נאָך געמיטה און חשק געהאַט צו שפּיעלען זיך און אויפצולאַכען פון צייט צו צייט. דאָס קינ- דישע לאַכען האָט בעלעבט און פרעהליך נעמאַכט די שװואַרץדפעררוי- כערטע הייזלעך, וועלכע זיינען נעשטאַנען וי לאַנגווייליגע טרויערינע קּברים פאַר לעבעדיגע מתים. זייער לאַכען האָט װוי אַ זונענשטראהל געשיינט אין געסעל און דאָרט אויך אַרויסגערופען אַ לעבעדינע, צו- פריעדענע מינע אויף די טויט-מיעדע פּנים'ער פון זייערע עלטערען, וװאָס האָבען געשמאַכט פאַר די הייזלעך. מאָטקע האָט זיך צווישען די נוים, אין דער ארבייטער-געסעפ, אַרומגעדרעהט וי אַ פרעמדער. ער האָט זיך ניט נעפונען ניט צווישען די קינדער און ניט צווישען די עלטערע. די פרייליירדיגע געזעלען, די ערװואַקסענע יוננען, האָבען געטרונקען ביער און געשטיעפט מיט מייד- לֶעךְ, נאָר מאָטקע'ן האָבען זיי ניט מיטגענומען און געקוקט אויף איהם פון דער הויך אַראָב. אַ ,געפונענער", כאָטש מאָטקע האָט שוין נע- טראָגען א נייעם צייגענעם אַנצוג. װאָס אַנטאָן האָט פאר איהם נע- נומען אין אידיש געוועלבעל אויף באָרג. מיט די קינדער האָט ער זיך ניט געװאָלט חבר'ן. עס האָט איהם ניט געפּאַסט אלס עלטערער ,בלאָ- זער". און לאַנגווייליג איז איהם געווען דאָ אין דער ,פאַבריק" פון דער 130 מאָטקע גנב. װאַרט מיט די טעפּלאַך עסען און יעדע משפּהה האָט זיך פערקליבען אין אַן אַנדער ווינקעל און געגעסען. מאָטקע איז מיטגענאַנגען מיט אַנטאָנ'ס משפּחה. די גויע האָט פאר איהם געבראַכט אַ לעפעל און אַנטאָן האָט איהם צוגערוקט צום טעפּעל אינאיינעם מיט זיינע קינ- דער, זאָגענדיג זיין ווייב : --- ווייסט, אין דעם יונג על איך האָבען אַ נוטען בלאָזער. אין אַביסעל צייט װועט ער מיר זיין אַ בעהעלפער, וי אונזער יאַשי עֲלָיו השלום. ער האָט געמיינט זיין עלטסטען אינגעל, װאָס אין איהם גע- שטאָרבען פון סוכאָטע, וי די מעהרסטע קינדער װאָס אַרבײטען אין די הוטעס. און דענסטמאָל, ווען די קינדער זיינען געשטאַנען פאַר דער מו- טער און געוויזען איהר די גרויסע בייכער און בעריהמט זיך מיט די עמער װאַסער װאָס זיי האָבען אויסגעטרונקען, האָט מאָטקע מיט בענק- שאַפט געקוקט אויפ'ן שװואַרצען װאַלד װאָס האָט זיך געוויזע; אין דער נאָהענט. ער האָט געבלאָזען אויף זיינע אָפּגעבריהטע הענד און נע- טראַכט וי אַזױ אַרויסצוקריגען זיך פון דעם ,גיהנום", אין וועלכען ער איז אַריינגעפאַלען. שום אַש 199 זייערע קינדער ביי דעם ברענענדיגען אויווען און בלאָזען אין פייער און פּרעגלען זיך אין דער היץ. אין דרויסען שיינט אַזױ די זון און עס איז אַזאַ ליכטיגער טאָג. פאַרװאָס געהען ניט אַלע מענשען אויפ'ן פעלד און לעבען ניט ביים װאַסער און מאַכען זיך פייערלעך װי ער האָט גע- טהאָן. ער האָט איינגעזעהען, אַז ער איז אַריינגעפאַלען צו שלעכטע מענשען, וועלכע פּיינינען זיך און אַנדערע ביי אַ ברענענדען אויווען און מען דאַרף אַנטלויפען פון זיי וי אַם געשווינדסטען, אָנצוקומען אויף אַ פעלד אין אַ שטאָדט אַריין און צו לעבען אזוי װוי ער האָט נע- לעבט ביז יעצט. נאָר דערווייל האָט ער נאֶךְ געטהאָן זיין אַרבײט מיט חשק. אַבי- סע? זיך שעהמענדינ פאַר דער קליינער מיידע?, װאָס בלאָזט געשווינ- דער און שטאַרקער פאַר איהם און טרינקט אויס מעהר וואַסער פאַר איהם. אַנטאָן איז פון איהם צופריעדען געווען און בעשטימט איהם צו האַלטען פאַר אַ מיטבלאָזער און איהם אויסצולערנען די מלאכה. דער אויפזעהער, אַ קליינער אידעל מיט אַ רונדיגען קאַפּעלישעל, װאָס איז ווי אַ מייזעל? אַרומגעלאָפען פון איין ווינקעל קאַמער צום צווייטען, איז צום סוף צוגעקומען צו אַנטאָנ'ען און בעמערקענדיג דעם נייעם בלאָזער -- האָט ער געפרעגט : -- ווער איז דאָס ? האָט אַנטאָן געענטפערט : -- עס איז אַ איננעל פון שטאָדט, וועלכען דער פאָטער האָט מיר גענעבען אויף דער לעהר. ער וואוינט ביי מיר און איך לערען איהם אויס דרי מלאכה. -- און אַ פּאַס האט ער ? --- ער איז דאֶךְ נאֶךְ אַ אינגעל, ער בעדאַרף ניט קיין פּאַס. -- אַלע בעדאַרפען אַ פּאַס. איהר ווייסט דאָך, דער סטראַזשניק. אין אַ פאַבריק כעדאַרפען אלע ארבייטער א פּאַס. ווער עס װויל ארביי- טען דער מוז האָבען אַ פּאַס --- זאָגט דער אידע? זיכער. -- איך נעהם עס אויף מיר, איך על איהם שוין צושטעלען -- זאָגט אַנטאָן טראַכטענדיג, אַז ער װועט מיט'ן סטראַזשניק שוין דורב- קומען. דער זיינער האָט נעשלאָנען צוועלף. די פאַבריק האָט געפייפט און די ארבייטער זיינען אַרױס אויפ'ן הויף. די ווייבער האָבען שוין גע- 198 מאַט קע נ3ב. געשוויגען. די היץ האָט װאָס אַמאָל מעהר געשלאָגען פון אויווען ; דער קאָפּ האָט געברענט וי א בראַנד פייער, אין האַלז איז טרוקען געװװאָרען. ער האָט שוין אַלֶעס געהאַט אַראָפּגעריסען פון זיך און איז געשטאַנען װוי די אַנדערע קינדער נאַקעט. און געזעהען װוי די אַנדערע קינדער ני- סען אין זיך אַריין גאַנצע קװאָרטען װאַסער פון דעם עמער װאָס שטעהט נעבען זיי, האָט ער אויך אַרײינגעגאָסען דאָס װאַסער אין זיך. נאָר דרי היץ האָט דאָס װאַסער באַלֵר אויסגעטריקענט און פון די נאַקעטע ליי- בער האָט אָנגעהויבען אַרױסצושלאָגען אַ פּאַרע און אוים'ן נאַנצען לייב האָט זיך געזעצט אַ ראָסע. דאָס װאַסער האט געקאכט אינוועניג פון די היץ װוי אין אַ קעסע?ל און עס האָט געיאָגט די פּאַרע פון זיך. --- לאַ'מיך זעהן ווער עס האָט מעהר װואַסער אויטגעטרונקען, איך צי ער. ווייזט דאָס קליינע ניין-יעהריגע מיידעלע אויף איהר עמער. אָט האָב איך שוין ניט. און ער האָט נאָך אַ האַלבען עמער. מאָטקע האָט זיך וויעדער פערשעהמט פאַר'ן מיירעל און גע- טרונקען דאס װאַסער. --- קוקט'ס קוקט'ס װאָס פאַר אַ גרויסען בויך איך האָב פון ואַ- סער -- האָט דאָס מיידעל געוויזען און געקלאַפּט אויף איהר בויך מיט איהרע הענד --- קוקט'ס, קוקט'ס ! --- און איך אויך ! --- ווייזט דער צווייטער איננעל אויף זיין בויך, פון וועלכען עס איז פּאַרע אַרױסגעגאַנגען וי אויס אַ קוימען. נאָר מאָטקע האָט ניט געקענט ווייזען אויף זיין בויך. ער האָט צו וועניג װאַסער געטרונקען. --- קינדער, בלאָזען, בלאָזען, שפּעטער וועט איהר ווייזען די ביי- כער ! --- יאָגט צו אַנטאָן. מאָטקע'ן איז דאָס שפּיע? מיט'ן פייער שוין ניט געפעלען. ער האָט זיך דערמאָנט אָן די לאָנקעס, אויף וועלכע ער איז געלעגען ביי זיך אין שטעדטע? ; אָן דעם װאַסער אין וועלכען ער האָט זיך געבאָדען --- אָן די קוה, פון וועלכע ער האָט מילך געזויגען, אָן די גערטענדלאַך פון וועלכע ער האָט גרינס גע'גנב'עט, אָן די װאַרימע זוֹן, וועלכע האָט איהם נגעװואַרימט --- און פערגלייכט דאָס צו דעם פּאַרעדיגען אויווען, װאָס שלאָגט פון זיך װאַרעמקײיט, צו די טונקעלהייט פון דעם קאַמער, צו דעם שווייס פון די לייבער --- און ער האָט ניט געקענט פערשטטהו פאַר װאָס מענשען טהוען דאָס ; פאַרװאָס מענשען שטעהען יעצט מיט ' ' | 1 שפֿום אַש 127 --- ריהר עס אָן מיט דער האַנד --- זאָגט אַנטאָן. מאָטקע האָט עס אָנגעריהרט מיט דער האַנד און באַלֵר מיט אַ קוויטש אויסגעשריען. -- כאַ, כא, כאַ! -- לאַכען די קינדער אויס איהם --- אַזאַ נרוי- סער יונג און שרייט. -- עס איז דאָך נאָר ניט הייס --- זאָנט די ניין-דיעהריגע מיידע- לע, וועלכע איז געשטאַנען נעבען מאָטקע'ן און אָנגענומען די פלאַש מיט איהרע הענד און איבערגעטראָנען פון איין אָרט צום צווייטען. -- זעהסט, אַזױ דאַרפען די הענד אױיסגעאַרבײט ווערען. זאָלסט קענען פייער נעהמען מיט די הענד, אַז דו װילסט אַ ,בלאָזער" אין אַ הוטע זיין. --- און איך װועל אויך קענען --- האָט מאָטקע אויסגעשריען, פער- שעהמט װאָס דאָס מיידעל האָט געהאַלטען די פייערדיגע פלאַש אין דער האַנד. ער איז צונעלאָפען און געכאַפּט די פלאַש אין האַנד אַרײן. דאָס פייער האָט איהם געברענט די הויט. אויף דעם אוט וואו ער האָט זיך צומעהרסט אָפּגעבריהט האָט עס איהם געשטאָכען װוי מיט טיעפע שפּילקעס. די אויגען זיינען איהם אָנגעלאָפּען געװאָּרען מיט טרערען און אינוועניג האָט עס איהם צוגעדריקט און ער האט ניט נאָכ- געלאָזט די פּלאַש, געהאַלטען זי פעסט אין דער האַנד, דערנאָך אַז ער האָט זי אָבנעלאָזט איז זי נעבליבען צונעקלעפּט צו דער האַנד און די הויט האָט זיך אָפּנעשײלט אויף די פלאַש אַרױף. דער יונג האָט ניט געשריען. ער איז בלייך געװאָרען און די אוינען האָבען זיך איהם בעגאָסען מיט טרערען. = -- אַזױ ביזטו אַ כװאַט, װעסט זיין אַ ,בלאָזער", האָסט גע- קּראָנען דאָס ערשטע פייער. ווער עס וויל זיין אַ ;בלאָזער", מוז פייער פערזוכען --- קלאַפּט אַנטאָן מאָטקע'ן אין פּלייצע. אַנטאָן האָט װיעדער געכאַפּט שטיקער פייער פון אויווען אַרױס, גענעבען אַ בלאָז און איבערגעגעבען מאָטקע'ן דאָס אייזען ווייטער צו בּלאָזען. די האַנד איז איהם געווען אָבגעבריהט. ער האָט ניט געקענט דאָס אייזען האַלטען. יעדעס מאָל, ווען ער האָט דאָס װאַרימע אייזען מיט דער אָבגעבריהטער האַנד אַרומגענומען, האָט עס זיך צונעקלעפּט און עס האָט יעדעס מאָל אַ נייע שטיק הויט, אַ שטיק פלייש פון דער האַנד מיטגעריסען. דער יונג האָט געביסען די צונג פאַר װועהטאָג און 196 מאםט7קע ינפב אַנטאָן האָט גענעבען אַ וואונל צו איהם, און מאָטקע איז מיט- געגאַנגען. אַז ער איז נאָהענט צוגעקומען צום אויווען -- האָט ער נע- מיינט, אַז די היץ װועט איהם באַלְד אויך פערברענען, נאָר ער האָט נע- זעהן וי אַנדערע קינדער שטעהען, אינגערט נאָך פון איהם, און מייד- לעך אויך צווישען זיי, האָט ער געװאָלט ווייזען, אַז ער קען אויך, און אַוועקגעשטעלט זיך נעבען אויווען ביי אַנטאָנ'ען. נעבע; אַנטאַנ'ען זיינען שוין געשטאַנען צוויי איננלעך און אַ מיידעל, אינגערע פון איהם, וועלכע האָבען געקוקט אויף איהם און ער אויף זיי מיט נייגיעריגקייט. באַלְד האָט אַנטאָן אויפגעעפענט דאָס טהירעל פון אויווען און פון דאָרט האָט אָנגעהויבען צו יאגען נאך אַ גרעסערע היץ. מאָטקע האָט געמיינט, אַז נאָך 8 מינוט װעט ער ניט אויסהאַלטען, נאָר ער האָט זיך נעשעהמט פאַר די קינדער אין ניט גע- ריהרט זיך פון אָרט. אַנטאָן האָט אויף אַן אייזען געגעבען אַ נעהם אַרױס פון אויווען אַ שטיק פייער, אויפגעהויכען עס, נעגעבען אַ בלאָז אין אייזען, נע- פאָרמט עס און האָט איבערגענעבען פאָטקע'ן און געוויזען, אַז ער זאָל בלאָזען דורך די רעהר פון אייזען אין פייער אַריין. -- שטאַרקער. מאָטקע האָט אַרײנגעבלאָזען וויפיע? כח ער האָט געהאַט, -- נאָך שטארקער. מאָטקע האָט שטאַרקער געבלאָזען. -- אָט אַזױ. יעצט גיב עס איהם --- ווייזט ער אויפ'ן אַנדערען אינגעל. מאָטקע האָט איבערנעגעבען דאָס אייזען מיט'ן שטיק פייער דעם צווייטען אינגעל, יענער אינגעל האָט עס אָנגעבלאָזען און וויעדער עס איבערגענעבען דער קליינער מיידעלע מיט די בלייכע בעקעלעך. דאָס מיידעל האָט עס ויעדער אָנגעבלאָזען ביז דאָס שטיק פייער אויפץ שפּיץ אייזען איז שוין געװאָרען זעהר אַ גרויסע באַלען, האָט עס וויע- דער אַנטאָן גענומען און עס אַרײנגעלאָזט אין אַ פאָרם אַרין. אין אַ מינוט אַרום האָט מאָטקע געזעהן, צו זיין גרויסער פערוואונדערונג, װוי אין דער פאָרם איז אויס דעם שטיק פייער װאָס ער און די אַנדערע קינדער האָבען געבלאָזען געװאָרען אַ נרויסע פּלאַש. --- אוי, װאָס איז דאָס ! --- האָט זיך מאָטקע נעפרעהט. שלום אַשׁ 128 -- אַלע זיינען מיר אַזױ. לאָז מען דיך טרייבען פון דער הוטע, וועסטו מאָרגען אויך אַזױ אַרומבראָרזשען איבער דער ועלט וי אַ משוגע'נער הונד. -- און דו האָסט איהם נעװאָלט טרייבען, וויי? ער אין אַ הזיי- ערער". --- פאונזערע", ,זייערע" --- איין טייוועל ! -- שפּייט דער שלעב- טער נוי אין פייער אַרײן. צו מאָרגענס אין דער פריה האָט מאָטקע'ן אויפגעריסען פון שלאָף אַ לאַנגער שניידענדער פייף, װוי אַ חיה װאָלט געשריען. ער האָט זיך אומגעקוקט און ניט דערקענט וואו ער געפינט זיך. אַרום איהם האָ- בען זיך געדרעהט מענשען, און די קאַמער איז שוין יעצט אַזױ װאַרים געווען פון דעם געהייצטען אויווען, אַז עס האָט זיך געדוכט, אַז די ווענד צופּלאַצען פון די אָנגעפּרעסטע היץ װאָס האָט זיך געפונען אונ- טער דעם הילצערנעם דאַך. נעבען איהם איז געשטאַנען אַנטאָן. ערשט יעצט האָט ער איהם דערזעהן, עס איז געווען אַ הויכער ריעזיגער גוי מיט אַ פּאֶר שטאַרקע, ברייטע אָרימס, אַנטאָן האָט געוואונקען צו איהם. --- ליעג, ליעג ביז דער אויפזעהער וועט אַרויסגעהן. מאָטקע האָט געקוקט אויף איהם, פּערשטאַנען איהם און פלינק צוגעדעקט דעם קאָפּ מיט'ן זאַק. --און נאַ, עס דערווייל --- האָט איהם אַנטאָן אַרונטערגערוקט אונטער'ן זאַק ברויט מיט קעז. דערוויי? זיינען װאָס אַמאָל מעהר מענשען אַריינגעקומען אין קאַ- מער. פון אונטער'ן זאַק האָט מאָטקע דערזעהען אַז די קאַמער איז זעהר לאַנג און ברייט, צוזאַמעגעהאַקט פון האָלץ. אין מיטען קאַמער שטעהט אַ גרויסער, גרויסער אויווען, וועלכער איז רויט פון פייער, װאָס כרענט אין איהם. און פון אויבען יאָגט אַזאַ היץ, אַז עס דאַכט זיך, אַז אלעס ברענט ער אויף װאָס שטעהט נעבען איהם. אין די קאַמער זיינען װאָס אַמאָל מעהר אַריינגעקומען קינדער, אינגלעך און מיירלעך. אַלַע האָ- בען זיך אויסגעטהאָן נאַקעט, געבליבען נור אין די בלויזע גאַטקעס, און האָבען זיך אַרומגעשטעלט אַרום דעם אויווען. באַלֵד האָט מען אוים- געעפענט די טהירלאַך פון אויווען און מאָטקע האָט דערזעהן וי פייער גיסט זיך דאָרטען וי װאַסער. 124 מאַטקע 213 צונעקומען צו מאָטקע'ן אַ צוויי-דריי פון די װאָס האָבען געשאַרט ביים ברענענדען קעסעק. פון זייערע נאַקעטע לייבער האָט אַרױסגעשלאָגען אַ װאַרימקײט וי פון אַ געהייצטען אויווען. זיי האָבען בעקוקט מאָטקע'ן און געפרעגט אַנטאָנ'ען : --- וואו האָסטו איהם געפונען ? --- אויפ'ן וועג איז ער נעזעסען און געוויינט, -- אַ גנב, -- האָט זיך איין גוי אָבגערופען. --- האָסט אַ טאַטע, האָסט אַ מאַמע ? -- געשטאָרבען -- ענטפערט אב מאָטקע קורץ, --- פאַר װאָס ביזטו אַנטלאָפען פון דער שטאָרט ? -- געשלאָנען. --- ווער ? --- אַלע, -- אַ פּאַס האָסטו ? -- כ'האָב ניט. --- לאָזט איהם דאָ נעכטיגען אין הוטע --- זאָגט אַנטאָן. --- ווייס איך װאָס. װועט אַריינקומען דער סטראַזשניק, זוכען, איהם געפינען, וועלען מיר אַלע נאָך האָבען אַ פּראָצעס. -- וי וועסט'ן יאָנען אין אַזאַ קעלט ? --- זאָל ער געהן פון װאַנען ער איז געקומען. --- איך װוע? איהם כעהאַלטען. קום, יונג --- זאָנט איינער פון די הייצערס און נעהמט מאָטקע'ן און פיהרט איהם אין א ווינקע? קאַמער אַרײן. --- לעג דיך אַוועק און ריהר זיך ניט פון אָרט. -- נאַ, דעק איהם צו מיט אַ זאק און שיט אַרױף אַביסעל גלאָן- מעהל, אַז דער סטראַזשניק זאָל איהם ניט געפינען. -- איך וועל'ן געבען עפּעס. דאָ האָב איך נאָךְ ברויט -- זאָגט דער גוי, וועלכער האָט'ן געװאָלט טרייבען -- האָט גענומען ברויט מיט אַ שטיק קישקע און גענעבען מאָטקע'ן אַרונטער אונטער'ן זאַק. ער איז באַלד איינגעשלאָפען וי אַ שטיין. --- אַזױ כלאָנדזשעט דאָס אַרום גאָט'ס בעשעפעניש, וי אַ פער- װאָגעלטער הונד, --- זאָגט דער ,שלעכטער גוי", און שפּייט אוים און געהט צוריק צום קעסעל מישען דאָס פייער, שלום אַש 123 = ישש עשטרע אמט און מאָטקע איז ווייטער געגאַנגען מיט זיין רעטער, װאָס ער האָט אָנגעטראָפען אויפ'ן וועג. װאָס נעהענטער מאָטקע איז צוגעקומען צו דעם הויז פון װאַנען דאָס פייער מיט'ן רויך האָבען געשלאָגען, אַלץ מעהר האָט ער זיך גע- שראָקען דערפאַר. אַרום דעם הויז איז פינסטער געווען. מען האָט ניט געזעהען קיין שטערן און קיין נאַכט, מען איז געגאַנגען אין אַ װאָלקען רויך, נאָר פון צייט צו צייט האָט אויפגעפלאַמט אַ פייער און דער װאָלקען רויך איז בעלויכטען געװאָרען און מאָטקע האָט דערזעהען איינצעלנע געשטאַלטען פון מענשען, וועלכע שטעהען מיט נאַקעטע הענד און אַרבײטען עפּעס. אין אַ מינוט אַרום איז דאָס פייער אויס- געלאָשען געװאָרען און אַלעס איז וויעדער פערשוואונדען אין װאָלקען רויך. ער איז געשפּרונגען נאָך אַנטאָנ'ען איבער קאַלוושעס קאַלך, אַס- פאָלְט און אָנגעװאָרפענע קופּעס מיט שמאַטעס און גלאָזדמעה?, די נאַקעטע פיס זיינע האָבען געטראָטען אויף אָנגעװואָרפענע בערנלעך צובראָכענע נלאָז, אויף שטיקער שפּיציגע צובראָכענע פלאַשען, גלעזער און באַנקעס --- און דאָך האָט ער זיך גאָר ניט פערוואונדעט, די הויט פון זיינע פּאדעשוועס זיינען אַזױ פערשטיינערט געװאָרען װוי אַ זויל פון אַ שוך... און באַלד איז ער נאָך אַנטאָנ'ען אַריינגעקומען אין אַ נרוי- סע, נרויסע קאַמער אריין װאָס עס איז בעלויכטען געווען מיט גרויסע שטיקער פייער פלאַמען װאָס האָבען זיך ארויסגעריסען פון אַן אויווען. אין דער קאַמער איז וואַרים געווען, און די װאַרימקײט האָט מאָטקע'ן אַרומגענומען און עס האָט איהם גוט געטהאָן נאָך די קעלט פּון דער נאַכט. וועניג מענשען זיינען געווען אין דער קאַמער, אַ פּאָר נוים, אױיסגעטהאָן ביז צו די הויזען נאַקעט, זיינען געשטאַנען אַרום אַ גרויסען, גרויסען פייער-קעסעל און מיט לאַנגע שפּיציגע צװאַנגען האָ- בען זיי געמישט אין דעם קעסעל. טהיילמאָל האָט אַ גנוי אויפגעעפענט פון קעסעל אַ טהירע? און אַ פייער-צונג האָט געגעבען אַ שפּרונג אַרױס וי זי װאָלט געװאָלט אויפלעקען דאָס גאַנצע הויז מיט די מענשען -- נאָר באַלד האָט זי דער גוי אַריײינגעװאָרפען צוריק אין קעסעל אריין און פּערהאַקט דאָס טהירעל נֹאֶךְּ זיך... מאָטקע איז געשטאַנען אין אַ ווינ- קע? פון קאַמער און איז ערשטוינט און דערשראָקען געװאָרען פון אַלעס װאָס דאָ טהוט זיך. אַנטאָן איז אַװעק אַהין צו די גוים װאָס האָבען נעמישט אין קעסע? און ער האָט עפּעס מיט זיי גערעדט. באַלֵר זיינען 122 מאסכקע בכ געװאָרען און האָט גאָרנישט גערעדט. באַלד זיינען זיי אָנגעקומען אין אַ דאָרף אַרײן, זיי זיינען דורכגענאַנגען אַ שטרעהע קליינע הילצערנע הייזלעך. פאַר די טהירען זיינען געזעסען נוים אין די העמדער און האָבען גערויכערט פּיפּקעס און ציגאַרעטען. טהייל זיי* נען געשלאָפען אויף די שוועלען פון זייערע הייזלעך, טחיי? אין די שויסען פון זייערע פרויען. איף אַ שװעל האָט זיך געהערט אַ האַרמאָניקע שפּיעלען און פון דערווייטענס איז געקומען צוש?אָגען דער רויך פוֹן פייער, װאָס דער ווינד האָט צוגעטריבען און איינגעדעקט די שלאָפענדע וי אין אַ װאָלקען. --- גוטען אַבענד, אַנטאָן, װאָס הערט מען אין שטאָדט ? -- ניטאָ קיין נייעס, סטעפּאַן, --- האָט דער גוי װאָס האָט נע- פיהרט מאָטקע'ן אָבגעענטפערט אויף די פּראַגע. --- ווער איז דאָס אינגעל װאָס געהט דיר נאָך ? --- געפונען איהם אַ וויינענדיגען אויף דעם וועג. ער זאָנט דער טאַטע מיט דער מאַמע זיינען איהם געשטאָרבען און ער האָט נישט וואו צו געהן. --- און װאָס ווילפטו טהאָן מיט איהם ? --- פרעגט סטעפּאַן אוים- הויבענדיג זיך פון דער שווע? און איז צונעקומען און בעטראכט מאָטקע'ן. --- איך װוי?ל איהם אריינפיהרען אין דער הוטע איבער נאַכט. זאָל ער זיך אָנוואַרימען און איבערשלאָפען די נאַכט. צומאָרגענס וועלען מיר זעהען. --- וועסט'ן אפשר נעהמען פאַר אַ ,בלאָזער" ? דאַכט זיך, אַ גע- זונדער יונג. ער װעט קענען בלאָזען דאָס גלאָז געזונד, קלאַפּט איהם סטעפּאַן אוים'ן פּלייצע. --- דיין יונג איז דאָך דיר געשטאָרבען. --- איך װאָלט שוין נעװאָלט, נאָר איך האָב מורא, אַז דער איד, דער אויפזעהער, זאָל איהם ניט אַרױסטרײבען. ער האָט. דאַכט זיך, קיין פּאַס ניט. האָסט אַ פּאַס ? --- ווענדעט ער זיך צו מאָטקען. --- ער איז פון ,זייערע", זעהסט דאָךְ אַז ער איז אַ איד, און אַזעלכען װועט ער ניט טרייבען, --- זאָגט סטעפּאַן, און נעהט צוריק אין זיין הייזקע. -- אַ נוטע נאַכט. -- אַ גוטע נאַכט. שלום אַש 194 און די פייערלעך װאָס ווייזען זיך פון דערווייטענס אין די הייזער, וי אויגען פון אַ שונא... ער האָט זיך אַוװעקנעזעצט אויף א שטיין אין מיטען וועג און געטראַכט: דאָ װעט ער זיצען, און זאָל געשעהן מיט איהם װאָס עס' וויל. אַז עס איז טונקעלער געװאָרען האָט ער געפיהלט קאַלט, און די נאַקעטע שטיקער לייב װאָס האָבען זיך אַרויס- געזעהען פון די צוריסענע הויזען האָבען איהם נעפרוירען, האָט ער געקושט די נאַקעטע שטיקער לייב, פאַרשטעלט זיי און גענלעט זיי מיַט ד+ הענד... ער האָט אָנגעהויבען הויך צו וויינען... פון דערוויי- טענס האָבען זיך געהערט טריט טרעשטשען איבער די אָנגעשאָטענע שטיינדלעך װאָפּ ליגען אויפ'ן וועג, האָט ער אָנגעהויבען נאָךְ העכער צו וויינען... באַלד איז אַ גוי מיט אַ גויע דורכגעגאַנגען און דערהערט מאָטקען וויינען, האָבען זיי זיך אבגעשטעלט, --- פון װאַנען ביזטו ?ָ --- פון דער שטאָרט, --- װאָס וויינכטן ?ָ --- מענשען האָבען מיך געשלאָנען. ---יפאַר װאָס האָבען זיי דיך געשלאָנען ?9 מאָטקע קלעהרט אַ מינוט. --- ווייל מיין טאַטע-מאַמע זיינען געשטאָרבען. --- און וואוהין געהסטו ? --- איך ווייס ניט וואוהין. דער נוי האָט זיך גע'סוד'עט מיט דער גויע, און צום סוֹף זאָגט ער: -- אַז דו װוילסט, קום מיט אונז. מאָטקע האָט זיך אויפגעהויבען און איז געגאַננען נאָךּ דעם גוֹי. באַלד -האָט אַ האַנד צו איהם אויסגעשטרעקט אַ שטיק ברויט מיט אַ שטיק קעז. מאָטקע האָט עס צוגענומען, געגעסען און געוויינט. די נאַכט איז װאָס יאַמאָל טונקעלער געװאָרען און זיי זיינען געגאַנגען אין די פינסטערניש אֶהן ווערטער. באַלד האָט מאָטקע דער- זעהן פון דערווייטענס וי אַ פייער רייסט זיך אַרױס פון אַ גרויס הויז און שלאָגט אין דערהויך מיט אַ װאָלקען רויך. ער האָט געמיינט אַז עס ברענט און איז ניינעריג נעװאָרען. נאָר ער האָט געזעהן אַז דער גוי און די נויע מאַכען זיך נאָרנישט דאַרױס, איז ער אויך רוהיגער 120 מפאטספסע נב צפווזיי;ספהר פמי',. 1 ;דאָס ניהנוםיי לאַנג אין מאָטקע גענאַנגען איבער דעם וועג צו דער ,גרויסער שטאָרט". די זונן האָט געבריהט איבער זיין קאָפּ און ער איו הונ- געריג און דורשטיג געװאָרען, נאָר עס האָט איהם געטראָנען מיט אַ אימפּעט. ער האָט אויסגעמידען רי מענשען װאָס ער האָט בעגעגענט אויפ'ן וועג, מורא האָבענדינ פאר זיי, און געקראָכען הינטער די הייזלאַך פון די דערפער װי א ננב, אַז מען זאָל איהם נישט זעהן. איז געלאָפען װאָס אַמאָל ווייטער, ווייטער. די גרויסע שטאָדט אין נאָך אַלץ נישט געווען צו זעהן. צום סוף איז ער אַזױי מיער געװאָרען, אַז ער איז געבליבען זיצען אויף אַ קופּע שטיינער אין מיטען ווענ. ער איז הוננעריג געווען און עס האָט איהם געטריקענט אין מויל. ער האָט דאָס שפּייעכץ געשלונגען. ביים ועג האָט ער דערזעהן אַ ואַ- סערי?, איז ער צוגעקראָכען, אָנגעשעפּט מיט'ן הוט ואַסער און גע- טרונקען. צו שטילען זיין הוננער האָט ער געפּרופט אויספליקען די בעזימלאַך קאָרן װאָס זיינען געשטאַנען אין פעלד. נור דער קאָרן איז נאָךְ ניט געווען רייף און די קערענדלאַך האָבען קיין טעם ניט געהאַט. אַז עס האָט אָנגעהויבען צו טונקלען, האָט ער מיט אַמאָל דער- פיהלט אַ מורא. ער האָט זיך אומנעקוקט אין די געגענד. אַלֶעס איז פרעמד געווען. פון דערווייטענס האָט ער דערזעהן אַ װאַלך װאָס האָט זיך געהילט בייז אין אַ טונקעלער נאַכט. און דער װאַלד איז נישט געווען דער פון זייער שטעדטעל, נאָר אַ פרעמדער, האָט ער איהם אויסגעוויזען עפּעס אַ שלעכטער... די לאָנקעס אַרום פרעמר, שלום אַש 179 אין אַ וויילע אַרום איז מאָטקע געלאָפען אַ נאַקעטער מיט זיינע קליידער אין די הענד, איבער די לאָנקעס, ווייט אַװעק פון װאַסער. אונטער'ן בערגעל האָטי+ער געװואָרפען אויף זיך די זויזען מיט'ן העמד. אַרײנגעלאָזט זיך אין ואַלד אַרײן, און פון דאָרט האָט ער נעזוכט אַ הינטער-וועג, וואו מענשען געהען ניט, אין אַ פרעמדער שטאָדט אַריין, אין דער שטאָדט, וועגען וועלכער מאַטשעק האָט דער- צעהלט, אַז אַלֶע װאָהנען דאָרט אין הויכע געמויערטע קייזער און עסען יערען טאָג ווייס-ברויט. פערצעהן יאָהר איז ער אַלט געווען, וען ער איז נענאנגען איבער'ן וועג, װאָס האָט איהם אַרוסגעפיהרט פון זיין שטעדטעל, און אַלֶעס האָט ער שוין געהאַט גענאָסען אין זיין לעבען, און עס האָם ניט מעהר געפעהלט, וי נור אַ מענשען צו הרג'ענען. (ענדע פון ערשטען טהייל.) 118 מאָטקע גנב. חנה'לע האָט. זיך עפּעס דערמאָנט און פאַר שאַנד, אַז מענשען וועלען קומען, האָט זי זיך אַליין דערשראָקען פאַר איהר נעשריי. אַז דאָס מיירעל איז געבליבען שטעהן אויפ'ן ברעג, האָט זו זיך דערמאָהנט אַז זי איז אַ נאַקעטע און האָט זיך אַראבגעזעצט אויפ'ן זאמד מיט די פיס אין װאַסער און מיט די הענד פערשטעלענדיג יִיךְ דאָס פּנים. מאָטקע האָט זיך נאָר געהאַט פאַר דעם אויסגעשריי איז דעם ערשטען אוינענבליק דערשראָקען. באַלד האָט ער געגעבען אַ שפּרונג צו צום מיידע? און זיך אַוועקגעזעצט א נאַקעטער נעבען איהר, חנה'לע איז געזעסען און געציטערט, איהר האַרץ האָט הויד נע- קלאַפּט. דאָס פּנים האָט זי געהאַט בעהאַלטען אין די הענד און מאָט- קע האָט זיך צוגערוקט און אָנגעהויבען צו גלעטען איהר גלאַטיג נאַס לֵייב. די חבר'טע, װאָס איז געווען אין װאַסער, האָט צווישטן איהרע פינגער, מיט וועלכע זי האָט געהאַט דאָס פּנים פערשטעלט, צונטהוקט זיך וי מאָטקע נלעט חנה'לען, האָט זי אַריינגעלאַכט אין איהרע הענד אַרײן. אַז חנה'לע האָט געהערט אַז די חבר'טע לאַכט, האָט זי זיך אויך ניט געקענט איינהאַלטען, און די שרעק איז אױיסגעבראָכען אין אַ געלעכטער, פּלוצלונג האָט זיך מאָטקע נענעבען אַ ואָרף אויף איהר, און וי זי האָט זיך געריהרט, איז זי פול געווען מיט מאָטקע'ס לייב. דאָס מיידעל האָט געװאָלט שרייען, רופען, נאָר איהר מוי? אין געװאָרען פערשטיקט מיט מאָטקע'ס מויל, פּנים, הענד און לייב. באַלד האָט זי שוין אַליין ניט געװאָלט שרייען. זי האָט מורא געהאַט, און זיך איינגעקאָרטשעט אונטער מאָטקע'ן, וי זי װאָלט נעװאָלט, אַז ער זאָל איהר בעשיצער זיין... און די חבר'טע אין װאַסער האָט געפּאַטשט מיט איהרע הענד און פיס אין די וועללען און האָט געלאַבט... געלאַכט... און איהר יונגע מיירעלשע שטימע האָט אָבגעקלונגען אין דעם ברענענדיגען זונען-טאָג, ווייט אַװעק איבער די צוהיצטע לאָנקעס וי אַ זילבערן נלעקעל. שלום אַש 117 -- מיר ווילען ניט, דו ביזט א איננע?, -- װאָט געזאָנט די חבר'טע, און חנה'לע האָט זיך פערשטעלט דאָס פּנים און האָט נעלאכט. -- איז װאָס 4 --- האָט מאָטקע געביסען זיין צונג און פערקרימט זיך, װוי ער װאָלט זיך האַלב פערשעהמט. אַ מינוט זיינען זיי אַזױ געשטאַנען: די מיידלעך בעהאַלטען אין װאַסער און מאָטקע אַ נאַקעטער פאַר זיי. אַרום און אַרום איז שטי? נעווען. די זונן צוגאָסען איבער'ן פעלד, איבער'ן וואסער. רי פליגען האָבען געזשומעט און בעהעפט זיך איינס מיט דאָס צווייטע אין דער לופט. פון דערווייטען האָט זיך נאָר געהערט ט קוח טריטשען אין פעלד, רופענדיג איהר קאַלב צו זויגען. ע סהאָט זיך קיין מענש ניט געוויזען. רי לאָנקעס, דאָס וואסער און די גאנצע ערד האָט זיך איבערגעגעבען אין די ווארימקייט פון די זונן װאָס האָט זיי צוגאָסען פון היץ. אין אַ מינוט אַרום האָט זיך מאָטקע אונטערנעטונקט אין וואסער. און האָט אַדױסגעשוואומען צווישען די מיידלעך. די מיידלעך האָבעז אויפנעציטערט פאַר שרעק, מורא געהאַט צו שרייען, האָבען זיך נאָך פעסטער אַרומנענומען איינס דאָס צווייטע און געקוקט זיך ביירע אין די אוינען אַריין, מיט האַרץ-קלאַפען, וי זיי װאָלטען ביידע נייגעריג געווען, װאָס דאָ וועט זיין. מאָטקע איז געשטאנען נאָך א מינוט, אָנגעקוקט מיט א שע- מעוודיגע מינע די מיידלעך און גערוקט זיך מיט זיי! נאַקעטע! לייב צו חנה'לעס נאקעטען לייב. חנה'לע האָט אויפגעציטערט פאַר שרעק און אָבגעשפּרונגען. מאָטקע איז אַ מינוט געשטאַנען, אָנגעקוקט די חבר'טע, װאָס איז שטעהן נעבליבען, און פּלוצים נעגעבען א שפּרונג נאָך חנה'לען און זי געגעבען אַ נעהם אַרום. -- אוי, מאַמאַ! -- האָט חנה'לע נענעבען אַ שריי אויס. מאָטקע האָט זיך דערשראָקען, זי אָבנעלאָזט, און חנה'לע האָט נעגעבען אַ לויף צו צום ברענ. -- חנה'לע, שריי ניט. מען װעט קומען פון שטאָרט, מעז װועט אונז שלאָגען, -- האָט די חבר'טע צוגערופען חנה'לען, מיט שרעק און האַרץדקלאַפּונג, 16 מ:צַ פיקזע, /2ב, ברוינע װאַרימע ליכט פון איהר הויט איז איהם אַזױ היימיש און נאָ- הענט געווען, אַז עס האָט זיך איהם געדאַכט, אַז ער קען צוגעהן און אַרומנעהמען דאָס לייב און קושען עס און גלעטען עס, און עט װעט איהם קיינער נאָר ניט טהאָן דערפאַר. עס איז זיינס... דערוויי? איז ער געלענען. --- אָט וועסטו זעהן, אזוי ! --- גיט אַ שפּרונג דאָס צווייטע מיידעל. אַ ווייט לויכטענדעס קערפּערי? האָט אויפגעפלאַקערט אין דער זונן איין מינוט, דאָס וואסער האָט געגעבען א שפּריץ, און א יונג קול האָט נעגעבען אַ שפּראָץ אַרױס מיט אַ געלעכטער. מאָטקע האָט דערשטיקט אַ קוויטש אין זיך. צוויי פּאָאר יונגע הענד און פיס האָבען געפּאטשט אין וואסער, און זייערע שטימען האָבען געקלונגען מיט פרייד װוי זילבערנע גלעק- לעך. מאָטקע האָט זיך אין דער שטיל אוױיסגעטהאָן, און װי אַ פּראָש האָט ער געגעבען אַ שפּרונג אַריין אין װואַסער. די מיידלעך האָבען גענעבען אַ שריי אויף, וי אַ פייער װאָלט זיך אָנגעצונדען. אַז חנח'לע האָט דערזעהן מאָטקע'ן, האָט זי זיך וי עפּעס בע- רוהיגט, --- מאָטקע ! --- האָכען ביידע מיידלעך אויסגערופען. און אָנ- גענומען זיך ביידע ביי די הענד און אונטערגעטונקט זייערע נאקעטע לייבער אין וואסער. עס האָבען נאָר ארויסגעשטארט צוויי דערשראָקע- נע מיידעלשע קעפּלעך, און דער ווינד האָט צופּלאשעט די יונגע צעפּלעך פון זייערע האָאר, אַז די מיידלעך האָבען זיך נאָך דער ערשטער שרעק בערוחינט, האָבען זיי זיך אָנגעקוקט איינס דאָס צווייטע. די הערצער זייערע האָבען נאָך נעקלאַפּט פאַר שרעק, נאָר די אוינען האָבען געפינקעלט און זיי האָבען געװאָלט לאַכען. געשעהמט זיך, געשראָקען זיך, בע- האלטען די פּנימ'ער אין די הענד און נעקייכעט אין דער שטיל. -- נעהמט מיך אָן, וועלען מיר אינאיינעם שפּרינגען, --- זאָגט מאָטקע מיט א געלעכטער און ווייזט זיינע ווייסע צייהן. שטעהענדיג א נאקעטער נאָר ביז די קניה אין וואסער, און זיין טונקעלער שטאר- קער יוננלינניקערפּער איז געווען נעגאָסען װי אויס אַ שטיק בראָנו, שלום אש 115 ווינד ציטערט אויף די גענליווערטע רוהינקייט פון די װאַסער-פאַלדען און פון צייט צו צייט הערט זיך אַ גאָס וי עס װאָלט ווער אויפנעלאַכט. מאָטקע קוקט זיך אום, און דערזעהט פון דערווייטענס, אַביסע? אָב- גערוקט פון איהם, שטעהען צוויי מיידלעך און טהוען זיך אויס צום באָדען,. זיי מוזען איהם נישט בעמערקען, װאָרים זיי שטהמען זיך גאָרניט, און איינע פון זיי האָט שוין אוױיסגעטהאָן דאָס העמד. דער ווינד בלאָזט עס אויף אין איהרע הענד, דאָס קליינע צעפּעל האָאָר צופּלאַשעט זיך און דער יונגער דינער ווייסער רוקען לייכט זיך וי אַ ליכט אין דער זונן. מאָטקע'ן קלאַפּט דאָס האַרץ, ער ווערט בלייך און די הענד און פיס ציטערען. ער האָט זִיךְ איינגעקאָרטשעט אין נאַנצען, און וי אַ װאָרעם האָט ער זיך געגליטשט אוים'ן בויך צווישען די גרעזער נעהענטער צו די מיידלעך. ער איז געבליבען לינען אין נראָז, איינגעהאַלטען דעם אָטהעם, אַז מען זאָל איהם ניט הערען און צונעקוקט זיך צו די מיירלעך. די אױיסגעטהאָנענע איז געווען חנה'לע, דער זשאַכלינערינס אייניקעל. דאָס מיידעל אין אין זיינע יאָהרען, װאָס די מאַמע זיינע האָט אויסגעזוינען, און די צווייטע, ואָס איז געזעסען אויפ'ן גראָז און האָט זיך מיט די נאקעטע הענד אױסגעטהאָן די זאָקען, איז געווען איהר חבר'טע. חנה'לע איז מיט אַ געלעכטער צוגעשפּרונגען צום טייך, אַריינגעשטעקט לאַננזאַם דעם פוס אין װואַסער אַריין און מיט אַ קוויטש אָבנעשפּרונגען * --- אוי, װי קאַלְט ! --- מיט אַמאָל, מיט אַמאָל שפּרינג אַרײן -- זאָגט די חכר'טע, און טהוט זיך אויס פלינק --- וועסט זעהן, װוי איך װעל טהאָן. -- לאָמיר זעהן. עס איז אַזױ קאַלט, -- זאָגט חנה'לע און שטרעקט װיעדער אויס דעם פוס און ריהרט קוים אֶן מיט די שפּיץ פיננער דאָס װאַסער, און אַ שוידער נעהט דורך, וי אַ הויך, איבער איהר הויט. די הויט ווערט גערינצעלט און דער יונגער רוקען בוינט זיך פאר פרישקייט און מען מיינט, אז אָט ברעכט ער זיך דורך. מאָטקע איז געלעגען און האָט זיך צונעקוקט צו יערע בעוועגונג װאָס דאָס מיידעל מאַכט, און דאָס האַרץ האָט איהם געקלאַפּט. עפּעס האָט ער זיך געפיהלט מיט דער סמיידעל משפּחה'דיג. צו דערפאַר, װאָס ער האָט זי אָפּט געזעה! אין קעלער ביי זיין מוטער, צו איבער די בשותפות'דינע מילך, װאָס זיי האָבען ביידע געזויגען, -- דאָס 114 מ אטפקע ננב 17 מאָטקע נעהמט נקמה. צו דעם װואַסער, נעבען וועלבען מאָטקע איז געלענען, זיינען אין די זומערדיגע נאָכמיטאָגם די ווייבער אַראָבגעקומען זיך באָדען. מאָט- קע האָט זיי אבגעווארט. און אז ער האָט דערזעהן פון דערווייטענס ווייבער אױיסטהאָן זיך, איז ער אין דער שטי? צונעקראָכען. א:נטער- נע'גנב'עט זיך און מיט אַמאָל האָט ער זיך געוויזען. איז געװאָרען אַ געשריי צווישען די נאַקעטע ווייבער: ;אַ מאַנספּאַרשױן !". טהייפ זיינען אין די העמדער אריינגעשפּרונגען אין וואסער, אונטערגעטונקט זיך,. טהיי? האָבען זיך נאַקעטע אַראָבגעלאָזט אויפ'ן גראָז און פער- שטעלט זיך מיט די הענד... און געשריען, װוי מען װאָלט זיי שחט'ען נעװאָלט, און מאָטקע איז געשטאַנען און האָט געלאַכט... נעלאַכט... נאָר ניט אַלעמאָל איז עס איהם אַזױ נלאַטיג אָבגענאַנגען. אַז עס האָט זיך געפונען ביים וואסער די קצב'טע פעשע די רויטע, מרדכי ליב דעם האַקער'ס ווייב, האָט זי זיך פאַר מאָטקעץן ניט געשעהמט. די רויטע קצב'טע איז אַ נאַקעטע אַרױס פין װאַסער, אָנגעכאַפּט מאָטקע'ן פאַר אַ פוס און איהם אַרײנגעשלעפּט אין װאַסער אַן אָנגעטהאָנענעם. אַלֶע ווייכער, אַזױ קליין װוי גרויס האָבען זיך אויף מאָטקע'ן געגעבען א װאָרף ארויף און געשטיקט איהם. מאָטקע האָט געניסט, געהעשעט, און פּערכלאָפּעט האלז און אויערען מיט ווא- סער -- אז דער יונג איז קוים ארויס א לעבעדיגער פון זייערע הענד און מורא געהאַט נאָך אַמאָל זיך צוצו'גנב'ענען צוֹ די נאַקעטע ווייבער, ווען די רויטע קצב'טע איז געווען. איינמאָל אין אַ ‏ שעהנעם נאָכמיטאָג, אַזױ אַרום צוויי אַ זייגער, ווען די זונן האַלט אין סאַמע בעסטען ברען, איז מאָטקע געלעגען אַ האַלב נאַקעטער אויף דעם ברענ און זיך צוגעקוקט וי די רוהינע וועללען גיסען זיך אין װאַסער שטיל-איין שטיל-אויס, אַ לייכטער יעעעעעעעעע,,,,,ש ,תע ,ץענ יי שֿום אַש 95 איהם נעדאַכט אַז ער האָט װאָס פערלוירען, און ער האָט זיך קיינמאָל, קיינמאָל נישט געפיהלט אַזױ פערלאָזען, עלענד און אַליין, ער האָט אָננעהויבען רחמנות צו קרינען אויף זיך און האָט אָנגעהויבען צו לעקען זיינע אייגענע הענד און צו קושען זיין לייב און זיך אַליין צו גלעטען -- און ער האָט געװאָלט וויינען פאַר גוטסקייט --- און קיינעם נישט געהאַט נור דעם װאַרימען זאַמד אונטער זיך און די װאַרימע זונן איבער זיך און ער האָט זיי ליעב געהאַט, נעקושט, נעגלעט און גע- לעקט די ערד אונטער זיךיא 112 פ צטפע ננם געקוקט וי דאָס װאַסער שװוענקט זיך אויף די נאַקעטע פיס, און װוי די נאַקעטע פיס שלאָנען אב אויף די וועלען,. ער האָט אויסגעזוכט קליינע שטיינדלעף און זיי אין װאַסער אַריינגעװאָרפען נישט פאַר שפּאַס וועגען, נור אז עס זאָל איהר נאס ווערען, כדי זי זאָל דאָס קלייד העכער אויפהייבען... אין דעם ערשטען אויגענבליק האָט ער אויך געװאָלט אַרײינשפּרינגען אין װאַסער אַריין, נור עס איז איהם אָבער נגעווען כעסער דאָ אויפ'ן ברעג צו ליגען און פון דאַנען צו קוקען אויף איהרע נאַקעטע פיס און דערביי האָט איהם דאָס האַרץ אַוױ געקלאַפּט... דערנאָך האָט ער זיך אַװועקגעלענט אויט'ן ברענ. ‏ די זאַמד אויפ'ן ברעג איז געווען װאַרים פון דער הייסער זונן, װאָס האָט גענליהט פון פריה-מאָרגען אָן, דער זאמד האָט געווארעמט מאָטקע'ט קערפּער און עס איז איהם גוט געווען, ער האָט פון זיך אַרונטערגענומען די הויזען און דאָס העמד און אַ נאַקעטער זיך אַוועקגעלעגט אויפ'ן זאַמר, כדי די זאַמד זאָל איהם מעהר ואַרימען, איבער איהם האָבען זיך גע- גאָסען די שטראַהלען פון דער זונן און אויפגעקאָכט יעדען טראָפּען בלוט אין זיינע אָדערען,. ער האָט נעפיהלט וי די זונן נעהמט איהם אַרום וי אַ וואַרימע דעק, און מיט אַמאָל איז איהם געווען וי די שטראַהלען פון דער זונן װאָלטען זיך געלענט נאַהענט צו איהם, אויף איהם, װי אַ לעבעדינער װאַרימער לייב, און וי זיי װאַרימען איהם פּונקט אַזװי וי .כורעק" דער הונד װאָס ער איז געלעגען טיט איהם אין דער נאָרע, אָדער וי אַמאָל, שוין גאַנץ, גאַנץ לאַנג, די מאַמע זיינע, ביי וועלכער ער איז געלעגען אין די קאַלטע ווינטער נעכט צוגעדעקט מיט די פיעלע טיכער און שמאַטעס ווען ער איז נאָך געווע, אין קע- לֶער... נור יעצט עפּעס שלאָגט איהם דאָס האַרץ אַזױ, און עס איז עפּעס וואַרים געװאָרען אויף אַזאַ מאָדנעם אופן... ער האָט אַרומ- נגענומען די זאַמד פון דער ערד און זיך פעסט צוגעדריקט צו דער ערד, וי ער װאָלט אַרומגענומען ,בורעק'ן", דעם הונד, אָדער אימיצען אַנדערש... די זון האָט געגליטשט איבער זיין נאקעטע לייב, גענלעט איהם און איהם האָט זיך געדאכט אז ער האָט געפונען גנאָר א נייע זאף און אַז יעצט װעט איהם שוין שטענדיג זיין גוט, און עפּעס האָט זיף שלום אַש 11 יירט טע אי .עייר :62 נור נישט שטענדינ האָט זיך דער נוי נאָכגעיאָגט נאָךְ מאָטקען איבער די קיה, אֶָפט פלעגט איהם דער נוי אליין צולאָזען צו די קיה אויסזוינען די מילך פון רי אייטערס. דאָס איז געווען דאַן, יוען דער גוי איז צוגעקומען צו דעם פייערעל װאָס מאָטקע האָט פאר זיך געמאַכט און מאָטקע האָט איהם מכבד געווען מיט קאַרטאָפּעל װאָס ער האָט זיך געבראָטען. פאר די קארטאָפּעלס און מעערען וועלכע ער האָט זיך מיט דעם אַלְטען מאַטשוק נעטהיילט, האָט איהם דער נוי נעלאָזט פון די קיה זויגען.--- פון דעם אַלטען מאַטשוק איז אויך מאָטקע צום ערשטען מאָל נעװואָהר געװאָרען, אַז די וועלט איז אַ גרויסע און אויסער זייער שטעדטע? זיינען נאָך דאָ פיע?ל, פיעל אַנדערע שטעדט און די גרעסטע שטאָדט אויף דער וועלט איז ווארשאָ, וואו אלע מענשען וואוינען אין נרויסע געביידעס און עסען אַלֶע טאָג ווייס ברויט מיט פלייש. און פון איהם האָט ער אויך געהערט אַז עס זיינען דאָ אַזעלכע ווייבער, װאָס קענען אַנטהאָן כשוף און מען קען זיך פון זיי נישט אָבטשעפּען. און פון אַזעלכע ווייבער מוז מען זעהן זיך צו היטען. און נאָך פיעלע זאַכען האָט ער געהערט פון איהם, ליגענדינ אין די װאַרימע זון אַ נאנ- צען טאָג ביים טייך ביי זיין פייערעל בראָטענדיג די קארטאָפעל, דענסטמאָל איז געשעהן מיט איהם עפּעס אַזעלכעס װאָס ער האָט נישט פּערשטאַנען װאָס דאָס איז,. איין מאָל, ווען ער איז געלע- נען ביים װאַסער און אריינגעקוקט אין די וועלען, האָט ער געזעהן וי אַ יונגע פּױערטע געהט דורך אַ באָרפוסע דאָס ואַסער, זי הויבט אויף דאָס קלייד און עס זעהט זיך אַרױס איהרע פעטע נאַקעטע ווייסע פיס װאָס שלאָנען זיך אָב אויף די וועלען פונ'ם װאַסער,. אַן אַנדערש מאָל, ווען ער האָט נעזעהן דורכגעהן אַ באָרפוסע פּױערטע האָט עס איהם נאָרנישט געאַרט און עס איז איהם גאָרנישט אָנגעגאַנגען,. פון שפּאס ווענען פלענט ער אַמאָל אַ שטיין אין וואסער אריינווארפען כדי זי זאָל בעשפּריצט וװערען -- אָבער דאָס מאָל איז איהם עפּעס אזוי מאָדנע נעווען... דאָס האַרץ האָט איהם אָנגעהויבען צו קלאפּען װוי דענסטמאָל ווען ער איז געלענען אונטער די ברעטער און די .בלינדע פּערעל" מיט די אידען זיינען איהם גענאַנגען ארויס- שלעפּען. ער איז אַרױס פון אונטער דעם בערגע? און זיך בעהאַלטען ויים ברעג אַז די פּױערטע זאָל איהם נישט זעהן און זיך נוט איינ- 110 מאָטקע גנב. מאַטען, מעערען און קאַרטאָפליעס און דאָס אװעקגעטראָנעי צו זיך אין לֵאָךְ אריין װאָס ער האָט געהאט אונטער דעם בערנעל ביים וואַ- סער. דאָרט האָט ער זיך צוזאַמענגעקליבען טרוקענע צווייגען, אַלְטע אָבגעפאלענע בלעטער, זיך געמאכט אַ פייער, דער רויך האָט געשלאָ- נען ווייט אוועק איכער'ן װאַסער --- די קארטאָפלעס האָבען זיך גע- בראָטען און מאָטקע האָט זיך ביי'ם פייערעל געווארימט און געפייפט. דאָס זיינען געווען די גליקליכסטע טעג פון מאָטקע'ס יוגענד. אויפ'ן פעלד האָט געפּאַשעט דער אַלטער מאַטשוק די שטאָדטי- שע קיה. דער אַלטער מאַטשוק האָט געהונקען אויף אַ פוס און די קיה האָט ער איבערגעגעבען צו זיין הונד קודלאַק, וועלכער האָט פאר איהם די קיה אבגעהיט. סיט דעם הונד איז מאָטקע געווען בעקאַנט פון די אַמאָלינע יאָהרען, ווען זיי זיינען נאָך ביידע געווען יונג, ויען מאָט- קע איז געווען דער מושל איבער די הינד. איז מאָטקע געװאָרען דורך איהם דער בעל-הבית אויף די קיה. איז ער דורשטיג געװאָרען האָט ער אָבגעטריבען א קוה וייט אװעק פון דער סטאַרע. אין פעלד אריין -- ארונטערגעקראַכען אונטער איהר און אָנגעהויבען מיט'ן מויל צו זוינען פון דער קוה'ס אייטערס וי אַ קאַלב... אַז ער האָט זיך גוט אָנגעטרונקען מיט מילך וויפיע? ער האָט געװאָלט איז ער אַרױיסגעקראָכען פון אונטער דער קוה, אָבגעװוישט זיך די נֹאֶךְ בעלאָפענע ליפּען מיט מילך, געקלאַפּט דער קוה פאר נחת אין רוקען אַריין, אַזױ וי ער װאָלט איהר נעווען דאַנלבאַר װאָס זי איז גוט גע- ווען צו איהם... און עס האָט זיך געדאַכט, אַז די קוה איז איהם גערען, ווארים אַז מאָטקע איז געלענען אונטער איהר און געזוינען פון איהר אייטער האָט זי זיך נישט באַוואוינען. צושפּרײט די פיס, איבערגעגעבען די אייטער אין מאָטקעס מויל, תמ'עװאַטע געקוקט און מרוטשעט מיט צופריעדענהייט װאָס אַ מענשען קינד זוינט ביי איהר... אַז דער אַלְטער גוי האָט עס דערזעהן פון דערווייטענס וי מאָטקע טרינקט אויס די מילך פון די קיה -- האָט ער גענומען נאָכלויפען מיט'ן הינקעדיגען פוס איבער אַלע כוחות אום אַװעקצוטרײיבען די קוה פון איבער מאָטקעס מוי?, אָבער איידער ער איז צוגעקומען, איז שוין מאָטקע נישט געווען. שלום אַש 109 16 דער ערשטער פריהלינניי. מאָטקע האָט שוין קיינעם נישט בעדארפט. דער ליעבער זומעף איז געקומען אין לאנד אריין, די לאָנקעס זיינען טרוקען געװאָרען, בע- וואקסען מיט גראָז און עס איז געווען ווייך צו ליגען. די גערטענדלעף אונטער די שטאָדטישע הייזער זיינען אויפגעגאַננען מיט ציבעלעס, רע- טעכער, טאָמאַטען און מעערען און אויך די קאַרטאָפּע? האָבען שוין אָנגעהויבען צו בליהען. וועמען האָט מאָטקע בעדארפט ? געוואוינט האָט ער אויפ'ן פעלר נעבען װאַסער און ביינאַכט האָט ער זיך אונ- טערגע'גנב'עט אין ביידעל אריין צו זעליג דעם גערטנער. דאָס איז דער איד מיט די רויטע האָאר און רויטע באָרד, דער אויסגעדיענטער סאָלדאט, װאָס איז אַהיים געקומען פון די זעלנער און האָט זיך פאר- פלאנצט אַ גאָרטען מיט גרינס אונטער דער שטאָדט. ‏ שעהנע בעלי- בתים האָבען פון איהם חוזק געמאַכט: ,אַ איד זאָל זיך אָבגעבען מיט אזעלכע זאַכען ?* אָבער פון זעליג דעם רויטען'ס גארטען מיט גרינס האָט מאָטקע געלעבט דעם זומער. דער רויטער זעליג האָט זיך גע'חבר'ט מיט סאָלדאַ- טען װאָסיהאָבען געוואוינט אין דער קאזארמע װאָס איז נישט ווייט פון איהם. אין אבענד פלענגט ביי איהם זיצען דער פעלדפעכבעל פון דער איינציגער ראָטע װאָס איז געשטאנען אין שטעדטעל מיט דעם טרומ- פּייטער --- און זיי האָבען ביי איהם טהעע געטרונקען. און יוען דער רויטער זעליג האָט פארבראכט מיט זיינע חברים די סאָלדאטען, האָט זיך מאָטקע אריינגע'גנב'עט אין זיין ביידע? אריין און זיך אוועקנע- לענט אויף א פּאָר, שעה אין אַ ווינקעל, זיך צונעדעקט מיט ראָגאָזשעס און זיך אױיסנגעשלאָפען אַ פֹּאֶר שעה. קוים האָט עס נור דעם ער- שטען בליאסק געגעבען, איידער עס האָט נאָך אָנגעהוֹיבען צו גרויען, איז שוין מאָטקע אויף געווען מיטנעמענדיג מיט זיך ציבעלעס, טא- אַי)ר 8סאַטסצוננהן יי יי יי ער האָט זיך פלינק אָנגעטהאָן די הויזען, געװואָרפען די קאַפּאָטע אויף זיך, געכאַפּט דעם הוט און געװאָלט ארויסלויפען. ער איז אָבער צוערשט צונעגאננען צום טשטען, אויפגעהויבען די האַנד און געוויזען דעם פאטערױ איכ'? דיך שלאָנען, ווען דו װעסט די מאַמע אָנריהרען. = א 6 בענקאערט איינערי! -- האָט דער בלינדער ליב מאטקע איז אָבער ניט אנטלאָפען. ער האָט זיך אנטקענען נע- שטעלט דעם טאטען, גנעכטפּט א טאָפּ, װאָס איז נעשטאַנען אין ווינקע?, און געזאָגט רוהיג : --- מיט דעם דיין קאָפּ שפּאלטען, ווען דו װעסט די מאַמע אָנ ריהרען. דער בלינדער ליב איז בלייך געװאָרען און אָנגעקוקט די רויטע זלאטקע, וועלכע איז געשטאנען אַ א --- וועה איז צו מיר, װאָס איך האָב דערלעבט ! מאָטקע, הויבסט אויף אַ האנד אויפ'ן טאטען ? -- די רויטע זלאטקע געוויינט. --- איך ווייס ניט דאָרט אַ טאַטע: נאָר הרג'ענען װעל איך איהם, אַז ער װועט דיר עפּעס טהאָן, --- האָט מאטקע געזאָנט;, ווייזענ- דיג א פויסט דעם בלינדען ליב און איז מיט אַ שטאָלצע מינע ארויס פון קעלער. דער פאָטער מיט דער מוטער האָכבען זיך אָנגעקוקט, ש5ום אַשׁ 107 שטאָדט האָט מיט איהם צו טהאָן. ‏ האָט ער נעטראפען זלאטקע'ן זי- צען אין אַ ווינקעל און נעהען די הויזען. איז איהם דאָס שוין ניט געפעלען. האָט ער געפרעגט זלאטקע'ן מיט אַ בליק פון בלינדען אויג: -- פאַר וועמען נעהסטו דאָס די הויזען ? האָט איהם זלאטקע אָבגעענטפערט : -- פאר קיינעם ניט. האָט ער זיך אָנגעהויבען ארומקוקען אין שטוב און בעמערקט אין אַ ווינקעלע ליענט עפּעס איבערגעדעקט מיט אַ קאַפּאָטע. האָט ער געפרעגט, קוקענדיג אויף זלאטקען מיט'ן בלינדען אויג: -- ווער ליעגט דאָרט אין ווינקעלע ? האָט זלאטקע זיך דערשראָקען, אויפגעכאפּט זיך און אכגעענט: פערט ענערניש : ,קיינער ניט". האָט דער בלינדער ליב געװאָלט צוגעהן זעהן, איז שוין זלאטקע פּאָראויס געווען פאר איהם, פערשטעלט מאָטקע'ן און נעשריען: --- איך האָב איהם נאָר ארונטערגענומען אביסעל אנווארעמען זיך. װאָס װוילסטו האָבען פון איהם ? איז דער בלינדער ליב בייז געװאָרען, דאָס פּנים אָנגעלאָפּען מיט בלוט, און דאָס בלינדע אויג האָט זיך ארויסנעזעצט, װי עס װאָלט - געװאָלט זעהן : -- האָסט נאָך דעם ממזר אריינגענומען צו מיר אין שטוב אריין? די מינוט זאָל ער ארויס ! איך וועל איהם ממית'ן! -- וועסט איהם ניט אָנריהרען. איך וװע? מיר אַ טויט מאַ- כען, -- האָט איהם די מאַמע פערשטעלט. און זלאטקע האָט זיך געגעבען אַ װאָרף אויף מאָטקע'ן און אָנ- געהויבען איהם צו קושען, צו האַלזען און צוצודריקען פעסט צו איהר האַרץ : --- מיין אָרים, אָרים, אונגליקליך קינד.... דער בלינדער ליב איז געשטאַנען א צוטומעלטער און האָט ניט גע- וואוסט, װאָס צו טהאָן. אָבער מאָטקע האָט זיך באלד ארויסגעריסען פון דער מאַמע'ס אָרעמס, ער איז וואך געווען און אלעס געהערט. ער האָט געריסען די הויזען פון דער מאַמעס הענד : --- לַאָמיך געהן, איך ווי? דאָ ניט זיין. 100 מאסטע נצב וויעדער אזוי געװאָרען ענג אין האַלז, אז ער איז װיעדער ארויס מיט אַ געוויין, נאָר דאָס מאָל שוין שטילער. ער האָט זיך א נאַקעטער אַוועקגעזעצט אין א ווינקעל קעלער און געוויינט. די מאַמע האָט איהם שוין גאָר ניט געזאָגט, נאָר איז געזעסען איינגעבוגען איבער די הויזען. ּ מאָטקע האָט אזוי לאנג געוויינט, ביז ער האָט זיך בערוהינט. די מאַמע האָט געמיינט, אז ער איז איינגעשלאָפען, האָט זי גענומען אן אלטע קאפּאָטע און האָט מאטקע'ן צעגעדעקט. מאָטקע איז אָבער ניט געשלאָפּען. ער אין געלעגען אונטער דער קאפּאָטע אַ נאַקעטער און האָט געקוקט אויף דער מאַמען. וי זי זיצט און נעהט איהם די הויזען. ער האָט זיך גוט איינגעקוקט אין איהר פּנים. דאָס פּנים איז געווען שווארץ, איינגעשרומפּען, נאָר די נאָז בלייך, לאנג און גרויס --- האָט ארויסגעשטארט פון אלטען פּנים. און די אוינען זיינען ביי איהר געווען גרויסע און ארויסגעזעצטע, און דאָס מאָל אזוי איינגעצויגען, װוי ביי אן אַלטער הוהן. און עפּעס האָט איהם די מאַמע דערמאָנט אָן אַ הוהן, װאָס ער האָט אמאָל געזעהן אין שעכט-הויז ביים שוחט צווישען די קניע. די הוהן האָט פערנלאַצט די אויגעלעך, און איהם האָט זיך געדאַכט, אז די הוהן בעט זיך ביי איהם מיט איהרע פערגלאַצטע אוינעלעך. האָט ער געװאָלט צולויפען און ארויסרייסען די הוהן פונ'ם שוחט'ס קניע אריס, נאָר נתן גנב האָט איהם געוויזען מיט דער האַנד, אַז ער װועט איהם הרג'ענען, האָט ער מורא געהאַט. יעצט, דאכט זיך א'הם, איז די מאַמע אויך אזוי וי די הוהן, און די אויגען פערגלאָצט זי פאר איהם. ער האָט געװאָלט צוגעהן און לעקען דער מאמען די אויגען, די הענר און דאָס אלטע, פינסטערע פּנים, נאָר ער האָט זיך נעשעהמט... פאַרנאַכט איז געקומען דער בלינדער ליב, דער טאַסע, פון גאַס, אין מארק האָט ער שוין געהערט, װאָס עס האָט זיך היינט א גאנצען טאָג אָבגעטהאָן מיט מאָטקען אין דער שטאָדט. חברים וויואָבבקעס האָבען איהם שוין אין געסע? אָבנגעשיקט צו מאָטקע'ן : ,געה ראַטעװע דיין מאָטקע'ן". ,די בלינדע פּערי? שלאָגט איהם". .האָפּ, זעה, מאָטקע פליהט איבער דעכער". ער האָט זיי אלעמען אָבגעשיקט צו אַל-די שווארצע יאָהר און איז אהיים געגאננען אױיסלאָזען זיין ביטער האַריץ צו זלאַטקע'ן, פארװאָס זי האָט געבוירען צזאַ ממזר, װאָס די גאנצע שלום אַש 105 ערשטען מאָל הערט זי מאָטקע'ן אזוי וויינען... ער שרייט ניט, ער מאכט ניט קיין ליארם, נאָר ער וויינט פאַר זיך. כיים הארץ האָט עס זי געשניטען. איז זי צוגעלאָפען צום געלענער און האָט אָנגעהויבען פון מאָטקע'ס קאָפּ דעם טוך אראָבצורייסען און צו פרעגען : -- װאָס איז דיר, מאָטקעלע, מיין קינד? וועה אין מיר, וי זיי האָבען דאָס דיך געשלאָגען ! די ווערטער האָבען איהם נאָךְ מעהר געקרענקט. פאָטקע האָט ניט געלאָזט דאָס טוך אראברייסען פון זיין קאָפּ און אָנגעהויבען פּלו- צים מיט די פיס און מיט די הענד צו קאָפּיען און צו שלאָגען, וואו ער האָט געטראפען: די װאַנד, דאָס בעטגעוואנד, רי מאַמע, --- און מיט אַ מאָל איז ער נאָר אין גאַנצען געגעבען אַ שפּרונג אַראָב פון בעט און געװאָלט אַ נאַקעטער ארויס, האָט איהם די מוטער קוים איינ- נעהאלטען : --- װאָס איז דיר, מאָטקע ? -- גאָר ניט, נאָר ניט, נאָר ניט ! -- האָט מאטקע נאָכאַנאַנד געשריען און געכאַפּט אויף זיך פלינק די הויזען און די קאָפּאָטע. --- איך װוי? ארויס, לָאז מיך ארויסגעהן. -- וואוּ וועסטו געהן ? וואוהין ? וויעדער גנב'ענען? וויעדער שלאָנען ? ויעדער זיך ארומוואלגערען? -- האָט איהם רי מאמע פּערשטעלט די טהיר. --- איך וויל ארויס, לאָז מיר ארויסגעהן. -- מאָטקע, געדענק אָן גאָט, וואו װועסטו נעהן ? דו ביזט דאָך אַ צוביילטער, אַ צו'הרג'עטער. -- ניט דיין עסק, איך יל געהן, און שוין. -- פאַרװאָס, מיין קינד, לויפסטו פון מיר, פארװואָס ? וויינט די מאַמע. --- איך װויל שוין געהן, מאַמע, לאָז מיך געהן. -- װאַרט כאָטש, איך װעל דיר די הויזען צונעהען. קענסט דאָך ניט אזוי ארויסגעהן. מענשען וועלען דאָך לאַכען אויס דיר, אויס דיין מאַמען, די מוטער האָט ארויסגענומען פון אַ קאַסטען דעם בלינדען ליב'ס אַ פּאָר הויזען און אָנגעהויכען צו נעהען פאר מאָטקע'ן. מאָטקע האָט געזעהן, וי די מאַמע זיצט און נעהט פאר איהם די הויזטן, איז איהם 104 אָטסקעי נכב .9 מאָטקע נעהמט זיך אָן פאַר דער מאַמען. די מאַמע האָט אַהיים נעבראכט מאָטקע'ן און אװעקגעלעגט איהם אויפ'ן געלעגער. מאָטקע איז געווען צושלאנען, דאָס פּנים צו- ביילט און די קליידער אָבגעריסען, איינגעריכט פון שלאגען און ארומ- וואלנערען זיך אין װאַך. די מאַמע האָט איהם די קליידער אַראָבגע- ריסען, דאָס פּנים מיט אַ נאַסער שמאטקע אבגעווישט, דאָס בלוט אָבגעוואשען, איהם אויף איהר געלעגער צווישען די קישענכ און פּע- רענעס אריינגעלעגט און ניט אויפגעהערט די נאַנצע צייט איבער מאָט- קע'ן צו קלאָגען : --- מאָטקע, מיין אוננליקליך קינד, װוי דו זעהסט אויס ! װאָס וועט פון דיר דער סוף זיין ? מיין אוננליקליך, שלעכם קינר! מאָטקע האָט זיך געלאָזט פון דער מאמען אבוואשען, אױיפטהאָן מיט אַ ברוגז'דיגער מינע און מיט א מורמעל אונטער דער נאָז, װאָס קיינער האָט ניט פערשטאנען, װאָס דאָס בעדייט. נאָר ווען די מאַ- מע האָט איהם אַ נאַקעטען אריינגעלעגט אין איהר געלענער, האָט ער זיך אזוי געפיהלט, װי קיינמאָל ניט. עפּעס איז איהם אזוי געװאָרען, אַז ער האָט זיך פערשעמט פאר זיך און און געװאָלט זיך אויפהויבען און ארויסשפּרינגען פון בעט אויפ'ן נאָס וי ער איז געשטאנען און געגאנגען... ער האָט זיך נאָר מיט אמאָל אָננעהויבען עפּעס צו שעמען פאַר דער מאַמען, און אין האלז האָט איהם נעשטיקט. ער האָט זיך ארונטערגערוקט אין אַ ווינקעל און פערדעקט דעם קאָפּ מיט אן אלט טוך, װאָס איז געלעגען איבער'ן נעלענער. אזוי אין ער געלענען אַ וויילע און פּלוצים האָט ער דערפיהלט וי עס רינט איהם עפּעס פון די אויגען און עס רייסט זיך ארויס פֿונ'ם האַלן. די מוטער האָט דערהערט פון אונטער דעם טוך מאָטקע'ס פער- שטיקטע שטימע, האָט זי זיך דערשראָקען: וװועה איז איהר, צום ש ? ו ם אַ שׁ 109 --- ביזט אַליין אַ גנב ! --- שרייען די ווייבער --- קוקט נאָר אֶן דעם צריק ! -- אַז איהר ווילט אַ גנב, האָב איך אַ דאנה. װאָס פאַר אַן עסק האָב איך ? --- זאָנט די , בלינדע פּערי?" און װאַרפט אַרױס מאָטקע'ן פון דער װאַך, צוקלאַפּענדיג די טהיר נאָךְ איהם. --- נעהמט זיך איהם, אַז איהר ווילט -- האָט ער געזאָגט און אָנגעקוקט שטרעננ די אַרעסטאַנטען משה-שלמה'ן מיט פפּאָלסקי וואֵי- סקע", וועלכע האָבען נעציטערט אין די ווינקעלעך. רי מוטער האָט איינגעהילט מאָטקע'ן מיט איהר טוך און נע- פיהרט איהם איבער דעם מאַרק אַהיים צו זיך אין קעלער. זי האָט איהם אונטערנעהאַלטען מיט די הענד און די טרערען זיינען איהר גע- רונען פון די אוינען איבער זיין קאָפּ, איבער זיין פּנים, און זי האָט געשלוכצט : --- מיין שלעכט קינד, װאָס וועט פון דיר דער סוף זיין ? 102 מאָטקע גנב. זי האָט געקלעטערט אויף די ווענד, צום פענסטער'? צו, נע- קלאַפּט מיט'ן קאָפּ אויף דער טהיר פון רער װאַך און אַלץ געשריען : --- אידען, האָט רחמנות, ער װועט מיר דאָס קינד טויטען ! די האָר האָבען זיך איהר צופּאַטעלט, די אויגען פול מיט טרע- רען, האָבען זיך ביי איהר אַרױסגעזעצט, מיט די דאַרע צוקראַצטע הענד האָט זי די טהיר פון דער ואַך געריסען און געקלאַפּט מיט'ן קאָפּ אויף דער טהיר : --- אידען, האָט רחמנות ! מאָטקע האָט פון אינעוועניג דערהערט דער מאַמע'ס קול און ער האָט נאָך העכער אָנגעהויבען שרייען. די שטימען, דער מאַמע'ס מיט דעם יונג'ס, האָבען זיך אויסגעמישט און אָנגעװאָרפען אַ פּחד' איי דעם העלען זון-בעשיינטען טאָג. די אידען האָבען עס ניט געקענט אויס- האַלטען. נאָר די ערשטע זיינען נעווען די ווייבער און די פּועדטעס פאַר דעם פענסטער'? פון דער װאַך, װאָס האָכען זיך אָנגענומען פּאַר מאָטקע'ס מוטער. די ווייבער האָבען אָנגעהויבען צו רייסען די טהיר פון דער װאַך, דערנאָך זיינען צוגעלאָפּען די יונגען מיט דרענגעוי און שטעקענם, געקלאַפּט אין דער טהיר, אונטערגעשפּאַרט זי, ביז זיי האָ- בען די טהיר אויפגעבראָכען און אַריין אין דער װאַך. מאָטקע איז געלעגען אויף דר'ערד א צובלוטינטער, און די ,בלינ- דע פּעריל", רויט פאַר כעס, איז געשטאַנען איבער זיין קרבן מיט דער שווערר. די ,רויטע זלאַטקע" האָט זיך נעגעבען אַ װאַלע אַרױף אויף איהר יונג און איהם פערשטעלט מיט איהר קערפּער, און די אידען האָבען דערווייל? אַוועקגעריסען די הבלינדע פּעריל". --- וואו איז דער יושר! דו נעהמסט ניט צעהן נילדען, צעהן בלוטיגע גילדען פון אונז אַ װאָך ? ! די ,בלינדע פּערי?" האָט זיך אייננעקוקט און דערזעהען די וויי- בער, די פּויערטעס מיט די צושראָקענע אויגען און אויסגעשטרעקטע הענד, די אויפגערענטע נעזיכטער פון די אידען, האָט ער זיך וי דער- שראָקען און אויסגעשריען : -- אַ ננב, ער איז אַ גנב ! --- ווער אַ גנב ? ביי אונז זיינען ניטאָ קיין גנבים. ש ל ו ם אַ ש 101 אָבער מאָטקע האָט זיך ניט געשראָקען פאַר'ן פּיסטאָלעט. ער האָט נור מיט די גנב'ישע אוינעלעך גענעבען אַ ציטער און דאַן נאנץ רוהינ נעקוקט דער ,בלינדער פּעריל" אין פּנים אַרײן. --- איך װעל דיך שיסען ! --- שרייט די ,בלינדע פּעריל" --- זאָג, אַ נישט װעל איך דיך שיסען ! -- אוי ! -- שרייט אויס משה-שלמה פון װוינקעל. די פבלינדע פּעריל" קוקט איהם אָן, משה-שלמה שטעקט פלינק דעם קאָפּ אין סדור אַרײין און זאָגט מיט אַ צובראָכען האַרץ : --- אוי ! כי יודע ה' דרך צדיקים, דרך רשעים תאבר ! אַז די ?בלינדע פּעריל" האָט געזעהן װי מיט סטראַשונקעס קען ער גאָר ניט מאַכען -- האָט ער מאָטקע'ן געגעבען דעם ערשטען פּאַטש. נור דאָ האָט זיך מאָטקע דערמאָנט, אַז ער קען שרייען. ער האָט מיט אַמאָל געמאַכט אַזאַ געװאַלד, אַז דאָס נאַנצע געסע? איז געקו- מען צולויפען פאַר די פענסטערלעך פון דער וואך. די אבלינדע פּעריל" איז בייז געװאָרען, געגעבען מאָטקע'ן אַ וװואָרף אויף דר'ערד און איהם אָנגעהויבען צו קאָפּיען מיט די פיס או צו שלאָגען מיט דער שייד פון דעם שװוערד, וואו ער האָט נעטראַ- פען. נור מאָטקע האָט ניט געשוויגען, זיינע געװאַלדען האָכען גערו- פען, װוי דאָס קליננען פון פייער-גלאָקען, די איינוואוינער פון שטעדטעפ צו די פענסטערלעך פון דער ואַךּ. װאָס אַמאָל מעהר זיינען זיך צוזאַ- מענגעלאָפען די איינוואוינער, און איינער האָט דעם צווייטען געשראָ- קען : -- מען שלאָגט מאָטקע'ן אין דער װאַך, מען שלאָגט מאָטקע'ן. די תרויטע זלאַטקע" האָט שוין פון דערויימענס נע- הערט פאָטקע'ס געװאַלדען, װאָס האָבען זיך ארויסגעריסען פוּן צווישען די שטאַכעטען פון קליינעם וואך-פענסטער'ל. מיט'ן טוך איבער'ן קאָפּ איז זי געקומען צולויפען פאַר די פענסטערלעף, גע- בראָכען זיך די הענד, די טרערען זיינען איהר גערונען איבער די באַ- קען און זי האָט געשריען מיט אַ ווילר קול וי א חיה-מוטער, װאָס מען האָט פון איהר דאָס קליינע גערויבט : --- געוואַלד, ער װועט מיר דאָס קינד טויטען ! געויאַלד, אידען, נגעװאַלר ! 100 מ טוט סע 7 ,פּאָלסקי וואָיסקע" האָט זיך גענומען צום האַר? משה-שלמה'ס מוסר, געקראַצט זיך אין קאָפּ און אָבגעענטפערט : דו האָסט רעכט, פּאַני משה שלמה, האָסט רעכט. ,פּאלסקי װואָיסקע" האָט זיך בערוהיגט, אִבגעמאַכט ביי זיך ניט מעהר צו טהאָן די נאַרישקײיט, און צומאָרגענס האָט איהם ,די בלינדע פּעריל" אַרױסגעלאָזט מיט אַן אונטערנעהאַקט אוינ, און ,פַּאֶלסקי װואָיסקע" איז צוריקגעגאַנגען צום ,זשיד" ברוך אין װערקשטאַט און רוהיג ווייטער געקלאַפּט אין די פּאַדעשװע ביז צום צווייטען זונ- טאָג, ווען ,פּאָלסקי וואָיסקע" האָט זיך ויעדער אָנגע'שכור'ט און דערשראָקען דאָס נעסעל מיט ,יעשטשע פּאָלסקאַ ניע סגינעלאַ.... אָט צו די צוויי שרעקליכע אַרעסטאַנטען האָט די ,בלינדע פּעריל" אַריינגעבראַכט, בעװואַכט מיט שווערד און ביקס, דעם קליינעם צוועלף- יעהריגעו! מאָטקע ננב, אין די ואך, אויף דער שמוצינער שטיינערנע פּאָדלאָנע, ‏ אין געלעגען פפּאלסקי ואיסקע" סיט אן אונטערנעהאַקט אויג פון די ,בלינדע פּעריל'ס" קלעפּ און הויך געשנאָרכט. משה שלמח, דער אונטער-שמש, אין גע- זעסען ביי'ם פענסטער'? אָנגעטהאָן אין ברילען, נעהאַלטען אַ גרוי- סען סדור אין האַנד, אַז ער האָט דערזעהן דעם שרעקליכען אַרעסטאַנט, װאָס מען לאָזט אַריין צו איהם אין וװואַך אַריין, האָט ער זיך איינגע- קאָרטשעט, אבנעקרעכצט און אַרױסגעזאָגט פון תהילים, שאָקלענדיג מיט'ן קאָפּ אויף מאָטקע'ן : ,אשרי האיש אשר לא הלך בעצת רשעים, ובדרך חטאים לא עמר"... די ,בלינדע פּעריל" האָט אַרױיסגענומען דעם פּיסטאָלעט פון שיי- דעל ארויס. דער פּיסטאָלעט װאָס איז געווען פּערראָסטעט און האָט קיינמאָל קיין קויל ניט אָנגעזעהן, האָט אַזאַ ‏ שרעק אָנגעוואָרפען אין טורמע צווישען די אַרעסטאַנטען, אַז משה-שלמה האָט די אוינען צו- געמאַכט און געשריען .שמע ישראל" און ,פּאָלְסקִי װואָיסקע" האָט זיך פון שלאָף אױפנעכאַפּט און פאַר שרעק האָבען זיך איהם די האָר אויפ'ן קאָפּ קאַפּױיר געשטעלט. דער פּיסטאָלעט איז אָבער ניט געווען צו זיי נגעווענדעט. די ,בלינדע פּעריל" האָט צוגעטראָגען דטס פּיסטאַ- לעט נאָהענט צו מאָטקע'ס פּנים און געשריען : -- זאָג די מינוט, אז נתן גנב האָט דיך געשיקט די שטיוועל גנב'ענען, אַז ער האָט זיי אָבגענומען פון דיר ; זאָג די מינוט ! שכזים 8 ש 99 -- עס איז דאָ אַ איד אין דער שטאָדט, ר' משה-שלמה, דאַרף ער האָבען פּרנסה. נאָך אַן אַרעסטאַנט איז געווען אַ בעשטענדינער איינוואוינער פון דער ואַך. דאָס איז שוין געווען אַ געפעהרליכער, אַ פּאָליטישער. כאַ- נאַצקי, דער פּוילישער שוסטער, אָדער װוי אידען האָבען איחם גערן- פען ,פּאָלסקי װאָיסקע". דאָס איז געווען אַן אָרימער נוי, וועלכער איז אַ גאַנצע װאָך אָב- געזעסען ביי ברוך'ן אין װוערקשטאַט, איינגעבויגען איבער זיין שטי- ווע? און געקלאַפּט אין דער פּאַדעשװע. אַ הויכער, אַן אויסגעמאָנער- טער, מיט אַ פּאֶר נרויסע פּוילישע װואָנצעס. אַ גאַנצע וואָך איז ער נע- ווען אַ שטילער, אַ נוטער, צו אַלעמען נעשמייכעלט און די קינדער פון געסעל צוקערקעס געטהיילט. נור, אַז עס איז געקומען זונטאָג, האָט ער זיך אָנגע"שכור'ט און איז אַרױס אין נאַס, אָנגעטהאָן עפּעס אַן אַלט זעלנעריש היטעל פון נאַפּאָלעאָנ'ס צייטען, מיט אַן אַלטען פּערראָס- טעטען שווערד, פון די פּורים-שפּיעלער, ואָס ער האָט ערנעץ-וואו געהאַט פערשטעקט, אַרױס אין גאַנצען יוניפּאָרם און אָנגעהויבען צו זינגען : פיעשטשע פּאָלְסקאַ ניע סנינעלאַ"... און נעשריען אין נעסעל : ײפּאָלסקאַ װואָיסקאַ", דעמבאראָווסקי... קאָסטשיושקא... אַז מען האָט דערהערט די שרעקליכע רעװאָלוציאָנערע ווערטער אין געסעל, איז אַ שרעק אָנגעפאַלען אויף קליין און גרויס. א פּאווסטאניע", געוואלד, דער פּוילישער שוסטער וועט אונז אונגליקליך מאַכען ! איז אָננעקומען די .בלינדע פּעריל" מיט'ן רעװאָלװער און די שווערד און האָט פּאָלְסקי וואיסקא'ן אין ואַך געפיהרט. דאָרט האָט ער איהם גוט אָנגעשלאָ- נען .פּאָלסקי וואָיסקע" איז אָבגעלענען א נאכט אין דער וואך, אויס- געניכטערט זיך. ווען משה-שלמה דער אונטער-שמש האָט נעזעהען דעם שכור'ען ,פּאָלסקי וואָיסקע" זיך ארומװאַלגערענדיג אויף דער פּאָדלאָגע פון דער ואַך, האָט ער נעקרעכצט און בעדויערט נאָט'ס בעשעפעניש. אַ מענש איז משוגע, קרעכצט ער, בחנם זאָל ער זיך נעהמען אַװעקזע- צען אין װאַך, און משה-שלמה האָט איהם נענומען מוסר זאָגען : -- אַ מענש זאָל זיך אַזױ צום נאַר מאַכען ! אוי, אוי, פּאַני ?פּאָלסקי װואָיסקע", שאַקעלט ער אויף איהם מיט'ן קאָפּ. 98 מאָטקע גבים. פאָהרען פון דעם גרעסערען שטעדטע? און איז ארומגעגאַנגען אין די הויפען נאָכקוקען צו ס'איז ריין, און יעדען שעהנעם בע?-הבית פער- שריבען פינף רובעל אַ טאָג אָדער פינף טעג זיצען -- האָט מען אִב' געמאַכט מיט משה-שלמה'ן דעם אונטער-שמש, אַז ער זאָל געהן אֶב- זיצען פאַר די כעלי-בתים. משה-שלמה דער אונטער-שמש האָט עס גע- מאַכט ביליגער וי פינף רובעל אַ טאָג. גענומען האָט ער צוויי גילרען אַ טאָג פון אַ בעל-הבית, און דערביי האָט משה-שלמה די צייט ניט פערטאַכלעװעט ; ער האָט זיך דערוויי? אָנגענרייט די צווייטע וועלט --- ער איז געזעסען און געזאָגט תהילים, די פ?בלינדע פּעריל?" האָט שוין געזאָרגט דערפאַר, אַז משה-שלמה זאָל פּרנסה האָבען, אַז ער זאָל שטענדיג דאַרפען זיצען, פאַר וועלכען משה-שלמה איז דער ,בלינדער פּעריל" זעהר דאַנקבאַר געווען. אָבגעזעסען איז דער אונטער-שמש אַ גאַנצע ואָך, און פּרייטאָג האָט די , בלינדע פּערי?" געוואוסט, אַז אַ איד דאַרף שבת זיין ביים ווייב מיט די קינדער, האָט ער משה-שלמה'ן אַרױיסגעלאָזט ווען דער שמש האָט געדאַרפט ליכט צינדען. שבת צו" נאַכט, ווען אַלע אידען האָבען זיך גענומען צו זייער װאָכעדינע פּרנסה, איז משה-שלמה אַליין צוריקגעגאַנגען צו זיין פּרנסה --- אין דער וואַך אַרײן. עס האָט זיך אַמאָל ועמאַכט, אַז די ,בלינדע פּעריל" האָט פער- געסען אָן משה-שלמה'ן און האָט די בעלי-בתים ניט פערשריבען אין ביכעל, איז איהם דער אונטער-שמש געקומען בעטען און גע'טענה'ט צו איהם : --- וואָס, איך בין ניט קיין איד, איך דאַרף ניט קיין פּינסח ? האָט די ,, בלינדע פּעריל" אייננעזעהען, אַז משה-שלמה האָט אַ ווייב מיט קינדערלעך, האָט ער פערשריבען אין ביכע? אַ כעל-הבית אויף פינף טעג צו זיצען -- ניט דערפאר, װואָס דער בעל-הבית האָט חלילה מיט עפּעס זיך פערזינדיגט, נאָר כדי משה-שלמה זאָל האָבען װאָס צו טהאָן און די װאַך זאָל ניט בלייבען לעדיג. און אַז דער בעל- הבית האָט דערנאָך געמאַכט אַ נעװואַלר אין געסע?, גע'טענה'ט צו דער ,בלינדער פּעריל": --- װאָס הייסט ? וואו איז דער יושר? דו נעהמסט ניט קיין צעהן נילדען אַ וואָךְ ? פאַרװאָס פערשרייבסטו מיך ? האָט די ,בלינדע פּעריל" אָבגעענטפערט גאַנץ אידישלעך : ש 5ו ם אַ ש 97 6.4 אַרעספאַנמען. די ,וואך" פון שטעדטעל איז געווען אין מיטען מאַרק, אין שעהנ- סטען, געזונדסטען הויזן פון שטאָדט. די פענסטערלעך האָבען אַרױס- נעקוקט אין מאַרק אריין און מען האָט פון די װאַך געקענט זעהען אַלִעס װאָס עס טהוט זיך אין נאַס, און פון גאַס --- אַלעס װאָט טהוט זיך אין דער ואָך. פאַר אַ פערברעכען האָט מען אַוועקנגעזעצט אין װאַך,.. למשל, אַז אַ איד האָט פערקייפט אין געהיים פון זיין געוועלבעל? זונטאָג פאַר צוועלף אַזיינער, ווען די קירכענגלאָק האָט געקלונגען, אי געקומען דער פּאָליציאַנט, וועמען מען האָט גערופען ,די בלינדע פּערי?' און פּערשריבען אין ביכעל. האָט דער ,סאָנד" (סודיאַ) דערנאָך גע'משפּט, אַז דער איד זאָל פינף טעג אָבזיצען אָדער בעצאָהלען פינף רובע? אַ טאָג. האָט דער איד געװאָלט ליעבער פערדיענען די פינף אין צװאַנ- צינ רובעל און איז געגאַנגען אָבזיצען די פינף טעג, און מען האָט איהם דערנאָך צונעוואונשען, הלואי יעדע ואָך אַ פינף-און-צװואַנצינער פער- דיענען. דאָס אין נאָךְ אַלעס נעווען פערצייטענס, אין אֶנהוֹיכ, ווען די ,בלינדע פּעריל" איז נאָך געווען א ,פריטיץ" (א גרינער), אז ער האָט דערזעהן אַן עולה אין שטעדטעל האָט ער עס ניט געקענט איבער- טראָנען און באַלד פערשריבען אין זיין ביכעלע. דערנאָך הטט זיך די בלינדע פּערי?" צונעוועהנט צום שטעדטעל, מען האָט אָבנעמאַכט מיט איהם צעהן נילרען א ואָך מיט אַ פונט טהעע און דריי פונט צו- פּער. דער שמש האָט עס יעדען פרייטאָג צוזאמענגענומען גראָשענ- ווייז פון די בעלי בתים, און צו שטיקלעך צוקער פון די בעלי-בית'טעס פאַר די .בלינדע פּעריל". פון רענסטמאָל אֶן, אַז אַ שעהנער נעל הבית איז אַריינגעפאַלען, למש?, אַז דער פּאַן קאָמיסאַר אין נגעקומען צו- 06 מאָסטקע יננה די גוים האָבען איבערגעגעבען מאָטקע'ן אין די הענד פון דער ,גערעכ- טינקייט", און די ,גערעכטינקייט" אין דער פּערזאָן פון דער ,בלינ- דער פּעריל" האָט איבערגענומען מאָטקע'ן מיט אַן ערנסטער מינע, אֶנ- געשטעלט דעם רעװאָלװער און געפיהרט מאָטקע'ן ביי דער האַנד אין וואך אריין. ש פו 8 8 ש 99 ווען די איינצינע, װאָס זיינען איהם נאָכגעלאָפען. די אידען, ווייבער, יונגען און מוידען מיט די שטעקענס און בעזימער אין די הענד זיינען שוין נעשטאַנען, האָבען זיך צוגעקוקט, װוי די ,בלינדע פּעויל" מיט דער לאַנגער שווערד אין האַנד און נאָך איהם אפרים'שי גײגער אין די נאַטקעס מיט'ן שלאָפמיץ לויפען נאָך דעם יונג, און מאָטקע פליהט וי א פיי? פון בוינען איבער פּלױטען, איבער דעכער, און די ,בלינדע פּעריל" סאָפּעט מיט'ן רויטען האַלז װוי אַ שווערע גאַני. האָבען זיי געלאַכט. צום סוף איז די ,בלינדע פּעריל" מיעד נעװאָרען, יאָגענדיג זיך נאָך מאָטקע'ן. ער האָט זיך אָבגעשטעלט, צוריק אַרײנגעטהאָן די שווערד אין שייד, אױסנעשפּינען און געזאָנט אויף אידיש צו די אַרומשטעהענדע אידען : -- אַז איהר ווילט א ננב, האָב איך אן עסק! װאָס איז עס מיין עסק ? און דערזעהענדינ אפרים'שין אין די גאַטקעס מיט'ן שלאָפמיץ, וי ער שטעהט און רייסט די האָר פון קאָפּ: ,געװאַלד, ער האָט דאָך מיך נעשאָכטען!" האָט די ,בלינדע פּעריל" אויסגעלאזט דעם נאַנצען כעס אויף אפרים'שין. ער האָט איהם נאָכגעקרימט און נע- זאָנט: ,נעװואַלד, ער האָט מיך נגעשאָכטען!" אלעס ביזטו שולדינ. ווער הייסט דיר האַלטען די שטיוועל אין קאַמער ? גיב זיי צוריק די שוסטער וועט מען ניט גנב'ענען. | נור באַלד איז געװאָרען אַ געלאַף אין עק נעסע?, וואו מאָטקע | איז אַנטלאַפען. יוננען זיינען געקומען פאָראויס צו לויפען און אָנגע- | זאָנט מיט נדולה די בשורה : ,געכאַפּט! געכאַפּט!" באַלֵר האָט זיך | נעוויזען דער גוי"שער קיילער מיט זיין שיינעץ. זיי האָבען געפיהרט | מאַטקע'ן ביי ביידע הענד. זיי האָבען איהם געכאַפּט אין זייער הויף, { וואוהין מאָטקע איז אַריין. מאָטקע איז נעגאַנגען צווישען זיי, רוהיג, מיט אַ ברונז'ער מינע און די אוינעלעך האָבען איהם געגלאַנצט. די ,בלינדע פּעריל" האָט זיך גלייך געשטעלט, אַרױסגענומען דעם רע- װאָלװוער אוּן גרייט געהאַלטען איהם. אידען האָבען זיך דערשראָקען פאַר דער אבלינדער פּעריל'ס" רעװאָלװוער, האָבען זיי זיך אָכגערוקט. 04 פמאטפהע נטם נען ? איך שיס דיך וי אַ הונד ! דו לאָזט מיך ניט דאָס געזעץ אויס- פיהרען. עס איז געווען אַביסע? צו ליכטיג, און נתן גנב האָט זיך אָבגע- רוקט. אַז די אבלינדע פּערי?" האָט דערזעהן, אַז ער איז תקיף, האָט ער גענעבען אַ געשריי צו די אידען, ווייזענדיג אויף נתן'ען : --- בינדט איהם, ער האָט מיר נעשטערט דאָס נעזעץ אויסצו- פיהרען. נתן איז נעשטאַנען בלייך און נעשמייכעלט, אין דער האַנד האָט ער שוין גרייט געהאַלטען דעם ,אייזערנעם שטאַכער", מיט וועלכען ער האָט זיך געשלאָגען, און קיין איד האָט ניט געװאַגט צוצוגעהן צו איהם. די פבלינדע פּעריל" האָט נעזעהן, אַז ער איז איצט אַליין, האָט ער זִיך ווייטער גענומען מאָטקע'ן צו כאַפּען; אָבגעשטופּט די אי- דענע און געשריען אויף די אידען, אַז זיי זאָלען די ברעטער אַראָב- װאַרפען. נור קיין אידענ'ס האַנד האָט שוין ניט מיטגעהאָלפען די ברע- טער פונאַנדערצואוואַרפען. צי זיי האָבען מורא געהאַט פאַר נתן'ען, צי איבער דעם װאָס די ,בלינדע פּעריל" האָט געשלאָגען מאָטקע'ס מוטער, האָט זיך די סימפּאַטיע איבערגעוואויגען אויף מאָטלע'ס זייט, סיי װי סיי : די ,בלינדע פּערי?" האָט אַליין די ברעטע- אויפגעהוי- בען און דערביי האָט ער זיך צואװואַרעמט, דער שווייס האָט גערונען פון זיין פעטען האַלז,. ער איז רויט געווען און געשאָלטען די אידען און זייערע ראַביס. די אידען זיינען געשטאַנען און צוגעזעהן, װוי די .בלינדע פּערי?" אַרבײט, און האָבען נעשמייכעלט. אַזױ האָט ער אֶב- געאַרבײיט, ביז ער האָט פאַנאַנדערגעװאָרפען אַ גאַנצען הויפען ברע- טער, סמיט אַמאָל האָט מאָטקע געגעבען א שפּרונג ארויס פון אַ לֹאֶך, איז אַריין צווישען אַ געזעמע? אידען. קיינער האָט איהם ניט גע- װואַגט צו כאַפּען. אדרבא, אַ טהיי? האָבען איהם נֹאֶךְ פערשטעלט מיט די קאַפּאָטעס. די ,בלינדע פּעריל" האָט אַרױסגעכאַפּט די שװוערד און אַרײינגעלאָזט זיך צווישען די אידען נאָך מאָטקע'ן. אָבער מאָטקע האָט שוין געמאַכט אַ אויברח", װויעדער אַרײן אין אַ הויף און פון דאָרט האָט ער זיך אַריבערגעלאָזט איבער אַ פּלויט אין פעלר אַרײן, צום װאַסער צו. די ,בלינדע פּעריל" מיט אפרים'שי נייגער זיינען נע- ש לױם א ש 98 קומען אָננעהמען פאַר איהר קינד. אַזױ גרויס וי זי איז נעווען, האָט זי זיך נענעבען אַ װאַליע אַרױיף אויף די ברעטער אוז ניט נעלאָזט זי פונאַנדערשלעפּען כדי מאָטקע'ן אַרויסצוציהען. -- דו זאָלסט אַועקנגעהן. די מינוט אַװעק! -- שרייט צו איהר די ,בלינדע פּעריל" --- איך הייס דיר ! --- קלאַפּט ער מיט'ן שווערד, אָבער די רויטע זלאַטקע איז געלעגען אויףּ די ברעטער, ניט נע- ריהרט זיך פון אָרט, און געשריען ניט מיט קיין מענשליך קול ; --- איך װועל ניט אַועקנעהן, איהר װועט איהם ממית'ן. -- אידען, נעהמט זי אַװעק פון דאַנען ! -- שרייט די אבלינדע פּעריל". איך ווער אין כעס. די אידען האָבען געװואָלט צונעהן צו דער רויטער זלאַטקע. זי האָט געװאָרפען מיט די פיס און מיט די הענד, אַװעקנעשטופּט פון זיך די אידען, די יוננען, די פּנים'ער מיט די נעגעל אויסגעקראַצט און ניט צוגעלאָזט צום יונג. --- איך על אייך ניט צולאָזען,. איהר וועט איהם ממית'ן. און נתן האָט געברומט צווישען די צייהן אויף די אירען : --- איך װעל אייך די קעפּ צושפּאַלטען. די אידען האָבען אָנגעקוקט נתן'ען, מורא געהאַט פאַר איהם אוּן געשטאַנען, ניט וויסענדיג וועמען צו געהאָרכען : די ,בלינדע פּעריל" אָרער נתן גנב. אַז די ,בלינדע פּעריל" האָט געזעהען, אַז די אידען נעהמען ניט אַוועק די רויטע זלאַטקע, האָט ער געװאָרפען אַן אויג אויף נתן גנב, איז אַליין צו צו דער רויטער זלאַטקע און זי אָנגעהויבען שלאָנען מיט דער שייד פון דער שווערר, צוטופּענדיג : אַװעק, דו ממזרת, :נבים וועסטו ערציהען ! דאָס האָט נתן ניט געקענט דערטראָגען: ער איז צו צו דער ,בּלינדער פּעריל", אָנגעכאַפּט איהם פאַר דעם לאַץ, נעוויוען איהם אַ פויסט אין פּנים אַריין : -- אַ אידענע וועסטו שלאָנען ? איך על דיר דעם קאָפּ צו- שפּאַלטען ! די ,בלינדע פּעריל" האָט זיך דערשראָקען, געכאַפּט דעם רעװאָל- ווער אין האַנד און געשריען אויף נתן'ען : דו נעהסט אַועק פון דאַ- 92 מ איט פיע. + םב פּערי?" אָנגעהויבען ריידען רוסיש, וװאָס דאָס אין געווען אַ ספן, אַז די ,בלינדע פּעריל" איז זעהר אין כעס, ער איז צוגעגאַנגען צו די כרעטער, געקלאַפּט אויף אַ ברעט מיט דער שווערד און געשריען : --- עי, מאַשעניק, וויליעזאַי ! אָבער מאָטקע איז געלענען הינטער די קלעצער און ארויסגששקט מיט די נלענצענדע אויגען פון א לֹאָך ארויס, געזעהען די אידען סמיט די שטעקענס אין די הענד, די ,בלינדע פּערי?" מיט דער שווערד. ער האָט ניט מורא געהאַט. ער האָט ניט נעציטערט. געקוקט זיי אין די אויגען אַריין און געװואַרט װאָס דאָ װעט זיין. --- װואָס איז געשעהן ? --- פרעגט נתן גנב, װאָס האָט זיך פּלו- צים אין הויף צווישען די אידען בעוויזען. די אידען קוקען זיך איינס דאָס אַנדערע אָן און ענטפערען אב מיט אַ שמייכע?, וי וועלענדיג זיך אַרויסמאַכען פון גאַנצען עסק. --- מיר ווייסען דען ? אַלֶע לויפען, זיינען מיר אויך געלאָפען. --- װאָס ? א גנב ? -- פרענט נתן. --- פּאָסמאָטרים ! -- האָט די ,בלינדע פּערי?" אָננעקוקט און געקלאַפּט שטאַרקער מיט דער שװוערד אויף די ברעטער און נערופען מיט אַן ענערגישען קול : --- העי, מאַשעניק, וויליעזאַי! נתן האָט איהם אָבגעענטפערט מיט אַ בליק און זיך אַװעקנע- שטעלט מיט די אַנדערע אידען אָבװואַרטען די זאַך. אַז מאָטקע האָט דאָס מאָל אויך ניט אָבנגעענטפערט אויף דער ,בלינדער פּעריל?'ס" אויפרוף, האָט זיך די ,בלינדע פּעריל" געווענדעט צו די אידעלעך אויף אידיש : --- העי, אידעלעך, שאַרט אַװעק די ברעטער. די אידען האָבען זיך געגעבען אַ נעהם צו די ברעטער, צים מעהר- סטען די שוסטער, וועלכע האָבען פערזעצט זייערע שטיװעל ביי אפרים'שין, געוואָרפען די דרענגער, די קלעצער, און מאָטקע איז נע- לאָפען פון איין לאָך אין צווייטען אריין. באַלד האָט זיך דערהערט אַ גרויס ווילד געשריי אין הויף: --- איך על ניט לאָזען ! --- איך על ניט לאָזען ! דאָס איז װויעדער געווען די ,רויטע זלאַטקע", װאָס איו זיך גע- ימו אלש יי יה = = : -|( בי 6 א בי אע וי" יי א יביי == בכ ייב = ירא , יש ישי יי 6 יע עו וב ...יש ,שיש 5*ָ,/,-,,, ,-- ש ‏ ו ם אַ ש 91 מיט אַמאָל זיך נענעבען אַ לאָז אַריין אין אַ לֹאָךְ, אַ שפּרונג איבער א הויז, װוי אַ שווארצע מויז, געגעבען א לויף אריבער דאָס נעסעל, אַרײן צום סטאָליער אין הויף און איז פערפאַלען נעװאָרען אין אַ לֹאךְ צווי- שען די קלעצער, דרעננער און ברעטער, וועלכע זיינען נעווען אָנגע- לענט אין הויף. דאָס שטעדטעל מיט די בעזימער אין די הענד, װאָס איז נאָכ" געלאָפּען מאָטקע'ן איבער די דעכער, האָט איהם דערזעהען פערשוואונ- דען ווערען אין סטאָליאַר'ס הויף. כאַלר האָבען די אַלע אידען, וויי- בער, יונגען און מוידען, אָננעפילט דעם הויף מיט די דרענגער און בעזימער אין די הענד, צווישען זיי אפרים'שי גייגער אין די גאַטקעס און מיט'ן שלאָף-מיץ, רייסענדינ זיך די האָר פון קאָפּ ; -- געוואַלד, דער יונג האָט מיך געשאָכטען ! --- ר' אפרים, קומט, מיר וועלען די ברעטער אָבוואַרפען און דעם יונג אַרויסנעהמען ! -- שרייט נחום'שי שוסטער, וועלכער האָט דאָס גאַנצע לעבען אָבגעאַרבײט שטיוועל פאַר אפרים'שי נייגער'ס קאַמער. ער האָט מיט די אייננגעדאַרטע, איינגעפאַלענע שװאַרצע באַ- קען געבלאָזען, קוים דעם אָטהעם כאַפּענדיג. -- שטעהט, שטעהט, די ,בלינדע פּערי?" געהט ! --- רופען אַנ- דערע אוים. --- אידען, מאַכט פּלאַץ, די ,בלינדע פּעריל". די אידען האָבען זיך אָבגערוקט. די , בלינדע פּעריל" אין חפֹּאֶל- נע יוניפאָרם", בעװואַפענט מיט דעם שוװוערד און מיט אַ ביקס, איז אריינגעקומען אין הויף אריין. דער רויטער קאַרק זיינער האָט זיך אַרױסנענאָסען פון זיין גומענעם קראַגען, װוי דאָס פעטס ביי אַ חזיר. די אוינען, וועלכע זיינען נֹאֶךְּ געווען האַלֵב פּערשלאָפען, האָבען אויסגעקוקט װוי שכור'ע, און די האָר האָבען זיך איהם אויפגעשטעלט פאַר כעס. --- אידעלעך, װאָס איז ? --- זאָגט די ,בלינדע פּעריל", איבער- פיהרענדיג מיט דער גרויסער האַנד איבער די גרויסע װאָנצעס, װאָס דאָס איז נעווען אַ סמן, אַז ער איז בייז. -- אוֹי, פֿאַניע, ער האָט דאָך מיך נע'הרנ'עט! ער האָט דאָך מיך געשאָכטען ! --- פּאָסטאָטרים ! פּאָסטאָטרים ! -- האָט פּלוצים די אבלינרע 90 מאָטקע ננב. שיס קאַמער, האָט זיך מאָטקע בעוויזען. ער איזן האַלב נעווען בע- חאַלטען הינטער דעם קוימען. מען האָט אַרױסגעזעהען דאָס היטעל מיט די גנב'ישע אויגען. ער איז האַלב געשטאַנען, האַלב נעלעגען, גע- האַלטען אין דער האַנד אַ פֹּאֶר שטיווע? און געקוקט מיט שיעקע- דיגע אויגען, ניט וויסענדיג, װוי זיך אַן עצה צו נעבען. -- אָט, אָט, דאָ, זעהט ! --- מאָטקע גנב ! עס איז מאָטקע ! --- דעם בלינדען ליב'ס ! איך האָב באַלד געוואוסט, אז עס װועט אויס דעם בחור אוױיסװאַקפען אַ פּרי. --- רינגעלט אַרום דעם דאַך --- שרייען איינצעלנע שטימען. דערוויי? האָכען אפרים'שיס געװאַלדען ניט אויפגעהערט און געהאַלטען אין איין צוזאַמענרופען די בעלי-בתים פון שטערטע?. פון די געסלעך, הויפען און הינטער-געסלעך זיינען זיך צוזאַמענגעקומען אידען, ווייבער, יוננען און מוידען, בעװאַפענט מיט דרענגער, ואַלנער- העלצער, בעזימער און האַקמעסערס, אַלֶע מיט געװאַלדען און גע- שרייען : וואו איז דער גנב, דער גנב ? ! --- געכאַפּט ! געכאַפּט ! -- אָט, אט ! די גאַנצע צייט האָט זיך מאָטקע געדרעהט וי אַ מויז אויפ'ן דאַך, פאַר שרעק ניט אַרױסגעלאָזט די שטיוועל פון די הענד. און נע- קוקט מיט אונרוהיגע אויגען, װאָס דאָ וועט זיין. --- קומט אַרױף אויפ'ן דאַך ! --- ווער געהט מיט מיר אויפ'ן דאַך ? און דאָ און דאָרט ווייזען זיך שוין איינינע נבורים און הויבען אָן צו קלעטערען אויפ'ן דאַך כאַפּען מאָטקע'ץן. אָבער מאָטקע, דערזעהענדינ, אַז די יונגען געהען נאָך איהם, האָט ער מיט אַמאָל געגעבען אַ שפּרונג, ערגעץ וואו פערפאַלען געװאָרען אויף אַ מינוט, דערנאָך האָט ער זיך באַלד נעוויזען אויף אַן אַנדערען דאַך. --- אָט, דאָ איז ער! דאָ! די שטאָדט אידען, ווייבער, יונגען און מוירען מיט די בעזי- מער און שטעקענס אין די הענד נאָך איהם, אָבער מאָטקע איז שוין נעפלוינען װי אַ קאַץ פון דאַך צו דאַך, ,שאה ,5 = ש ? ו ם א שׂ 89 3 אַגנב! אַ גנב! --- געװאַלד, אַ גנב ! -- האָט זיך געלאָזיַ; זערען איבער דעם שמאָלען געסעל א שרעקעדיג געשריי אין אַ שעהנעם פריהמאָרגען. לאָדענס האָבען זיך אויפגעפּראַלט. פון די אָפענע לופטשיקעס האָבען זיך ווייסע שלאָף-מיצען און בעפעדערטע בערד געלאָזט זעהן. מענשען האָבען געפרענט מיט דערשראָקענע אוינען : -- וואו ברענט ? זיי האָבען דערזעהען אפרים'שי גיינער, אין די גאַטקעס און שלאָף- מיץ, שטעהט אויפ'ן נאַניקעל פון זיין הויז. ער רייסט זיך די האָר פון קאָפּ און האַלט אין איין שרייען : --- געװואַלד, אַ גנב ! מען האָט מיך בע'גזל'ט ! בדלות נעשטעלט ! טהיר און טויערען האָבען זיך אויפגעעפענט. אידען אין אונטער- וועש, ווייבער אין די העמדער, מוידען אין טיכער איבער די קעפּ, יונ- גען מיט שטעקענס און העק אין די הענד האָבען זיך אַרױסגעלאָזט פון די הייזלעך און געשריען : --- וואו ? ווען ? וועמען ? --- דאָ איז ער אַנטלאָפען ! ער איז אַריכער דעם פּלױט! -- ניין, אין הויף אַריין, צום נאמבינער אין הויף אַרין. -- איך האָב איהם אַליין געזעהן דורך דעם הויף. --- קומט, אידען ! און צווישען די אלע געשרייען הערט זיך אפרים'שיס געװאַלד : -- ער האָט מיך געשאָכטען ! --- ווער איז עס געווען ? -- נאַ, אָט דאָ איז ער ! --- ווייזט אַ יונג אויפ'ן דאַָך הינטער'ן קוימען. אויפ'ן דאַך, װאָס איז געווען פאַר די פענסטערלעך פוז אפרים" 88 מא וט קע הרהט פאָרזיכטיג, מיט האַר'זדקלאַפּעניש האָט ער אויפגעעפענט די טהיר פון קאַמער : געלויבט איז גאָט, די שטיוועל זיינען דאָ. דער לאָדען איבער'ן פענסטער'ל און דער פּרענט אויך. --- געלויבט איז גאָט -- אטהעמט אָב אפרים'שע ניינער --- איך האָב זיך געשראָקען. די קאַמער אַליין געלאָזט. -- עס איז אין דעם זכות פון ספר-תורה'לע --- זאָגט טויבע. -- דוֹ האָסט רעכט, מיין ווייב, און צום ערשטען מאָל דעם אכענד האָט מאַן און ווייב גערעדט צווישען זיך אֶהן קללות, זייענדיג פול מיט דעם נחת װאָס זיי האָבען געהאַט פון זייער אקינד", דאָס ספר-תורה'לע. פון דענסטמאָל אָן זיינען אויף אַ שטיקע? צייט, דורך די מיה פון מאָטקע'ן מיט זיין רבי'ן נתן'ען, די שטיוועל אָנגעקומען צו די ריכ- טינע בעלי-כתים, פאַר וועמען די בעלי-מלאכות האָבען זיי געמאַכט -- צו די מענשען. אַ סך אידען און פּויערים זיינען צו הערבסט-צייט גע- ווען צוגעגרייט צו די רענענס מיט גוטע, געזונדע שטיוועל, און ווייל שטיוועל זיינען מיט אַמאָל ביליג געװאָרען אין שטעדטעל, האָט זיך אַן אָרימאַן אויך געקענט פערנינען אַ פּאַר שטיוועל אויף יוס-טוב. נור באַלד האָט דאָס אויפגעהערט. די שטיווע? האָכען אָנגעהוי- בען צוריק צו געהן אפרים'ען אין קאַמער אַריין, װוי מיוי וועלען עס שפּעטער דערצעהלען. װאָרים דער היטער פון די נערעכטינקייט, ,די בלינדע פּערי?", האַלט ואַך זיין אויג איבער די אָרדנונג פון דער שטאָרט.., שכום אַשׁ 87 איז ער בעשטאַנען, אַז דאָס מענטעלע מיט די עץ החיים'ס זאָלען זיין אויף איהר נאָמען. דאָס קדשי-קרדשים איז נאָך נישט געבליעבען איין מינוט אַלֵיין צייט אפרים'שי האָט חתונה געהאַט. צי איז אפרים אין דער היים, צי איז ער אין דער חברה ביי'ם מנחה דאַװנען, זיצט אַלְץ טויבע, זיין ווייב, וי אַ נעטרייער הונד אויף דער שוועל פון דער טהיר און טרייבט אַװעק אַלֶע, װאָס ווילען זיך דערנעהענטערען צום קדשי-קרשים, מיט איהר סנולה-װואָרט ,סטופּײי". צום חנוך אָבער פון ספר-תורה'לע האָ- בען ביידע, אי אפרים, אי זיין ווייב, פּערלאָזט דאָס קדשי-קדשים אויף קיינעם נישט און זיינען געגאַנגען מיט דעם עולם אידען אין דער חברה אַריין. אין דער חברה האָבען זיך אידען נגעפרעהט מיט'ן נייעם ספר-תורה'לע, און אפרים מיט זיין ווייכ האָבען פערנעסען אָן די שטיוועל און נעטאַנצט מיט זייער אקינד", מיט'ן ספר-תורה'לע, שפּעט אין אבענד אַרײן. דענסטמאָל האָט זיך נתן גנב אַרױפנעלאָזען אויף מאַנדריק'ס דאַך און מיט אַ שטיק אייזען אונטערגעשפּאַרט דעם פּרענט פון דעם ?אָדען. דער פּרענט האָט נאָכגעגעבען. זיינען איבערגעבליבען די שטאַ- כעטלעך, האָט זיי נתן ננב אויך באַלר פארנאנדערגעשפּרײט. ער האָט געגעבען אַ וואונק צו מאָטקע'ן, און מאָטקע האָט זיך װי א קאַץ גע- נעבען אַ קוועטש אריין צווישען די שטאַכעטלעך, און באַלד האָט ער אָנגעהויכען אַרױסצואװאַרפען שטיוועל דורך דעם פענסטער'ל צו נתן'ען. אַז מען האָט שוין אָנגעפּאַקט אַ פַּאֶר זעק, האָט נתן נעגעבען אַ קאָמאַנדע, אַז מאָטקע זאָל אינעוועניג צונויפלעגען די שטיויעל אַזױ, אַז מען זאָל ניט באַלד בעמערקען. מאָטקע האָט זיך צוריק ארויסגע- קוועטשט פון די שטאַכעטלעך, נתן האָט צוריק פערבוינען דעם פּרענט אויפ'ן לאָדען, אַז מען זאָל נישט אָנזעהן, און מען זאָל נאָך אַמאָל קע- נען נעהמען פון קדשי-קדשים. אפרים איז אהיים געקומען מיט זיין ווייכ פון דער חתונה, וואו זיי האָבען אויסנעגעבען זייער קינר דאָס ספר-תורה'לע. האָט ער זיך דערמאַנט אָן דער קאַמער, געװאַלד, זי איבערגעלאָזט אַליין, צום ערשטען מאָל אַלֵיין. האָט ער נוט בעקוקט די שלעסער אויף דער טהיר, אָבער אַלעס איז נאַנץ. 86 פאַסקע ננט האָט אָבער נישט געהערט און איז ווייטער גענאַנגען. פרעגט טייבע: וועמען זוכסטו ?" איידער די אידענע האָט נאָך אָבער צייט דאָס װאָרט אויסצוריידען, איז שוין מאָטקע אין שטיבעל, קוקט זיך אַרום, דערזעהט דעם שפּאַלט פון דער קאַמער, אַ זונעןךשטראַה? פאַלט אַרײי; דורך די קוים צונעמאַכטע טהיר, עפענט ער שוין די טהיר און דערזעהט אפרים גייגער טויכט זיך צווישען אַ וועלט מיט שטיוועל. מאָטקע איז דער- שראָקען געװאָרען, אַז ער האָט דערזעהן דעם אידענ'ס באָרד מיט די אויגען אַרױיסשטאַרען פון צווישען די שטיוועל. -- ווער איז דאָס ? --- האָט אפרים'שי געמאַכט אַ געשריי, אויפ- גערענגט, װאָס אַ פרעמד אויג האָט געזעהען, וי ער טהוט זיין דיענסט אין זיין קדשי-קדשים. -- דער מייסטער האָט מיך נגעשיקט. --- ווער מייסטער, װאָס פֿאַר אַ מייסטער ? טויבע, -ע-טויבע, וואו ביזטו ? -- איז אפרים'שי אַרױס אַ פערשטויבטער פון צווישען די שטיוועל. נאָר מאָטקע איז שוין נישט געווען. פון דעם טאָג אָן איז דאָס פענסטער'? פון דעם קאַמער פער- סלאַפּט מיט נאָך אַ לאָדען און אַ פּרענט, און די טהיר פון אפרים'שיס קדשי-קדשים איז געװאָרען בעלעגט מיט נאָךְ צוויי שלעסער, אַז קיין פרעמדענ'ס אויג זאָל ניט אַריינדרינגען, און מאָטקע האָט נעקראָנען קלעפּ פון נתן גנב -- װאָס ער האָט די מעשה אַזױ נישט געשיקט געמאַכט. מאָטקע אָבער האָט אױיסנעשפּירט, אַז די קאַמער האָט אַ פענ- סטער'ל און דאָס פענסטער'? געהט אַרױס אויף מאַנדריק'ס דאַך. עס האָט זיך געמאַכט באַלד אַן אַנדער געלעגענהייט. אַרײנצו- דרינגען אין אפרים'שיס קדשי-קדשים. אפרים ניינער, אַזױ קאַרג וי ער איז געווען, האָט ער דאָך נעװאָלט האָבען אַז עס זאָל אינערבליי- בען אַן אָנדענקעניש נאָךְ איהם. פינף יאָהר האָט ער זיך געדונגען מיט אַ סופר, אַז ער זאָל שרייבען פאַר איהם אַ ספר-תורה אי: דער חברה, וואו ער דאַװענט. האָט טויבע נעוויינט, אַז זי וויל, אַז דאָס ספר-תורה זאָל זיין געשריבען אויך אויף איהר נאָמען, האָט אפרים'שי נישט נעװאָלט. האָט די אידענע צושטייער נגעגעבען פון איהר געלד, װאָס זי האָט בגנבה אָנגעזאַמעלט אין אַ זאָק, נאַנצע פופצעהן רובעל, שולזדםי אש 82 נעהאָט פון אַ מאַנספּאַרשױן, נאָר אֶהן אַ באָרד און אֶהן וװואָנצעס, מיט בעװואַקסענע װאָרצעלעך, און פיינד האָט דאָס געהאַט מענשען. גע- זעהן אַ קינד אין גאַס -- אַ שטויס געגעבען, און אַלעס ?עבעדיגס אַװעקגעיאָגט פון זיך : ,סטופּײי", ,סטופּײי"! -- האָט זי געהאַט אויף אַלצדינג איין װאָרט, זומער פאַרנאַכט איז זי געזעסען אויף די טרעפּלעך פאר איהר טהיר און נעשעפּט לופט. זי האָט שווער געאָטעמט צוליעב אַסטמאַ. די קינדער פון די בעלי-מלאכות האָבען געבראַכט צו שלעפּען אויף די אַקסלען די פאַרטיגע שטיוועל און קאַמאַשען צו אפרים'שי. די אירענע האָט עפּעס געברומט אונטער דער נאָז, גענומען די שטיווע? און אריינ- געוואָרפען אפרים'שין אין קאַמער אַרײן און נעמורמעלט צו די קינ- דער : ,סטופּײי !" ,סטופּײ !" דאָס איינציגע פערגענינען פון אפרים ניינער איז געווען די קאַ- מער מיט זיינע שטיוועל,. ער פלענט זיך אָפּטמאָל איינשליסען אין איהר אויף אַ נאַנצען טאָנ און איבערװואַרפען די שטיוועל, װאָס האָבען נעפוילט דאָרט פון יאָהרען לאַנג. דאָס פערפוילטע לעדער האָט אַרויס- גענעבען אַ נעשטאַנק, און אפרים האָט גוט אַריינגעהױכט דעם ריח פון דעם לעדער און הנאה געהאט. אַרויסקומען פלעגט ער פון דעי קאַ- מער מיט אַ צופריעדענער מינע, דער שמייכעל האָט איהם אַראָבגע- לאַכט פון די אויגען און אַריינגעפאַלען אין זיין קאָלטענעװאַטע באָרד, װאָס די האָר איהרע זיינען צוזאַמענגעקלעפּט געווען פון לעדער-שטויב. פלענט ער מיט אַמאָל דערזעהן דאָס ווייב, װוי זי זיצט מיט דעם אֶהן- קינדינען-פּנים און גלאַנצט מיט איהרע קליינע אויגעלעך, פלעגט איהם מיט אַמאָל דאָס נאַנצע פערנענינען פון די פוילענדע שטיוועל פער- נעהן --- פלעגט ער נעבען אַ מרוקע, אַרױסגעלאָזען אַ קללה אויף איהר און נעכאַפּט די קאַפּאָטע און אַװעק אין חברה מנחה דאַװונען. אָט אויף דער קאַמער מיט די פוילענדע שטיוועל האָט נתן ננב זיין אוינ נעװואָרפען. האָט ער אַריינגעשיקט צו אפרים'שין מאָטקע'ן מיט אַן אויסרייר. מאָטקע האָט געדאַרפט אױיסשפּירען, צי רי קאַמער האָט אַ פענסטער'?, און וואוהין דאָס פענסטער'ל געהט אַרױס. אָנגעטראָפען האָט מאָטקע טויבע'ן, װוי זי זיצט אויף די טרעפּלעך און כאַפּט פרישע לופט זומער פאַרנאַכט. זי האָט איהם בעגעגענט מיט איהר נעוועהנליכען ווערטעל: ,סטופּײ !" ,סטופּיי!" סטאָטקע 54 מאָט קע גנב. איז זיין איינציג פערגניגען געווען, אַז די קאַמער איז װאָט אַמאָל מעהף פו? געװאָרען מיט שטיוועל. נאָך סוכות-צייט, ווען די רעגענס גיסען, איז אַ גאנץ שטעדטעל אַרומגעגאַנגען באָרפוס, די בלאָטע האָט אַרינ- גערונען דורך די אָפּענע לעכער, און ביי אפרים'שי אין קעלער האָבען געפוילט די שטיוועל, װאָס די שוסטער האָבען אױיסגעאַרבײט פאַר דער בעפעלקערונג אויף דער צייט, ווען דער דעגען װעט קומען. געווען איז אפרים אַ אידעל אַ קאַרגער, װאָס האָמ ניט פערגנו" נען דעם ווייב דעם ביסען ברויט װאָס זי עסט. יעדען פריהמאָרגען איז דאָס געסעל? אויפגערודערט געװאָרען פון די קריענערייע! צווישען אפרים'שין מיט זיין ווייב. און יערען פריהמאָרגען האָט ער געשלעפּט דאָס ווייב צום נט : ,שוין די מינוט זאָלסטו מיר נעהן צום רב, די מינוט". ס'האָט זיך שוין איינמאָל געטראָפען, אַז דער רב איז מיעד גע- װאָרען שלום מאַכען צווישען זיי, און האָט בעשטימט זיי אֶכצו'נט'ן. פרעגט אפרים'שי : --- וויפיעל װעט דאָס קאָסטען ? --- דו דאַרפסט דאָך איהר געבען אַ כתובה, און דעם סופר, און שכר-טרחה, און אַ ציוויל-גט. --- אָבער וויפיע?, אַרום און אַרום ? --- אַרום און אַרום, מיט אַ ציוויל-גט, און פאַר'ן סופר, און פאַר מיר, אַ פינף און צװאַנציג רובעל. --- פינף און צװאַנציג רובעל! -- שרייט אויס אפרים'שי -- טויכע, קום אַהיים ! די מינוט אַהיים ! --- שלעפּט ער די ווייב ביים אַרבעל. צוליעכ די פינף און צוואנציג רובעל, װאָס ס'האָט איהם בע- דאַרפט דער גט אָכקאָסטען, האָט ער אבגעלעבט סים אַ וייב אַ מרשעת, װאָס זיי האָבען זיך ביידע פיינד געהאט, אַ נאַנצעס לעבען, און געריסען זיך דעם ביסען פון די מיילער, און נעזעטיגט איינס דאָס צווייטע מיט קללות. אפשר האָט איהם טאַקע טויבכע די מרשעת דערצו געכראַכט, אַז ער זאָל אזוי שלעכט זיין. װאָרום די אידענע אין מיט אן אמת געווען אַ ‏ מרשעת. געווען איז זי אַן עקרה, און דאָס נישט-קינדער- האָבען האָט מען איהר אָנגעזעהען אויפ'ן פּנים.. אַ שנים האָט זי , ש 5ו ם אש 88 12 אַ אידישער לאַמכּאַרך: אין שטעדטע? האָבען געוואוינט אַ סך שוסטער, װאָס האָבען אויסגעאַרבײיט שטיוועל פאַר די פּויערשע יאָהרמערק. אַ גאַנצען זומער איז מען אָבגעזעסען איבער דער טאַנדעט-אַרבײיט און געגרייט סחורה פאַר הערבסט, ווען די יאָהרמערק וועלען זיך עפענען און מען װועט פאָהרען מיט דרעננלעך און געשטעלען אויף די ירידים אַרום. אָבער וועניג שוסטער האָבען זיך געקענט דערװואַרטען אויף דעם גליק, אַז זיי זאָלען ארויספיהרען זייערע סחורות אויף די מערק. די מעהר- סטע פון זיי האָבען ניט געקענט דורכשלעפּען דעם זומער און אויס- האַלטען די שטיוועל, און צו די ימים-טובים צו האָבען שוין רי שטי- ווע? אַרײינגעװאַנדעלט צו אפרים'שי ניינער אין קאַמער אַרין, וואן מ'האָט זיי פערזעצט פאר אַ פּאֶר רובע? אויף צו לעבען, אויף סחורה צו קויפען אָדער אויף יום טוב מאַכען. אפרים'שי ניינער איז געווען דער פּראָצענטניק פון די שוסטער. נעהמען פלענט ער פון אַ קערבעל אַ צויי נילדען פּראָצענט און אַ משכון די שטיוועל. אַז עס פלענט קומען הערבסט, פלעגען זיך די שוסטער בעטען: .ר' אפרים'שי, ניט אַרױס די שטיװועל אויפ'ן מאַרק". אָבער אפרים'שי ווייסט, אַז אַ שוסטער איז אַ שכור, און די שטיוועל קענען נאָך אויפ'ן װועג צום מאַרק אַריינפאַלען אין שענקעל, אוּן אַזױ װוי דאָס רוב שטיוועל זיינען שוין ניט ווערטה געווען דאָס נעלד מיט דעם פּראָצענט, װאָס איז דורך די פּאֶר װאָכען אויף זיי אֶנ- נגעװואַקסען, פלענען זיי בלייבען ביי אפרים'ען אין קאַמער פוילען, און האָבען שוין ניט געזעהן די ליכטינע שיין מעהר. אפרים'שי האָט זיי ניט פערקויפט. קיין געלד האָט ער ניט בעדאַרפט. אָבגעלעבט מיט זיין ווייב, טויבע די מרשעת, אַ יאָהר צװאַנצינ-דרייסיג אין קריגעריי, אוּן גענעסען דעם נאַנצען טאָנ אַ נעכטיגען ברויטע? מיט אַ ציבעלע, 82 מאָטקע ננב. געטהאָן, האָט ער געװאָלט איהר אֶבצאָהלען. ער האָט אָכער ניט נע- וואוסט מיט װאָס. ער פלעגט אַמאָל פון גאַס אַהיים ברענגען אַ הוהן אונטער דער פּאָלע אָדער זיך אַרײנלאָזען אין שענקעל? אַריין און אַרויסקרינען אַ פלעשעל, האָט עס אַהיים געבראַכט און פאַר דער אי- דענע ביים קוימען אַװעקגעלעגט, פלעגט די אידענע איהם אויס דער שטוב טרייבען. -- טראָג דיך אָב, דו קליינער גנב, טראָג דיך אב מיט דיינע גנבוֹת. און מאָטקע האָט נעזעהען, װי דאָס פלעשע?ל בראַנפען ווערט פער- שוואונדען אונטער דעם קישען אין דער אירענע'ס געלענער, האָט ער געלאַכט און איז אויס דער שטוב געלאָפען. אַז די ,,כלינדע פּעריל" האָט דערזעהען, אַז מאָטקע איז ביי נתן'ען אַ בן-בית געװאָרען און נתן ננב טראָגט זיך אַרום מיט איהם, האָט ער אַלץ געקלערט וי דעם יונג אין דער האַנד צו כאַפּען, ער האָט זיך געװאָלט דורך מאָטקע'ן מיט נתן'ען אָברעכענען און אַלְץ אָבנע- װאַרט אַ געלעגענהייט, ווען דער יונג װועט איהם אין די הענר פאַלען. ער האָט ניט בעדאַרפט לאַנג װאַרטען : די געלעגענהייט האָט זיך באַלר געמאַכט. שילכ רד ם. א שׁ 81 -- קענסט קריאת שמע לייענען + --- פרענט נתן ננב, װאָס איז געווען אַרײינגעטהאָן אין דער הייסער שיסעל. מאָטקע לאַכט, האַלטענדיג אויף זיינע צייהן אַ זודינע קאַר- טאָפעל : --- ניין ( -- אוּן װאָס איז אויף דיר דאָס געלעכטער אַזױ ? עס געהען אַזעל- כּע גרויסע ימים טובים אין לאַנד אַריין און דו קענסט ניט קיין סדור אין דער האַנד האַלטען --- זאָגט די אַלְטע, נתן איז מכבד מיט דער ברייטער האַנד מאָטקע'ן איבערן פּנים. מאָטקע לאַכט. -- װאָס שלאָנסטו איהם ? צו שלאָגען ביזטו אַ בדיה, װאָלסט בעסער גענומען אַ סדור און דעם יונג אויסנעלערענט עברי זאָנען -- זאָנט די מוטער --- דו קענסט דאָך. זאָל ער אויך קענען. מאָטקע לאַכט. נאָכ'ן עסעז האָט נתן אַראָבגענומען פון שענקעל, וואו עס שטעהען די צוויי שבת-לייכטערלעך, דער סאַמע'ס מחזור, אויפנעכישט די גרויסע אותיות און א א צו לערנען מאָטקע'ן : -- נאַ זעה, דאָס איז אַ היי, און דאָס איז אַ בית. זאָג נאָך: אַ היי, א בית. מאָטקע לאַכט. -- װאָס איז אויף דיר דאָט בייזע געלעכטער? ניב נור אַ קו װי ער האָט זיך צולאַכט! -- און נתן האָט געכאַפּט מאָטקע'ן אוים'ן קניע און האָט איהם אָנגעהויבען מכבד צו זיין. -- נאַ, ניב נאָר אַ קוק, װוי ער האָט זִיך יע נתן ננב, לאָז אָב, לאָז אָב. װעסט דאָךְ דעם יוננ ממית'ן! -- שלעפּט אַרױס די אַלטע מאָטקע'ן פון נתן'ס הענד. נתן לערנט וויעדער און גיט מאָטקע'ן וויעדער קלעפּ. -- מיין רבי, קוק אָן דעם רבי'ן, אז די הענד זאָלען דיד ווערען אָבּנעדאַרט. שלאָגען קענסטו איהם, אָבער לערנען ? -- שרייט רי אַכָּ- טע אויף נתן'ען. אוֹן מאָטקע לאַכט אונטער נתן'ס קלעפּ. מאָטקע האָט דערפיהלט, אז די אַלְטע פּעשע האָט איהם נוטס 80 סמ אַסקע ננב. נתן ננב האָט געלעבט מיט דער מוטער אין הילצערנעם הייזעל. איין נוטע מדה האָט דער יונג געהאַט, װאָס די שטאָרט האָט איהם דערפאר געריהמט : ער האָט בכבור געהאַלטען זיין מוטער. דאָס ווייב האָט ער אויס דעם הויז נעשיקט ווייל זי האָט ניט נעקענט הויזען מיט דער שוויגער און געקריגט זיך מיט איהר. דער יונג האָט איה- בככוד'ע קליידער געמאַכט, אַ שעהנע ,שטאָדט" אין דער וויינער-שוהל איהר געדונגען און אַהיים נגעבראַכט דער מאַמען דאָס בעסטע פלייש און די שעהנסטע פיש אויף שבת. שבת נאָכמיטאָנ האָט נתן גנב זיין מאַמע אויסנעפּוצט אין אַ נייער הויב מיט אַ נייעם קאַפטענדעל, אין נעסעל אַרויקנעפיהרט צום שפּאַציער. אַז די ווייבער האָבען געזעהען װוי נתן האַלט בכבוד זיין מאַמע, האָבען זיי דעם יונג אַלֶעס מוח? געווען און געזאָנט, אַז ער פערדיענט זיך סיי װווֹי סיי די צווייטע וועלט. מען האָט דערצעהלט, אַז די אַלטע פּעשע, נתן קצב'ס מוטער, װאָס איז אַלֵיין אַמאָל געווען אַ קצב'טע און איז נאָך היינט אויך בכח אוים- צוטרינקען אַ האַלֵב קווערטעל בראַנפען, פּאַטשט נאָךְ היינט אויס דעם יונג, אַז עס געפעלט איהר עפּעס ניט אין איהם, און נתן גנב, פאַר ויעלכען די , בלינדע פּעריל" ציטערט, לאָזט זיך אױספּאַטשען פון דער מאַמע און זאָגט איהר קיין װאָרט ניט. אָט די אַלטע פּעשע, די שטאַרקע אַכטציג-יעהריגע אידענע מיט די רויטע נעפרוירענע באַקען, האָט אריינגענומען מאָטקע'ן אין אַ ווינ- קעל פון דער קיך, און פאַר מאָטקע'ן טהיילמאָל אַ העמד אויסנע- וואַשען און אַ לעפעל װאַרעם געקעכטס געגעבען. די אַלטע פּעשע איז געװאָרען מאָטקע'ס בעשיצערין און האָט אויפ'ן זוהן אָננעשריען, ווען יענער האָט מאָטקע'ן געשלאָנען. נתן גנב האָט געזעהען, װי די מאַמע האָט נערן מאָטקע'ן, האָט ער איהם אויך נערן געקרינען און אָנגע- הויבען איהם צו, בעהאַנדלען װוי אַן אינגערען ברודער. איינמאָל אַן אויף-:דער-נאַכט, ווען זיי זיינען ביידע אַהיים גע- קומען פון שעכט-הויז, די אַלטע פּעשע האָט אויפגעשטעלט אויפ'ז טיש די הייסע קאַרטאָפעל-זופּ מיט דעם פּאַרעדיגען פלייש, רופט יך אָן די אַלטע אידענע צו נתן'ען : -- נתן, עס געהט צו ראש השנה און יום כפּור. דער יוננ קען אודאי קיין קריאת שמע ניט לייענען. ש 7 ו 8 אַ ש 79 רעל" געהאַט זיין חברה ננבים, װאָס האָבען נע'גנב'עט, איהם אֶבנע- שטעקט, און ער האָט פאר זיי פּערהאַנדעלט דערנאָך מיט די בעלי בתים. האָט איין באַנדע געמאכט דער צווייטער קאָנקורענץ. צוי- שען די אָנפיהרער פון די באַנדעס האָט אויבען-אויף געהערשט שלום : זיי האָבען גערעדט צווישען זיך, געטרונקען אין איינעם יפאַלשען בראנפען" ביי חנה-שרה'ן אין געוועלבעל, אָבער זיי האָבען מורא געהאַט צו בלייבען איינער מיט'ן צווייטען אליין, אז איינער זאָל דעם אנדערען אַ מעסער נישט אריינשטעקען, און נור אָנגעקוקט זיך מיט די אוינען, און מיט דעם בליק אלעס נעזאָנט. עס איז נעווען אָבנע- מאכט צווישען זיי, אַז איינער זאָל זיך אין צווייטען'ס עסקים ניט מישען. דורך דעם, אז עס איז געשעהן אַ ננבה אין דער שטאָדט און מען איז נעקומען צו לויפען צו די ,בלינדע פּערעל" האָט ער זיר בע- האלטען, ער איז נישט געווען אין דער היים .. . דערפאר האָט איין אָנפיהרער דעם צווייטען'ס באַנדע גע'רודף'ט. אַז נתן ננב האָט אָנגעטראפען אין אַ ווינקעל אַ שנץ פון די ,בלינדע פּערי?'ס" באַנדע, האָט ער איהם שוין פארלאָזט מיט אן אונטערנע- האַקטע זייט. און צייט מאָטקע האָט זיך נע'חבר'ט מיט נתן גנב, האָט די ,בלינדע פּערעל" געװואָרפען אויף איהם אן אויג און נישט נעלאָזט איהם אין מאַרק זיין אין אַ יאָהר-מאַרק. וואו ער האָט איהם געטראָפען, האָט איהם די .בלינדע פּערעל" געשלאָנען, נעיאָגט און נעװאַרט נאָר, אַז ער זאָל אין זיינע הענד אריינפאלען, מאָטקע האָט זיך נישט געקלאָגט פאר נתן גנב: ערשטענס האָט ער געוואוסט, אַז עס דארף אזוי זיין, און צווייטענס, איז נאָך מאָטקע גנב געווען אַ צו קליינער יאַט, אז דער רבי זאָל זיך פאר איהם אָננעהמען און געהן זיך שלאָנען צוליעב איהם מיט די ,בלינדע פּעריל". אָט פאַר דעם נתן גנב -- װאָס האָט נעקענט אַזױ ווייט ברענ- נען, אַז די .בלינדע פּערי?" זאָל פאַר איהם ציטערען און אויסמיידען פֿון וועג, ווען ער טרעפט איהם אָן -- האָט מאָטקע גנכ דרך-ארץ נעהאַט, פערגעטערט איהם און איז נגרייט געווען פאַר איהם אין פייער און װאַסער צו נעהן. נתן ננב האָט דערפיהלט, אַז דער יונג אין אַ נוטער קיאַט*" און מען װועט איהם קענען אַמאָל אויסנוצען צי אַן עסק, האָט ער איהם צונעלאָזט צו זיך, אַהיים נענומען מיט זיך און אפילו געלאָזט שלאָפען אין הויז ביי זיך. 78 מ אָט קע גנב. --- איך װיל? די גנבים וילען, זיי זיינען געקומען צו מיר, האָבען מיר געזאָגט. איך מיין --- פאַר צוויי הונדערט רובעל, מען דינגט זיך, או דער סוף איז, אַז נתן ווייזט אָן, וואו די פעל זיינען איינגעגראָבען אין לאָנקע ביים װאַסער. די גערעכטינקייט פון דער שטאָדט האָט נעהיט דער סטאַרשי סטראַזשניק יאַנאָװויטש, אָדער, װי די אידען האָבען איהם אַ נאָמען געגעבען, ?די בלינדע פּערעל", -- דערפאר, ווייל? אַז ער װויל קען ער ווערען בלינד, װי די אָרימע אידענע פּערעל, וועלכע זיצט פאר דער שוה? און בעט נדבות : ער זעהט נישט, אַז א איד האַלט אָפען דאָס געוועלבעל זונטאג נאָך צוועלף אַזײינער און לייזט געלר; ער זעהט נישט, װוי עס פערשווינדט פון אַ פּויער'ס אַ פוהר אַ קעלבעל, וי מען שפּאנט פון אַ װאָגען אין מיטען העלען טאָג די פערד אויס, אָדער װוי נתן'ס חברה האַקען אויף אַ שפּײיכלער ביינאַכט און נעהמען די קאַלבס-לעדער אַראָפּ,. ער איז די ,בלינדע פּערעל", ער זעהט נישט און הערט נישט, ריידען רעדט דער פטאַרשי סטראַזשניק אידיש און זאָגט אָן די אידען אַ פריהער, ווען דער קאָמיסאר װועט קומען נאָכ- קוקען אין די געוועלבער רעם פּאַטענט. די פבלינדע פּערעל" האָט מען בערארפט אין שטעדטעל, װי מען בעדארף, להבדיל, אַ רב אָדער אַ מקוה. ער האָט געמאכט שלום צווישען אידען. אַז איין איד האָט גע'מסר'ט דעם צווייטען, אז ער האַנדעלט מיט פאַלשע בראנפען, איז ער נעקומען און האָט דערצעהלט. האָט יענער גע'מסר'ט דעם צווייטען, אז ער האנדעלט מיט גננבות --- האָט ער פון ביידע גענו- מען כאַבאַר און שאט, שטיל. אין זיינע צייטען איז קיין איר נישט אריינגעפאַלען אין נויאישע הענד, נישט אין געריכט און נישט אין די װאַך. און אַז עס האָט זיך נעמאכט, אַז בעריל מסור האָט גע"- מסר'ט צום נאַטשאַלניק און אָנגעוויזען אויף די ,בלינדע פּערעל", אַז ער נעהמט כאַבאַר פון די אידען, האָט זיך ,די בלינדע פּערעל" גע- קאָכט אין איינעם מיט אידען ביים רב און גע'טענה'ט אויף אידיש : -- אַזאַ מעשה, אַ איד זאָל איבערענטפערען אידען אין גוי'אישע הענד! װאָס, עס איז נישטאָ קיין רב, ביז הונדערט און צוואנצינ יאָהר? האָסט עפּעס, נעה צוֹם רב. צווישען נתן ננב און די בלינדע פּערעל" אין אָנגעגאנגען אַ שטילע מלחמה. אזוי װוי נתן ננב, אזוי האָט אויך די ,בלינרע פּע- ש 5ו ם אַ ש 77 6.1 די ,כּלינדע פעריליי פאַר איין מענשען האָט מאָטקע דרך ארץ נעהאט און גענומען אַ מוסר פון איהם. דאָס איז געווען נתן ננב, דער העקער. זיין פּרנסה איז נעווען, אבשינדען די בהמות אין שעכט-הויז, און דערנאָך דאָס פלייש אויסהענגען אין יאטקע פאַר די ווייבער. אָבער זיין הויפּט- פּרנסה איז געווען ננבה. נתן ננב האָט געלעבט סיט זיין אלטער מו- טער אין הילצערנעם הייזעל אין עק שטאָדט, ביי דער שוסטערגאַס. פאַר דעם ?הילצערנעם הייזעל" האָט דאָס שטעדטעל געציטערט. איז עפּעס א ננבה געשעהן אין שטעדטעל : אַ פּאָר זילבערנע לייכטער פון אַ טיש אראָפּנענומען אַ פרייטאג ביינאַכט, ביי לייזער מאיר'ן דעם װאָל?-סוהר דעם שפּייכלער אויפגעהאקט און די פעל ארויסגע'גנב'עט, -- איז מען צוערשט געקומען צום ,הילצערנעם הייזע?". אינעווייניג איז מען נישט אריינגענאנגען: עס האָט נעקענט שמעקען מיט אַ מעסער-שטאָך ; נור מען האָט זיך ארויף און אראָפּ געדרעהט פאַר דעם הייזעל מיט געבראָכענע הענד און געקרעכצט, געפּרואויט אריינ- װאַרפען אן אויג, אין אַ ‏ פערהאנגען פענסטערעל אריין. אין שוין נתן אַרױסגעקומען פאַר דער טהיר און נעפרעגט תם'עוואַטע : --- װאָס איז געשעהן ? -- נתן, געדענק אין נאָט, האָב רחמנות אויף מיין װוייב און קינ- דער, גיב ארויס די פעל. -- פע?? ביי וועמען האָט מען דאָס נע'ננב'עט פעל װויעדער ? װאָס טהוט זיך דאָ אין דער שטאָרט! פען וװעט דאָך שוין נישט קּענען לעבען באלר. יעדע נאכט אן אנדער גנבה, -- צוקאָכט זיך נתן. -- נתן, זאָג, וויפיעל ווילסטו, אַז דו זאָלסט ארויסגעבען רי פעל ? 76 מאט קע נטה שליסען אין בית המדרש אויף א נאנצען טאָג, אַז ער זאָל נישט קע- נען ארויסגעהן. נאָר מאָטקע האָט מורא דעם אלטען -ין צו טשע- פּען. נתן ננב האָט אויך מורא פאַר דעם אַלטען דין. אונטער די אויגען, שילט ער איהם, און אז דער אַלטער דין קומט, ציטערט ער פאר איהם, און אויך דער אלטער ברוך, און אלע קצבים פיהרען זיך אזוי, האַלט זיך מאָטקע אויך אזוי. נאָר עס װועט אויף איהם אויך אַ צייט קומען. אזוי האָט מאָטקע בעהערשט די שטאָדט מיט זיינע הינד און די הינד האָבען איהם געפאָלגט אלעס, װאָס ער האָט זיי בעפוילען. זיי זיינען איהם געווען אונטערטהעניג װי אַ קעניג. ביײנאַכט, ווען דאָס שטעדטעל איז שוין געשלאָפען, איז זיך מאָט- קע צוזאמענגעקוטען מיט זיינע הינד אויף די יאַטקע-קלעצער אין מאַרק. די לבנה האָט געשיינט. מאָטקע איז געזעסען װי א קענינ אויף דעם העכסטען יאַטקע-קלאָטץ, נעבען איהם איז געלעגען זיין פריינד, דער עלטסטער פון די הינד, פבורעק", מיט דעם געשאָרענעם הינטען און בעוואקסענעם קאָפּ און עק וי ביי אַ ליב, -- נאָטע קא- טארינארזש'ס הונד, װאָס האָט געהאלפען מאָטקע'ן, ווען ער איז נאֶך שוואך און קליין געווען און זיך נישט געקענט געבען קיין עצה געגען די מענשען. ער איז געבליבען מאָטקע'ס נאָהענטסטער פויינד, און מאָטקע האָט איהם געמאכט פאר אן עלטסטען פון די הינד: איהם האָט מאטקע צום ערשטען אָבגעגעבען די גרעסטע שטיקער ביינער און איהם האָט מאטקע בעפרייט פון זיין קייט און מיטגענומען או- מעטום וואוהין ער איז געגאננען. אויפ'ן יאטקע קלאָץ ליגט ער נע- בען מאָטקע'ן אוץ טאָטקע שפּיעלט זיך מיט איהם און ארום די יאט- קע-קלעצער שפּרינגען ארום די אונטערטהאַנען -- די הינד: זיי שטעלען זיך אויף צוויי פיס --- מאַכען נאָךְ וי מענשען, פאַר מאָט- קע'ן, שפּרינגען פאר איהם און בילען מיט ווילדע נעשרייע), וי זיי װאָלטען זאָגען : --- כעפעה?, כעפעה? אונזער קליינער הערשער, אלעס, אלעס ווע- לען מיר טהאָן פון דיינעטוועגען. של ו ם אַ שׁ 78 געבראכט אַ חוהן, אַ גאַנז אָדרער אַ קאטשקע --- איז אלעס געווען ביי איהם טריף. אויף דער צווייטער זייט טיש אין בית המדרש איז נע- זעסען רבי יצחק רין. ר' יצחק איז דוקא געווען אַ הויכער איד מיט אַ שמייכעל אין דער באָרד, און אויב דער דין רבי ליבוש האָט קיין קינדער נישט געהאט, האָט רבי יצחק דין דוקא געהאט אַ סך קינ- דער, און ביי רבי יצחק'ן זיינע אלע גענז, קאַטשקעס און היהנער גע- ווען כשר. אָבער די ווייבער זיינען נישט געגאַנגען צו רבי יצהק'ן, נאָר דוקא זיך געשטופּט צו רבי ליבוש'ן און ארומגעטראָגען דערנאָך די טריפה נעמאכט עופות צו די שטאָדטישע נוים צו פערקויפען. אָט דעם רבי ליבוש האָט מאָטקע נאֶךְ פיינד געהאַט וען ער איז נאָךְ געווען אַ קינד, די מאַמע איז ארומגעלאָפען איבער'ן מארק א נאַנצע וואָךְּ און אָבגעשפּאָרט אויף אן עוף אויף שבת. מאַכט זיך א שאלה. אז מען האָט מאָטקען געשיקט סמיט דער שאלה, איז ער גענאנגען צו רבי יצחק'ן,. האָט די מאמע דוקא נעשיקט צו רבי לּיבוש'ן. און קוים איז די שאלה אריינגעפאלען צו רבי ליבוש'ן, האָט שוין מאָטקע געוואוסט אַז די מאַמע וועט וויינען און דאָס שוועם- טערע? װעט טראָגען די נאַנז צו דעם פעטען דייטש צו פערקויפען און שבת וועלען אלע עסען טרוקענע חלה. פאר דעם טריף-מאַכען האָט מאָטקע דעם דין פיינד געהאט פון קליינערהייד אֶָן, און יעצט זעהט ער, אז ער מאכט אלעס טריף אין דער יאַטקע. אז רבי ליבוש קומט אין שעכט-הויז אריין ווערען אלע קצבים טרויעריג און ציטערען פאַר שרעק. מען טראָנט איהם אונטער א לונג-און לעבער, נתן בלאָזט זי אֶן און דער אַלטער דין קוקט זיך נוט איין, זוכט, זוכט, באַלד טריף ! איז וי אַ בראָך װאָלט אױיסגעבראָכען, און נתן זאָגט אין דער שטיל : --- איך האָב כאלד געוואוסט, אַז דער אלטער װועט טריף מאַכען. -- עס איז דען אַ וואונדער, ער האָט קיין קינדער נישט, וי אַ שטיין, --- זאָגט מיט אַ קרעכץ דער רויטער ברוך מיט די רויטע אוי- גען און טרעהרען רינען איהם אויף די באַקען. און פערקעהרט, אז רבי יצחק קומט אין שעכט-הויז, זיינען אלע פרער?י=, און מאָטקע ווייסט, אז דערנאָך װועט ער שין געהן צו חנה-שרה'ן אין געוועלבעל אריין נאָךְ אַקעװיט, דערפאר האָט מאָטקע פיינד דעם דין רבי ליבוש און װאָלט איהם אַמאָל נעװאָלט מיט זיינע הינר מכבד זיין, איהם אַמאָל איינ- 74 פא טס קע ננם האָט נאָר בעדארפט אַ שמעק טהאָן איהם און דערפיהלען אָן זיין ריח אז ער איז דער קעניג איבער די הינד. קוים האָט ער נאָר געקראָגען די מאַכט איבער די הינד, האָט ער זיך בענוצט מיט איהר זיך אָבצורעכענען מיט זיינע פיינד. די פיינד זיינע זיינען געווען דאָבשע די מייסטערין, דער פאָטער זיינער און דער דיין רבי ליבוש. צו בעריש מייסטער, װאָס ער האָט איהם אַזױ געשלאָגען, האָט ער קיין גרויסען האַס ניט נעטראָגען. ער פערשטעהט עס פֿאַר װאָס --- אַ מייסטער מעג, אַ מאַנספּערשױין! נאָר אויף איהר, אויף די אידענע מיט די פּערשטאָפּטע אויערען האָט ער געטראָגען אַ שרעק- ליכען כעס. וי ער האָט זי געטראָפען אין געסע? האָט ער אָנגעשיקט די הינד. די הינד זיינען איהר בעפאַלען, דאָס קלייד אַראָבגעריסען, די אידענע האָט געשריגען און מאָטקע איז געשטאַנען און געלשכט הויך. ער האָט דער אידענע אויף דער ליכטיגער שיין נישט אַרױסגעלאָזען. די הינד האָבען פון איהר שוין אַװעקגעכאַפּט דאָס פונט פלייש, װאָס זי האָט געטראָגען, פּוטער, אַ קאָרב אַרױסגעריסען און אייער צובראָכען. דעם שואַרצען קאָטער האָבען די הינד שוין דעם נאַנצען עק אָבגעריסען און איהם צובלוטיגט וי אַ הורג -- און מאָטקע קען זיך נֹאֶךְּ נישט בערוהינען. ער האַלט נֹאֶךְּ די אירענע איינגעשלאָסען אין שטוב. פאר זיין פאָטער פיהלט ער זיך נאָך צו שוואך מיט זיינע הינד. און ער װאַרט ביז ער װעט אליין זיך קענען אָברעכענען מיט איהם מיט זיינע איינענע כחות. דערפאר מיידעט ער איהם נאָך אויס. נאָר דער פאטער מיידעט מאָטקען אויך אויס זינט מאָטקע נטהט ארום מיט די הינד; ער טשעפּעט איהם נישט מעהר און לאָוט איהם לוי- פען,. ווען ער דערזעהט איהם אין געסעל מיט דער סטאדע הינד נאָך איהם, קוקט ער איהם נאָך מיט איין אוינ און ער קלעהרט זיך, אַז פון דעם יונג װועט עפּעס אויסוואקסען אזעלכעס, פאר װאָס מען װועט זיך דארפען היטען... אויף ר' ליבוש דין טראָגט מאָטקע נלאַט אַ האַס אֶהן אַ פאַרװואָס, ר' ליבוש איז נעווען א הארטער קליינער איד, װאָס האָט קיין קינדער נישט געהאַט, מיט אַ פערשטיינערט שטרענג פּנים. א פרייטאג נאָכ- מיטאנ פלענט ער זיך אװועקזעצען אין בית המדרש מיט זיין מע- סערעל אין דער האנד שאלות פּסק'נען און ווען א אידענע האָט אריינ" ש ? ו ם אַ שׁ 738 אַמאָל האָט ער רחמנות געהאַט אויף דער אירענע, האָט ער גע- געבען אַ וואונק צום הונד און אַראָבנענומען די ,בעלאַגערונג" פונים נגעוועלבעל. טהיילמאָל, אז ער האָט געטראָגען אויף וועמען אַ שלעכט האַרץ, האָט ער אַזױ דעם הונד אָבגעהאַלטען אַ גאַנצען טאָג פאַן דער טהיר און קיינעם נישט אַריינגעלאָזט און נישט אַרױסגעלאָזט פונ'ם געוועלבעל. די הינר האָבען איהם גענעכען מאַכט און מען האָט זיך אָננעהוי- בען צו'חנפ'נען צו איהם. איין סוחר האָט איהם געלד געװאָלט בעצאָה- לען, אז ער זאָל בעלאַגערען מיט זיינע הינד די טהירען פון זיין קאָנקו- רענטס קראָם. נאָר מאָטקע האָט בענוצט זיין מאכט איבער די הינד ניט פּאַר געלד, נאָר פאַר אייגענער אַמכיציע. און עס האָט זיך אַמאָל נע- טראַפען אַז מאָטקע האָט בעלאַגערט אַ גאַנץ שטיבעל חסידים מיט זיינע הינד און זיי נישט געלאָזט אַהיים געהן שבת פונ'ם דאַװונען. -- דערפּאַר װאָס עוזר חסיד האָט געשריען אויף איהם, אַז ער װועט דער- צעהלען, אַז ער רייסט באַרען פונ'ם גוי'אישען סאָד אום שכת. מאָטקע האָט ערשט דעמאָלט אַהיים געלאָזט די חסידים פונ'ם דאַוונען, ווען דאָס האָט זיך איהם אַליין פערגלוסט. די מאַכט איבער די הינד האָט ער געקראָגען נישט בלויז דערפאר. װאָס ער האָט זיי פון שעכט-הויז אַרױסגעװאָרפען די אַלטע לאַפּען שטיקער הויט, מילץ, קאַליע געװאָרענע פלייש. ניין. וי ליעבע און צוגעבונדענקייט צווישען איהם און די הינד האָט נערוהט אויף אַ פיע?ל טיעפערען אינסטיקט, וי אויסערליכער נוטצען. די הינד האָבען דער- פיהלט אין איהם, אַז דאָ האָבען זיי נעפונען די בעשעפעניש, װאָס די נאַטור האָט בעשאָנקען מיט די רייכטהימער פון רעדען, געהן אויף צוויי פיס, מיט שכל און מיט מענשליכע אינסטינקטען, און די בעשעפעניש וועט דאָס אַלֶעס אַװעקשײנקען זיי, צו פיהרען זיי און צו הערשען איבער זיי. ביז מאָטקע'ן, האָט זיך ניט געפונען קיין מענש, װאָס זאָל וועלען זיין דער קעניג און דער פיהרער פון די הינד,. און מאָטקע איז געואָ- רען זייער קעניג. ‏ די הינד האָבען איהם אַנערקענט כאר זייער פיהרער און געפאָלגט זיינע בעפעהלען. ער האָט זיי ועשלאָגען, גע- שטעלט אויף צוויי פיס, געהייסען זיי קריכען איבער פּלויטען, אויף דעכער, שפּרינגען איבער הייזער. זיי האָבען איהם געפאָלגט. א הונד כף מ 8 ט סע 3 +. 10 דעד קעניג פון די הינד און צייט טאָטקע האָט זיך אריינגעקראָגען אין שעכט-הויז, איז ער געװאָרען דער מלך פון די הינד. וואו ער איז געגאַנגען, איז איהם אַ מחנה הינד נאָכגענאַנגען וי אַ ואַך און געהיט איהם, אַז מען זאָל איהם קיין שלעכטס ניט טהאָן. קיין חברים אינגלעך האָט ער נישט נעהאַט, נאָר הינד זיינען געווען זיינע חברים, און בורעק", זיין ער- ציהער איז איהם דער נאָהענטסטער געווען. צוליעב די הינד האָט מען פאַר מאָטקע'ן דרך ארץ געקראָגען און מורא געהאַט. די יונגען און גאַס האָבען געציטערט פאַר איהם. סאָטקע האָט נאָר בעדאַרפט א וואונק געבען און אויף וועמען זיינע הינד אָנרייצען, אַז מען זאָל אַנט- לויפען וואו דער שװאַרצער פעפער װאַקסט. טהיילמאָל האָט זיך מאָטקע'ן פערנלוסט, האָט ער נענומען אַ הונד און איהם אוועקגעלעגט פאר א שוועל פון א אידיש קרעמעל און דער הונד איז אַזױ לאַנג געלעגען ביז מאָטקע האָט איהם נישט נעהייסען זיך אויפהויבען. אידען האָבען צוליעב" דעם הינד מורא נעהאָט אריינצונעהן און ארויסצונעהן פון דעם געוועלבעל. קיין קונד האָט שוין אין דעם געוועלבעל נישט אַרײינגעשמעקט, און מאָטקע איז געשטאַנען װי אַ קעניג אין מיטען מאַרק און נגעזעהן ווי דער הונד פיהרט אויס זיין בעפעה?ל: --- ער ליעגט פאַר דער טהיר פון דער אי- דענעס קרעמעל און קוקט מיט בייזע אויגען און לאָזט עדויל אַ כרום אויף יעדען, װאָס װאַגט אריינצונעהן אָדער ארויסצונעהן פון געוועל- בעל --- ער איז בערייט אָנצופאַלען אויף איהם. מען איז נעקומען צו לויפען צו מאָטקע'ן און זיך נעבעטען ביי איהם : --- מאָטקע, נעהם צו דעם הונד, טהייערער מאָטקע, פּאַרװאָס טהוסט דו מיר דאָס ? ש ? ו ם אש ו, פלעשע? צו טרינקען, סיט אַ שטיק פערבלוטינטע ברויט --- איז מאָטקע געווען דאָס גליקליכסטע קינד אין דער וועלט. : ער האָט אויפנעהויבען פון ד'רערד אַ שטיק לאַפּען פון אַן אַלטער ,. מילץ און צוגעװאָרפּען צו די נאַסען-הינד, װאָס זיינען איהם נאָבגע- { - פּאָפען. די הינד האָבען געקוקט אויף איהם מיט רעספּעקט און צופריע- דען געווען, װאָס אויך זייער מאָטקע איז געװאָרען אַזאַ לֵייט. | : | | 70 מאטכעי גב = נעם אָקס אַ לונג און לעבער,. ער בלאָזט דורך אַ רעהר, או, די לוננ ווערט אָנגעבלאָזען, און דאָס אידעל, װאָס האָט פריהער דעם אָקס נעשאָכטען, קוקט צו, טאַפּט די לונג און קוקט זי גוט דורך, צו זי איז גאַנץ, צי דער אָקס איז כשר, צו טרפה... מאָטקע האָט געהאָלפען די לונג-און לעבער שלעפּען, און די הענד האָט ער שוין געהאַט אויך בעפלעקט מיט בלוט. האָט ער געקראָגען אַ פלעם אין פּנים אריין פון הינטען ארום : -- נאַ, ווער איז דער נייער קצב ? -- האָט איהם דער הויכער יונג, נתן גנב, מכבד געווען. -- עס איז דעם בלינדען ליב'ס, לאָז איהם געהן. דער יוננ איז א יאַט. פערלאָז זיך אויף מיר, ער וועט זיין 8 לייט. --- טאָ געה און ברענג א האַלב פלעשעל אָקעװויט פון חנה שרה', און א ברויט מיט א הערינג, --- גיט איהם נתן געלד. נור די מינוט צוריק, דו הערסט ? אַז ניט װעל איך דיר אַ זייט איבערהאַקען. מאָטקע האָט ניט פּראָטעסטירט געגען דעם פלעם, ואָק ער האָט געקראָגען. עס איז איהם גאָרניט איינגעפאלען צוצונעהמען דאָס געלד, וי ער האָט מיט דעם מייסטער'ס געטהאָן. עס איז איהם דאָ געפעלען אין שעכט-הויז. און ער האָט געװאָלט זיינע נייע בעלי-בתיט צופריע- דען שטעלען. פיט איין שפּרונג איז ער געווען ביי חנה-שרה'ן אין געהיימען שענקעל, געבראכט האָט ער דאָס האַלבע פלעשעל אָקעװוויט, װאָס ער האָט געקויפט און נֹאֶךְ אַ האַלבעס, װאָס ער האָט אין די טאַש אַראָבגעלאָזט, וועלענדיג זיך אויספיינען פאר נתנ'ען, וועמען דאָס איז זעהר געפעלען. דאָס ברויטעל, װאָס ער האָט געבראכט, איז געווען פערבלוטיגט פון זיינע הענד. נתן קצב האָט צוגענומען די צויי פלעשלעך און איהם געגעבען אַ װאַליע מיט דער האַנד איבער'ן קאָפּ ; -- אַזױ, כיזטו דאָך גאָר אַ יאַט. װעט דאָך טאַקע פון דיר ווערען 8 לייט. מאָטקע האָט צופריעדען נעשמייכעלט איבער דעם לויב. װאָס ער האָט געקרינען פון נתן קצב, און געשטאַנען גרייט אויסצופיהיען יעדען אַנדערען בעפעה?; אפילו מען װאָלט איהם געהייסע! אַ מענשען הרג'ענען, װאָלט ער עס געטהאָן. און אז נתן האָט איהם גע.,עבען פון שלום אש 069 אוינען, דאָס אידע? רייסט ארויס די פעדערען פון ווייכען העלזעל, עס זעהט זיך א בלאָהע, ווייכע הייטעל מיט אָדערען אדורכגעצויגען... אַ שנייד אַרײן, א שפּריץ מיט בלוט, --- און דאָס אידעל וואַרפט אוועק דאָס נעשאָכטענע הינדעל, און דאָס הינדעל ווארפט זיך אויף דר'ערד װוי אין קרחת, דאָס בלוט רינט דערפון, ביז עס פערגלאָצט די אויגען אוּן בלייבט קיענען אֶהן אָטהעם. אֶט ציהט שוין גדליה דאָס געשאָכ- טענע קאַלֵב אויף אַ שטאַנג אַרױף און שניירט אַדורך מיט אַ מעסער דעם בויך, ציהט אַרױס די געדערעם מיט'ן לונג-אוןדלעבער, אַ פּאַרע נעהט אַרױס דערפון, ער ציהט די פעל אַראָב, בלוט ניסט זיך איבער די הענד, איבער'ן מעסער, אויף די קאַפּאָטע ארויף --- און דאָס קאַלב האַלט נאָךְ די אוינען אָפען און גלאָצט... וואו ער האָט זיך נאָר גע- קוקט, האָט ער נעזעהן בלוט, געשאָכטענע קעלבער, נעקוילעטע חזרים. אָקסען האָבען געמריטשעט און געשריען פאַר'ן שעכבטען מיט ווילדע נעשרייען. קעלבער און שעפּסען האָבען זיך געבעטען מיט שװאַכע אונבעהאָלפענע שטימען: מע, מע, וי קליינע קינדער, און הזרים האָכען הויך געװואַלדען געמאַכט, און היהנער און זענער האָבען שרעקענדינע קינדערשע געשרייען פון זיך אַרױסגעגעבען. און מענשען זיינען געשטטנען מיט מעסערס אין די הענד, בעגאָסען מיט בלוט, און אַלעס לעבעדיגעס געשאָכטען, געשונדען די הויט, די פעדערען פון די העלזער אויסגעפליקט, און עס האָט זיך מאָמקע'ן ג';ַדאַכט, אַז נישט פלויז בהמות, נאָר מען װעט באַלד אַ מענשען אַװעקלײגע און מען װעט איהם שעכטען. אַלעס מענ מען דאָ, אין דעם שעכט היז: שלאָנען, שניידען און שעכטען, און מען טהוט גאָר נישט דערנאַר, און ער האָט גאַרנישט געוואוסט דערפון, אַן מען מעג שעכטען... ער איז גערייצט נעװאָרען פון בלוט, און נעבעטען זיך ביי נדליה קּצב, ער זאָל איהם נעבען דאָס מעסער, ער װוי? אויך שינדען דאָס קאַלֵב. גדליה קצב האָט איהם אָנגעקוקט מיט די רויטע אוינען אויף דעם פון בלוט בעשפּריצטען געזיכט און געזאָגט צו איהם : -- דו קענסט נאָך נישט. דו וועסט דאָס לעדער אַדורכלעכערען. נאַ, קוק דיך צו, לערען דיך צוערשט אויס, דערנאָך וועסטו שינדען. און מאָטקע האָט זיך גויט צוגעקוקט און געװאָלט זיך אויסלערנען. באַלד האָט ער דערזעהן, וי אַ יונג רייפט ארויס פון אַן אויפנעשניטע- 08 מאָטקע גנ ם. די הינד האָבען איהם געהאָלפען די קעלבער אונטעריאָגען. אין שעכט-הויז האָט זיך פאַר איהם אויפגעעפענט א נייע וועלט. ער האָט דערזעהן אַזעלכעס װאָס איז איהם איבערגעבליבען אַ לעהרע אויפ'ן גאַנצען לעבען. בין צום שעכט-הויז, אַז ער האָט געזעהן שלמה אָדער גדליה קצב טראָגען אַ ריפּ פלייש אויפ'ן אַקסעל, איז איהם נאָר ניט איינגעפאַלען, אַז דאָס פלייש איז אַן אָקס, אַ קוה, אַ קאַלב אָדער אַ שעפּס, װאָס ער זעהט זומער גאַרנאַכט אין געסעל אַהיים געהן פון פעלד, ער האָט גאָרנישט געקלעהרט וועגען דעם און געמיינט, אַז אַ לעבעדיג קאַלֵב אין עפּעס אַנדערש. ער האָט נעזעהן וי גדליה טרייבט צונויף די קעלבער אין הויף פון שעכט-הויז, נעהמט אַ קאַלב, בינדט איהם צונויף אַלֶע פיער פיס. דאָס קאַלב ליעגט שוין אויף דר'ערד און שרייט, און שטעקט ארויס אַ פֹּאֶאָר אויגען און גלאָצט. דערנאָך קומט צו אַ אידעל מיט אַ פערבלוטיגטער קאַפּאָטע און האַלט אַ גרויס, גרויס מעסער אין דער האַנד, װאָס די שאַרף פּלאַקערט אין דער זון. דאָס אידע? מיט'ן בערדעל נעהמט דאָס מעסער אין מויל אַריין. האַלט עס צווישען די צייהן, און גאָלט אָב מיט אַ בריטוו? דעם קאַלב'ס האַלז, אַז ער זאָל גלאַט זיין,. אַז דער האַלז איז שוין זעהר גלאַט, נעהמט ער דאָס מעסער און גיט אַ שנייד אַריין,. בלוט שפּריצט. דאָס קאַלב זעצט די אויגען ארויס, כאָרכעלט --- און עס איז שוין טויט און קיינער טהוט זיי גאָרנישט, נישט דעם אירעל, נישט נדליה קצב דערפאר, מען שלאָנט זיי ניט, מען שרייט ניט אויף זיי. דערנאָך נעהמט מען זיך צו אן אנדער קאַלב און מען טהוט מיט דעם אויך אזיי. אז ער האָט זיך אומגעקוקט אין שעכט-הויז, האָט ער געזעהן, וי עס שטעהען מענשען מיט פערבלוטינטע קאַפּאָטעס און האַלטען נרויסע מעסערס אין די הענר און קוילען, שעכטען לעבעדינע זאַכען. דאָרט ליענט אויף דער ערד אַ גרויסער אָקס, געפּענטעװעט די פיס. אַ שטאַרקער יונג האַלט דעם קאָפּ פון אָקס. ער זעהט די נרויסע אויגען אַרױס-. שטאַרען, און אַן אַנדער אידעל שטעהט נאָך מיט אַ גרעסערען מעסער און שניידט איבער די האַלז. אין א עק פון שעכט-הויז האָבען שקצים צוגעבונדען אַ חזיר ביי אַ הויכען קלאָץ און שטעהען ארום און קלאפּען איהם איבער דעם קאָפּ טיט דרענגער, און דער חזיר קוויטשעט און שרייט. אין אַן אַנדער ווינקעל זעהט ער אַ אידעל האַלט אַ מעסער אין כויל, צווישען די קניע א יונג הינדעל. דאָס הינדעל פערגנלייסט די ש פ5ום אַ שׁ 07 מאַמע אין זיינע אוינען שרעק ערװועקט. ער האָט מורא געקריגען, פלינק זיך אױיפגעכאַפּט און אַנטלאָפען. די הינד נאָךְ איהם. ער האָט זיך אָבנעטראָגען פון מאַרק און איז אריין אין בית-המדרש-געסעל, וואו דער אָקסען-מאַרק איז. דאָרט זיינען פּוױערים געשטאַנען מיט אָקסען, קיה, קעלבער, און אידען זיינען אַרומגעגאַנגען צווישען די בהמות, נעטאַפּט דאָס פעטס אויף די לעבעדיגע אָקסען און קיה, געמאָלקען פון די אייטערס און פערזוכט די מילך און געדונגען זיך מיט די פּויערים, געפּאַטשט זיך אין די הענד, געשריען, געלד געװאָרפען. מאָטקע האָט זיך געפּלאָנטערט צווישען די פיס, געווען דאָ ביי אַ קוה, דאָרט ביי אַ קאַלב,. אויך געפּרובט די הענד אונטער אן אייטער ארונטערצושטעקען, אויסצומעלקען מילך און אויסצוטרינקען --- האָט איהם דער פּױער מיט אַ שטריק פון די קוה אָבגעיאָגט. עס איז איהם נעשעהן דאָ צווישען די קיה און די קעלבער, צווישען די פּויערים און די אידען, וי דאָרט צווישען די גענז און די ווייבער. איין איר, דער לאָמער גדליה קצב, האָט קעלבליך צוזאַמענגעקלי- בען פון מאַרק אַראָפּ, האָט זיך דער אַלטער איד מיט זיי קיין עצה ניט געקענט געבען. די קעלבלאך זיינען זיך צולאָפען און יערעס מאָל האָט ער אַן אַנדערס געיאָגט, װאָס איז אריין צווישען די פוהרען. מאָטקע האָט עס בעמערקט --- האָט ער גענומען, װוי א גרויסער, א רוט פון דער ערד, און געהאָלפען דעם לאָמען גדליה די קעלבער צונוים- יאָגען. -- אָט אַזױ, העלף זיי מיר טרייבען אין שעכט-הויז אַרײן, וועסטו קרינען אויך אַ זעמעל. טהו עפּעס, יונג, העלף! דרעה זיך נישט אַרום קּעדיג, --- שרייט צו איהם דער לאָמער גדליה, װאָס עס האָט געקאַפּעט פון זיינע ביידע רויטע איונען און ער איז טויב געװוען אויף ביידע אויערען. ער האָט געמיינט אַז אַלע זיינען טויב, דאַריכער האָט ער צו אַלעמען געשריען. מאָטקע'ן איז דאָס געפעהלען. ער האָט צונויפגעיאָגט די קעלבער, געדרעהט דעם עק פון קאַלב, ווען עס האָט זיך אָבגעשטעלט, מיטנע- האָלפען גדליה'ן די קעלבער צו פיהרען אין שעכט-הויז אריין. ס'האָ- בען זיך צו איהם צוגעטשעפּעט א פּאָאר גאַסען-הינד, מיט וועלכע ער האָט זיך בעקענט פאַר'ן קיילער'ס געוועלב. ער האָט זיי כעפוילען און 66 מש 8 קע נניה. זשעדנע אויגען אין דער קראָם פון טריפה פלייש. אויף דער שװעל פון זיין קראָם איז געשטאַנען שאָלץ, דער דיקער דייטש.מיט א פער- בלוטיגטען שירץ, און די הינד האָבען מיט רעספּעקט נעקוקט אויף איהם. דער ווארעמער ריח פון די גערויכערטע קישקעס האָט אויך מאָטקע'ן גערופען אינאיינעם מיט די הינד צו דער טהיר פונ'ם קיי- לער'ס געוועלב. די זונן האָט דאָרט געשיינט, און די שטיינער פון די טּרעפּלעך זיינען ווארעם געווען, -- האָט ער זיך אויף די טרעפּלעך פונ'ם געוועלב אוועקגעזעצט, געווארעמט זיך אין דער זון און אין זיך אַיינגעאַטעמט דעם ריח פון דעם געבראָטענעם חזיר-פלייש. דאָס ווא- סער איז איהם געקומען אין מויל אריין, און עס איז איהם גוט געווען, און די הינד האָבען געקוקט אויף איהם מיט קנאה, װאָס ער געפינט זיך אזוי נאָהענט צום פלייש... דער מאַרק האָט זיך אָנגעהויבען אָנצופילען מיט פעטע אידישע ווייבער, און עס איז געװאָרען א גרויס גערודער פון מענשען-מיילער, אויסגעמישט מיט די געשרייען און קולות פון די עופות. איין אידענע האָט פון דער צווייטער די גענז, די קאַטשקעס, די היהנער אויס די הענד געריסען, די פּאַכטערס האָבען זיך געקריגט מיט זיי, און די פעדע- רען פון די עופות זיינען איבער זייערע קעפּ געפלויגען. צווישען דעם הודהאַ און געשריי זיינען זיך רוהינ געשטאנען פאר די טהירען פון זייערע געוועלבלעך פון איין זייט דער דייטשער קיילער שאָלץ, פון דער צווייטער זייט מאַרק דער דייטשער בעקער קעניג. די הינד פון נאַס מיט מאָטקען אן דער שפּיצע האָבען זיך צונויפגעקליבען אַרום זיײיערע געוועלבלעך,. דער קיילער און דער בעקער האָבען אָבער ניט בעמערקט ניט די הונגעריגע הינד און ניט דעם הונגעריגען מאָטקעץ. זי האָבען זיך רוהיג צונעקוקט צוום גערודער פון מאַרק, וי די אידישע ווייבער רייסען זיך איבער די היהנער און נעשמייכעלט אין זיך, אי- בערגעוואונקען איינער צום צווייטען, טראַכטענדיג זיך י דער ,ראַ- בין" וועט דאָס סיי-ווי-סיי אַלֶעס טרפה מאַכען, און די אַלֶע קאַטשקעס, גענז, היהנער וועלען צו זיי אַריינפאַלען אין די הענד, נעשאָכטענע שוין, אָבגעפליקטע, ריינע, פאַר אַ גאָרנישט. דערווייל האָט מאָטקע דערזעהן די מוטער פונדערווייטענס צווי- שען די פּויערשע פוהרען. ער האָט געװאָלט צולויפען, דאָס היימישע נְעפיה? האָט איהם געצויגען. אָבער צייט די נעכטיגע קלעפּ האָט די ש לום אש 68 װאָס מען האָט זיי אין שטאָדט נעבראכט צום עסען. פערערען זיינען ארומנעפלוינען. אין סיטען מאַרק איז זעליג'ל דער -אָרפס-איר מיט בּאַשקען זיין מויד ביי אַ באליע לעבעדינע פיש געזעסען. גרינווארג אוּן רייפע פרוכטען : כלויע פלוימען און רויטע מאַלינעס זיינען געווען פערשפּרייט ארום באַשע'ן. איהרע רויטע באַקען, װאָס זיינען קאַלט געווען פון דעם פרישען מאָרגען, װאָס האָט זי ארומגענומען, האָבען אויך אויסגעזעהן וי רייפע פרוכט, װאָס מען האָט פון דאָרף געבראכט צווישען אנדערע עסענװאַרג... װאָס אַמאָל זיינען נייע ווענען אין מאַרק אָנגעקומען טיט פרישע אויבסט, קאַטשקעס, הינער, גענז, פּױ- ערים מיט קעלבלעך. פּוערים מיט זעקלעך קאַרטאָפעל, פּאַכטערס מיט פּוטער און אייער, קעז און מילך. און דער גאַנצער מאַרק איז פּערכאַפּט געװאָרען פון דעם ריח, װאָס די פרוכטען האָבען ארויסגעגעבען. עס האָבען זיך באַלד נעוויזען הינד אין מאַרק, װאָס האָבען געשמעקט צו יעדען װאָנען : דער ריה פון עסענווארג האָט ביי זיי דעם אַפּעטיט דער- װעקט. און מיט די הוננעריגע הינד האָט זיך אויך מאָטקע מיט-נע- שלעפּט. ער איז װוי זיי נאָך דעם ריח פון דעם עסענווארג אין מאַרק אָנ- געקומען און אָננעהויבען זיך פּלאָנטערען צווישען די פוהרען. ער האָט נאָר מורא געהאָט פאר'ן טאַטען מיט בעריש דעם מייסטער, האָט ער זיך יעדעס מאָל מיט שרעק אומגעקוקט. ער איז אָנגעקומען צו די שטע- לּען פון אויבסט און אויפנעקליבען פון צווישען די שטיינער די פערפוי?- טע עפּעל און ווערעמדינע פלוימען, װאָס האָבען זיך ארומנעוואלגערט, ער האָט עס אָבער ניט נעקענט עסען. עס איז איהם אינוועניג אין די קישקעס קאַלט נעווען, אן ער האָט געציטערט. עס האָט איהם אָנגע- שמעקט פרישע פּוטער, װאָס א נויה האָט ארויסגעלעגט פון איהר קאָרב, ער איז שוין נגעווען נאָהענט, האָט געװאָלט די האַנד אויסשטרעקען -- איז ער אָבער געווען אָנגעשראָקען פון די נעכטינע קלעפּ. האָט ער זיך אַװעקגעדרעהט. ער איז אונרוהיג געווען. באַלד האָט זיך אין מאַרק געלאָזט הערען דער ריח פון געפילטע קישקעס, נעפּרענעלט חזיר-פלייש, װאָס איז אָנגעקומען פון דעם קיילער'ס געוועלב אין מיטען מאַרק. דער קיילער האָט נעכטען נעהאַט א חזיר געקוילעט אויף היינטיגען מאַרק, און דאָס האָט מען יעצט די קישקעס געפילט, -- די ערשטע האָבען עס דערשמעקט די הינד אין מאַרק און אָנגעהויבען זיך צוזאמענצוקלייבען פאר'ן קיילער'ס שוועל, בעלעקט זיך מיט די צונגען און געקוקט מיט די 64 פאט סע ננב 9 מאַטקע זונט זיך אַליין אויס אַ פרנסה. דער הונגער האָט מאָטקע'ן ארויסגעטריבען פונ'ם בודקע, וואו ער האָט זיך געהאַט בעהאַלטען איבער נאַכט פאר די מענשען. פאָר- זיכטיג האָט ער זיך אומנעקוקט אין שמאָלען נעסעל, איבער'ן פּלֵייט, צי דער פאָטער אָרער דער מייסטער יאָגען איהם ניט נאָך. !ין געסעל איז געוועז שטיל. פאַרטאָג. די זון האָט ערשט פריש געשיינט איבער דעם ברוק און זיך יום-טוב'דיג אָבנעשפּיענעלט אין די געװאַשענע שויבען. נאָך ניט אלע איײינװאָהנער פון נעסעל זיינען ואָך געווען. טייל לאָדענס זיינען געשטאַנען פערהאַקט שלמה'לע קצב טראָנט א פרישע ריפּ פלייש איבער דעם אַקסעל,. איבער'ן בריקעל קומט צו- פאָהרען חיים'? מילכיגער מיט די טונען מילך פון דאָרף. פון בעקער- געוועלבעל שמעקט ארויס פרישע געבעקס: ברויט מיט מאָהן און מיט קימעל בעשיט. פאָטקע איז געשטאַנען און האָט געציטערט פאר קעלט: ער איז איבער נאַכט כיים הונד געפרוירען געװאָרען. דאָס האַרץ האָט איהם גענאָגט פון הונגער. דער פרישער ריח פון ברויט האָט איהם אָנגעשמעקט. דער ריח פון פּוטער, מילך און די ריפּ פלייש אויף שלמה'לעס אַקסע? האָט איהם גערייצט. ער האָט געװאָלט אריין צום בעקער גנב'ענען א ברויטעל. דער בעקער איז אָבער געשטאַנען אין דער טהיר פון זיין געוועלבעל. ער האָט זיך דערמאָנט אָן די נעכ- טיגע קלעפּ, אָבגעטרייסעלט זיך און גענאַנגען אין מאַרק אריין. עס איז געווען פרייטאג אין דער פריה, אַ פארק-טאָג פאר אָסיען, ווען אַלֶעס אויפ'ן פעלד, אין גאָרטען און אין שטאַל איז רייף און אויס- געװאַקסען. די פּויערים האָבען געבראַכט פון די דערפער דאָס בעס- טע און דאָס פערטיגסטע צום פערקויפען : פעטע הינדלעך מיט געבונ- דענע פיס זיינען געשפּרונגען איבער די פּויערשע פוהרען. דער מאַרק איז געווען פּערכאַפּט פון געװאַלדען פון די פערשיעדענאַרטיגע עופות, ש 5ו ם -א שׁ 65 געקענט, אױיסגעשפּיגען. צום סוף איז ער אזוי מיעד אוֹן דערשלאָנען געװאָרען, אז ער האָט זיך איינגעקאָרטשעט אונטער דעם הונד'ס בויך. דער הונד האָט איהם בעהויכט און אָנגעוואַרעמט מיט דעם אָטהעם פון זיין פּיסק און מיט די װאַרעמע האָאָר, און מאָטקע איז זיכערער איינ- געשלאָפען ביי'ם הונד, וויסענדינ, אז ער געפינט זיך נישט צווישען מענשען. 698 מפאטפעויננב קאַרטאָפלעס, ארויפגעקראָכען אויף די קאַרטאָפלעס אוֹן געפּרופט ארויסשטעקען דעם קאָפּ. עס איז געגאַנגען. ווייטער האָט ער נישט גע- קענט: עס האָט געשטערט דאָס דראָטענע שטאַכעטעל. מאָטקע האָט זיך אָנגעלעהנט דערויף מיט ביידע הענד און אונטערגערוקט דעם קער- פּער און האָט זיך איינגעקוועטשט אין דעם לעכעל פון פענסטער. ער האָט ניט געפיה?ט קיין װייטאָג, קיין דריקעניש, נאָר װאָס כח ער האָט געהאַט, האָט ער אריינגעשטעקט דאָס קערפּערעל און געקראָכען דורך'ן לֵאֶךְ. ער האָט זיך ארויסגענליטשט און איז געבליבען ליגען מיט'ן קאָפּ אין רינשטאָקעל, אז ער איז ארויסגעקומען אויף דער פרייער לופט, האָט ער זיך אומגעקוקט, אויב קיינער זעהט נישט, אויסגעזוכט אַ שאַרפען דריי- קאַנטיגען שטיין, ארונטערגעקראָכען אויף אלע פיער אונטער בעריש חװאַט'ס פענסטערע?ל און מיט װאָס כח ער האָט געהאַט געגעבען איהם א לאָז אריין אין די שויבען. עס האָט געגעבען א קלימפּער פון נלאָז, פון אינעוועניג האָט זיך געהערט אַ געשריי, נור מאָטקע איז שוין ניט געווען. ער איז שיין ארונ- טער אונטער א פּלייט. פון דאָרטען האָט ער זיך אדורכגעלאָזט דורך א פינסטערען קאָררידאָר אין א הויף ריין. דערזעהן אין הויף א קופּע מיט ברעטער, האָט ער זיך געגעבען אַ לאָז ארונטער אונטער ד ברעטער און איז געלעגען. ער האָט געהערט, װוי מען לויפט אין הויף. ער האָט דערקענט דער מייסטער'ס שטימע, דעם געזעלענס, די לערן-אינגלעכ'ס. ער איז געלענען אין לֶאֶךְּ אונטער די ברעטער. אַמאָל זיינען זיי שוין גאַנץ נאָהענט געווען נעכען איהם, זיי האָבען איהם אָבער נישט געזעהן. אזוי איז ער אָבגעלעגען ביז פארנאַכט. אז עס איז נאַכט געװאָרען, איז איהם קאַלט געװאָרען און ער איז געווען הונגעריג. ער האָט געקלעהרט וואוהין צו געהן. דערמאָנט זיך אָן זיין פריינד בורעק דעם הונד, איז ער ארויס פאָרזיכטי; פי' אונטער די ברעטער, אוועק דורך הינטער-גאסען, אויסמיידענדיג מענשזָן. ער איז אריין צו נאָטע קאַטאַרינאַרזש אין הויף, צוגעקראָכען אויף אלע פיער אין הונד'ס בודקע. דער הונד האָט איהם בעלעקט, דערווארעמט. ער האָט געזוכט אין דער בודקע און נעפונען דעם טעלער טיט אלע עסענווארג, װאָס שטעהט פאר'ן הונד, האָט ער געפּרופט עסען. נישט ש ‏ ו ם 8 ש 61 -- װאָס דו טהוסט מיר אָן, דו שלעכט קינד. אויסגערונען האָסטו בעדארפט ווערען איידער ביזט געבוירען געװאָרען. --- אזוי רעדט איהר, װוי א מוטער, --- זאָגט דער אַלטער רב בע- ריש, אָבווישענדיג די פייכטע ליפּען, װאָס דער שוים איז איהם געקו- מען אויף די װואָנצען פון כעס. נאָר זלאטקע האָט שוין מעהר נישט געהערט, זי האָט געכאַפּט דאָס טוך און איז אַנטלאָפען, וואו די אוינגען האָבען זי געטראָנען. נאָךָּ דער סצענע האָט בעריש איהם שוין נישט געשלאָנען. דער געזעל מיט די דריי לעהר-אינגלעך האָבען אָנגענומען מאָטקע'ן און אַראָבגעטראָגען איהם אין קעלער אריין, אנידערגעלענט איהם אויף דער פייכטער ערד און פערמאַכט דעם קעלער מיט'ן ברעט, אַ לאַנגע צייט איז מאָטקע געלענען אויף דער פייכטער ערד און האָט נישט געוואוסט, צו ער שלאָפט, צו ער איז וואַךְּ. ‏ ער האָט גע- פיהלט א װייטאָג אין אלע גליעדער און ס'האָט זיך איהם געדאַכט, אז די הענד מיט די פיס זיינען איהם דורכגעבראָכען און ער וועט שוין גאָר נישט קענען טהאָן. פון דעם שלאָגען און רייסען זיך האָבען זיך איהם אויפגעלעזט די שטריק, מיט וועלכע עס זיינען געווען געבונדען דרי הענר מיט די פיס. נאָך א לאַנגע וויילע האָט ער נעפּרופט מיט'ן גאַנ- צען קערפּער אַראָבצורוקען די שטריק פון זיינע הענר. דאָס איז איהם געלונגען. ער איז וויערער א לאַנגע וויילע געלעגען מיט פרייע הענר און נאָךְּ נישט געפּרופט ריהרען מיט זיי. מיט אַמאָל האָט זיך בע- וויזען דער שווארצער קאָטער צו איהם אין קעלער. דער קאָטער איז צוערשט ארומגעגאַנגען אין די ווינקעלעך, פון װאַנען עס האָט זיך גע- הערט א קראצען פון מייז. אז דער קאָטער האָט זיך בעוויזען, איז שטיל געװאָרען אין קעלער. דערנאָך איז דער קאָטער צוגענאַנגען צו איהם, בעשמעקט איהם, ארויסגעשטעקט דאָס רויטע צינגעל און בעלעקט איהם. מאָטקע האָט איהם אָבגעקאָפּיעט מיט די פיס. -- האָט זיך דער קאָטער פערוואונדערט און איז אַװעק. דערנאָך האָט מאָטקע בע- מערקט דאָס קליינע פענסטערעל, װאָס איז ביי'ם געוועלב פון קעלער. עס איז איהם עפּעס איינגעפאלען, נאָר ער האָט נאָךְ נישט געפיהלט קיין כח דאָס אויסצופיהרען. ביסלעכווייז האָט זיך דער כה און די ענערניע געזאַמעלט ביי איהם. ער האָט זיך דאן שטי? אויפגעהויבען, צוגעקראָכען אויף אלע פיער, צוגערוקט צום פענסטערע? דעם זאַק מיט 00 ט אט :סע : נכבם, ריק, איך בעדארף ניט פרעמדע שמוץ, --- שרייט דאָבשע פון דעם צו" געבונדענעם טוך ארויס. -- ז;אַטקע טרעט אָב, זלאטקע, װאָרום איך מאַך דיר א טויט, -- טופּעט מיט די פיס דער בלינדער ליב. זלאַטקע האָט זיך דערשראָקען און איז אָבגעטרעטען פון יונג. --- זעהסטו, װאָס דו האָסט אָנגעמאַכט ? פרעמדע מענשען נעה- מע; זיך פאר דיר אָן, ווילען אויס דיין ממזר א לייט מאכען, און דו קומסט נאָךְ שרייען אויף זיי. צו דאַנקען האָסטו דאָךְ ז'י בעדארפט. נאַ, נעהם דיר צוריק אהיים יעצט דיין ממזר. -- דאָס הארץ ווערט דאָךְ מיר צוריסען, אז איך זעה וי זיי קאַ- טעווען דעם יונג. זיי וועלען דאָך איהם א טויט מאַכען, -- זאָגט זלאטקע, אין טרערען צוריקטרעטענריג. --- רב כעריש, קוקט ניט אויף איהר, טהוט מיט איהם ואָס איהר ווילט: קאַטעװעט איהם, מאַכט איהם א טויט. איהר ניט איהם צו עסען, איהר לערנט איהם אַ מלאכה, מעגט איהר, --- ניין, לִיב, נעהם איהם צוריק, איך וויל ניט האָבען מעהר מיט איהם צו טהאָן. גיב מיר צוריק דעם רובעל, װאָס איך האָב דיר נע- געבען האַנדגעלד, און די פּאָאר גראָשען װאָס דער יונג האָט פּערטאַכ- לעוועט. --- זעהסט, װאָס דו האָסט אָנגעמאַכט, זלאטקע, איך על דיר טויטען מיט'ן יונג צוזאמען. בעט רב בעריש'ן, אז ער זאָל איהם צו- נעהמען יעצט. בעט פאר דיין ממזר, בעט. --- איך בין איהר מוהחל, זאָל זי זיך האַלטען איהר סחורה, אז זי שטעלט זיך איין פאר איהם, --- האָט דער אַלטעי בע- ריש געזאָגט, אַוועקלעגענדיג דעם רימען. --- מיר וועלען קריגען אַזעלכע סחורות, --- בעלעקט זין- דאָבשע. --- געהערט ? -- זעהסט ! -- האָט דער בלינדער ליב אָנגעקוקט זלאַטקע'ן. זלאַטקע האָט טאַקע איינגעזעהען איהר נאַרישקייט. זי האָט זיך פארשעהמט פאר זיך, זי האָט ניט געוואוסט װאָס צו טהאָן. אין זי צום סוף צוגעפאַלען מיט ביידע הענד אויף מאָטקע'ם קאָפּ און אָנ- געהויבען איהם צו שלאָנען : ש ? ו ם אַ ש 9ס איז געווען דער חזיר-רימען, וועלכער האָט זיך איינגעשניטען מיט דער נאַנצער קראפט אין זיין לייב אריין. דאָס מאָל האָט מאָטקע נישט גע- שוויגען. דערזעהן דעם אלטען פרעמדען איד, װאָס שטעהט מיט דעם רויטען פּנים און שלאָנט איהם מיט'ן רימען, דערזעהן די טייסטערין, וועלכע בעלעקט זיך מיט'ן צינגעל און נעכען איהר דעם שווארצען קאָטער, וועלכער בעלעקט זיך מיט'ן צינגעל, און די צושראָקענע לערן- איננלעך, וועלכע קוקען אויף איהם מיט גלאנצענדינע אויגעלעך, האָט זיך אין מאָטקע'ן ערוועקט צוריק די קראפט. ער האָט זיך געגעבען א װאָרף און האָט זיך געגעבען אַ לאָז אריין אין א באָנטש טעלער פון נעכטיגען נישט-געוואַשענעם געפעס, װאָס איז געשטאַנען אין א ווינ- פּעל שטוב, --- א קלימפּער, די טעלער צובראָכען. דאבשע האָט זיך אויפנעכאַפּט מיט א געװאַלד, אין דעם מייסטער האָט זיך נאָך מעהר צוברענט דער כעס. ער האָט געגעבען א וואונק צו דעם געזעלען, צו די לערן-אינגלעך, מען האָט מאָטקע'ן געגעבען א כאַפּ. די לערן-אינג- לעך האָבען זיך ארויפגעזעצט אויף די פיס. דער געזעל? האָט גע- האַלטען די הענד. דאָבשע האָט צונעדריקט דעם קאָפּ צו דער פּאָד- קאָנע און דער אַלטער האָט די הויזען אַראָבגעריסען און דער חזיר-רימען איז ארומנעשפּרונגען, װי א פייערדיגע שפּיז איבער דעם נאַקעטען לֵּייב. צוערשט האָט זיך כעוויזען א בלויער פּאַס, דערנאָך האָט עס גע- נעבען אַ שפּריץ מיט בפוט... פּלוצים האָט זיך די טהיר געגעבען א פּראל אויף און זלאטע איז אריין מיט א געװאַלד. --- גזלנים, װאָס ווילט איהר פון איהם ? --- און זי האָם זיך אין נאַנצען, אזוי גרויםס װי זי איזן געווען, געגעבען א ציה אויס אויפ'ן יונג, פערשטעלענדיג איהם מיט זיך. -- נאַט, אז די מאַמע אליין לערנט איהם אזוי צו זיין, --- שרייט אויס דער אלטער בעריש --- גיט מיר צוריק מיין רובעל? מיט דעם װאָס דער יונג האָט אויפגעפרעסען, און נעהמט איהם אייך צוריק. איך וויל איהם ניט האָבען ! -- מיין מאַן האָט קיין כח ניט צו אזא יונג, ער שטעלט אונז בּדלות. מיין מאַנ'ס שװער-פּערהאָרעוועטען גראָשען אויפגעפרעסען. און דאָס קומט זיך נאָך אָננעהמען פאר איהם... נעהטט אייך'ן צו- 98 מאָטקע גנב. --- איך װעל איהם שוין שלאָגען. איך װעל איהם שוין לערנען פון אַ מייסטער צו אנטלויפען, געלר צו-צו-דנעהמען, -- זאָגט דער אל- טער בעריש, וועלכער איז רויט געװאָרען וי אַ בוריק פון כעס, דער- זעהענדיג דעם יונג. ער האָט פערביסען די אויבערשטע נעשפּאָלטענע ליפּ און איז ארויפגעקראָכען אויף אַ בענקעל? זוכען עפּעס אויף אן אלטער פערשטויבטער פּאַליצע. --- וואו האָסטו איהם געפּאַקט ? -- פרעגט דער אלטער בעריש, אראָבנעהמענדיג פון דער פּאָליצע אַ חזיר-רימען, װאָס ער האָט בע- נוצט צו שלאָגען זיינע לערן-איננלאך, --- דאבשע, ניב מיר נאָר אבי- סעל עסיג דעם רימען צו בעשמירען : ער ברעכט זיך שוין, --- זאָגט דער אלטער נלייכגילטיג, ברעכענדינ דעם רימען. --- ער איז דאָךְ נאָך אהיים געקומען שלאָפּען אין קעלער אריין, און מיין ווייב האָט איהם נאָך ארויסגעשטעלט אין הויז אריין אַ טע- פּעל קאַרטאָפליעס מיט ברויט : זיי האָבען געמיינט, אַז איך שלאָף. איך האָב אלעס געהערט, האָב איך נאָר געווארט, אַז דער יונג װעט אײינשלאָפען. האָב איך איהם געבונדען אין שלאָף, און אַז ער איז שוין געווען געבונדען, האָב איך איהם ערשט דאַן מקיים פּסק געווען. מיין אַלטע האָט נישט געלאָזט, האָב איך איהר אויך ארונטערגעלאָזט, -- אלץ איז די מוטער שולדינ: זי האָט דאָך איהם קאַלִיע געמאכט, זי נעהמט זיך דאָך אָן פאר איהם, לאָזט איהם נֹאָד אין קע- לער אריין, גיט איהם נאָךְ צו עסען, -- זאָל עס נישט אויפוואקסען אַ גנב? -- זאָנט דאָבשע פון דעם צונעבונדענעם פּנים ארויס, וי פון אַ הויל פאס, און גיסט זיך אָן אויף דער האַנד עסיג און שמירט אַדורך דעם חזיר-רימען מיט'ן עסיג. דערווייל איז מאָטקע נעלעגען א געבונדענער אין מיטען שטוב און אויסגעהערט דאָס געשפּרעך, װאָס מען פיהרט איבער איהם. די לערן-אינגלעך מיט בלייכע צושראָקענע פּנים'ער און גלאנצענדיגע צו- פריעדענע אוינעלעך איבער דעם שפּיעל, װאָס דאָ וועט פאָ-קוכען, האַ- בען געקוקט אויף איהם מיט רחמנות און טשיקאַװע. דער קאָטער איז צונעקראָכען צו איהם, בעקוקט איהם וי דאָבשע די מייפטערין, בע- לעקט איהם מיט'ן רויטען צינגע? און איז אװעקגעגאַנגען. מאָטקע האָט איהם גאָר ניט געקענט טהאָן, ער איז געווען געבונדטן. באַלד האָט ער דערפיהלט, װוי א מעסער שניידט און שפּאַלט זיין הויט. דאָס ש ?וו ם אַ ש 57 ערען אין נאַס ארויס און נאָך געשלאָנען שלעפּענדיג איהם איבער דער גאַס : --- צום מייסטער געה, צום מייסטער. דאָס מאָל איז זלאטקע נישט נאָכגעגאנגען מיט אַ זעמעל און אַ נריסקע, װוי זי האָט דאָס געטהאָן ווען מען האָט מאָטקע'ן אין חדו געשלעפּט. זי האָט זיך געשעהמט װאָס זי האָט אַזאַ זוהן ערצוינען, איז זי געבליבען אין דער היים און געוויינט אויף איהר בייז מזל. מענשען אין נאַס האָבען געזעהן, װוי דער בלינדער ליב שלעפּט דעם יונג ביי דער שטריק איבער דער גאַס. האָבען זיי זֹיך אָבגע- שטעלט אויף אַ מינוט, וויפיעל זיי האָבען צייט נעהאט, צונעשאל- טען און ליב'ן מוטה צוגעגעבען : -- דאָס איז נוט.... ביזטו אַ טאַטע, זיי אַ טאַטע, לערן אַ קינר. --- ליב, וועסט צרות האָבען פון'ם יונג. ליב, האלט איהם שמאָל; עס וואקסט אויף א חיה, װאָס די וועלט האָט נאָך נישט געזעהן אזעל- כעס, -- זאָנט נביאות אויף איהם אהרון-מאיר דער וואַסער-טרעגער, װאָס איז פארביינענאננען מיט די הילצערנע עמער איבער'ן געסעל. -- האָב נישט קיין מורא, איך ווע? שוין פון איהם דעם גנב ארויסהאקען, ער װועט שוין ביי מיר אַ לייט ווערען, -- האָט דער בלינדער ליב אָבנעענטפערט. שלאָגענריג מאָטקען : --- נעה, ממזר, געה. מאָטקע האָט זִיךְ געלאזט קאָפּיען, שלאָגען. דאס בלוט איז איהם גערונען איבער'ן פּנים, און די שטריק האָכען איהם איבער די הענר פון הינטען געשניטען. דער מייסטער בעריש חוואט מיט דער מייסטערין דאבשע און דער עלטערער געזעל העניך פּיקניק מיט די דריי לערן-אינגלאך האָבען שוין מאָטקע'ן אָבגעואַרט מקבל פּנים צו זיין, ווען דער פאָטער האָט איהם אין די געווערקשטעל אריינגעשליידערט און געגעבעו איהם א בענץ אנירער אויף דר'ערד, װי אַ זעקעל קאַרטאָפעל, -- רב בעריש, טהוט מיט דעם יונג װאָס איהר ווילט. איהר ניט איהם עסען, האָט איהר רעכט איהם צו שלאָנען. איהר זיינט צו איהם אַ טאַטע אזוי וי איך. אייער געלד צונענומען, אייער ברויט אויפנענעסען, שלאָנט איהם. 8 די ערשטע שטואָ. צו מאָרגענס באנינען, ווען מאָטקע האָט געהאלטען אינמיטען בעסטען שלאָף, האָט ער דערפיהלט, וי פייערדיגע ריטער שפּרינגען ארום איבער זיין פּנים, איכער זיינע אויגען, אויערען און הענד. ער האָט זיך אויפגעכאַפּט און דערזעהן (ווי ווייט ער האָט געלענט), אַז דער פאָטער שטעהט איבער איהם וי א גזלן מיט אַ באַטעק אין דער האַנר און שלאָנט איהם. דער יונג האָט נישט געװיינט, נישט גע- שריען, ער האָט נור געפּרופט צו פערשטעקען דעם קאָפּ אונטער'ן טוך. דאָס איז איהם אָבער נישט געלונגען: די הענד זיינע זיינען געווען צוגעבונדען מיט אַ שטריק הינטער-ארום. דער פאָטער האָט איהם אין שלאָף פערבונדען. ער האָט דעם פאטער גלייך געקוקט אין די אויגען אריין, און יעדער ברען פון באַטעק מיט דעם בלייענעם קויל האָט איהם די אוי- גען פערבלענדט, -- דאֶךְּ איז ער געלענען און געפּרופט װוי ווייט ער האָט נעקענט צו בעהאלטען דאָס געזיכט. די מוטער איזן געשטאנען דערביי, געריסען דעם פאָטער ביים פּאָלֶע, זי האָט זיך שוין אליין אוועקגעשטעלט און פערדעקט איהם מיט איהר קערפּער, האָט זי גע- קראגען די קלעפּ: דער פאָטער האָט זי אוועקגעשמיסען כיט'ן באַ- טעק, די מוטער האָט אויסגעשריען פאר װועהטאָג, האָט זיך מאָטקע נע- פּרופט נאָך אַמאָה? אויפכאַפּען און ווארפען זיך אויפ'ן טאַטען, ער האָט אָבער נישט געקענט : די הענד און די פיס זיינען איחם געווען צוגעבונדען. האָט ער זיך שוין אוועקגעלענט וי א גע'שחט'ען קאַלב און געלאָזט זיך שלאָגען, וויפיע? דער פאָטער האָט נאָר יַח געהאט. אַז דער יונג האָט שוין נעבלוטעט פון פּנים און זיך נישט מעהר ריהרען געקענט, האָט איהם דער פאָטער ארויסגעצוינען ביי די אוי- - ש קו ם שש 58 מע?, װאָס ער האָט אין די קעשענעס געהאט, און געטהיילט זיך מיט'ן הונד, דער הונד האָט געקייעט א האלבע זעמעל, ער די אנדערע העלפט. ער האָט געוואוסט איצט, אז מען זוכט איהם ארום. דער טאַטע, דער מייסטער, די מייסטערין דרעהען זיך ארום אין מארק מיט שטעקענס, מיט רימענס און זוכען איהם. עס האָט איהם נישט באנג געטהאָן, ער האָט נישט מורא געהאט פאר די קלעפּ, נאָר דאָס הארץ האָט אין איהם געשלאָנען, און די אויגען האָבען ביי איהם גע- גלאנצט. ער האָט זיך בעהאלטען אונטער דעם בויך פון הונד און ארויסגעקוקט מיט די ננב'ישע אוינען פון דער בודקע אין הויף אריין --- אָבער זיי קומען נישט נאֶךְּ איהם. אזוי איז ער אָבגעלעגען א גאנצען טאָג, ביז עס איז שפּעט גע- װאָרען. ביינאכט איז איהם געװאָרען קאַלט. ער האָט זיך צוגע- קאָרטשעט צום הונד, דער הונד האָט דערפיהלט, װאָס ער וויל, האָט ער איהם פארדעקט און געווארעמט מיט זיין בויך און בעלעקט איהם מיט דער צונג, שפּעט ביינאַכט האָט זלאטקע דערהערט --- עפּעס װאָס קראצט הינטער דער טהיר פון קעלער. זי איז נישט געשלאָפען און געווארט אויף דעם א גאַנצע נאַכש. אז זי האָט געהערט די בעוועגונג הינטער דער טהיר, האָט איהר הארץ אויפגעציטערט. זי איז פּאמעלעך ארויס- נעקראָכען פון איהר בעט און זיך איינגעהאָרכט, אויב דער בלינדער לִּיב שלאָפּט. ער האָט געשנאָרכט הויך, איז זי צוגעקראָכען צום קוי- מען, אראָפּגענומען פון דאָרט א טעפּעל, פּאמעליך אויפגעעפענט די טהיר און עס ארויסגעשטעלט. דערנאָך האָט זי אין אַ ווינקעלע נע- זוכט און גענומען דאָס אלטע טוך, װאָס זי האָט אָנגעגרייט, און עס ארויסגעטראָגען אין פאָרהויז אריין. צווישען די קערב און די טו- נען איז געלעגען מאָטקע אן איינגעקאָרטשעטער און געציטערט פאַר קעלט. זי האָט איהם צוגעװואָרפען דאָס טוך, צוגעשטעלט דאָס טע- פּעל און געשעפּטשעט אין דער שטיל: -- מאָרגען באגינען אנטלויף, ווארים אז דער טאַטע װועט דיך דאָ פּאקען, וועט ער דיך ממית'ן. --- און זי אין דער שטי? צוריק אריין אין קעלער און ארויפגעקראָכען אויפ'ן געלעגער, אַז דער בלינרער ליב זאָל נישט דערהערען. 04 מאָטקע גנב. נישט אבגעהאַקט מיט'ן האַקימעסער. נור ער האָט געוואוסט, אַז ער וװועט עס טתאָן אַמאָל, ער איז אַרױס אויף דער גאַס. די זון האָט איהם אַרומגענאַפּט און זיך דערפרעהט מיט איהם, װאָס זי דערזעהט איהם וויעדער אויף איהר ליכטיגען שיין. דאָס געלד האָט אירם געבריהט אין דער האַנד. ער האָט זיך ערשט פאַר גדולה לויפען געלאָזט. ער איז אָנגעקומען אין מאַרק'? און דערפיהלט דעם ריח פון די עפּעל און די פרישע בארען, און עס איז איהם גוט געווען. ער איז אַדורכגעגאַנגען די בעקעריי, האָט איהם אָנגעשמעקט די פריש-געבאַקענע ברויטלעך און זעמעל, איז ער אַריינגעגאַנגען און אָנגעקויפט זיך פולע קעשענעס מיט זעמעל און אָנגעהויבען באַלד צו עסען. פון דערווייטענס װאָט ער דערזעהן וי פייגעלע זיצט איינגעמויערט אַרום איהרע קוישען, טונען און זעק מיט אויבסטען אין מיטען מאַרק. אז ער צו צו איהר און אַרזיסגעכאַפּט פון דער מולטער עטליכע באַרען. אַז פייגעלע האָט איהם דערזעהן, האָט זי זיך די הענד געבראָכען און אַ געװאַלדר געמאַכט : --- װאָס טהוסטו דאָ אין מאַרק אין מיטען העלען טאָג? ביזט אַנטלאָפען פון מייסטער ? דער טאַטע דיינער װועט דאָך דיך ממית'ץ. מאָטקע האָט זיך דערמאנט, װאָס ער האָט געטהאן. די העלפט געקויפט זעמעל האָט ער שוין געהאַט אויפגעגעסען. צוריקגעהן צום מייסטער קען ער שוין נישט. עס דאָט איהם קיין איין מינוט ניט באנג געטהאָן, פאר װאָס ער האָט אזוי געטהאן,. נאָר ער האָט דער- פיהלט די מורא פאר'ן שלאָגען. ער האָט דערשפּירט וי א יונגער הונד, אַז מען װועט איהם באַלד זוכען, און מען וועט זיך באַלד יאָגען נאָך איהם. ער האָט דערפיהלט אז ער דארף זיך בעהאלטען. ער האָט זיך אָבגעטראנען כון מארק, אריין אין אַ שמאָל געסעל. דערנאָך האָט ער זיך אָן עפּעס דערמאָנט, איז אַריבער אַ פּלייט און איז אריין אין הויף צו נאָטע קאַטאַרינאַרזש און צונעקראָכען אויף טלע פיער אין דער בודקע פון דעם הונד בורעק. דאָרט האָט ער זיך אַוועקגעלעגט און איינגעקאָרטשעט. דער הונד האָט איהם דערפיהלט, בעשמעקט, בעלעקט די הענד און דאָס פּנים,. מאָטקע האָט ארויסגענומען די איבערגעבליבענע זע- ש ל? ו ם אַ ש 59 שלאָפּען,. אין דער שטוב הערט זיך דאָס רענעלמעסינע קלאַפּען פון העמערע? אויף דער זויל; דער מייסטער זיצט איבער א שטיוועל, אַלֶע זיצען איינגעבויגען און פּערטהאָן אין דער אַרבײט. דער זיינער קלאַפּט טיק, טאַק. אין באַלד איז מאָטקע'ן דאָס גאַנצע שטיבעל מיט דעם מייס- טער, מיט דער מייסטערין און מיט דעם קאָטער אַזױ פער'מיאוס'ט און לאַנגווייליג געװאָרען, אַז ער האָט געװאָלט אַרױסלויפען,. ער האָט געבענקט נאָך דער גאַס, געקוקט אויפ'ן פענסטערעל און דערזעהן, וי די זון קריכט פון דרויסען אויפ'ן צווייטען זייט פענסטערע? און וויל זיך אַריינקריגען אין שטיבעל אַריין און קען נישט. איז איהם עפּעס אומעדיג געװאָרען. ער האָט זיך געװאָלט אויפהויבען און אַרויסלויפען דורך דער טהיר, נאָר ער האָט עפּעס אַן איננערליכע אימה געהאָט ; האָט ער זיך איינגעהאַלטען. ער האָט שוין אָבער ניט געקענט איינ- זיצען, געװואָרפען זיך אויפ'ן בענקעל, נישט געװואָלט מעהר דרעהען די דראַטװע אין װאַקס. ער איז איהם מיאוס געװאָרען, ער איז בייז געווען אויפ'ן קאָטער און געטראַכט ביי זיך : יעצט איז די ריכטיגע צייט, ווען ער שלאָפט אַזױ, דעם עק איהם אִבצוהאַקען מיט'ן האַק-מעסער. ער האָט זיך אומגעקוקט און געזוכט דאָס האַק-מעסער. ער האָט עס דערזעהן אין ווינקעל, וואו ער האָט געהאַקט האָלץ. ער האָט זיך אויפנעהויבען און גענומען דאָס האַקימעסער. דער מייסטער האָט אויפגעהויבען דעם קאָפּ פון דער אַרבײיט און געפרענט איהם : --- װאָס געהסטו טהאָן ? מאָטקע האָט געהאַלטען דאס האַקימעסער אין דער האַנד און גע- שוויגען. פון דעם מייסטער'ס רייד האָט זיך די מייסטערין אויפגעכאַפּט אינאיינעם מיט'ן קאָטער און אַרומגעקוקט זיך פערוואונדערט אין שטוב אינאיינעם מיט'ן קאָטער, און בעלעקט זיך מיט'ן צינגעל. פּלוצלונג האָט זי זיך אָן עפּעס דערמאָנט, צוגעגאננען צו אַ קאַמאָד, אַרויסגענומען קליין-נעלד און גענעבען מאָטקע'ן, ער זאָל בריינגען פון געוועלבעל אַ ברויט מיט צוויי הערינג. מאָטקע האָט גענומען דאָס נעלד אין האַנד אַרײין און איז אַרױס אין נאַס. ער האָט געוואוסט, אז צוריקקומען װועט ער שוין נישט. עס האָט איהם נאָר באַנג געטהאָן, װאָס ער האָט דעם קאָטער דעם עק 52 מאָטקע גנב. פענסטערע?, און וװויל אין שטיבעל אריין און דאָס שפּינוועבס לאָזט נישט. באַלר האָט ער דערפיהלט אַ שטופ אין אַ זייט. ער קוקט זיך אום ; נעבען איהם איז אויסגעוואקסען די מייסטערין, וי א שווארץ געשטאלט און פון איהרע פיס איז ארויסגעקראָכען אַ שווארצער קאָטער מיט גלאנ- צענדיגע אויגען און בעלעקט זיך מיט'ן רויטען צינגעל. -- נא, נרענג ואסער, -- האָט זי איהם געשטופּט די קאַן אין דער האַנד אַרײן. מאָטקע האָט זיך דערפרעהט. אַלעס איז איהם דאָ נעפעלען און ניי געווען. ער האָט געכאַפּט די קאַן, געגאַנגען צום פּלומפּעל, געבראַכט א קאַן מיט װאַסער. די מייסטערין האָט איהם געוויזען דאָס טונדעל, ער האָט אָנגעגאָסען, ווידער" געלאָפּען, און עס האָט ניט געדויערט קיין צוויי מינוט, איז ער שוין צוריק געווען. וויעדער האָט ער זיך אַוועקגעזעצט, געדרעהט די דראַטװע, װאָס ער האָט נישט געקענט האַלטען אין דער האַנד צוליעב דעם שטיקעל װאַקס. האָט ער זיך וויעדער אומגעקוקט אין שטיבעל. יעצט האָט איהם פעראינטערעסירט דער שווארצער קאָטער, װאָס איז אָנגעבונדען מיט אַ לאַנג שטריקעל ביים בעט, און דרעהט זיך צווישען די פיס פון דער מייסטערין, וואו זי געהט, געהט ער מיט, און עס דאַכט זיך מאָט- קע'ן, אַז די מייסטערין מיט דעם קאָטער זיינען צונויפּגעװואַקסען און עס קען שוין נישט איינס אֶהן צווייטען זיין. באַלד דערפיהלט ער וויעדער אַ שטופ אין אַ זייט : -- נאַ, צוהאַק מיר האֶלְץ -- האָט זי איהם געגעכען דאָס האַק- מעסער אין דער האַנד. מיט נרויס חשק האָט זיך מאָטקע גענומען דאָס האָלץ צוהאַקען. ער איז שוין געװואָהנט געווען פון דער היים, עס איז איהם אייגענטליך ראָ געפעלען. עס איז אַלֶעס ניי געווען. נאָר ער האָט געקוקט אויפ'ן קאָטער און האָט גרויס חשק געהאַט דעם קאָטער דעם עק אִבצוהאַקען. ער האָט זיך ווידער אוועקגעזעצט אויפ'ן קליינעם בענקעל און וויעדער געצויגען דעם שנור דורך דער װאַקס. ער האָט זיך וויעדער אומנעקוקט אין שטיבעל. די מייסטערין האָט געמאַכט פייער, אַװעק- געזעצט זיך אין שװאַרצען ווינקעל ביים קיכעל? און איינגעשלאַפען. דער קאָטער איז אַרופגעקראָכען אויף איהר שויס און איז אויך איינגע- שש 3 יהיו א יש 81 זיך דערהערט אַ שטים, און געדאַכט האָט זיך, אַז עס קומט נישט פון דער אידענע, נאָר פון ערגעץ אַ הוילע פאַס אַרױס : --- וועמענס איז דאָס ? --- האָט זי פערקייעט מיט אַ הוסטעל. --- עס איז לִיב'ס, -- האָט דער מייסטער געװואָרפען מיט דער האַנד אויפ'ן בלינדען ליב. זי האָט זיך אומגעדרעהט צו ליב'ן און איהם אָנגעקוקט אַ וויילע. דערנאָך האָט זי געזאָנט : -- זיין אַ לייט, װוי דער טאַטע זיינער. האָט גענעבען אַ מאַך מיט'ן קאָפּ, וי אַ ציעג, און אַ שאָקע?-צו מיט'ן האַנד, און איז געגאנגען אין איהר ווינקעל אַרײן. -- איך לאָז אייך איהם דאָ איבער, רב בעריש, איהר זאָלט זיין צו איהם וי אַ טאַטע. איהר מענט טהאָן מיט איהם, װאָס איהר ווילט : שלאָנען איהם, אַז ער װעט נישט פאָלגען. איחר גיט איהם עסען, מעגט איהר איהם שלאָגען. --- הערסט ? --- האָט ער געזאָגט צום יונג -- זאָלסט האָרכען דעם מייסטער און די מייסטערין, אַז נישט וװעל איך דיך טויטען, דו הערסט ? מאָטקע האָט געשוויגען, און דער טאַטע איז אַװעקגעגאַנגען. בעריש האָט איהם געהייסען זיך זעצען, און געגעבען איהם אַ שנוו מיט אַ שטיק וואקס, ער זאָל דרעהען אַ דראַטװע. מאָטקע האָט עס גענומען אין האַנד, נישט געוואוסט װאָס צו טהאָן דערמיט, האָט ער זיך געשפּיעלט מיט'ן פאָדעם און מיט גרויסע אויגען אַרומגעקוקט זיך אין שטיבע?ל: דערזעהן די צוויי הויכע בעטען, װאָס שלינגען איין דאָס נאנצע שטיבעל, אָננעלענט מיט בעטגעוואנד ביז אין האַלבען באל- קען, נעקוקט אויף די פערשטויבטע בילדלעך, װאָס העננען פאר די בעטען, אויף די פּאָלִיצעס װאָס זיינען אָנגעלעגט מיט כאָלעוועס, אַלטע שטיוועל, שטיפלעטען און שטיקער לעדער. ער האָט זיךְ אַרומ- נעקוקט טשיקאַװע, אין דער נייער היים, װאָס אַהער האָט מען איהם אַריינגענעבען אויף נאַנצע זעקס יאָהר, געקוקט אויף זיינע חברים, די צוויי איננלעך מיט דעם געזעלען, אַן אַלְטען גוי, וועלכט האַקען פֹּאַ- דעשוועס. ביי די ביינקלעך ווייקט זיך לעדער אין װאַסער, און דאָס ניט פון זיך אַ ריח. ער האָט געקוקט אויף די פענסטערלעך, װי זיי זיינען פּערקאָוועט אין שפּינװועבס און בעליינט מיט מאָסען, מיט פאָר- מעס און שנירען, און פון דרויסען קריכט די זון און ננב'עט זיך אין 90 מאָ ט קע גנב. ביי דער האַנד צו בעריש דעם שוסטער ,אויף די לעהר". דער קליינער מאַרק איז פול געווען מיט צייטיגע אויבסט, װאָס די פּויערים און די פרוכט-הענדלער האָבען געבראַכט אין שטעדטע?, די לופט איז פער- כאַפּט געווען פון עפּעל-ריח, גרינס און פרישע פיש. אין אַזאַ טאָג האָט איהם ליב אַריינגעבראַכט אין דעם ענגען, פעררויכערטען שטיבעפ, אין וועלכען בעריש שוסטער האָט געװאָהנט. די פענסטער זיינען געווען פּערהאַקט, װאָרים דאָבשע די מייסטערין האָט געליטען אויף אן אויער און האָט מורא געהאַט פאר אַ , צוג", און נישט געלאָזט עפע- נען אַ פענסטערעל איבערן גאַנצען זומער. אין שטוב האָט זיך שטאַרק געשפּירט דער ריח פון פערפוילטע לעדער, װאָס האָט ערגעץ וואו אין די ווינקעלעך פון דעם שטיבעל געשימעלט זייט יאָהרען, צייט כעריש איז אַ שוסטער. די מייסטערין איז נישט געווען. בעריש, אַרומגע- רינגעלט מיט אַ דריי-פיער געזעלען און לערן-יונגלעך, איז געזעסען איינגעהויקערט אַרום דעם קליינעם טישעל און געקלאַפּט אַ זויל אוים'ן שטיין. --- דאָ איז ער ,דער בחור מיינער, זאָגט ליב, דער אַלטער רב בעריש האָט אויפגעהויבען זיינע געדיכטע הויבע ברעמען, אַרויפגערוקט די ברילען (אין וועלכע די גלעזלעך זיינען געווען צושפּאָלטען), האָט געװאָרפען אויפ'ן יונג אן אויג און האָט גערופען אין אַ ווינקעל אַריין : --- דאָכשע, דאָבשע, קום נור אַרױף. אַ נייער לער-יונגעל. באַלד איז פון הינטער אַ בעט פון אַ שװאַרצען קעלער אַרויסגע- קומען עפּעס אַ הויכעס, א דאַרעס, איבערגעהאַנגען מיט שמאַטעם, טי- כער, פאַטשיילעס, וי אין די גרעסטע פרעסט. איבערן פּנים האָט דאָס געהאַט פערבונדען אַ פאַטשיילע מיט צוויי שפּיצען פונ'ם קניפּ אוים'ן קאָפּ, אַזױ, אַז דאָס בעשעפעניש האָט אויסגעזעהן וי אַ מכשפה. דאָס טיכעל איבער די אויערען איז שוין געווען טונקעלגראָה און פון דעם זעלבען קאָלִיר, וי דאָס פּנים. דאָס איז געווען דאָכשע די מיי- סטערין. זי האָט אַ מינוט געשווינען, ארויסגעקוקט מיט צוויי גרויהע אויסגעלאַשענט אויגען וי ביי אַ טוט פערד, אַרויסגעשטעקט אַ שפּיץ צינגע? אויף די פערדאַרטע, פערצויגענע ליפּען, וועלכע זיינען בערעקט געווען מיט שטויב, וי די אַלֶע זאַכען, װאָס זיינען נעשטאנען אָנגע- שטעלט אין שטוב. עס האָט געדויערט א לאַנגע וויילע, ביז עס האָט ; . ֹ / יְ : ש ל ו ם א שִׁ 49 --- אזוי לאנג וי דו ביזט געווען. וי אלט איז ער יעצט, דער יונג, זיעבען יאֶהר ? ער ועט זיין ביי מיר ביז ער װעט אַלט ווערען עלף, צוועלף יאָהר, ביז ער װעט זיך נוט די מלאכה אויסקערנען. איך וועל איהם נעבען צו עסען, אַ נאַכט-לעגער, אַ קאַפּאָטע מאַכען אויף יום"טוב. דערנאָך אַז ער װועט זיך אויסלערנען די מלאכה, על איך איהם צאָהלען דאָס ערשטען יאָהֹר פינף רובע?, דערנאָך װעט ער קרינען גאַנצע צעהן. דו וייסט דאָך, אַז מיר האַלטען אַ פרעמר קינד נוט, קענסט דאָך מיין אַלטע: איינענע האָט זי נישט, אָבער צו פרעמדע קינדער איז זי װוי אַ מוטער. --- יאָ, איך געדענק דאָבשע די מייסטערין,. איך געדענק איהרע קנייפּען גוט. שטיקער פלייש האָט זי פון די הענד אַרױסגענומען, אונ- טער די טהיר ארויסנעשטעלט אין דער קעלט און ואַסערדינען באָרשט צז זופּען געגעבען. איי, רב בעריש, האָט איהר אַ אידענע. -- נו, גט'ן װע?ל איך מיך מיט איהר נישט צוליעב אַ לערן-אינגעל--- האָט דער אַלטער רב בעריש נעלאַכט --- געקנייפּט האָט זי ריך, אמת, אָבער קיין מענש ביזט דו נאָך אלץ נישט געװאָרען. נו, קום צו שרה- חנה'לען אין שענקע? אַריין, וועלען מיר דאָרט דאָס איבעריגע אָברעדען. ביי שרה-חנה'לען, וואו מען האָט געקענט קריגען אַ געהיים גלעזע? בראַנפען מיט חיימישע קיכלעך און הערינג צו פערבייסען, האָט דער בלינדער ליב פערקויפט זיין זוהן אויף נאַנצע זעקס יאָהר צו ?דאָבשע די מייסטערין" אין די הענד אַרײן. ער האָט נענומען אַ רונעל האַנד- געלר אויפ'ן ערשטען זמן, ווען דער יונג װועט אין זעקס יאָהר אַרום אָנהױבען געלר קריגען. ביים גלעזעל האָט דער אַלטער בעריש גע'טענה'ט. -- נאָר ער זאָל מיר נישט אַנטלויפען און הערען דעם מייסטער און די מייסטערין, אַ גאַנג געהן, וואו מען דאַרף. זאָג איהם אָן, דו הערסט ? -- האָט נישט קיין מורא, רב בעריש, ער װועט שוין ניט אנטלוי- פען. איך על איהם שוין ביי די אויערען צוריק בריינגען. צו מאָרנענס אין דער פריה איז געווען אַ שעהנער רייפער זומער- טאָג, די טעג פאַר ראש חשׁנה, ווען די עפּעל און די באַרען זיינען רייף אויף די בוימער און בעטען זיך נאָר, מען זאָל זיי אָבפליקען און אויפ- עסען. אין אַזאַ טאָג האָט ליב גענומען מאָטקע'ן און נעפיהּרט איהם 48 ם = סטע טו = 1 מאַטקע קערענט אַ מלאכה. אין אַ צייט אַרום האָט זיך דער כלינדער ליב ווייטער דערמאָהנט אָן זיין זוהן, אַז מען דאַרף פון איהם מאַכען אַ לייט. געשעהען איז עס נישט פון זיך, נאָר דערמאָהנט האָט איהם אָן זיינע פּפליכטען, אלס פאָטער, דער עלטסטער מייסטער פון דער חברה שוסטער, בעריש חװואַט, װאָס אַמאָל האָט נאָך ביי איהם דער בלינדער ליב אַלֵיין גע- לערנט זיין מלאכה. בעריש חװאַט האָט אָנגעטראָפען ליב'ן טאַקע אין דער הברה שוסטער, אַמאָל, שבת צו נאַכטס, צו מעריב. כאָטש דער בלינדער ליב האָט די מלאכה שוסטעריי אַװעקגעװאָרפען, דאָךְ אין חברה! שוסטער איז ער נאָך געקומען דאַװונען און גערעכענט זיך פאַר אַ זייעריגען. האָט איהם דאָרטען דער אַלטער מייסטער בעריש חװאַט מוסר געזאָנט אַזױ : --- װאָס וועט פון דיין יונג דער סוף זיין ? דוֹ לאָזט איהם אַרומ- לויפען פּוסט און פּאַסט, ער װעט דאָך אױיסװאַקסען אַ גנב. --- װאָס טהוט מען מיט איהם, רב בעריש ? אַז דער יונג װויל ניט אין חדר נעהן. --- גיעכ איהם צו אַ בעל-מלאכה, וי דער טאַטע דיינער האָט דיך אָכגענעבען. איך געדיינק, ווען דער טאַטע דיינער, זעליג רער פורור- מאַן, האָט דיך נעבראַכט צו מיר אַ זונטאָג אין דער פריה. אוי, ביסט דו געווען א חברה-מאַן, האָסט דו ניט נעװאָלט די דראַטװוע דרעהען, --- האָט איהר מיט'ן רימען אַרונטערגעלאָזט, אַז איך האָב נאָך צו געדענקען ביז'ן היינטינען טאָג, --- לאַכט דער בלינדער ליב מיט דעם לעבעדיגען אויג און מיט דעם טויטען אויג. --- כרענג איהם צו מיר. אזוי וי איך האָב פון'ם טאַטען נעמאכט אַ לייט, אַזױ על איך פון דעם זוהן, מיט נאָט'ס הילף. --- אויף װוי לאַנג ? -- פרעגט ליב. ש ? ו ם אַ ש 4 געזעהן, און עס איז איהם געװאָרען אזוי, װאָס ער האָט אליין ניט געוואויסט װאָס איז ער געלאָפען צום הונד,. אריינגעקראָכען צו איהם אין בודקע אַרין, אַװעקגעלײינט זיך נעבען איהם, און צוגענומען דעם הונד'ס װאַרימען פּיסק צו זיינעם און אַריינגערערט איהם אין אויער אַרײן : --- ווייסט, דער טאַטע מיינער האָט געשלאָנען דער מאַמען. גוט נעשלאָנען. זי האָט געוויינט. איך על נרויס ווערען, װעל איך איהם צוריק שלאָגען; אַ בלויע אונטערגעשלאָגענע אויג װוע? איך איהם מאַכען. דער הונד האָט אויסגעהערט, פערטראַכט זיך, פערגלייסט די אוינען, ערגעץ וואו געקוקט, ערנסט געװאָרען און עפּעס אין זיך אַרינ- געמורמעלט, --- און דיך האָבען זיי פאַר אַ מיידעל נעמאַכט, אָנגעטהאָן דיר אַ קליידעל? מיט אַ קאַפּעלוש אויפ'ן קאָפּ,. לאָז דיך נישט --- האָט איהם מאָטקע אין אויער אַריינגעשריען. דער הונד האָט נאָך מעהר די אוינען פערנלייסט, געשנופט מיט דער נאָז, ערענסט געװאָרען און פערטראַכט זיך. -- פאַר אַ מיידעל האָבען זיי דיך נעמאַכט, מיט אַ קאַפּעלוש אויפ'ן קאָפּ,. און איך על נישט געהן אין חדר אַריין, איך װועל נישט נעהן, זאָל ער מיך שלאָגען, האָט מאָטקע נאָך שטאַרקער אַריינגעשריען דעם הונד אין אויער אַרײן. דער הונד האָט די פאָדערשטע צוויי לאַפּעס אויסגעצויגען, דעם פּיסק אויסגעשטרעקט, די אויגען אין נאַנצען צונעמאַכט, און הויך אויפ- געשטעלט די אויערען, און אָנגעהויבען וי מיט אַ הוייזעריגע מענשען- שטימע צו בילען, אַזױ װוי ער װאָלט ווערטער נעװאָלט ריירען. | = מאָטקע האָט איהם פּערשטאַנען. 46 מאַטסקע ננם אַ טראָלט האָר, אויפ'ן יאַריד איז דער הונד ניט געווען קיין הונד, נור אזא מין בעשעפעניש אין אַ קליידעל אָנגעטהאָן, מיט אַ היטעלע אויפ'ן קאָפּ, און ער האָט נאָכ'ן שפּיעלען אין דעם פּיסק דאָס צעטעל אַרומ-. געטראָגען צו די אַרומשטעהענדע פּויערים און צוזאַמענגענומען קליין- געלד,. ווען דער הונד האָט געוויזען די שטיק, האָט איהם מאָטקע ניט ליעב נעהאַט. ער האָט אויף דעם הונד רחמנות געקראָגען, און פיינד געדאַט נאָטע קאַטאַרינאַרזש, װאָס ער האָט פון דעם הונד געמאַכט אויס הוֹנד. ליעב האָט מאָטקע דעם הונד געהאַט, ווען דער הונד איז אין דער היים, אין הויף, אין זיין בורקע געלענען, צוגעבונדען מיט אַ קייט װי יעדער הונד, און ערפילט די פּפליכטען צו זיין בעל-הבית װי יעדער הונד, געבילט אויף אַ דורכגייענדען, געריסען זיך פון קייט און געשריען אויף מענשען. ער האָט זיך בעקענט מיט דעם הונד טאַקע אויפ'ן מאַרק, וואו ער איז אַמאָל אַן אויסגעדאַרטער מיט אַ שמוציג קליירעל און מיט'ן טעצעל אין פּיסק אַרומגעגאַנגען אויף די הינטערשטע ציויי ‏ פיס און געשנאָרעט ביי די פּויערים קליין-געלד. מאָטקע האָט איהם דערזעהן אין אַזאַ ניט הינטישע פּאָזע און האָט אויף איהם גרויס רחמנות גע- קראָגען,. ער איז איהם נאָכנעגאנגען ביז ער איז אַהיים געקומען און דער- זעהן וי נאָטע בינט איהם אָן ביי דער קייט אין דער בודקע. ער האָט געװאָלט צוגעהן צו איהם -- האָט דער הונד אויף איהם געבולען. דאָס איז איהם געפעלען און ער האָט זיך אָנגעהויבען מיט איהם חבר', געבראַכט איהם פון אַלצדינג, װאָס ער האָט אַליין געקראָגען : זעמעל, ברויט. און האָט ער אַמאָל אַ האַלב פונט פּוטער אַראָבגע'גנב'עט פון אַ פּאַכטער'ס אַ קאָרב און האָט עס נישט דער מאַמען אָבגעגעבען, האָט ער זיך אָן זיין הונד דעומאָנט און נעבראַכט עס זיין ,בורעק'ן". מיט דער צייט איז בורעק" מיט איהם נוט-פריינד געװאָרען, צוגעלאָזט איהם צו זיך. מאָטקע פלענט איהם אָפּט בעזוכען אין זיין בורקע, אַועקזעצען זיך נעבען איהם, נעהמען איהם אויף די הענד און ריידען מיט איהם. דאָס איז געווען דאָס איינציגע לעבערינע נפש, מיט וועל- כען מאָטקע האָט גערעדט אלצדיננ. פאַר דעם הונד האָט ער אויפ- געעפענט זיין יונג הארץ און אלעס פערטרויט. און איינמאָל, ווען דער פאָטער האָט זיין מוטער געשלאָגען און מאָטקע האָט דאָס צו- ש ? וי ם א ש 35 באַלֶד האָט ער איבערנעלאָזט די שפּיעל-װאַרג און נעקוקט אויף דער מיירעלע --- איהרע בעקעלעך זיינען רויט געווען און אױיסגעקנאָטען פול װי בולקעלעך. מאָטקע השָט אַריכערגעפיהרט מיט זיין װאַרים שמוציג הענטעל איבער דער מיידעלע'ס בעקעלעךּ. די מיידעלע אין געשטאַנען און האָט זיך געלאָזט. דערנאָך איז איהם עפּעס איינגע- פאַלען. האָט ער צוגעלייגט זיין פּנים'? און אָנגעהויבען מיט זיין פעט צינגעל צו בעלעקען דער מיידעלע'ס בעקעלעך, העלזעל. װי אַ הינטעל. די מיידעלע האָט זיך געלאָזט און געלאַכט הויך : --- אוי, ס'אַראַ נאַר ער איז ! מיט קיין אינגלעך זיינס גלייכען האָט זיך מאָטקע נישט געקענט חכר'ן.װוי נאָר ער האָט זיך געטראָפען מיט די יונגען, ביי רי ערשטע בעגעגעניש, האָט ער זיך געשלאָגען מיט זיי. דער סוף איז געווען, אַז די יונגען פון דער גאַס האָבען איהם אויסגעמיעדען און געלאָזט אַלֵיין,. נור פון דעם מאַרק, ווא ער איז מיט דער מאַמען איבער די פּויערשע ווענען געגאַנגען, האָט ער אַן אַנדער חבר געפונען -- דאָס איז געווען דעם קאַטאַרינאַרזש'ס הונד. אויפ'ן מאַרק האָט זיך אַרומגעדרעהט אויף יעדען יאַריד נאָטע קאַטאַרינאַרזש מיט די קאַטאַרינקע. אויפגעשטעלט די קאַטאַרינקע אין מיטען מארק, האָט ער צוזאַמענגערופען מיט'ן שפּיעלען די פּויערים, און דער בלויער פויגע? אין שטייג האָט פאר פינף קאָפּיקעס ארויס- געצויגען מיט'ן פּיסק אויס אַ שיף-לאָר אַ ,לאָז", אויף װאָס עס איז { געשטאַנען אויפגעשריבען אַלצדינג װאָס עס װועט זיך מיט דעם מענשען | טרעפּען אין זיין גאנצען לעבען. טהיילמאָל האָט נאָטע מיטגעבראכט | מיט זיך די מיידעלע, װאָס געהט אָנגעטהאָן אין אַ פּאַר קאָרטען-הויזען | און דרעהט זיך אין אַ ראָר. מאָטקע'ן זיינען רי שטיק אזוי געפעהלען, אַז | יערעס פֿאָל, ווען ער האָט דערזעהן נאָטע'ס קאטערינקע מיט דעם { בלויען פויגעל און דער מיידעלע מיט די רייפען, האָט ער איבער- { געלאָזט די מאַמע מיט די קוישען און נאָכגעלאָפען די קאַטערינקע. נור | אַם מעהרסטען האָט איהם פעראינטערעסירט דער הונד בורעק, װאָס | נאָטע האָט נאָכגעפיהרט נֹאֶךְּ דער קאַטערינקע. דאָס איז געווען אַ ווייס- | געשוירענער פּודעל מיט געקרייזעלטע האָאר וי ביי אַ שעפּס. נאָטע האָט איהם אָבגעשאָרען וי אַ לייב. אַ נאָלען הינטען, ביים קנאָט פון עק 44 פמ'אט קסע גכה שטאַנען און אָנגעקוקט זיך איינס דאָס צווייטע. מאָטקע איז נעווען פערשעהמט, געהאַלטען דאָס שמאַלצען ברויט אין האַנד און ניט נע- וואוסט װאָס צו טהאָן דערמיט. די מיירעלע איז געווען דרייסטער, האָט איהם געקוקט אין די אויגען אריין און געוויעזען דאָס נייע שער- צע?ל װאָס זי טראָגט. דערנאָך האָט זי איהם געוויעזען די אוירינגלאַך װאָס מען האָט איהר אויף די אויערען אָנגעטהאָן. דערנאָך האָט זי איהם געוויעזען די קרעלען. מאָטקע האָט דאָס אַלעס אָנגעקוקט און געשוויגען. באַלר האָט איהם די מיידעלע ביי דער האַנד אָנגענומען און געפיהרט איהם סיט זיך אין איהר קינדער-צימער. פאָטקע האָט זיך ארומגעקוקט פערוואונדערט. אלעס איז אזוי ווייס געווען און ריין, און אַזױ פיעל קינדערשע זאַכען זיינען געווען אָנגעשטעלט. אַ גרויס פערר איז געשטאַנען, און אַ ריכטיגער װאָגען, און צוויי פויגלען, א אַ צובראָכענער זעלנער מיט א צימבעל אין דער האַנד,. די מיירעלע האָט איהם געוויעזען די שפּיעל-װאַרג און געפרעגט, אויב ער האָט אויך אַנעלכע זאַכען. מאָטקע האָט געשאָקעלט מיט'ן קאָפּ אויף ניין. און האָט נישט אַרױסגערעדט קיין איין װאָרט. צוערשט האָט ער זיך פערשפּיעלט מיט די שפּיעל-זאַכען, און האָט אָנגעהויבען צו לאַכען -- געשטופּט דאָס פערד ביים עק, אז עס זאָל גערן װוי ער האָט נעזעהן אויפ'ן מאַרק װוי די פּוערים טהוען מיט זייערע קעלבער, ווען זיי ווילען ניט געהן. די מיידעלע האָט הויך גע- לאַכט. -- זעהסט, אַזױ דרעהט מען אַ פערד ביים עק, אז מען װויל עס זאָל געהן --- האָט מאָטקע געוויזען דער מיידעלע. די מיירעלע האָט הויך אויפגעלאַכט. זי האָט געוויזען די קאַץ װאָס זי האָט און געפרעגט : --- און אַ קאַץ דרעהט מען אויך ביים עק, אַז מען װוי? זי זאָל נעהן ? מאָטקע האָט זי געגעבען א קוק אָן פון אויבען אַראָפּ מיט אַ שפאַ- טישען בליק און געשאָקעלט מיט'ן קאָפּ אויף ניין : --- מיט אַ קאַץ שפּיעלט מען זיך נישט. אַ קאַץ דרעהט מען נישט ביים עק --- האָט ער געזאָגט אזוי בעשטימט, אז די מיידעלע האָט זיך פערשעהמט, ש ?ום אַש 43 -- אין חדר אריין געהט ער ? --- פרעגט די זשאכלינערין, ווייזענ- דיג אויף מאָטקע'ץן. זלאַטקע פערשעהמט זיך וויעדער. --- ער איז נאָך אַ קינד, האַלט זיך נאָך ביי די מאַמעס שערץ. --- אי, ס'איז נישט גוט.. אַ אינגעל מוז געהן אין חדר אריין. מוז תורה לערנען, זאָגט די אַלטע זשאַכלינערין, און שאָקעלט מיט'ן קאָפּ אויף מאָטקע'ן, װוי ער װאָלט שוין געווען אַ פערפאַלענער. באַלד קומט אריינצולויפען אין קיך חנה'לע, די מיידעלע אין מאָטקע'ס יאָהרען, וועלכע זלאַטקע האָט אויסגעזויגען, אַ פרישע, מיט רויטע רונדיגע בעקעלאך וי װאַרימע זעמעלאך, מיט אן אויסגעצוואגען קּעפּעלע, אין א ריין קליידע? און פארטיכעל, זלאַטקע האָט געהאַט אַ מאָדנע געפיתל צו קינדער, ועלכע זי האָט געקאָרמעט, עפּעס איז עס יאָ איהרע און עפּעס נישט איהרע. ז האָט די קינדער, וועלכע זי האָט געקאָרמעט מיט איהר מילך, ליעב נעהאַט און פיינד געהאַט. זי האָט נישט געקענט זיין גלייכגילטיג צו זיי. זי האָט זיך הערצליך דערפרעהט מיט חנה'לען, ארויפגענומען דאס קינד אויף איהרע הענד, און געקושט עס. -- מיין חנה'לע, מיין קליין חנה'לע, װאָס מאַכסטו, האָסט שוין פערגעסען דיין אַם ? איך האָב דאָך דיך געקאָרמעט, מיין חנה'לע. מאָטקע האָט געזעהן װוי די מאַמע טראָגט אויף די הענד דאָס פרעמרע קינד, און עפּעס אַ מאָדנע געפיה? האָט איהם אויך ארומגענו- מען. ער האָט פיינד געהאט די פרעמדע מיידעלע, װאָס דרי מאַמע האַלזט וי אן איינענע, און גלייכצייטיג ליעב געהאַט. ער האָט זיך פערשעהמט צו קוקען דערויף. דערוייל האָט איהם די אַלטע זשאַכלינערין געגעבען אַ שטיק ברויט מיט שמאַלץ אין דער האַנד אַרין. ער האָט אָנגעהויבען צו עסען פון ברויט און פערגעסען דערפון. אָבער באלד האָט ער אויפנעהערט צו עסען און געקוקט אמאָל אויף דער מאַמען און אַמאָל אויף דער מיידעלע. די אַלטע זשאַכלינערין האָט אַרױסגענומען חנה'לען פון זלאַטקע'ס הענד, האָט אָבנגעװישט מיט די שערץ זלאטקע'ס קושען פון קינר'ס בעקע?, און מיטגענומען זלאַטקע'ן מיט'ן קאָרב אייער און פּוטער מיט זיך אין צווייטען שטוב אריין. אַ מינוט זיינען ביידע קינרער גע- ֹ* בצ פ מאָט קע גנב. 6 מאָטקע האָט אַ חבר. ער איז אויסגעװואַקסען דורך דעם יאָהר און אַלֵיין שוין זיין שטײײ קעל ברויט אויף זיך פערדיענט. אָנגעהויבען האָט ער פין דעם, װאָס ער האָט געהאָלפען דער מאַמען די קאָרב אין די שטובען אַרומטראָגען. מיטגעגאַנגען מיט דער מאַמען אין מאַרק אַרין, געקראָכען אויף די פּויערשע פוהרען, געהאָלפען דער מאַמען זיך דינגען מיט די פּויערים און טהיילמאָ? האָט זיך געמאַכט, אַז די מאַמע האָט אַרויסגעצעהלט אייער פון אַ פּויערשען קויבער, האָט ער געהאָלפען מיטצעהלען, איז איהם געבליבען אַ פּאָר אין די טאש -- האָט ער דערנאָך זיי דער מאַי מען געגעבען. האָט די מאַמע צונענומען צופריעדען, און געשוויגען, איז מאָטקע ווייטער גענאַנגען. איז אַרױף אױף אַ פוהר און געזעהן קליינע הינדעלעך, האָט ער די מאַמען צוגערופען. די גויע האָט געי שריען, אַז ער זאָל די הינדעלעך ניט ריהרען, און מאָטקע לייגט שוין די הינדעלעך אין די מאַמעס שויס אַריין. און די מאַמע שטעקט די נויע געלד אין האַנד און דינגט זיך מיט איהר. אַמאָל איז ער מיט דער מאַמען אריינגעקומען אין קיך צו די זשאַכלינערין. זלאַטקע, צייט זי האָט די זשאַכלינערס אייניקעל נע- זויגען, איז דאָרט אַ נאַנצע היימישע נעװאָרען און פלענט אין הויז ארײינטראָגען פּוטער און אייער. אין די קיך ביי די זשאכלינערין האָט מען זי גאַנץ גוט אויפגענומען און די דיענסטען האָבען זיך זעהר דער- פרעהט מיט מאָטקע'ן. -- דאָס איז דער שרייער, --- האָט די אַלְטע זשאַכלינערין געזאָגט, אָנקוקענדיג מאָטקע'ן, וועלכער האָט זיך אַ פערשעהמטער בעהאלטען אונטער די מאַמעס פאַרטוך. --- געלויכט צו נאָט אויפנעצויגען זיך. זאָגט זלאַטקע פערשעהמט דָּאַר איהר בחור, ש 7?לזו ם. 6 ש 41 אַז זי האָט דערזעהן זיינע צוויי אויגען, װוי ער קוקט תמ'עװואַטע, טיט אַ בקשה, איז איהר האַרץ צושניטען געװאָרען. האָט זי געשוינען, נור די טרערען האָבען איהר געשטיקט, האָט זי איהם אַרומגענומען, געשלאָנען איהם און געקושט איהם, און געזאָגט מיט אַ שווער האַרץ : --- מיין קינד, מיין שלעכט קינד, װאָס װעט פון דיד ווערען ? װאָס, טאַטע אין הימעל ? און אין אָבענד, אַז דער בלינדער ליב האָט דעם פּאַסעק פון די הויזען אַראָבגענומען דעם יונג צו שלאָנען, האָט זי איהם שוין פער- שטעלט מיט איהר לייב, פאַר איהם צוגענומען די קלעפּ און געבעטען --- ליב, ער איז דאָך נאָך אַ קינד, עס איז קאַלט אין דרויסען. לאָז איהם נאֶךְ ביז זומער אין שטוב. 40 מאָט קע ננב. אויף דער מאַמען,. דערזעהן, אַז די מאַמע געהט אַרױס פון טהיר, איז ער שוין געווען מיט אַ פיסעל אונטער'ן באַנק. --- אַי, ביזט דאָך מיר נאָר אַ שיינעץ, אינגעל, --- זאָגט דער רבי און גיט װויעדער אַ נעהם אָן מאָטקע'ן ביים בעקעל מיט די דינע ביי- נערדיגע צוויי פינגער, און דעם רבינ'ס גרינע אויגען פון בלייכען אֶהן- בלוטיגען פּנים גיעבען אַ בליטץ, וי ביי אַ קאַץ, און איידער מאָטקע האָט נאָך צייט ארומצוקוקען זיך, ליעגט ער שוין איבער'ן בענקעל מיטץ הינטען ארויף און די לאָקשען פון קאַנטשיק טאַנצען ארום איבער מאָטקע'ס נאַקעטען נגעזעסעל, וי פייערדיגע ציננלעך איבער אַ ווייך אויסגעקנעטען ברויטעל, און דער רבי זינגט צו מיט'ן ניגון אין טאַקט; -- אָט אזוי, קינדערלעך, טהוט מען צו אַ אינגע?, װאָס װויל ני נעהן אין חדר אריין. די פינף --- זעקס-יעהריגע קינדערלעך זיינען געזעסען אויף די ברעטלעך אַרום די ווענד און דערשראָקענע, מיט אונרוהינע אויגעלעך, האָבען זיי זיך צונעקוקט צום רבינ'ס מקיים פּסק זיין. טהייל האָבען זיך געשראָקען און אָנגעהויבען וויינען, נור אויף מעהרסטענס פון זיי האָט דאָס שוין ניט נעמאַכט קיין איינדרוק: זיי זיינען געווען צונע- וועהנט דערצו. האָבען זיי זיך ווייטער רוהױג געגעסען די בייגעל מיט די גריסנעס, אָדער זיי האָבען זיך געשפּיעלט מיט די מיידעלעך אין שטיינדעלעך, נאָכזאָגענריג אויס געװואָהנהייט דעם רבי'ן פון סדור אַרױס: שאַן אלף", ,א בית". מאָטקע האָט דאָס מאָל ניט געוזיינט. אַזױי װוי דער רבי האָט איהם אָבנעלאָזט און אַוועקגעזעצט צווישען די קינדער, איז ער געבלי- בען זיצען שטי? און געשווינען. אַ קינד האָט געפּרופט עפּעס רעדען צו איהם, האָט ער איהם נעגעבען א שטופ אב מיט'ן עלענבוינען און ווייטער געקוקט מיט זיינע גלענצענדע צוויי אויגעלעך צו דער טהיר. און אַזױ װוי דער רבי האָט זיך נור אַוועקגעזעצט צום טיש מיט אַן אַנ- דער קינד ביים סדור, איז שוין מאָטקע געווען ביי דער טהיר, אַ פּראַל אויף, און מיט אראָבגעלאָזענע הויזלעך און אַ רויט-פלאַמענדען אָבנע- שמיסען געזעסעל איז ער געלאָפּען איבער'ן מאַרק פון חדר אהיים. אַז זלאַטקע האָט איהם דערזעהן אין קעלער, וי ער איז אהיים נעלאָפען פון חדר, האָט זי געמיינט, אַז דייערד עפענט זיך אויף אונ- טער איהרע פיס. זי האָט געװאָלט צו צום יונג, איהם ממית'ן. נור שי ן םי אש 39 יי אט א אט ר יי יע עי רבי'ן, װוי ער האַלט א קאַנטשיק אין האַנד און דרעהט זיך אַרױף און אַראָכ איבער דער שטוב, וואו די קינדערלעך זיצען אויסנעזעצט אויף דער ניעדריגער באַנק אַרום די ווענר: --- רבי לעבען, רבי קרוין לערענט מיין אינגעל אויס דאַוונען, --- בעט זיך זלאַטקע ביי דעם רבי'ן. דער רבי האָט אויסנעצויגען זיין לאַנגען האַלז פון די קרומע פּלייצעס אַרױס וי אַ שלאַנג, און אַ בויג אריבער זיך געגעבען מיט דעה נאנצען קערפּער איבעו מאָטקע'ן און מיט די פינקעלדיגע גרינע אויגען, װאָס זיינען געזעסען אין בלייכען בלוט-אָרימען געזיכט, אָנגעקוקט מאָטקע'ן : -- איז אָט דאָס בחור'?, װאָס װויל? ניט אין חדר אריין געהן ? קום נור אַהער, דו יונגעלע, --- נעהמט ער אָן מיט די צוויי דאַרע פינ- נער מאָטקעלע'ס בעקעלע און ניט איהם אַ קניפּעל, אז טרעהרען שטע- לען זיך איהם אין די אויגען --- דו ווייסט, װאָס מען טהוט מיט אַ אינגעלע, װאָס װוי? ניט געהן אין חדר --- אָט אזוי טהוט מען מיט אַזא אינגעלע, ווייזט ער מיט'ן קאַנטשיק אין דער האַנד. מאָטקע האָט זיך אין ערשטען אויגענבליק דערשואָקען פאַר'ן רבי'ן און האָט שטי?ל נעשוויגען. -- איך בין אן אָרימע אידענע, איך קען אייך ניט פיעל? צאָהלען. צוויי גולדען אַ חורש, אַז גאָט װעט מיר העלפען. איך וװע? אָבשפּאָ- רען דעם ביסען פון מוי?, נאָר לערנט איהם אויס דאַװנען, אַז ער זאָל קּענען פון סדור לייענען. אז נאָט זאָל מיר ביישטעהן. איך האָב מורא, דאָס קינד זאָל מיר ניט אױיסװאַקסען, איך ווי? ניט אויסרעדען די רייר, אַ שלעכט קינד : װויל נישט אין חדר געהן, --- זאָגט די אירענע מיט טרעהרען. -- לאָזט איהם נאָר איבער ביי מיר, לאָזט נאָר איבער, ביי מיר וועט ער שוין געהן, --- זאָגט דער רבי און נעהמט אָן מאָטקע'ן און גיט איהם אַ זעץ אַװעק אויפ'ן בענקעל נעבען זיך און אַ מיש אויף אַ סדור, אין וועלכען די אותיות זיינען געווען פערפלעקט און אויסגעװוייקט פון קינדערשע טרעהרען. -- נאַ, קוק אַרײן, אינגעלע, װאָס איז דאָס ? --- זאָג, אינגעלע : אַן אלף", זאָג : ,אַן אלף". נאָר מאָטקע האָט ניט אַרײיגעקוקט אין סדור, ער האָט געקוקט 28 פאָטכמע בפם. עס האָט נאָר ניט נעהאָלפען. מאָטקע האָט צונענומען די צוויי עפּעלעך, ער האָט צוגענומען די גריסגעלעך, ער האָט צוגענומען דאָס סדור'ל און אין חדר אריין געהן האָט ער ניט געװאָלט. פעסט האָט ער זיך אָנגעהאלטען ביי דער מאמע'ס שירץ. דער טאַטע האָט גע- שלאָגען מיט'ן פּאַסעק, די טרעהרען זיינען מאָטקען פון די פייכטע אויגעלעך איבער'ן פּנים גערונען, און רי עפּעלעך האָט טר געהאלטען אין איין עסען, און ניט געריהרט זיך פון אָרט, נור דעם בלינדען ליב'ס געדולד האָט געפּלאַצט. ער האָט איהם געכאפּט אויפ'ן פּלייצע און איז ארויס מיט איהם אין נאַס. מאָטקע האָט געמאַכט אַזעלכע געװאַלדען, אַז דאָס נעסע? איז זיך צוזאַמען גע- לאָפען. ער האָט נעקאָפּיעט מיט ביידע פיס, דער מאַמעס קאַמאַשען פערלוירען פון די פיס אַראָב, דאָס היטעל פערלוירען, די גריסגעלעך מיט'ן סדור'ל פערלוירען. די מאַמע האָט עס אויפנעהויבען און נאָכ- נעטראנען נאָך מאָטקען, און געבעטען זיך ביי איהם : --- מאָטקע, זי אַ גוט אינגעל, געה אין חדר אריין, --- און געווישט איהם די טרעהרען פון בעקעל מיט דער פאַטשײלע. און מאָטקע האָט געהאַלטען אין איין שרייען, און א נליטש זיך פון טאַטענ'ס אָרימס, און ער לינט שוין אוים'ן ברוק אין געסעל און שרייט, און דער טאַטע האַלט דעם פּאַסעק און שלאָנגט איבער'ן קאָפּ; --- אין חדר אריין, געה אין חדר אריין. און די מאַמע פערשטעלט איהם מיט איחר לייב, און נעהמט אויף זיך די שלעג יפון בלינדען ליב'ס פּאַסעק און בעט זיך ביי מאָטקען : --- מאָטקע, זיי אַ גוט איננעל, נעה אין חדר אַרין, מאָטקע. און עס לויפען דורך אידען, פּערהאַװועט אין מסחר, הערען אַ גע- װאַלד, שטעלען זיך אב אויף אַ מינוט, פרעגען זיך נאָך, װאָכ איז. און דערהערט אַזאַ מעשה, אז אַ אינגעל ווי? ניט געהן אין הדר אריין, בייזערען זיי זיך אָן : -- אין חדר אַריין געה, דו יונגאַטש איינער, אין חדר אַרײן. און לויפען ווייטער צו זייערע מסחרים. נור געלויבט צו גאָט, קוים דערשלעפּט מאָטקען אַ לעבעדינען אין תלמוד תורה אַרין. דער בלינדער ליב האָט זיך גוט דערװאַרעמט ביי איהם. דער שווייס רינט פונ'ם פּנים, און מאָטקע, אַ צויושעטער, מיט די גריסגעלעך און עפּעל אין די הענר, שטעהט און קוקט אָן דעט שלום אַשׂ = ליענ ביי דער מאַמען, --- האָט איהם זלאַטקע נעהענטער צונערוקט צו זיך, און דער יונג האָט בעהאלטען דאָס קעפּעל אונטער דער מאַמע'ס אָרעמס, אַז מען זאָל איהם אין שטוב ניט אנזעהן. --- מען װאָלט איהם בעדארפט אין א חדר שיקען, אין תלמור תורה פיהרען, אז דאָס זאָל זיך אויסלערנען כאָטש מודה אני זאָנען, א ברכה מאכען. עס וואקסט דאָך אויף װי א נוי, -- האָט זיך דער אלטער רב מאיר פון זיין װוינקעל ארויסגערופען. -- אז דו װאָלסט געווען אַ טאַטע, װאָלסט דו זיךּ וועגען דעם נעזאָרנט, --- האָט זיך זלאטקע פון בעט ארויסגערופען צום בלינדען אצ -- טאָ זאָל ער שוין פון בעט ארויסקריכען, איך װוע? איהם אין תלמור תורה פיהוען. -- אדרבה, לאָמיך זעהן, זיי א טאַטע צו מיינע אָרימע קינדער, ס'איז שוין צייט, --- האָט זלאטקע ארויסגערעדט אין טרעהרען -- נו, געה, מאָטקעלע, נו, געה פון בעט ארויס, דער טאטע וועט דיך אין חדר פיחרען, --- האָט איהם די מאמע איבער'ן קעפּעל? געגלעט. אזוי לייכט איז איהר דאָס ניט אָנגעקומען. מאָטקע האָט זיך נאָר ניט וויסענדיג געמאכט ניט פונ'ם טאטענ'ס געוואלדען און ניט פון דער מאמע'ס נוטע רייר, ער איז ווייטער געלעגען איינגענאָרעט אין דער מאמען אריין און האָט זיך ניט נעלאָזט איינריירען. ס'האט נאָרניט געהאָלפען, ביז די מאמע איז אלֵיין ניט ארויס פון בעט און דער טאטע האָט איהם פון געלעגער מיט'ן פּאסעק ארויסגעשמיסען. באלר האָט די מאמע אויסגעזוכט דעם בלינדען ליב'ס אן אלטע וועסט און האָט מאטקע'ן דערמיט אויסגעציערט. זי האָט איהם אָנ- געטהאָן איהרע שבת'דיגע קאַמאַשען, װאָס זי האָט זיך געהאט גע- קויפט פאר יום טוב. זי האָט געוואלט ארייננעבען מאטקע'ן חשק אין חדר צו געהן,. פייגעלע האָט איהם געגעבען די שעתנסטע צויי עפּעלעך פון איהר קאָרב ארויס. הינדעלע, די שוועסטערי?, איז געלאָ- פען אין נעוועלבעל אריין און געבראכט פאר מאָטקע'ן צוויי גריסנע- לעך מיט מאָהן און קאָפּער בעשיט. דער אלטער רב מאיר הּאָט איהם דאָס נייע סדור'ל מיט די גרויסע אותיות געשענקט, װאָס ער האָט נור נעקויפט מיט די מיידעלעך צו לערנען. 36 מצַמקע ננב געלעך און מיט'ן אָבגעברענטען רונדיגען פּנימ'?, וועלכעס איז בע- שמוצט געווען פון די נעכטיגע קאַרטאָפליעס, װאָס ער האָט געגעסען. עס איז איהם גוט געווען און ווארעם ביי דער מאַמען אין בעט. אין אזא מאָרגען איז בעשטימט געװאָרען זיין נור?. וואָרים באַלד האָט איהם דער בלינדער ליב בעמערקט ארויסשיינענדיג פון אונטער דער מאַמעס אָרעמס, און דער בלינדער ליב האָט זיך דערמאָנט, אז עס איז צייט צו זאָרגען וועגען א תכלית פאר דעם יונג. האָט ער זיך אזוי אָנגערופען : --- גיב נאָר אַ קוק, דער ממזר ליעגט דאָך אויך ביי דער מאַמען. ארויס פון בעט, נעה זוך מיר האָלץ, דעם אויווען איינצוהייצען. דער קליינער מאָטקע האָט זיך איינגעקאָרטשעט אונטער דער מאַמען און געװאָלט זיך בעהאַלטען. די מוטער האָט אייף איהם רחמנות געהאַט, --- װאָס װוילסטו פון איהם, ער אין דאָך נאָך א קינד. עס איז קאַלט אין שטוב, לאָז איהם נאָך ליעגען. --- יא, קוק מיר אָן דאָס קינד ! אַ יונג פון פינף יֹאָהר. א טע- לער קאַרטאָפליעס קען דאָס אריינרייבען, װי אַ סאָלדאַט, און אז מען דארף א שטיקעל האֶלץ אין שטוב, איז קיינער ניטאָ. ארויס, ארויס פון בעט, איך נעהם באַלד דעם פּאַסעק צו דיר. --- עס װאָלט שוין צייט געווען, דעם יונג פון שטוב ארויס- צו'פּטר'ן : מען קען דאָך גאָר ניט לאָזען שטעהן אין שטוב. נעכטען האָב איך מיר איבערגעלאָזט אויפ'ן קיכעל א טעפּעל באָרשנש און אַ האַלב ברייטע? אויף'ן אָבענד. איך קום אהיים : וואו באָרשטש, וואו ברויט ? מאָטקעלע האָט עס שוין דערשמעקט. מען קען דאָך קיין ביסען אין שטוב ניט איבערלאָזען, -- האָט זיך די אַלטע פייגעלע אָבגערופען פון איהר ווינקעלע ארויס, מאַכענדיג מיט איהרע איינ- געפאַלענע יאַסלעס אֶהן צייהן וי עס מאַכט אַ פוינעל. -- ער קען מיך אויפעסען מיט די קאָפּיטעס. אויף דעם וװעל איך אויך נאָך ארבייטען ? אַזאַ ממזר האָט שוין אליין פאַר זיך בע- דארפט פערדיענען. ארויס, ארויס פון כעט די מינוט. --- גיב נור א קוק, וי זיי האָבען זיך אַלֶע אויף איהם אָנגעזעצט, וי גרויס ער איז זיי אין די אויגען. דעם קינר איז קאַלט, א בייזער פראָסט אין שטוב. איך װעל איהם ניט ארױיסלאָזען ליענ, מאָטקע. שלום אַש : 59 .9 מאַמקע געהט הן חדר. עס איז געווען אַ קאַלטער גרויער װוינטער-מאָרנען אין קעלער. דער פּראָסט, װאָס האָט פּערקאָוועט די פענסטערלעך פון קעלער אי- בער'ן נאַנצען ווינטער, האָט זיך אַריבערגעצױיגען פון טהיר און שויב אויף די ווענד ארויף און אָנגעהויבען צו בעפּוצען די ווענד פון קעלער מיט זיינע קאַלטע שנעע-בלומען. אלעס אין קעלער האָט געפרוירען. די קערב מיט די אויבסטען זיינען צוזאמענגעוואַקסען און געװאָרען איין שטיק אייז. אין א ווינקעל שטוב, ביי די פענסטערלעך, האָט זיך דער אַלטער ר' מאיר איינגעקאָרטשעט און האָט פון דאָרט ארויס- געמורמעלט זיין תהילים. די אַלְטע פייגעלע, ארומגעהאַנגען מיט איהרע פיעלע יאַקען און קאַפטענס, איז געזעסען וי א איינגעמויטרטע צווי- שען די טונען מיט אויבסט און האָט זיך רוהיג געשיילט קאַרטאָפליעס פון דעם שויס אין טאָפּ אריין. דער בלינדער ליב, נאָו װאָס אן אויפגעשטאַנענער, מיט אַ פולען צושויבערטען קאָפּ פעדערען, האָט אַ ניכטערער געזוכט אין די ווינקעלעך פון שטוב אַלְטע טונען, רייפען, קּערב, וועלכע מען קען צוברעכען אויף געהילץ איינצוהייצען אין אוי- ווענדעל. ער האָט געשאָלטען, נעשריען, וי תמיד, ווען ער הייבט זיך אויף און איז נאָך אויפ'ן ניכטערען מאָנען. און זיאַטקע, א פערטונ- קענע צווישען די קינדערלאך, איז געלעגען אויפ'ן נעלעגער, אָנגעדעקט מיט אַלטע שמאַטעס, פּלאַכטעס, אלטע קאַפּאָטעס און טיכער, װאָס האָ- בען זיך נור געפונען אין קעלער. אין דעם איינעם ווינקע?, ביי זלאַט- קען אין געלעגער, איז ווארעם געווען, זי האָט געהאַט נענען זיך די קינדערלאך, און זיי האָבען זי נעװאַרעמט מיט די יונגע לייבלעך, און זי האָט זיי ארונטערגענומען אונטער זיך, װוי א הוהן נעהמט ארום די קליינע היהנדעלעף. פון צווישען די קינדערלעךּ, דורך דער מאַמעס אן אָרעם, האָט מאָטקע גנב ארויסגעקוקט מיט זיינע צוויי שווארצע אוי- 34 מאָט קע ננב. אויסגעשטאנען צוליעב איהם, ניט איין אידענע האָט איהם געבראכט צוריקצושלעפּען ביי די אויערען אין קעלער אריין און נביאות געזאָגט אויף איהם, אין געסעל איז מאָטקע געװאָרען אַ ‏ שרעק, אז מען האָט איהם דערזעהען זיך ארויסלאָזען אויף אלע פיער פון קעלער, האָבען די מאַמעס די קינדער בעהאַלטען אין די הייזער אריין, טהיר און טויער האָט מען פּערשלאָסען פאר איהם -- און, אַז מען האָט איהם דער- זעהן פון דערווייטענס האָט איין *שכן'טע דער צוייטער אנגעזאגט און צו וויסען גענעבען, וי עס װאָלט א געוויטער אָנגעקומען : ,מאָטקע געהט", ?מאָטקע געהט !" | | : / ש לו ם א ש == ארויסגענומען מאָטקע'ן פון שפּרינצעלע'ס הענד און האָט אזוי גע- זאָגט : --- װאָס צושרייט זי זיך אזוי אויפ'ן קינד? נאַ, זעה, דאָס קינר ציטערט דאָך אין נאַנצען. װאָס האָט ער געטהאָן אזעלכעס ? מיין קינר, מיין קרוין --- האָט זי מיט אַ מאָל ארומגענומען מאָטקע'ן און צום ערשטען מאָל אין לעבען אפשר?*הערצליך געקושט איהם. -- נאַ, זעהט, וי זי קושט איהם נאָך פאר דער חכמה װאָס ער האָט געטהאָן. אודאי, די מאַמע לערנט איהם אליין. א שעהנער ננב וועט דאָס ארויסװואַקסען -- האָט שפּרינצעלע נביאות געזאָגט אויף איהם. -- אז די צונג זאָל איהר װערעןפּאָבנעביסען, אז ניט דערלעבען זאָל זי דאָס --- האָט זלאטקעפזיך אָנגענומען פאר איהר קינד -- א רב וועט דאָס זיין --- האָט זי געקושט מאָטקע'ן אויפ'ן קעפּיל. מאָטקע האָט איינגעקאָרטשעט זיין קעפּעלע אין רי מאַמע'ס ארעמס און פון דאָרט ארויסגעקוקט מיט זיינע צוויי שווארצע פינקעלנ- דע אויגעלאך. ער האָט זיך צוגעהערט צום געשפּרעך, װאָס מען פיהרט איבער איהם, און עס איז איהם נאָר נישט אָנגעגאנגען. ס'איז איהם גוט געווען אין דער מאַמע'ס ארעמס, און ער האָט מיט צו- פריעדענהייט גענאָסען. -- אַז דו זאָלסט מיר וואקסען געזונטערהייד -- האָט איהם זאַטקע נעקושט אין קעמע? און איהם אוועקגעזעצט אין א וינקעל נעבען זיך --- נא, זיץ ביי דער מאַמען. װוי זי האָט דאָס נכיאות גע- זאָגט אויף איהם. אז ניט דערלעבען זאָל זי דאָס ! נאָר קוים איז דורכגעגאנגען א פֹּאֶר מינוט און די מאַמע איז געווען פערנומען, איז שוין מאָטקע ווידער געווען אויף אלע פיער אין געסע?. ער האָט דערשמעקט וואו זיין חיונה איז. פוןפּדענסמאָל אָן זוכט מאָטקע זיין פּרנסה אין געסעל. אלעס איז אָפּען געשטאַנען פאר איהם, און װאָס ער האָט געפונען דאָס האָט ער גענומען. זיך אריינגעגליטשט אין אָפענע טהירען, געפונען עסען אויפ'ן טיש, --- אויפגעגעסען. דער- זעהן א קינד אין געסע? מיט א ביינעל -- אװעקנעכאַפּט אוֹן אויפגע- נעסען. איז געשטאַנען א אידענע מיט א קויש עפּעל אין גאַס --- צו- גערוקט זיך צום קויש און ארויסגענעסען. ניט איין חרפּה איז זלאַטקע 9 מאָט קע ננב. בייגעל, איז עס ארויס מיט אזא ליארם, מיט אַזאַ געשריי, אז מען מאָט געמיינט עס ברענט, אויף דער שווע? האָט זיך כאלר נעוויזען דעם קינר'ס מאַמע. מאָטקע האָט אָבער דאָס מאָל אָנגעטראָפּען אויף שפּרינצעלע די ניי- טערקע. דאָס איזן א אידענע מיט א געשליפען מיילכעל, און אז איהר געשעהט אן עולה, דערהערט מען עס שוין אין געסעל, מען היט זיך פאר איהר, וי פאר פייער, ווארים עס איז גענוג, אז מען זאָל איהר געבען נאָר די מעגליכקייט אויסצורערען א װאָרט, איז עס װוי א פלאם פייער, װאָס נאפּט זיך אָן און ברענט אלעס אונטער. א אירענע וי שפּרינצעלע, אז זי האָט דערזעהן זלאטקע'ס נייעם ממזר, ופאָס , איז ארויס מענשען צו בעפאלען אין מיטען נאַס", האָט זי געמאכט אַזאַ גערודער אין געסע?, אז מען איז זיך צוזאמענגעלאָפען. --- זעהט, זעהט, געוואלר, דער יונג עסט סיך אויף! זלאטקע האָט ארויסגעשיקט ממזרים אין גאַס אריין, קינדער צו בעפאלען אין מיטען העלען טאָג. און זי האָט אָנגענומען מאָטקע'ן ביים הענטעל און צוריקגע- בראכט אין קעלער, און אָנגעהויבען צו שרייען, ווארפענדיג מאָטקע'ן אין קעלער אריין : --- האלט אייך איהם דאָרט! ארויסגעשיקט אַ ממזר אין גאס אריין;. קינרער צו בעפאלען אין מיטען העלען טאָג. ז;אַטקע האָט פּונקט געהאַלטען אין וואשען א העמד פאר דעם בלינרען ליב אויף פּסח. דערהערט, אז מען שרייט אין קעלער אריין, איז זי ארויסגעקומען מיט די ארויפגעשארטע ארבעל און מיט דעם הייבעל אויף'ן קאָפּ; דערזעהוֹן מאָטקע'ן אין שפּרינצעלע'ס הענד, און פון שפּרינצע'ס שפּיציגע אויגעלאך און בלאָען מיילכעל שיט זיך פּעך און שוועבעל, האָט זי קודם 2כ? געװאָלט ארויסנעהמען מאָטקע'ן פון איהרע הענד. מאָטקע האָט אויסגעזעהן אין שפּרינצעלע'ס הענד וי אַ נגזל, ער האָט נעציטערט פאר שרעק און ניט פערשטאנען, פאר- װאָס מען שרייט דאָס אויף איהם און דערזעהן די מאַמען -- האָט ער זיך צואוויינט. זלאַטקע'ן האָט עס געגעבען אזא שטאָך אין האַרצען. עפּעס א רחמנות געפיה? האָט זי מיט אמאָל געגעכען א נעהם ארום צו איהר קינד און דאָס האַרץ איז איהר צושניטען געװאָרען. איז זי צו, ש 5 רים א ש 31 באלד אָבער רוקט ער זיך אליין צו צום טעלעריל און שטעקט אריין דאָס נעזע? און הויבט אָן מיטצולעקען אויס דעם טעלעריל, װי אַ הינטע?. דאָס מיידעל קוקט איהם צוערשט אָן פערוואונדערט, פער- שטעהט ניט, װאָס ער טהוט. באלד פאלט זי ארויס אין אַ גרויס גע- וויין. די מוטער קומט ארויס פון שטיבעל און דערזעהט, וי מאָטקע לעקט זיך רוהיג פון איהר קינד'ס טעלערי? ארויס, און איהר קינד זיצט מיט'ן לעפעל אין האנד און וויינט. פאלט זי ארויס מיט אַ גע- שריי : -- ווער איז דאָס ? וועמענס איז דאָס ? אוועק פון דאנען! מאָטקע לאָזט זיך נישט אָבשרעקען פון געשרייען און לאָזט נישט פריהער אָב דאָס טעלערי?, ביזן די אידענע רייסט עס נישט ארויס מיט נעוואלר. -- אַ בייזע נאכט אויף מיינע שונאים'ס קעפּ,. וועמענס און דאָס ? -- עס איז דאָך זלאטקע'ס, דער אינגסטער --- זאָנט אן אנדער אידענע, וועלכע איז אויף די נעוואלדען פון שטיבעל ארויסגעקומען. --- יא, זעהט, דער בלינדער ליב האָט שוין װיעדער א נייעם ממזר אין דער נאַס ארויסגעשיקט. מען װעט שוין נישט קענען קיין קינד אויף דער שווע? ארוױיסלאָזען. -- אַװעק פון דאנען -- שאַרט איהם די אידענע אֶב. *ש מאָטקע האָט זיך אַװעקגערוקט פון דער שוועל. די זון האָט גע- שיינט אין געסעל, עס איז ווארים געווען און גוט געווען, האָט ער געפּרופט ווייטער זיך ריטשען אויף אלע פיער. אויף א צווייטער שוועל האָט ער אָנגעטראָפען קליינע קינדער פון זיין נרויס זיצען צווישען ארויסגעשטעלטע זאַכען, בעטגעוואנד און האלטען ביינעל מיט פּוטער אין דער האַנד. איינס פֿון זיי, נאָר אַ יונגס, לאָזט דעם ביינע? פון דער האנד ארויס און וויינט. קיינער פערנעהמט נישט דעם קינר'ס וויינען. אַ מינוט איז מאָטקע וויע- דער געשטאנען און אָנגעקוקט מיט פערוואונדערונג די קינדער, דער- נאָך האָט ער נאנץ רוהיג דעם ביינעל אויפנעהויבען פון דער ערד און האָט אָנגעהויבען עסען. אַז דאָס וויינענדיגע קינד האָט דערזעהן, אַז מאָטקע עסט זיין 30 מ אָט קע גנב. ריינינען אויף פּסח. צוזאמען מיט די אלטע שטוב-זאכען פון קעלער האָט אויך מאָטקע געוואגט אויף אלע פיער זיך ארויסריטשען פון קעלער ארויס. ער איז אויף די טרעפּלאך ארויף און ארויסגעקוקט אין גאַס אריין, און דערזעהן האָט ער, אַז די וועלט איז גרעסער פון קעלער. אַ פֹּאֶר מינוט איז ער נאָך געשטאנען אויף די טרעפּלאך. די זון האָט איהם געווארימט, און איהם איז נוט געװען. ער האָט נע- קוקט מיט אונצוטרויען אין געסעל אריין און מורא געהאט ארויסצו- קריכען. צווישען דעם קעלער און געסעל איז געווען אַ ברייטער רינשטאָק, װאָס מען האָט איהם געדארפט איבערשפּרייַנען, איבער- געהענדיג אויפ'ן ברוק פון געסעל. פאָטקע האָט איינינע מאָל גע- פּרופט אריבערצוקריכען דעם רינשטאָק און האָט ניט געקענט. ער האָט געקוקט מיט זיינע אויגען און געווארט, אז אימיצער זאָל קומען און העלפען איהם איבערשפּרינגען די שװועל פון קעלער. און עס איז טאקע געווען זיין שוועסטעריל, זיין ערציהערין הינדעלע, ועפ- כע האָט איהם צום ערשטען מאָל געהאָלפען אריבערגעהן דעם רינ- שטאָק, װאָס ליענט פאר דער שוועל פון זיין לעבען... זי האָט איהם ביים הענטע? אָנגענומען און געבראכט איהם אין געסעל אריין. אין געסעל האָבען זיך געשפּיעלט קליינע קינדער. ווייבער האָ- בען געוואשען, גערייניגט די טונען מיט די בענק און דאָס ווייסע געהילץ אויף פּסה. אין פיעל שטובען האָט מען נעווייסט אויף יום- טוב און דאָס בעל-בתישקייט מיט די קינדערלאך זיינען נגעווען אויף'ן נאַס. ער איז געקראָכען צווישען די אנגעשטעלטע זאַכען, צווישען די קינדער, אָפּטמאָל האָט מען איהם אָנגעטרעטען, א שראנק איז שיער ניט ארויפגעפאלען אויף איהם. ער איז אומעטום געווען, ער האָט זיך געפּלאָנטערט צווישען די פיס און אומעטום דאָס נעזעל אריינגעשטעקט. באלד דערזעהט ער אויף אַ שוועל פאר אַ הויז זיצט א קליין מיידעלע און האלט אַ טעלערי? אין האנד און עסט געשמאַק די קליס- קעלעך מיט מילך פון טעלערי? ארויס. מאָטקע'ן האָט עס אָנגעשמעקט, ער האָט זיך אויף אלע פיער צוגערוקט צו דער שוועל, אויף וועלכער דאָס מיידעלע איז געזעסען. אַ מינוט האָט ער נאָך נאָכגעקלעהרט און נעקוקט מיט קנאה אויף דער מיידעלע, װאָס עסט די קליסקעלעך. ש ? ו ם אַ ש 29 בארנעלעך, כדי מאָטקע זאָל פון זיי זיין חיונה קענען ציהען. ער האָט זיך פון די פּירות נענעהרט אין די לאננע ווינטער-נעכט, ווען דער ווינר האָט געקלאפּט אויף די פערפרוירענע פענסטערלאך. צום ערשטען מאָל ווען מאָטקע האָט ענטדעקט די קוועלען פון זיין חיונה און האָט זיך מיט זיי נוט אָנגענעסען, איז ער אזוי קראנק געװאָרען, אז אלע האָבען געמיינט, אַז ער װועט שטארבען. מען האָט געבראכט צו איהם די מאַמען. זלאטקע האָט איהם די ברוסט אין מויל נעשטעקט, מאָטקע האָט ניט נעװאָלט זוינען, האָט ניט געװאָלט דאס פלעשע? נעהמען אין מויל אריין זלאטקע איז געזעסען איבער איהם און האָט נעוויינט. עס איז געווען נאַכט, אלע אין קעלער זענען געשלאָפּען,. דעם בלינדען ליב'ס שנאָרכען האָט געפייפט פון ווינקע- לע ארויס. איז זלאטקע אליין נעזעסען ביי איהר קינד און נעוויינט. מאָטקע איז נעלענען א צוהיצטער אין זיין קויש, מיט פערמאכטע אוינען, און האָט שווער אבנעאטהעמט. איינמאָל, הערענדיג װווי די מאַמע וויינט, האָט ער די פערנלייזטע הייטלאך אויפגעעפענט און אָנגעקוקט די מאמען מיט זיינע שווארצע אוינען. עס האָט זיך נע- דאכט, אַז מאָטקע פערשטעהט רי מאמע און ער קוקט זיך אין איהר נוט איין, ער װויל זי דערקענען און גערענקען שפּעטער, ווען ער װעט נרויס ווערען, אז זי האָט אמאָל נעוויינט אויף איהם... נאָר צומאָרגענס אין מאָטקע'ן בעסער געװאָרען,. און מאָטקע האָט ווידער אָנגעהויבען צו עסען פייגעלע'ס קוישען. נאָר נישט שוין האָט איהם מעהר נעשאדט. ער האָט שוין נעקענט אלעס אויפעסען. אפילו דעם טאטענ'ס אלטע שטיווע?, און עס װאָלט איהם שוין מעהר נישט אָננעגאנגען. זיין מאָנען איז געװאָרען װוי פון אייזען און זיינע געדערים וי פון שטאָהל, דאָס איז אלעס געווען ווען דער ווינטער האָט נעהערשט אין דרויסען, און מאָטקע איז נעווען אָנגעוויזען אויפ'ן בלויזען קעלער. אָבער באלד איז פריהלינג געװאָרען. די זון האָט אָנגעהויבען אריינ- קומען אין קעלער אריין, געשטעלט זיך אויף די טרעפּלאך און אריינ- געקוקט מיט איהר שיין אין שטיבעל אריין. אין קעלער האָט מען זיך אָנגעהויבען צו ריכטען אויף פּסח. זלאטקע, וועלכע האָט שוין דענסמאָל נעטראָנען א צווייטען קינד, האָט אָנגעהויבען ארויסשטעלען פון קעלער בעל-הבית'ישקייט אויפ'ן נאַס אריין, אָבשייע-ען און אָב- 28 סמאָטקע גנב. 4 מאָמקע קריענט צייהנער. שלעכט איז געווען מאָטקע'ן, ווען ער איז געלעגען אין קויש און געמוזט ווארטען, ביז דאָס שוועסטעריל אָדער דער אלטער רב מאיר וועלען געדענקען און איהם צוטראָגען דאָס פלעשעלע. ער האָט זיי נעמוזט יעדעס מאָה? דערמאָהנען מיט זיין שרייען, אַז ער לעבט און בעדארף זיין חיונה. דער קעלער איז שוין אָבער אזוי געוואוינט נע- ווען צו זיינע געוואלדען, אז מען האָט איהם שוין ניט נעהערט. קוים אָבער האָט זיך מאָטקע ארויסגעקריגען פון קויש און געקענט אליין קריכען אויף אלע פיער, האָט ער זיך שוין בעזאָרנט אליין זיין חיונה. ער האָט אָנגעהויבען צו עסען אלעס, װאָס ער האָט געפונען אונטער זיין האנד : פון שטיקלאך איבערגעבליבענע ברויט ביז אן אלטען קאַ- מאַש, אַ קויש, א זאק, אלעס האָט ער געגעסען, װאָס האָט זיך געפן- נען אין קעלער. אָבער זיין הויפּט שפּייזדקאמער זיינען נעווען פייי געלע'ס קוישען מיט די פערפוילטע װוינטער-עפּעלאך, אין אַ ווינקע? קעלער זיינען זיי געשטאנען יאָהר איין, יאָהר אויס, פיינגעלע'ס קוישען מיט פאר-אַדיאָהריגע עפּעל, לעזעלקעס, פער- פוילטע באַרנעלעך, פערגליווערטע פלוימען. די קוישען האָבען זיך צוגעוואקסען איינס צום צווייטען דורך די לאננע ווינטער-נעכט, און די אויבסטען, װאָס האָבען געפוילט אין זיי, האָבען אריבערנעיורט פוּן איין קאָרב אין צווייטען אריין. ‏ מען האָט נישט געקענט מעהר וויסען, װאָס פאר אַ פּירות דאָס זיינען געווען: אלע פעררעקט מ"ט. איין שימעל -- און דאָס האט געגעבען פון זיך אַ געשמאקען ריח, װאָס האָט זיך פערשפּרייט איבער דעם קעלער. און געווארימט אין ווינטער... אָט דאָס פייגעלע'ס ווינקעלע איז געווען מאָטקע'ס שפּײי- זער. ‏ עס האָט זיך געדאכט, אז פיינעלע האָט געזאמעלט די טונען מיט די פערפוילטע ,לעזעלקעס", ווינטער-עפּעלאך און פערפוילטע שי'ל? זייםי :טיש 21 שלאָפען, האָבען זיי איהם אריינגערוקט אין מוי? אריין דרי שמאטקע מיט'ן שטיקעל צוקער, און פון דענסטמאָל אָן האט זיך מאָטקע אויס- געלערענט א שמאַטקע צו זויגען. טהײילמאָל האָט איהם הינדעלע געבראכט צו דער מאַמען. די מאמע האָט זיך מיט איהם געפרעהט, און אז קיינער איז אין שטוב נישט געווען, האָט זי ארויסגע'גנב'עט איהר ברוסט פון פרעמדען קינד'ס מויל און מאָטקען געגעבען. ער האָט אמאָל שוין דער מאַמע'ס ברוסט זויגען ניט געװאָלט: ער אין געװוען צונעוועהנט צו דער שמאטקע. און אז זלאטקע האָט צום ערשטען מאָל דערזעהן, אַז איהר קינד וויל נישט זויגען פון איהרע בריסטען, האָבען זיך איהר טרעחרען אין די אוינען געשטעלט. און איינמאָל, עס איז שוין געווען אין א צייט ארום, מאָטקע איז שוין דענסטמאָל אלט געווען אן אכט-ניין חדשים, האָט איהם הינדע- לע צו דער מאמען געבראכט. די מאַמע האָט איהם געהאלטען אויף איין האנד, אויף דער צווייטער האנד האָט זי געהאלטען דאָס פרעמ- דע קינד און געזויגען. מען ווייסט נישט, וי אזוי עס איז געווען, נאָר מאָטקע האָט זיך נענומען שלאָגען און יענעם קינד דאָס געזיכטעל צו- דראפּעט. דאָס קינד האָט געמאכט אַ געוואלד. די זשאכלינערין מיט דעם גאנצען הויזגעזינד זיינען געקומען צולויפען. וװען די ינגע מאַמע האָט דערזעהן דעם רויטען קראץ, װאָס מאָטקע האָט געמאכט איהר מיידעלע אויף'ן פּנים, איז זי אין חלשות אוועקגעפאלען. מען האָט מאָטקען פון דענסטמאָל אָן מעהר נישט צו דער מאמען צוגע- לאָזט, דורך דער גאנצער צייט, װאָס זי האָט געזויגען דער זשאב- לינערין'ס אייניקעל,. און געזויגען האָט זי דער זשאכלינערין'ס איי- ניקע? גאנצע צוויי יאָהר,. מאָטקע איז דערווייל פון דעם אלטען אױיבסט-קאָרב ארויסגעוואקסען. דורך דער צייט, װאָס יענע קינד האָט זיין מאמע'ס מילך געזויגען, האָט ער צייהנער געקראָגען און אָנגע- הויבען זיך אליין צו דערנעהרען. ער האָט אָנגעהויבען צו עסען אלעס, װאָס ער האָט געפונען אונטער דער האנד. 26 מאָט קע נ הב און אויסגיסענדיג איהר ביטער הארץ אויף הינדעלע': האָט זי אויף איהר אָנגעהויבען צו שרייען; --- װאָס ביזטו געלאָפען נאָך מיר? פאר װאָס שטילסטו נישט ייייי דאָס קינד ? וואו לויפסטו ארום ? -- און האָט זיך נענומען הינדעלען שלאָגען. די אלטע זשאכלינערין האָט זי אָבנעהאלטען. זי האָט ארויס- גענומען קליין געלד און צוטהיילט צווישען זלאטקע'ס קינדערלעך, װאָס זיינען זיך צוזאמעגעלאָפען פון אלע עקען גאַס, ווען זיי האָבען דערהערט, אַז די מאמע איז געקומען. הינדעלען האָט זי מעהר גע- געבען פון אלע קינדער, -- גאנצע פינף קאָפּעקעס, און געזאָנט צו איהר : --- קום אמאָל מיט'ן קינד אהין צו דער מאמען. ס'שאדט נישט, קום אין קיך אריין. די דיענסט װועט דיר עפּעס נעבען. פאר װאָס קומסט דו נישט ? דערנאך האָט זי געשמייבעלט מאָטקע'ן אין פּנימ'? אריין, קיצ- לענדיג איהם מיט איהרע פעטע פינגער אויף זיין בייכעל: --- דו שרייער, דו... דוֹ... אויסנעוואקסען, אֶהן עין הרע, אַ יונג. צוויי מאָל אזוי גרויס װי אונזערע. (דערביי האָט זי איהם געפּאטשט אין געזעסע? אריין). קיין עין הרע זאָל איהם נישט שא- דען, -- האָט זי געזאָגט צו זלאטקען מיט א שמייכעלע און האָט זי מיטגענומען מיט זיך. הינדעלע איז אליין איבערגעבליבען מיט מאָטקען. דאָפ קינד האָט וויעדער אָנגעהויכען צו שרייען. זי האָט ויעדער נישט גע- וואוסט װאָס צו טהאָן : דאָס פלעשעל האָט ער ניט געװאָלמ נעהמען, נישט דאָס שמאטקע און נישט דאָס הענטעל. אזוי האָט ער אֶבנע- שריען ביז דער טאַטע זיינער, דער בלינדער ליב איז נעקומען. רער בלינדער ליב האָט נישט געמאכט מיט איהם קיין לאנגע שהיות. ער האָט זיך גאנץ גוט אָנגעשריען אויף איהם, און אַז מאָטקע האָט זיך נישט געװאָלט איינשטילען, האָט ער איהם פערדרעהט איף דעו צווייטער זייט און מיט דער האַנד איהם אָנגעפּאַטשט אויף'ן געזעסעל, אַ לאַנגע וויילע האָט מאָטקע נאָךְ געוויינט ביז זיינע טועהרען און נעשרייען זיינען פערשטילט געװאָרען אין שלאָף. ‏ ווען ע' אין גע- ש ל ו ם אַ ש 29 געוויין, װוי זי װאָלט זיך געװאָלט פערענטפערען מיט'ן געוויין, אַז זי איז ניט שולדיג ; --- דאָס קינד וויינט, עס וװויל? ניט נעהמען דאָס פלעשעלע, עס איז קראנק, מאַמע. אַז זלאטקע האָט דערהערט, אז איהר קינר איז קראנק, האָט זי פערגעסען, אז זי איז א פערקויפטע, געכאפּט דאָס טוך איבערן קאָפּ און מיט די אָפענע ארויסהעננענדע בריסטען איבער דעם מאַרק גע" לאָפען. אין א פַּאֶר מינוט ארום האָט שוין מאָטקע זיין צוהיצט מיער פּנים'? צווישען דער מאַמע'ס ווארימע בריסט אייננעגראָבען, און מיט זיין ענערניש מיילכעל האָט ער נעצוינען פון זיי, אָהן דעם אָטהעם צו כאפּען, וי ער װאָלט נעװאָלט אין זיך אריינזוינען די קויאלען פון לעבען. איבער דעם קערפּעריל איז איהם געקומען יענע ווארימקייט, װאָס ער האָט געפיהלט אין די ערשטע טענ פון זיין קומען אויף דער וועלט... אָבער לאנג איז מאָטקע'ן דאָס נליק נישט בעשערט נעווען. אין קעלער האָט זיך באלד געוויזען די אלטע זשאכלינערין, אין איהר רייך- בעפּוצטער הויב מיט בענדער, מיט דער גאָלדענער קייט אויף'ן פע- טען האַלז, וועלכע האָט זיך אראָפּגעלאָזט און פערדעקט אַ האַלבע ברוסט, און נעזאָנט מיט אַ פרום מינעלע, פערנלאַצענדיג די קליינע, קורצזיכטינגע אוינען, מיט א פעטען שמייכעלע אויף די שמאַלצערינע ליפּען : --- װאָס איז דעם קינר? ער איז נישט נעזונר? און זי איז נעהענטער צונענאננען און נעטאפּט מאָטקע'ס ביי- כעלע מיט איהרע פעטע קורצע פיננער: - װאָס איז איהם ? ער איז קראנק? -- האָט זי איבערנע- חזר'ט די פראנע מיט איהר פעטען געלעכטערעל. זלאַטקע איז פערשעהמט געװאָרען פאר דער אלטער נגידת'טע. זי האָט מיט נעוואלר ארויסגענומען איהר ברוסט פון מאָטקע'ס נאָ- נענדיגען מוי? און נעענטפערט מיט אַ פערשעהמטער מינע, װי זי װאָלט זיך פערענטפערען וועלען : -- עס איז אַ קינד, עס קען זיך נישט צונעוועהנען צום פלעשעל, 24 סמ אט קע ננה געקאָכט אין שטוב א פריש יאֵַיכעל, האָט מען נישט פערנעסען אָן דער אַם: זי זויגט דאָס קינד". און איינענטליך װאָלט זלאטקען נאנץ נוט געווען זייענדיג אן אַם: דורך דער צייט, װאָס זי האָט געזוינען דאָס פרעמדע קינד, האָט זי זיך אביסע? אָבנערוהט פון טראָ- נען, פון לויפען איבער די מערק מיט די קוישען, פון כאַפּען פון די פּויערשע וועגען. און נעגעסען האָט זי נוט, און געשלאָפען איז זי וויפיעל זִי האָט געװאָלט. נור עס האָט איהר נעװעהטאָגט איהר קינד, װאָס זי האָט איבערנעלאָזט אין דער היים. און יעדעס מאָל, ווען זי האָט גענומען דאָס פרעמדע קינר צו זוינען, האָט וי געקרעכצט... און נישט איינמאָל האָט זי געקלעהרט מיט איהר פּואָסטען שכל, אַן עס װאָלט טאקע געווען א נוטע זאך, ווען מען בעהאנדעלט זי אזוי פיין און מען לאָזט איהר דערביי איהר אייגען קינד זוינען... מהייל" מאָל, ווען די מילך האָט איהר געשטאָכען אין די בריסטען (דאָס פרעמ" דע קינד האָט נישט געקענט אלעס אויסזויגען, װאָס זלאטקע'ס קווא- לען האָבען געפלאָסען), און זי האָט געמוזט מיט דער האנד אליין זיך אָכזוינען און די מילך אויסגיסען -- האָט זי דענסטמאָל געקלעהרט וועגען איהר מאָטקען אין דער היים און פיינט געהאט דאָס פרעמדע קינד, און געװאָלט איהם שלעכטס טהאָן... לאנג אין הינדעלע געשטאנען אין קיך און געווארט אויף דער מאַמען. מען האָט זי נישט צוגעלאָוט -- רי מאַמע האָט פּונקט גע- זויגען דאָס קינד, דער זשאַכלינער'ס אייניקעל -- אַ מיירעלע אין מאָטקע'ס יאָהרען,. אז רי מאמע איז פון ווארימען שלאָפצימער ארויס- נעקומען, האָנען די פולע בריסטען איהרע פון אָפּענעם קאפטענרעל ארויסנעהאנגען און די מילך האָט נאָךְ געטריפט פון די פעטע װאָר- צעלעך,. אַ מינוט האָט הינדעלע דער מאמען נישט דערקענט, קיינ- מאָל האָט זי נאָךְ איהר נישט נעזעהן אזא אױיסגעשלאָפענע און אויס- נערוהטע. דרי באַקען זיינען איהר רויט געווען און פול, אויפ'ן קאָפּ האָט זי געטראָנען אַ ווייסע הויב, אָננעטהאָן אין זי געווען אין אַ ריין ווייס קאפטענדע? מיט א ריינע ווייסע שערץ. הינדעלע האָט פאר דער מאמען מורא נעקראָנען און דרך-אריץ נגעהאט, און געשעהמט זיך צו זאָנען, נאָך װאָס זי איז נעקומען. --- װאָס איז געשעהן 4 -- פרענט זלאטקע א דערשראָקענע. אַ מינוט האָט הינדעלע נעשווינען, באלר איז זי ארויס מיט אַ שי? וז ם. אש 25 לע געבליבען אַ דערשראָקענע. דאָס ערשטע מאָהל אין איהר פּראק- טיק טרעפט זיך אַזאַ זאך, אז א קינד פון קעלער, דער געלער זלאט- קע'ס אַ קינד, זאָל נישט וועלען נעהמען דאָס פלעשעלע. זי האָט נישט נעוואוסט אליין װאָס צו טהאָן, דאָס קינד האָט געהאלטען אין איין שרייען. זי האָט עס גענומען אויף די הענד, זי האָט עס געוויעגט, זי האָט געזונגען וויענ-ליעדעלעך, --- דאָס קינד האלט אין איין שרייען. האָט זי אויך אָנגעהויבען צו שרייען און צו וויינען אין איינעם מיט'ן קינד,. עס זעהט אויס, אַז זי האָט זיך אויף א מינוט פּערגעסען און געמיינט, אַז זי איז נאָך אויך אַ קינד און האָט אויך דאָס רעכט צו וויינען, אָבער דער אלטער רב מאיר האָט זי באלר ארויסגענומען פון איהרע קינדערשע חלומות ; ער האָט איהר דער- מאָהנט, ווער זי איז אזעלכע. --- װאָס שטעהסטו וי א גולם און שרייסט ? הינדעלע, װאָס טהוט זיך מיט דיר? ביזט דאָך עפּעס א דערוואקסען מיידעל. די מאַמע וועט דאָך דיר הרג'ענען... װאָס האָסטו דיך נאָר אוועקגע- שטעלט שרייען ? --- איך ווייס ניט װאָס איך זאָל טהאָן. דאָס קינד װויל נישט דאָס פלעשע?, -- האָט הינדעלע געהאלטען אין איין כליפּען. -- געה נֹאֶךְּ דער מאַמען: דאָס קינד איז קראנק, --- זאָגט דער אלטער רב מאיר. הינדעלע האָט זיך פערוואונדערט, פארװאָס דאָס איז איהר נישט באלד אייננעפאלען צו געהן נאָך דער מאמען. דאָך אין הארצען האָט זי עפּעס מורא געהאט צו רופען די מאַמע צום קינר: זי האָט שוין געוואוסט, אַז די מאמע איז פערקויפט פאר אַ צווייטע קינד. נאָר דאָך האָט זי געפאָלגט דעם אלטען רב מאיר, געכאפּט אַ טיכע? און געלאָפען צו דער זשאכלינערין נאָך דער מאמען. אזוי באלר האָט מען זי צו דער מאמען נישט צונעלאָזט. אַו זלאטקע איז אין א רייך הויז אן אַם, בעהאנדעלט מען זי גוט, און ביי די זשאכלינערס האָט מען זי פּשוט געהאלטען וי אַ קעניגין. גע- שלאָפען איז זי מיט דעם קינד אין דעם גרעסטען צימער פון הויז, מ'האָט געזעהן, אַז זי זאָל שטענדיג געהן ריין אָנגעטהאָן, אין אַ ווייי סען קאפטענדעל און א געוואשענע שערץ. און רי אלטע זשאכלינע- רין האָט איהר צונעטראָגען יערע מינוט עפּעס אנדערש. האָט מען 22 מאט 7ק7ע וי נניב, מאיר איז ארויס אין געסעל אויפזוכען הינדעלען, מאָטקעס עלטערע שוועסטערע?, וועמען רי מאַמע האָט אנפערטרויט מאָטקע'ס ערציהונג. הינדעלע איז אין גאנצען אלט געווען אַכט-נײן יאָהר. זינט זי איז פיער יאֶהר אַלט געװאָרען ניאַנטשעט זי די קינדער. וען די מאַמע געהט אוועק אין די הייזער אלס אן אִם, לאָזט זי דאָס קליינע קינד אויף הינדעלע'ס הענד, אַז זי זאָל עס אויפציהען מיט'ן פלעשעל און מיט דער שמאַטקע. פיער קינדער האָט הינדעלע שוין אזוי ער- צוינען : צוויי פון זיי זיינען געשטאָרבען, און צוויי האָבען זיך אדורכגעקאָרמעט מיט די שמאטקעס און דעם שטיקעל צוקער. הינ- דעלע איז אָבער נאָך אליין געווען אַ קינד, און א חוץ דעם װאָס זי האָט ליעב געהאט צו שפּיעלען זיך אין געסעל מיט אנדערע קינדער, האָט זי נאָך געמוזט זעהן אליין זיך צו דערנעהרען. ווארים דער בלינדער ליב האָט געהאלטען די קינדער וי פויגעלעך, און האָט זיי געשיקט, וי די פויגעלעך, אין געסעל אריין אויפפּיקען די אלטע קרי- שעלעך און רעשטלעך ברויט, חלה, פלייש, װאָס זיינען איבעריג אין אַ כעלדהבית'ישע שטוב און מ'גיט עס אוועק פאר אַ שליחות געהען, פאַר געפעס װאַשען אָדער אזוי עפּעס פאָלגען,. הינדעלע האָט זיך דאָס מאָל געפונען ביי בלימעלע די שניידערקע, וואו זי האָט דאָס געפעס געוואַשען פאר א שטיקע? ברויט מיט אַ טעפּעל באָרשטש. לאַנג האָט זי דער אלטער מאיר געזוכט אין נעסע? ביז ער האָט זי געפונען. ווען הינדעלע האָט דערהערט, אז דאָס קינד וויינט אזוי, אַז דער אל- טער מאיר איז אַזש ארויסגעגאנגען זי זוכען, האָט זי איבערגעלאָזט בלימעלע'ס געפעס און איז אהיים געלאָפּען. זי האָט זיך נישט ווינ- ציגער געוואונדערט װוי דער אלטער מאיר און געפּרופט דאָס קינד בערוהיגען מיט די אלטע בעקאנטע מיטלען, וועלכע זי האָט אָנגעווענ- דעט דורך דער לאנגער צייט פון איהר אלטער פּראקטיק ביי קינדער ערציהען: דאָס הענטעל אין מויל אריין, דאָס שטיקעל שמאטקע מיט צוקער, און צום סוף דאָס ראדיקאלסטע מיטעל -- דאָס פלעשעלע װואַסער מיט מילך, צונויפגעגאָסען פון דעם, װאָס איז איבערגעבליבען אין די טעפּלעך אין קיך. אז דאָס פלעשעלע האָט אָבער אויך נישט געהאָלפען, און מאָטקע האָט גאָרנישט געפּרופט נעהמען אין מויל אריין, נאָר אראָפּגעװאָרפען פון זיך מיט ביידע פיסלעך דע- מאַמע'ס טוך און געשריען, אז דער באלקען האָט זיך געשפּאָלטען, איז הינרע- ש ?815 א שׁ 24 ערשט האָט דער קעלער געשוינען, דאָס נעסעל האָט זייב רוהינ פערהאלטען צו מאָטקע'ס נעשרייען, ווארים מ'איז דאָרט גע- וואוינט נעווען, אַז קינדער זאָלען וויינען און שרייען, און דאָס האָט אויף קיינעם קיין איינדרוק נישט געמאכט. אָבער מאָטקע איו נע- ווען אן אויסנאהם. מאָטקע האָט געוואלט לאָזען הערען דער װעלט, אַז עס איהם נעשעהן אן אומרעכט. מאָטקע'ס געוואלרען האָבען קיין ענדע נישט גענומען. דער אלטער רב מאיר, װאָס איזן געזעסען ביי די פענסטערלעך אָנגעטהאָן אין א גרויסע פּאָאר ברילען און האָט פאר אַ אידענע א בריעף געשריעבען קיין אמעריקא, איז געווען רער ערשטער, װאָס האָט זיך אָבגערופען אויף זיינע נעוואלרען,. ער האָט פּריהער נעמיינט, אַז דאָס זיינען די געוועהנליכע געשרייען, װאָס מען הערט אָפט אין קעלער און אין דעם געסעל -- די געשרייען פון די הונגעריגע קינדער, --- איז ער צוגעגאננען און האָט מאָטקען געגעבען, װוי תמיד, זיין איינען הענטעל אין מוי?ל אריין. מאָטקע האָט זיך אָבער נישט נעלאָזט דאָס מאָל אָבנארען: ער האָט שוין דערפיהלט, אַז פון הענטעל קומט נאָר נישט ארויס. רב מאיר האָט איהם געשטעקט די שמאטקע אין מויל אריין, מאָטקע האָט נעגעבען אַ פֹּאָר ציה און דערפיהלט, אַז די שמאטקע ניט נאָר נישט, האָט ער זי ארויסנעלאָזט און װויעדער געשריען. מיט ערשטוינונג האָט דער אלטער רב מאיר געקוקט אויף איהם און פערוואונדערט זיך אויף מאָטקע'ס געשרייען. צום ערשטען מאָל האָט דער קעלער געהערט אזעלכע געוואלרען. ביז איצט, אַז זלאטקע פלענט אוועק אלס אַם און איבערלאָוע; אַ קליין קינד אין דער היים, און מ'האָט דעם קליינעם קינד געשטעקט די שמאט- קע אין מויל אריין, האָט דאָס קינד פריהער געשריען, געשריען, ביז עס איז מיער געװאָרען און גענומען ציהען די שמאטקע. דער סוף איז געווען : אָדער עס איז געשטאָרבען, אָדער עס האָט זיך אדורכ- געצויגען די שלעכטע צייט, ווען עס איז נאָךְ נישטאָ קיין צייהנער אין מויל און מען קען נישט עסען װאָס אלע מענשען עסען, און דאָס קינד איז נעבליבען ביים לעבען. ד ע ר אָבער װויל גאָר נישט שוויי- נען! בחנם האָט זיך דער אלטער מאיר נעפּרופט ווייטער אוועקזעצען צום בריעף, מיינענדיג אז מאָטקע וועט זיך באלד איינשטילען. מאָט- קע האָט נישט נעשוויגען. מאָטקע האָט נישט געלאָזט קיין בריעף שרייבען, ניט די מיירלעך לערנען פון צאינה וראינה. רער אלטער 20 מאָטסע בנ 8 :- אמאָל פלענט דער אלטער רב מאיר זיך אויפהויבע, נון זיין אָדט בַיי די פענסטערלאך, צוקומען צום קויש און אריינשטעקען איהם דאָס הענטעל אין מיילכעל אריין, און מאָטקע האָט זיך ווי'זדער וענומען נאָגען, זויגען פון די הענטעלעך אָדער פון שטיקע? לָייווענד, ;גקוראט וי מען װאָלט איהם אַ קווא? פון מילך צום מוי? צוגעלעגט. איך ווייס נישט, אויב מאָטקע האָט ווען עס איז שפּעטער, אין זיין בעווענטען און רעש'דינען לעבען, צייט געהאט צו קלעהרען ווע נען זיך און ווענען זיין גורל. נאָר מיר דאכט זיך, אַז יעצט, וען מאָטקע איז אזוי נעלעגען אין דעם אלטען קויש, בעלויכטען מיט די שטראהלען פון דער זון, וועלכע זיינען צוערשט דורכגעגאננען דעם רינשטאָק פון הויז, נאָכרעם דאָס קעלער-פענסטערעל מיט דער אלטער שמאַטע װאָס שטעקט אין דער צובראָכענער שויב ביז זיי האָבען דער- נרייכט צו מאָטקע'ס קויש און נעווארעמט זיינע הענטלעך מיט'ן פּניםל, --- ווען מאָטקע איז נעלעגען און הנאה געהאט פון דער ווארימקייט פון דער זון און אַ פילאָזאָפישע האלכ-פּערשלאָפענע רוהינקייט האָט נעשוועבט איבער איהם, האָט ער געוויס געקלעהרט ווענען אַ וויכ- טינען ענין. געקלעהרט האָט ער, פאר װאָס אמאָל אז ער האָט אזוי געמאכט מיט'ן מיילכעל, איז אַ פליסינקייט אריינגעקומען און האָט איהם נעזעטינט, און עס איז איהם נוט נעווען אין אלע נליעדערלעך און װאַרעם נעווען, און יעצט ציהט ער און ציהט, און קיין פליסינקייט קומט נישט ארויס, און די נערערימלעך בלייבען לעדינ, אין בייכעל ווערט קאַלט, און מען פיהלט זיך עפּעס אזוי פערלאָזט, יתום'ריג. אמאָל ווען מען האָט דאָט מיילכע? צונעדריקט צו דער מאַמע'ס ברוסט, איז אזוי ווארעם נגעווען, אז מען האָט זיך געפיהלט אזוי נאָהענט, אזוי היימיש. וואודזשע איז די ווארימקייט אהיננעקומען, וועלכע האָט איהם אזוֹי נאָהענט צוגענומען צו זיך און אזוי פעסט געהאלמען ? װאָס איז נעשעהן, װואָס צייט אַ פּאָר טעג איז יענע ווארעמקייט נישט מעהר דאָ ? --- אזוי האָט געמוזט מאָטקע קלעהרען, נאָנענדיג זיינע ווענטלעך. באלד אָבער האָט ער זיין פילאָזאָפישע רוהיגסייט פערלוירען, און מאָטקע איז ארויס מיט אזא נעװאַלר, מיט אזא געשריי, אַז דער גאנ- צער קעלער האָט זיך אויפגעשטעלט קאפּױר, און די גאנצע געגענד איז אויפנערודערט נעװאָרען פון די נעשרייען. מאָטקע האָט דער- פיהלט, אַן עפּעס אין געשעהן, מאָטקע האָט געשריען. צו- שיל/יום. א שׁ 19 3 מאָמקע זויל ניט די שמאַטקע װינען. אין אַ פּאֶר װאָכען ארום, אין א שעהנעם נאָבמיטאג, אין אַ זונען-טאָג איז מאָטקע געלענען אין אן אלטען קויש, אין וועלכע פייגעלע די אויבסט-הענדלערין האָט דורכ'ן ווינטער פערפוילטע עפּעל געהאלטען דער מאַמע'ס אן אלטע טוך אויסגענוצעוועט פון ווינד און רעגען, װאָס די מאמע האָט עס אין אלע וועטערס געטראָגען, האָט מאָטקע'ס יונג לייבעל ארומנעהילט. דאָס מיילכע? זיינס אין נע- ווען פּערשטאָפּט מיט אַ שטיקע? נאַסע לייווענד אין וועלכען עס איז געווען אייננגעבונדען אַ שטיקעלע צוקער, און מאָטקע האָט דערפון אֶהן אויפהער גענאָגט, געצויגען די ענערגישע אדערען ביי דעם קינדערשען מיילכעל האָבען זיך צונויפגעצויגען ארום דעם שטיקעל פייווענד און געזוינען דערפון דאָס ,חיות". זיינע שווארצע אויגע- לעך זיינען האלב געווען פּערשלאָסען, און װי א חלום האָט זיך דער שלאָף געוועבט איבער זיין ברוינעם יוננען געזיכטעל. די או- בערשטע העלפט פון דעם פּנים: די אוינען מיט דעם קורצען שטע- רען און מיט די נאַסע שווארצע הערלעך, װאָס האָבען זיך געקלעפּט איבערן שטערען, האָבען דערמאָנט אָן טאַטען -- דעם בלינדען ליב ; די אונטערשטע העלפט מיט דעם ענערגישען מויל, מיט דער קורצער גאָמכע און דעם ווייכען שמייכעלע, איז געווען עהנליך צו דער מאַ- מעס -- דער געלער זלאטקע. דאָס געזיכטעל איז אזוי רוהיג געווען, אַז עס האָט זיך נגעדאכט: דאָס קינד שלאָפּט; דאָך געשלאָפען איז מאָטקע נישט, ווארים ער איז פון צייט צו צייט ארויס מיט אַ קוויטש, מיט אַ געוויין, און געשריען אזוי לאנג, ביז דאָס קליינע שוועסטעריל, װאָס איז טהיילמאָל געזעסען לעבען איהם און טהיילמאָל זיך נע- שפּיעלט מיט די קינדער אין געסעל, איז צוגעקומען צום וויעגעל און מאָטקען צוריק אריינגעשטעקט דאָס שטיקעל לייווענד אין מויל אריין. 18 סצאטקע ננכט לינער אליין, און דער יונגערמאַן, דעם זשאַכלינער'ס זוהן, אע געהען ארום איהר, הייסען איהר זיצען, מען ניט איהר דאָס קינד אין האַנד אריין, מען ווינשט איהר מזל-טוב ! און װאָס איז זי דאָס, מ'שטיינס געזאָנט, אין נאנצען ? און דער בלינדער ליב זיצט אויבען אָן, לעבען ריין. מען דער- לאנגט לעקעך און בראנפען, אלע טרינקען צו איהם לחיים און רופען איהם ,בעל ברית", און ער טראכט זיך: אַ וואוילע זאַך אַ ברית צו מאכען. מען גיט לעקעך און בראנפען, און נֹאֶךְּ נעלד דערצו, און מען ווערט אַ מענש, מען האָט כבור. אַ שאָד, װאָס מען קען ניט יעדען טאָג אַ כרית מאַכען, - שיל-דים שיש 17 אָפּנעגעבען. דער בלינדער ליב האָט תמיד ליעב צו זיין אַ בעל ברית, עפּעס ווערט ער דאמאָלסט, ווען דאָס ווייב נעבוירט איהם אַ זוהן, אַ נאנצער מורינו. ‏ אלע קומען אריין צו איהם: דער דיין און רער מוה?,און שעהנע אידען דרעהען זיך אין זיין קעלער, אין מען רופט איהם ?רב ליב", .דער בעל-ברית". יבעל-ברית דאָ, בעל ברית אַהער" --און מען עסט גענזענס, און מען טרינקט ביער, און עס קאָסט קיין געלר נישט, דער בלינדער ליב האָט דאָס מאָל אויך דורך מאָטקע ננב גרויס כבור נעהאט. מען האָט מאָטקען אין א נייעם, איבערגעצוינענעם קי- שען געבראכט צו דער חברה טרעגערס. סנדק איז געווען דער יונגער מאן, דעם זשאכלינער'ס זוהן, טא- קּע דער, װאָס זיין קינד װועט זלאַטקע זויגען. ער האָט דאס מאָטקע'ן צונעטראגען און איבערגעגעבען דעם פאָטער. דער בלינדער ליב איז נעווען איינגעוויקעלט אין א לאנגען ברייטען טלית. ער האָט גענומען מאָטקע'ן און אָפּגעגעבען דעם דיין, װאָס איז נעזעסען אויף דעם שטוהל. דער בלינדער ליב האָט זיך אומגעקוקט און נעזעהען זיך צווישען דעם דיין און דעם זיידענעם יונגען יט -- און גע- פיהלט כבוד. באלד האָט מאָטקע געגעבען אַ קוויטש, אז דאָס גאנצע שוהל"- כּעל האָט נעציטערט: ער האָט דערפיהלט די ערשטע עולה, װאָס מען טהוט איהם, און נישט פערשטאנען, פאר װאָס. זלאטקע איז נעשטאנען אין הויז פון שוהל'כע?, אַ בלאסע נאֶָךְ, און האָט געוויינט, --- אין איהר ווייסע הויב און ווייסען קאפטען, װאָס די זשאכלינערין האָט איהר געשענקט און די יום-טוב'דיגע מינעס ארום איהר, און דער גאנצער כבוד האָט זיך נאָר נישט נעפּאַסט צו דעם אָפּנעברענטען, פערהארטעוועטען געזיכט איהרען, װאָס אין טונקעל געווען און הארט וי אַ זוי?, װאָס איז גוט אויסגעקלאפּט גע- װאָרען אויפ'ן שטיין . זי איז נעשטאנען א צוטראָגענע, אַ פערזאָרגטע, עפּעס איז איהר נישט אָנגעשטאנען דער נאנצער כבוד, װאָס מען מאכט ראָ ארום איהר. ווער איז זי, מ'שטיינס געזאָגט? זלאטקע די קוישען-טרע- נערין. און װוי קומט זי צו זיין אַ מאַמע פון אַ געאידישט קינד ? און דער ריין זאָנט איהר: ,מזל-טוב יולדת", און דער אלטער זשאכ- 16 מאָטקע ננב. זלאטקע האָט ניט געמאכט קיין לאנגע שהיות, --- זי איז געווען געוואהנט צו די זאכען, --- און איידער דער בלינדער ליב איז צוריק- געקומען פון דעם בית המדרש-שמש פיט די קוויטלאך אױסצוקלעפּען אויף די ווענט נעגען שטן, האָט שוין א מורא'דינער שרייער דעף נאנצען קעלער אויפגערודערט ; דאָס האָט מאָטקע ננב צו ויסען גענעבען: ער איז דאָ! די ערשטע אכט טעג ביז צום אידישען, איז איהם וואויל געווען אויף דער וועלט. ער איז נעלענען אין א קישען יאיינגעוויקעלט, עס האָבען זיך נאָר ארויסגעוויזען זיינע צוויי שווארצע פינקעלדיגע אוי- געלאך, וועלכע זיינען ארומנעלאָפּען איבער דעם גנאנצען קליינעם שווארצען פּנים'?, וי צוויי מייזלאך. יעדען אוינענבליק האָט איהם זיאַטקע צו דער ברוסט צוגענומען. אויף דעם האָט אכטטוננ גענעבען די אלטע זשאכלינערין, אַז מאָטקע ננב זאָל א סך זוינען, כרי זלאטקע זאָל פיעל מילך האָבען פאר איהר שנור'ס קינד, האָט זי זלאט- קען געבראכט אין דעם קינפּעט פון אלעם בעסטען: דאָ אַ יאַיבעל, דאָ אביסע? אייננגעמאכטס, דאָ מילך, דאָ אפילו אַ פלעשעלע וויין. עס איז געווען אי 8 מצוה --- אן אָרימע קינפּעטאָרין, אי אַ נוצען -- די סמילך פון איהר אייניקעל'ס אִם זאָל פעט זיין. מאָטקע האָט זיך ניט נעלאָזט בעטען, יערעס מאָל מיט'ן פּיסק'ל דער מאַמעס ברוסט נעזוכט און געשוויצט אין קישען, וי אין אַ באָר, אז אננסטען האָבען איהם געשלאָנען פון קליינעם שווארצען שטערען, אויף וועל- כען עס האָט זיך שוין געקרייזעלט אַ נאַסע לאָק װוי ביי דעם בלינ- דען ליב. פיער שיר המעלות'ן אויף די פיער ווענד אױיסנעסלעפּט האָבען איהם געהיט פאר'ן שטן. יעדען פארנאַכט זיינען חדר-אינגלעך אריינ- געקומען צום נייעם נאסט צו בעגריסען און קריאת שמע לייענען פאַר זיינעט ווענען. פרייטאג צו נאַכטס איז זיך אויך די חברה טרעגער צוזאַמענ- געקומען אין קעלער אריין --- דעם קליינעם זכר שלום עליכם אֶבצו- געבען,. די אלטע זשאַכלינערין, וועלכע האָט אָבגעקויפט די מצוה פון סנדק פאַר איהר זוהן, האָט א שלום-זכר אָנגענרייט, מיט ארבעסען, מיט ביער, און חברה טרענער האָבען אין ווארימען קעלער נעשוויצט, ביער נעטרונקען ,ארבעס געקייט -- און דעם בלינדען ליב מז? טוב ש ?וים אַ ש 15 זשאַכלינערס ווילען ניט פאר דער שנור קיין קריסטליכע אַם: דער זוהן איז דאָך פרום, װויל ער דוקא פאר דעם קינד אַ אידישע אַם. פון קריסטליכע,אמען, זאָנען זיי, ווערען די קינדערשע קעפּלעך פּערשטאָפּט און זיי ווילען דערנאָך נישט לערנען,. מען האָט מיר נעהייסען שוין פאר וװאָכען ארומזוכען אַ אידישע אֵם, זי קען דאָך כאפּען אַ שעה- נעם גראָשען. נאָך יענעם טאָג האָט זלאטקע גענומען האנד-געלד אויף דער מילך, מיט וועלכער די נאַטור האָט זי כעשאָנקען פאַר איהר קינד. און יענעם אבענד האָט דער בלינדער ליב געגעסען פּלייש אויף וע- טשערע און געקלאפּט דעם ווייב איבער דער פּלייצע און געזאָגט: -- נו, ז;אטקע, האָב איך נישט רעכט? נאֶָךְ אַ פּופּיק, מעהר פּרנסה. זלזאטקע איז עפּעס בייז געווען א גאנצען אבענד, זי האָט אליין נישט געוואוסט פאַר װאָס. האָט זי איהם אָבגעענטפערט: -- אַז א ביין זאָל דיר אין האלז בלייבען שטעקען, טאַטע איינ- צינער, און זאָלסט נישט אזוי פיע? ריידען. דערוויי? איז זיך מאָטקע געזעסען גאנץ רוהיג אין דער מו- טער'ס בויך, איז מיטגעגאנגען מיט דער מאַמען אויף אלע מערק, נע- קראָכען אויף אלע פוהרען, געשלעפּט מיט דער מאמען די זעק און די קערב און וועניג זיך אויסגעמאכט, װאָס די מאַמע האָט זיין מילך פערקויפט, ווארים עסען האָט ער דערווייל געהאַט: די מאַמע האָט שוין פאר זיינעטוועגען אזעלכע זאפטען אויסגעארבייט און דורך דעם נאָפּעל איהם אין זיינע גליעדער אריינגעגאָסען. און װאָס אַאַרט עס איהם, װאָס אין דרויסען טהוט זיך? דערוייל איז ער נאָך נישט דאָרט ... אַז עס איז נעקומען די צייט, אַז מאָטקע זאָל אויף דער וועלט קומען, האָט זיך שוין די אלטע זשאכלינערין (ביי וועלכע זלאטקע האָט איהר קינד'ס מילך פערקויפט פאר דער שנור) געמיהט, און די חברה ווייבער, װאָס ניבען זיך אָפּ מיט קינפּעטאָרינס האָבען אונטער זלגאטקע'ס בעט אַ ריין לאקען אונטערגעלעגט. די באָבע האָט זיך געפונען צו דער ריכטינער מינוט ; אין אויווען האָט זיך ווארים ואַ- סער נעקאָכט, און אלעס האָט זיך געפּאָרעט ארום מאָטכע ננב. 14 מאָטקע גנב. --- דאכט זיך אין זיבעטען. --- יאָ, עס וועט אזוי זיין --- שאָקעלט יענטעל מיט'ן קאָפּ, קו- קענדיג אויף זלאטקען. --- איז זי דאָך אין איין צייט מיט דעם זשאָכ- לינער'ס שנור. --- וועגען װאָס מיינט זי דאָס ? --- פרעגט זלאטקע נייגערינ, כאָטש זי שטויסט זיך שוין אָן, און עס ווערט איהר עפּעס אביסעל פּריקרע. ' --- איך מיין דאָס געגען דעם, אז ביי דעם זשאכלינער װועט איהר גוט זיין, און זיי וועלען איהר צאָהלען אַ שעהנעם גראָשען און האלטען זי וי א בכבור'ע. --- װאָס, דאָס ווייבעל קען נישט אליין שטילען דאָס קינד? אַ שװאַכע ? -- יאָ אַ שוואכע, נישט אַ שװאַכע, זי ווייסט דען נישט? אַ נגיד'עסטע, מעג זי זיך ערלויבען. װאָס פעהלט איהר ? הלואי װאָלט מיר און איהר נישט אזוי געפעהלט, װוי עס פעהלט נישט דעם זשאכ- לינער'ס שנור. --- װאָס מיינט זי דאָס צו צאָהלען ? --- מילא, מיר וועלען שוין אדורכקומען. יענע בעמען מיך שוין צייט אַ חודש, איך זאָל האָבען אויפ'ן זין אַ גנוטע אֵם, װאָס דארף מען א בעסערע וי זלאטקע ? ועגען צאָהלען װועט קיין רייר נישט זיין. --- איך ווייס ? --- זאָגט זלאטקע מיט עניות פערשעהמט, װאָס יענע האָט זי געמאכט פאר אַ גוטע אַם. -- מילא, זי קען זיך נאָב- פרענען אויף מיין מילך, איך האָב אויסגעזויגען משה פּינשעווער'ס אן אייניקע? און ביי די זילבערבערגס צוויי קינדערלעך, און ביי דער נגיד'עסטע. זיי קענען דאָך פרעגען אויף מיין מילך. --- דאָס ווייסען מיר דאָך טאקע. דורך דעם, זלאטקע, געהערט שוין מעהר מיט קיינעם ניט ריידען דערפון. אבגעמאכט. איך געה באלד אַהין צו די זשאכלינערס און נעהם אייך מיט. טהוט אייך נאָר אָן אַ ריינע שערץ, עס װועט באלד זיין האנדיגעלר. -- יא אַ ריינע שערץ, נישט קיין ריינע שערץ, איך בין רי זעל- בע זגאטקע. --- ניין, זלאטקע, איך מיין עס אויף אן ערנסט, ווארים די שי 2 :3 א אש 13 -- יאָ דער באָבע'ס ירושה, נישט דער באָבע'ס ירושה, אַבי ניב עסען, זלאטקע. זלאטקע האָט דערוויי? צוגעטראָגען א גרויסען בּאָלומעשיק מיט אָנגעריישטע קארטאָפּעל, זי האָט עס אוועקגעשטעלט אויף א קאס- טען, און די קינדערלאך האָבען דערינען אָנגעהויבען ארומצוזוכען מיט די הענד. דער בלינדער ליב האָט געצויגען מיט אַ לעפעל און מיט דער צווייטער האנד האָט ער אוועקגעלעגט אן איבערגעדרעהטען קוי- בער פאר זלאטקע'ן. זלאטקע איז אויך צוגעקומען, זיך אוועקגעזעצט, גענומען אַ קארטאָפּע? אין האנד, נישט געגעסען, נור געהאלטען אין איין האנד, מיט דער צווייטער האָט זי זיך דעם קאָפּ אונטערגעלעהנט און געקרעכצט. --- װאָס קרעכצסטו, זלאטקע? -- מאַכט צו איהו דער בלינדער ליב, קייענדיג אַ הייסע קארטאָפעל, וועלכע ער ווארפט פאַר הייסקייט פון דער צונג אויף די צייהן און צוריק --- עס וועס צוקומען נאָךְ אַ פּופּיק, װועט זיין נאָך פּרנסה. --- נאֶךּ פּרנסה, --- קרעכצט זלאטקע און ווארפט אַ בייזען בליק אויף איהר מאַן. דער בלינדער ליב קען זיין זלאטקען און ער ווייסט, אַז יעצט איז נישט קיין צייט נעגען איהר זיך צו שטעלען. פּרנסה װועט סיי ווי סיי זיין, טראכט ער זיך. עסט ער ווייטער געשמאק זיינע קארי טאָפּעל און ווארפט זיי פון דער צונג אויף די צייהנער און צוריק. אין א פַּאֶר װאָכען ארום האָט יענטע? די מעקלערין, --- די אי- דענע מיט'ן ברייטען קלייד, --- װאָס מען זאָגט אויף איהר, אַז זי טראָגט א פֹּאֶר פּוד סחורות אונטער'ן קלייד דורכ'ן גרענעץ, -- אָנ- געטראָפען זלאטקען אין גאַס, װי זי האָ, נגעדונגען ביי אַ פּויערשער פוהר קאַרטאָפלעס. זלאַטקען האָט 2?; שוין, אֶהן עין הרע, גענוג אָנגעזעהן, און אַז יענטעל האָט אויף איהר געװאָרפען אַ שפּארען בליק, האָט זי איבערגעלעקט מיט דער צונג די דאַרע ליפּעלעך, װי אַ קאַץ, און נגעזאָגט ; -- שוין וויערער, זלאטקע, זאָל זיין מיט מזל. -- אַז גאָט וויל, --- שמייכעלט זלאטקע פערשעהמט. --- שוין ווייס ? --- ווארפט יענטעל אַ בליק אויף זלאטקע'ס בויך, װוי א מבין'טע. 12 פצפץע ננ= פערשיעדענער גרויס, טהיי? זיינען נאָך געקראָכען אויף אלע פיער. זיי זיינען ארויס וי מייזלעך פון די ווינקלען. דער בלינדער ליב האָט זיי אלעמען ארומגעקליבען ארום זיך און מיט זיין פּאַטשען מיט די הענד זלאטקען צונעיאָגט. האָט זיך זלאטקע צובייזערט : --- װאָס יאָנסטו פון מיר דעם דוך (רוח) ארויס, אזוי קוים װאָס איך שטעה אויף די פיס, איז דעם בלינדען ליב נישט געפעלען די ווערטער ,קוים װאָס איך שטעה אויף די פיס". ער ווייסט, אז זלאטקע זאָגט עס נישט יעדע אכט טעג און איז נישט געוואוינט זיך צו קווענקלען. האָט ער נענעבען אַ קוק אויף די קויבער מיט די ציבעלעס, װאָס זלאטקע טראָגט ארום אין די שטובען, האָט ער געזעהן, אז זיי שטעהען ניט אָנגע- ריהרט, האָט עס איהם געגעבען אַ פּיק אין הארץ. פרענט ער: --- זלאַטקע, ביזט היינט אין נאַס נישט ארויס ? -- עס זאָל דיר אזוי נודיען, װוי עס האָט מיך נענודיעט אַ נאנ- צען טאָג; מיט דער נאַל געשפּיעגען. 1 --- װאָס איז די מעשה, זלאטקע ? --- האָט ער געזאָגט, נעהמענ- דיג איין קינד אויף דער האנד בשעת אן אנדערס האָט זיך ארומנע- האלטען ארום זיין שטיוועל. --- װאָס איז די מעשה? ניב נאָר א קוק, ליב'עלע ממזר, -- זאָגט זי פון דער קיך ארויס און ווארפט אויף איהם א גנב'ישען בליק, --- ער ווייסט נישט, װאָס די מעשה איז. פרעג דעם זעלנער, װועט ער דיר זאָגען, אז דו ווייסט נישט. --- װאָס, זלאטקע, א נייער ממזר ? -- מאכט ליב האלב טרויע- רינ און האלב פערוואונדערט-איבערראַשט. -- אַ בראָך נאָך דיינע יאָהר, אז דער אייגענער טאַטע רופט אָן זיינע קינדער ממזרים --- שפּייט זלאטקע אויס. -- טפוי זאָלסט דו . מיר ווערען. ווערט דער בלינדער מילדער און זאָגט מיט א טויטען שמייכעל, װאָס קומט פון זיין אויסגערונען אויג : -- זלאטקע, װעט צוקומען נאָך אַ פּופּיק? אֶךְ, זלאטקע, ביזט דו דאָך נאָר אַ מענש. -- עס קאָסט דען דיך א סך געזונד, װאָס ליינסטו צו דערצו? דער באָבע'ס ירושה ? של ו ם אַ ש. 11 אריין צו איהם נאָכ'ן אָנבייסען און ער לערענט זיי לייענען פון צאינה וראינה מיט א גרויסען טייטע? ביים פענסטער,. אָבער דערפאר איז ער א בריעפען-שרייבער און צו איהם קומען די ווייבער אַ בריעף לֹאָ- זען שרייבען אָדער איבערלעזען. דענסטמאָל טהוט זיך מאיר אֶן די נרויסע ברילען אויף דער נאָז, בויגט צו דעם בריעף צו די פענסטער- לאך און לייענט פאָר דער אידענע דעם בריעף, און די אידענע וואונ- דערט זיך, װוי אזוי מאיר דער לעהרער קען אלעס פון אַ שטיקעל פּאַ- פּיער ארויסלעזען. דער פערטער שכן, דער וויכטיגסטער פון קֶּעלער, איז געווען דער בלינדער ליב. ער האָט טאקע קיין חזקה נישט נעהאט, נאָר ווער וועט'ס זיך שטעלען מיט'ן בלינדען ליב ? האָט ער זיך אַמאָל אויפ'ן ווינטער אריינגעכאפּט מיט זלאטקען און בעלייגט אַ נאנצע װאַנד מיט געלענערס : דער בלינדער ליב האָט שוין דענסטמאָל געהאט אַ גרויס געזינדעל. זלאטקע האָט געקינדעלט, יעדעס יֹאָהר איינס: ווארים דאָס קינדלען איז געווען איהר הויפּט-פּרנסה. זלאטקע איז געוען גערעכענט אין שטאָדט אלס אַ גוטע אַם, װאָס פון איהר מילך ווערען די קינדער פעט. האָט זי איהר קינד געקאָרמעט נאָכ'ן אירישען מיט א פלעשע? און אליין געגאנגען פאר אן אם, און אזוי וי דער בלינ- דער ליב האָט בעדארפט יעדעס יֹאֶהר פּרנסה, האָט זלאטקע יעדעס יאָהר אָדער יעדעס צווייטע יאָהר געהאט אַ קינד, און דאָס איבערינע האָט שוין דער בלינדער ליב אליין צופערדיענט אין נאס. איז עס אמאָל געווען אין א פארנאכט, ווען דער בלינדער ליב איז אהיים נעקומען פון גאַס, צו אָסיען, ראש-השנה-צייט, ווען די נעכט רוקען זיך פריהער אָן. דעם קעלער האָט אָננעפילט אַ פּאַרע, וועלכע האָט אַפיר געבלאָזען פון אונטער דעם דעכעל, װאָס אין אי- בער'ן קוימען. אַ טעם און א ריח פון אָנגעריישעכטס האָט נעוואלדען געמאכט אין דער שטוב ; עס האָט זיך געדאכט, ווער ווייסט װאָס זלאַטקע ריישט דאָרט אָן אין קיך. דערווייל איז עס נאָר נעווען פּשוט'ע ציבעלעס, װאָס האָבען אזוי געשריען אויף דער בלעך און פּערכאַפּט מיט זייערע געוואלדען און ריח די שטוב. דעם בלינרען ליב איז דאָס װאַסער געקומען אין מויל אריין, האָט ער זיך צוגעאיילט פּלינק און איז ארויס און האָט צוזאמענגערופען זיינע בנים פּאן דער נאַס. עס זיינען זיך צוזאמענגעלאַָפען פון אלע עקען גאַס קיגרשרלאך פון 10 מעצטקע ננב .2 ווי אַזױי מאַקע ננכ איז אויף דער װעלש נעקומען. די בשורה פוּן זיין קומען איז אָנגעזאָגט געװאָרען און איז אוים- גענומען געװאָרען מיט נישט קיין איבעריגער שמחה, דאָס איז פאֶר- געקומען אזוי : דער בלינדער ליב (װוי ער האָט שוין דענסמאָל געהייסען) האָט געוואהנט מיט זלאטקען (צו וועלכער עס האָט זיך שוין מעהר נע- פּאסט דער נאָמען געלע וי רויטע) אין דעם פקעלער". אין קעלער האָבען געוואהנט אזעלכע מענשען, װאָס האָבען ניט נגעצאָהלט קיין דירה-געלד, נור א חזקה געהאט אין איהם, געווען איז דאָס אַ קעלער אונטער אן איינגעפאלענער חורבה, װאָס אמאָל אין אלטע צייטען אין אין איהם געווען אַ בעקעריי. איין האלבען קעלער פערנעהמט פייגעלע די אויבסט-הענדלערין מיט איהרע קויבערס, זעק און פוילֶע ראָנאָ- זשעס. זי האָט די אמת'ע חזקה אין קעלער --- זי האָט דאָ געוואהנט נאָך ווען דער קעלער איז געווען אַ בעקעריי. די צוייטע העלפט פערנעהמט דער הויכער שפּאָלער, וועלכען די חדר-אינגלאך רופען ;נאָן-נאָן", ווייל ער האָט אַ ,נאָנער" אין האלז, און װאָס אלע זומער פאר'ן אָנבייסען ציהט ער אויף זיינע ווייסע פעדים אויפ'ן שפּאַל- ראָד אין געסעל און פערנעהמט אַ האלבע גאס מיט זייער לענג --- און חדר-איננלאך וואונדערען זיך, װוי אזוי קען זיך דער ,גאָןךגאָן" מיט אלע זיינע שפּאָלֶעס, װאָס פערנעהמען דאָך א האלבע נאס, איינגע- פינען אין קעלער? ! דער דריטער שכן אין קעלער איז געווען מאיר דער ווייבערשער לעהרער, וועלכער איז אליין געווען אַ שטיק ,חזקה", וויי? ער איז געווען פיינעלע דער אויבסט:הענדלערינס אן איידים. ער האָט פערנומען דעם ווינקעל קעלער ביי די פענסטער. רופען רופט מען איהם דער ווייבער לעהרער, אָבער אין אמת'ן איז ער שוין ניט קֵיין ווייבער-לעהרער, אַ חוץ נאָר װאָס א פּאֶר קליינע מיידלעך קומען ש ? ו ם א ש 9 איבער זיךּ, האָט ער דעם קאָפּ אין דער הויך געריסען. דענסטמאָל האָט ער בלינדערהייר עפּעס געטאַפּט, געזוכט מיט די הענד. זלאטקע האָט געוואוסט װאָס ער װויל? --- און זי האָט ארונטערגעשטעקט דאָס פּנים אונטער דעם יונג'ס פויסט און דער יונג פלעגט זי שלאָגעז מיט די פויסטען וואוהין ער טרעפט... אין אַ פַּאֶר חדשים ארום האָט מען פון דעם יונג'ס פּנים אראָב- נענומען דעם פלאסטער, דאָס פּנים איז איהם געווען אָנגע'שרפה'ט, מיט אַ רויהער רויט-פלייש בעוואקסען איבער'ן גאנצען פּרצוף. איין אוינ איז איהם אויסנעברענט, דאָס צווייטע האָט מען געראטעוועט, ער האָט קוים אויף דעם געזעהען, און פון רענסטמאָל אָן רופט מען איהם: .דער בלינדער ליב". דערנאָך האָט ער געשטעלט אַ שטילע חופּה מיט זלאטקען,. קיינער איז אויף דער חתונה ניט נעווען, דער אלטער דין האָט קרושין געגעבען, און דער פעטער בעריש האָט אַ ריפּ פלייש געבראכט פון יאַטקע און א פעטען מיטאג אָבגעקאָכט. דערנאָך האָבען זיי זיך געדונגען אַ שטיבעל פאַר א יאָהר, דער פעטער בעריש האָט אַ פּאָר זאכען געשענקט אין בעל-הבתישקייט אריין. צו דער ארבייט איז שוין ליב ניט געגאנגען -- ער האָט געזאָגט, אַז ער האָט פארגעפען די מלאכה --- האָט ער זיך אין גאַס ארוטגעדרעהט פּוסט און פּאַס. זלאַטקע האָט זיך געשטעלט דיענען וי פריהער און דעם יונג אַהיים געבראכט עסען. און ער האָט נאָךּ פערטרונקעי דאָס ביסע? װאָס זלאַטקע האָט אָנגעקליעבען איבער'ן זמן. דערנאָך, אן זלאַטקע איז געקומען אין די הויכע חדשים אריין און האָט שוין ניט נעקענט ארבייטען, האָט דער יונג אָנגעהויבען אין גאס צו פערדיע- נען; ער איז געװאָרען אַ טרעגער. פון דער טאַטע-מאַמע איז ארויסגעקומען מאָטקע ננב. 8 פמאָטסקע ננב. געהאָט האָט געקלאפּט מיט זיין פויסט איבער איהר קאָפּ,. זי האָט ארונטערגעשטעקט אונטער זיין פויסט איהר קאָפּ, איהר פּנים, כדי עס זאָל איהם זיין לייכטער צו שלאָגען און נאָך יעדען קלאַפּ װאָס זי האָט געקראָגען האָבען איהרע אויגען געגאָסען מיט טרעהרען און איהר פַּנים האָט געלויכטען פון שמחה. באלד איז דער וועכטער אריין און דערזעהן די סצענע, האָט ער זי ארויסנעיאָגט, נור די רויטע זלאטקע האָט נישט קיין איין טאָג פארפעהלט צו לויפען אין האָספּיטאל אריין און טראָגען די יאכעי לעך. ווען זי האָט נור צייט געהאַט איז זי שוין געשטאנען הינטער די פענסטער, דעם וועכטער אויסנעפרעגט, דעם דאָקטאָר נאָכגעלאָ- פען און די הענד נעקושט. נאָךְ די קלעפּ איז זי שוין דרייסטער אריין צו איהם, --- און יערעס מאָל האָט זיך וויעדער אָבגעשפּיעלט רי זעל- בע סצענע װאָס פריהער. אין אַ פּאָר װאָכען ארום האָט מען ליב'ן פון דעם האָספּיטאל אויסגעשריבען. דאָס פּנים איז נאָךְ געווען פערקלעפּט מיט פלאם- טערס און די אוינען פארבונדען. די רויטע זלאטקע האָט אָבער איהר נאנצען אויסשטייער פארקויפט: דעם קאסטען וװעש װאָס זי האָט זיך געהאט אָנגענייהט און דאָס בעטגעוואנד, װאָס די מוטער דאָט איהר איבערגעלאָזט, אליין האָט זי נאָך אַ פּאָר גילדען געהאַט אָננע- שפּאָרט פון דער שטעלע, אויף וועלכער זי איז נעווען דורך דער צייט, װאָס דער יונג איז געלעגען אין האָספּיטאל, און זי האָט זיך מיט דעם יונג אריינגעצוינען אין שכנות צו אַ שניידער; דאָרט האָט זי גע- קאָכט פאר איהם יאכעלעך און געבראכט איהם צושלעפּען פון די בעל-הבית'טעס, וואו זי האָט אמאָל געדיענט, אייננגעמאכטס. פאַר- נאַכט האָט מען געזעהן אין שטעדטעל וי זלאַטע פיהרט ארויס דעם בלינדען יונג פאר דער טהיר, בעט איהם אויס מיט בעטענוואנד אַז עס זאָל איהם זיין ווייך צו זיצען, און דערנאָך, ווען דער יונג האָט שוין געקענט געהן, האָט איהם זלאַטקע געפיהרט בֵיי דעו האַנד א בער'ן שטערטעל, : טהיי? מאָל, ווען עס האָט זיך דערהערט אַ פייפען אין נאַס און דער נוי'אישקער בעקער האָט זיינע טויבען ארוױיסגעלאָזט פון דעם טויבען-שלאק --- די טויבען האָבען זיך געדרעהט אין אַ ראָר איבער'ן מאַרק --- און דער יונג האָט געהערט דעם רויש פון די טויבען-פליגלען ש ? ו ם אַ ש 7 אַז מענשען זיינען געקומען, האָבען זיי געפונען דעם יונג ליגען מיט א פערברענטען פּנים, בלינד, מיט א פערברענטען אנצוג אין די דריי טרעפּעדיגע קאַמאַשען, הינטער דער טהיר פון דער שניירערקע, און די רויטע זלאטקע האָט געקניעט נעבען איהם און זיך געוייסען רי האָאר פון'ם קאָפּ, זיך געשלאָגען מיט די פויסטען אין דער ברוסט אריין און געשריען : /,,מענשען, העלפט איהם, זעהט, װאָס איך האָב איהם נעטהאָן, זעהט !" עס איז נעקומען דער דאָקטאָר, מען האָט ליב'ן צוגענומען אין האָספּיטאל. די רויטע מויד האָט איהם נאָכגעטראָגען דעם הוט מיט דֶעם קראַגען און זיך געריסען די האָאר פון'ם קאָפּ און האָט געשריען איבער דעם נגאנצען װעג: פזעהט װאָס איך האָב געטהאָן, זעהט !* מען האָט זי גענומען אויף אַ פֹּאֶר טעג אין דער פּאָלִיציי אריין, לאנג האָט מען זי נישט געהאלטען. אז מ'האָט זי ארױיסגעלאָזט, איז ז! באלד נעלאָפּען צום האָספּיטאל, וואו ליב ליגט -- מען האָט זי אָנער נישט צונעלאָזט, האָט זי זיך ארומגעדרעהט ארום דעם האָס- פּיטאל וי אַ פערשטויסענער הונד. דערנאָךְ האָט זי זיך אוועקנע- שטעלט דיענען אויף אַ שטעלע און האָט פאר דעם יונג הינדעלעך גע" קּאָכט און יעדען פארנאכט צו איהם אין האָספּיטא? געטראָגען. דער וועכטער האָט עס ביי איהר צונענומען און זי האָט מען אֹלְץ נישט צונעלאָזט צו דעם יונג: ער ויל זי נישט זעהן, --- האָט מען איהר געזאָגט. אָבער זי האָט נישט אויפגעהערט צו טראָנען אין האָספּיטאל די יאכעלעך, די געבראָטענע הינדעלעך. און אַמאָל האָט זי דעם וועכטער אַ גילדען געגעבען אז ער זאָל זי אריינלאָזען. זי איז אריין אין האָספּיטאל, אז זי האָט איה? דערזעהן איז איהר נישט נוט געװאָרען. ‏ דער יוננ איז געווען מיט אַ פּנים נישט פון קיין מענשען, נור עפּעס א מין ווילרע בעשעפעניש מיט פּערקלעפּטע אויגען איז געלעגען אויפ'ן בעט. זי האָט זיך נע- ! געבען אַ װאָרף פאר'ן בעט און ארומגענומען די פיס פון'ם יונג און איײינגענראָבען אין זֵיי איהר פּנים און געקושט זיי און געוויינט. צוערשט האָט דער יונג נאָר נישט גערעדט, נישט געריהרט זיך. דערנאָך האָט ער אָנגעהויבען צו שטאַמלען צו איהר, אַז זי זאָל צו- געהן נעהענטער. זי איז צונעקומען נעהענטער צום בעט אוו זי אוועקנעלענט פאַר איהם װוי א הונד. דער יונג, וויפיעל כר ער האט 6 סאָטקע גנב. קער מאַמען און ביי'ם טאטען'ס קבר": ער האָט אָנגעהויבען אריינ- שטעלען אַ פיסע? צו באַשע די שניידערקע. געזאגט האָט מען דער- נאָל אַז דער יונג איז ניט שולדיג געווען : דאָס האָט איהם די טויבע יעכע, דער שניידערקע'ס מוטער, אזוי אריינגעצויגען צו דער מויר, ווארים עס האָט זי געקרענקט, װאָס איהר טאָכטער, וועלכע איז נישט קיין דיענסט, נאָר אַ שניידערקע, זיצט אין געהאקטע וואונדע;, און אַ ליאַדע יתומה קריגט אזא חתן (ווארים ליב האָט נֹאָךְ די תנאים אװעקגעװאָרפען די טויכען און זיך גענומען פעסט צו דער ארבייט). דער יונג איזן ביי דער שניידערקע אָבגעזעסען גאנצע פרייטאג-צו- נאַכטס און גאנצע שבתים. ביי דער שניידערקע האָט מען געלעזען ביכלעך און ראָמאַנען, און די יונגען מיט די מוידען זיינען זיך דאָרט צוזאמענגעקומען שבת און האָבען ליערער געזונגען, אמאָל געטאַנצט, -- האָט עס איהם אַהין געצויגען. (ארויסצוגעהן שפּאציערען האָט ער זיך נאָךְ געשעהמט, --- האָבען זיי זיך בעהאלטען אי; דער היים). די רויטע זלאטקע איז גאנצע שבתים אבגעזעסען אין דער קיך ביי דער בעל-הבית'טע אן אָנגעטהאָנענע און געווארט אויף ליב'ן. זי האָט זיך נעבעך בחנם די אויגען אויסגעוויינט, עס האָט איהר נאָר נישט געהאָלפען, אין שטאָדט האָט מען שוין גערעדט דערפון און די בעל- ובית'טע האָט גע'טענה'ט אַז זי האָט איהר באלד אזוי פאָראויס גע- זאָגט, אַז זי זאָל זיך נישט אריינלאָזען מיט דעם יונג אין קיינע גע- שעפטען, ווארים איהר סוף וװועט אזוי זיין. און די רויטע זלאטקע זאָגט גאָר נישט און שווייגט. דעם ערשטען טאָג שבועות איז עס געווען, האָט זי דעם יונג אָב- געווארט אין פינסטערען קאָרידאָר ‏ הינטער באַשע דער שניידערינס טהיר, און ווען דער יונג איז אריין אין הויז האָט זי דערזעהן דורך אַ ליכטיגען שפּאלט די קאַמאַשען מיט די דריי טרעפּ גענייהט -- ;איינע גע?, איינע רויט און איינע שווארץ", װאָס ער האָט זיך געמאכט צו די תנאים, האָט עס איהר געגעבען אזא שטאָך אין הארצען, אַז זי האָט דעם יונג בענאָסען דאָס גאנצע פּרצוף מיט דער פלאַש וויט- ריאָל, װאָס זי האָט געהאלטען הינטער דעם שערץ. דער ינג, אַ פער'שרפה'טער, האָט געגעבען אַ פאַל אויף דר'ערד, זי איז אָבער ניט אנטלאָפען, זי איז אליין ארויס אין הויף און געמאכט אַ געוואלד און צונויפגערופען מענשען צו הילף. 7 : ש ? ו ם אַ ש פּ זיי אוועק דעם יונג. און טאקע האָט מען אונטער זלאטקע'ס קישען נעפונען איינגעוויקעלט אין פּאַפּיער פרישע הינדעלעך, אַ שטיק פיש אָדער די בעסטע קיכעלעך. נור קיינער האָט דאָךְ אין דער שטאָדט נישט נעגלויבט, אַז ליב װועט חתונה האָבען מיט זלאטקען. נישט איין בעל-הבית'טע האָט איהר נביאות געזאָנט, אַז דער יונג װעט זי אַוועקשיקען מיט גאַ פּעקעל", און אלע בעלי-בתים האָבען געזעהן, וי ליב מאכט אונגליקליך אַ יתומה (וארים די רויטע זלאטקע אין געווען אַ יתומה פון טאַטע-מאַמע), אָבער קיינער קען נאָר נישט העל- פען : ווער װעט זיך נעהן דאָס לעבען איינשטעלען און זאָגען עפּעס דעם יונג ? טראַכט זיך ליב : דערפאר װאָס די שטאָרט האַלט מיך אזוי, אַז איך װע? זי אוננליקליך מאַכען, װעל איך זיי ווייזען, װאָס ליב קען,. אין אַ שבת-צו-נאַכט איז ער אריין צום רב און געזאָגט : .רבי !; איך װוי?ל אייך געבען אַ תקיעת-כף, אַז איך װע? חתונה האָבען מיט זלאטען, אזוי ניך וי איך װעל נאָר פריי ווערען פון מי- ליטער", זאָגט דער רב: -- ,װאָס טויג מיר דיין תקיעת-כף? ווייסטו װאָס דאָס הייסט, אַז אַ איד גיט אַ תקיעת-כף? און טאָמער, הלילה, האַלסט דו דאָס נישט ?" האָט זיך ליב נעשוואוירען ביי זיין פאָטער'ס קבר און ביי זיין קראַנקער מאַמע., האָט מען איהם גענלויבט. האָט דער רב נעשיקט נאָך בעריש דעם קצב, דער יתומה'ס אַַ פעטער, און פען האָט שבת-צודנאכט תנאים געשריבען, טאקע ביי'ם פעטער בעריש אין הויז און דער רב אליין איז געקומען צו די תנאים. אויפ'ן צווייטען שבת, אַז ליב איז ארויס מיט זיין כלה איבער דער גאַס שפּאַציערען (ער האָט דענסטמאָל אויפגענייהט צוויי פַּאָר קאמאשען מיט דריי טרעפּען יערע: איינע נעל, איינע רויט און איי- נע שווארץ, פאר זיך מיט זיין כלה), האָט שוין קיינער קיין װאָרט נישט גערעדט, אדרבה, דאָס שטעדטעל האָט זיי צוגעשיקט פריינד- קליכע גריסען, מען האָט ליב'ן ,נוט שבת" געבאָטען װי אן אָרענט- ליכען בע?-הבית, און איינער האָט געזאָגט צום אנדערען: /זעהט איהר, װאָס ער איז, איז ער, אָבער אן עהרליכער יונג איז ער דאָך, ער האָט חתונה מיט דער יתומה". נור עס איז נישט אויסגעגאנגען קיין פיער װאָכען, און ליב האָט נעבראָכען די שבועה, װאָס ער האָט געגעבען דעם רב ,ביי דער קראנ- 21 מאָטקע גנב. כער פון שטעדטעל מיט אַ גרויסען שטעקען אין האַנד און טרייבט די טויבען אונטער הימע?, װאָס ציהט זיך רוהיג איבער'ן שטעדטעל אַריבער. און טאָמער זאָגט איהם עפּעס דער בעל-הבית, װאַרפט ער דעם קאַמאַש װאָס איז אין דער ארבייט אין פַּנים אדיין, ואַרפט אראָב פון זיך דעם שערץ, און ער איזן שוין נישט דאָ. ער אין נאָך איין מאָל נישט אויסגעווען אַ זמן, אַמאָל שוין אַ מייסטער צו- שלאָגען אויך,. האָבען חברה שוסטערס זיך געמאכט א יד אחת, ליב'ן ניט צו צולאָזען צום פאַך. אין נישט אויסגעגאנגען קיין וֹאֶך -- און ליב האָט שוין געארבייט ביים אנעלען זעליג". ,װאָס זאָל מען טהאָן? -- האָט דער געלער זעליג גע'טענה'ט פאר דער חברה, -- אַז דער יונג איז דאָך דער בעסטער בעל-מלאכה אין שטאָדט, און טאָמער דארף מען אן איירע? שטיקעל ארבייט, װועט עס קיינער דיר נישט אזוי אויפנייהען װי ליב. אַז ער וויל, גיט ער דיר אַ גוס אב אַ קאַמאַשע?, נור נאָך ווארשא איהם אוועקצושיקען, אין שי- פענסטער ארויסצושטעלען, -- נאַ,. זעה, דאָס קאמאשע? טאַנצט אליין" -- האָט זיך דער געלער זעליג בעלעקט פאר נחת, ווען ער האָט גערעדט וענען ליב'ס מלאכה, ווארים ער איז געווען אַ מבין דערויף. דענסטמאָל טאקע איז ליב אַ חתן געװאָרען פּאַר דער רויטער זלאַטקע, גענאַנגען שפּאַציערען איז ער שוין לאנג מיט איהר, אין די שבתים האָט מען זיי שטענדיג געטראָפען אין די סעדער, אויף די וועגען, הינטער דער שטאָדט שפּעט אין דער נאַכט. די רויטע זלאַט- קע האָט ניט נעקענט קריגען קיין שטעלע צוליעב ליב', ווארים האָט זיך ליב'ן פערגלוסט, איז ער זיך אין מיטען העלען טאָג געקומען צו זיין כלה און זי ארויסגערופען פון דער קיך און אַװעק- געגאנגען מיט איהר אויף אַ גאנצען טאָג אין די סעדער אריין. אין דער היים איז די מילך געלאָפען, דאָס געפעס איז נישט נעווען נע- װאַשען, קיין מיטאנ ניט צוגעשטעלט, די בעל-הבית'טע איז שיער ניט אוועקגעפאלען פאַר קרענקונג, װאָס אַ מויד קען". -- און אַז די רויטע זלאַטקע איז אַהיים געקומען האָט זי שוין געפונען איהר קאַסטען ארויסגעשטעלט אין הויז אריין: ;נעה זוך דיר אן אנדערע שטעלע". און נאָך האָט מען נעזאנט אין שטעדטעל, אַז די רויטע זלאטקע ננב'עט ארויס פון דער קיך דרי בעסטע ביסענס און טראָגט 41 וי אזוי דער טאטע האט חתונה געהאט מיט דער מאמען. דער פאָטער זיינער, דער בלינדער ליב", האָט חתונה געהאַט מיט זיין מוטער, ,די רויטע זלאטקע", אויף אַזאַ אופן : יי בטנהער. ?יב איז נעוען א ינג. סיט װעפ- כען דאָס שטעדטעל האָט געקלוננען. ער האָט געארבייט ביי זעליג דעם שוסטער, (ביי דעם, װאָס האָט יעדעס יאֶהר אַ קינד). אן אר- בייטער איז דאָס געווען איינער אין דער וועלט, גאָלְדענע מענד, גע- קּענט אויפנייהען אַ פּאֶר קאַמאַשען טאָפּעל-גענײיהט, דאָס הייסט איין זויל האָט זיך געליינט אויף דער צווייטער וי אַ טרעפּ. איין טרעפּ האָט ער בענייהט געל און די צווייטע שװאַרץ, (דאָס איז געווען זיין מאָדע, וועלכע ער האָט ערפונדען), און אַז דער יונג איז אין די ערשטע טעג פּסח אויף דער גאַס ארויסגעקומען מיט אַזאַ פֹּאֶר קאַ- מאַשען, איז מען געקומען אויף וואונדער קוקען ‏ אלע יונגען האָט די נכפּה גענומען און אלע האָבען דוקא געװאָלט האָבען אַזאַ פֹּאָר קאַ- מאַשען --- ,טאָפּעל-גענייהט, איין טרעפּ גנעל און איין טרעפּ שווארץ", נאָר קיינער װאָט עס נישט נעקענט נאָכמאכען. דער יונג האָט פאַר קיינעם נישט געװאָלט אויפנייהען אזעלכע קאַמאַשען, כאָטש בעגולד איהם, ,דאָס האָב איך פאַר פיר אליין געמאַכט, און קיינער טאָר ניט האָבען אזעלכע שיך, װוי איך האָב". נור װאָס קומט ארויפ, -- אַז ער איז אַ ,טויבען-כאַפּער" און וויל נישט ארבייטען,. אין מיטען דער בעסטער ארבייט, פאר פּסח אָדער פאַר סוכות למשל, דאָס שטיקעל ארבייט ברענט אונטער די הענד, איז גענוג אַז ליב זאָל דערהערען אַ פייפען פון הינטען פענסטער, האָט ער שוין דעם קאָפּ אין פענסטעריל און דער אויג דערזעהט, אַז דער נוי'אישער בעקער לאָזט ארויס זיינע טויבען, װאַרפט ער שוין די ארבייט און לאָזט זיך אויפ'ן דאַך ארויף צו זיין טויבען-שלאַק, און אָט שטעהט שוין ליב אויף די דע- על =1 16 נש צ תמ יט 2164 זט מס = 0 סט אינהאַלטס-פערצייכניס ערשטער טהייל. וויא אַזױ דטר טאַטע האָט התונה נעהאַט מיט דער קאמש . וויא אַזױ סאַטקע ננב איזן אויף דער װעלט געקומש : מאָטקע װויל ניט דיא שמאַטקע זױינען ‏ . . 5 מאָטקע קריעגט צייהנער : .ֹ : 2 : 2 2 2 מאָטקע נעהט אין הרר . אמ 2 יט קיעטט עשר א יי אי יי וי א מאָטקע קלערנט אַ סלאכה ןש ר 28 דיא ערשטע שטראָף אי יי מאָטקע זוכט זיד אַלײן אויס אַ פּרנסה 5 דער קעניג פון דיא הינר א דיא ,בלינדע פעריל" . א אידישער לאָמבאַרר + נב) א צגנב? ‏ 'י. . אַרעסטאַנטען : מאָטקע נעהמט זיר אָן פאַר דער מאַמען. = 2 דער ערשטער פריהלינג . = אע עב ייט נעהמט נכמה ‏ + )‏ / צ 6 בי שי 6 2 צווייטער טהייל. ,דאָס גיהנום" . : . : : : . מאָטקע ראַטעװעט זִיךְ פון' אגיהנום' . : בפ טא : קאַטארינשטשיקעס . . הע יש טע באט : מאָטקע ווערט אַ קונצענכ מאַכער ' : מאָטקע ווערט אַ וועלם בעריהמטער שפּאַנ ישער, ,טשאַמפּיאָן? ביי דיא ליכט פון דיא שטערן : אי דער ,קעניגליכער" האָטעל ‏ . : א יי א דער קאַמפּף פאַר דיא יט עהערין -אאא אע עקעט אַ פּאַס איז דאָ ? . =" 2 אט )) ביל מאָטקע ערקלעהרט קריעג דער' ווצבט ט אט יע ר טי דער משפּט איבער מאָטקע'ן מאָטקע פּערלאָזט דיא קאַטאַרינשטשיקעס : 7 ר 62 וויא אַזױ פון , מאָטקען"* װערט ,קאַנאַריק" : : 7 5 דריטער טהייל. דיא אַלְטע שטאָדט 8 : . 5 2 2 4 . . דער , דירעקטאָר" : : . : . 2 קיינעמס פּרנסה קומט נישט אָן גרינג " : : . . אין דיא נעבעלדינע אבענדעו : : . : : . . : וויא מען בעדיענט מאָטקע'ן : : : : . . : : מאָטקע װוי? זיד אָנװאַרימען : : : 5 : : . . מאָטקע וויל אַ חתן וועדען : : 5 : מאָטקע שרייבט אַ בריװע? צו דער מאמעז דער פּאָלקאָװוניק יש כװאסטאָוו מאָטקע בענקט : : : דער מענשעױמאַרס . . מאָטקע ווערט אַ סטאַטיש מאָטקע וװוערט אַ התן : מאָטקע איז זיד סמתודה פֿאַר זיין בלה : : : : : : אויס פמחותנים-שאַפט מיט סמאָטקען : : : : 4 י יט האט א עטען שופץמגכאר... +. . |.") ש' = .2 יע פאר ואס 61" .. +'‏ 2 2 עי עי ר 0 6 וּתםַאזַקס צַט 8 85 אט } ס 984 (16561766 פוב שז |41 ) /{ה4ה8ן כ 008 21 סקא א / :שי 5 ר 14 2 יי פְי ל מאטקע ננב פון שלם אַשׁ ארויסגעגעבען פון *פאָרווערטס" 518--179 איסט בראָדוויי, ניו יאָרק. 116 ;; דיט? = עי ריר